Palawa kani

Palavakanio
Palawa kani
konstruita lingvo • aposteriora lingvo
Parolata en	Tasmanio
Skribo	latina alfabeto, alfabeto de latino
Kreinto	Theresa Sainty, Jenny Longey, Indiĝenaj tasmanianoj
Dato	1999
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-3	sen valoro
Glottolog	pala1356
Angla nomo	Palawa kani
Franca nomo	palawa kani

Palawa kani (aŭ esperantigite: Palavakanio) estas planlingvo kreita, kiel ĝenerala revivigo de la Tasmaniaj lingvoj, la formortintaj lingvoj iam parolitaj de la Indiĝenaj tasmanianoj.

Historio

La dekomencaj Tasmanaj lingvoj formortis en 1905, kiam la lasta denaska parolanto mortis. Kiel parto de komunumaj klopodoj por reakiri, kiel eble plej multe da la dekomencaj Tasmana kulturo, klopodoj fariĝas por konstrui lingvon por la indiĝena komunumo. Pro la malabundeco da registroj, Palavakanio konstruiĝas, kiel kompundaĵo el la proksimume dek du dekomencaj lingvoj.

En 1972, Robert M. W. Dixon kaj Terry Crowley provis rekonstrui Tasmanan lingvon el ekzistantaj registroj, financita de la Aŭstralia Instituto de Indiĝenaj Studoj. Ili ankaŭ intervjuis du nepinoj de Fanny Cochrane Smith, kiu provizis „kvin vortojn, unu frazon, kaj mallongan kanton”. Dixon konkludis, ke „estas virtuale neniu datumo pri la gramatiko kaj neniuj aktualaj tekstoj do estas neebla diri multon pri lingvistika intereso pri la Tasmanaj lingvoj”.

Fontoj

La projekto uzas variajn fontojn, kiel:

• la taglibro de George Augustus Robinson
• la registroj de la Franca d'Entrecasteaux ekspedicio en 1793
• vortlistoj listigita de Brian Plomley
• la sonregistroj de Fanny Cochrane Smith, unu el la lastaj denaskaj parolantoj

Alia fonto de fontaĵo por la projekto estas komunuma scio, kie surprizanta kvanto da vortoj, frazoj, kaj fragmentoj de transdono vivadis. La rekonstrua projekto ankaŭ uzas lingvistikan datumo pri rilataj firmteraj indiĝenaj lingvoj se bezonita.

Stato de la lingvo

Ellabori kun la Tasmania Indiĝena Korporacio, komunuma proprieto de la lingvo nune daŭriĝas. La lingvoprojekto estas tute komunuma kaj la lingvo ne instruiĝis en ŝtataj lernejoj sed ĉe variaj post-lernejtempo okazoj, organizitaj tendaro, kaj vojaĝoj. Estas klara entuziasmo por la lingvo, precipe inter junuloj kaj pliiĝanta kvanto da homoj povas iom uzi la lingvon, iuj kun granda flueco. Lutana Spotswood donis panegiron in Palavakanio ĉe la funebro de la Tasmana Ĉefministro Jim Bacon.

Palavakanio ankaŭ uziĝis en kvanto da en Tasmanaj Naciaj Parkoj kaj Kunanyi akceptiĝis, kiel oficiala nomo por Monto Wellington kaj la iam angle nomita Nacia Parko „Asbestos Range” estas nun nomita Nacia Parko Narawntapu.

Iuj demandas la ebleco de la rekreado de vere ĝenera Tasmana lingvo, pro klera opinio emfazis la manko de informo pri la fontaj lingvoj. Kiam la graveco de tiuj lingvoj agnoskiĝas kiel fonto de scio pri la profunda lingvistika prahistorio de la suda ĉirkaŭaĵo de Aŭstralio, kaj tiel de tutmonda lingvistika prahistorio, malmulta informo kolektiĝis pri Tasmanaj lingvoj antaŭ ili ĉesis paroliĝi en la fino de la 19-a jarcento. Ankaŭ sugestiĝas ke la kreo de Palavakanio de unu aparta grupo ligiĝis al politika kaj kultura disputo inter du Tasmanaj grupoj (la Palavanoj kaj la Liapootahanoj), ambaŭ asertante Indiĝenan devenon.

La animita televida serio Little J & Big Cuz estas la unua televida programo, kiu inkluzivis, tute en Palavakanio, serieron, kiu elsendiĝis en la Televidkanalo NITV en 2017.

Gramatiko

Palavakanio estas izolanta lingvo kun SVO-a strukturo. Ĝi ŝajnas havi substantivojn, verbojn kaj adjektivojn. Adjektivoj antaŭas la substantivon, kaj nek substantivoj nek adjektivoj signifas nombron, ekz. nayri kati „bona(j) nombro(j)”. Neadoj antaŭas la verbon, ekz. putiya makara „ne halti”.

Neniu ĉeflitero uziĝas en denaskaj tekstoj, sed, kiam vortoj, kiuj estas nomoj de ejoj, kiel Kunanyi, uziĝas en aliaj lingvoj, la unua litero ofte ĉefiĝas.

Pronomoj

La vorto mapali „multa” ankaŭ uziĝas, kiel plurala sufikso por iu pronomoj kaj posesivoj.

mina	mi
nina	vi
nara	li/ŝi
waranta	ni
nina-mapali	vi (pl.)
nara-mapali	ili

Posesivaj pronomoj

Posesivoj sekvas la substantivon, ekz. milaythina mana "lando nia".

mana	mia
nanya	via
	lia/ŝia
mana-mapali	nia
nanya-mapali	via (pl.)
nika	ilia

Posesivoj povas uzi direktajn afiksojn, kiel -tu „al aŭ -en”, ekz. mana-mapali-tu "al nia" aŭ -ta "sur" ekz. nika-ta "sur ilia".

Verboj

• kipli: manĝi
• krakapaka: morti
• laykara: kuri
• liyini: kanti
• makara: halti
• mulaka: ĉasi
• ningina: ekhavi, preni
• takara: marŝi, paŝi
• tapilti: iri
• tunapri: kompreni, scii; memori
• yangina: naĝi

Aliaj vortoj

• kanaplila: danci
• kani: lingvo
• katin: nombro
• katina: plaĝo
• kitana: knabineto
• kunnikung: karpobroto
• lakri: arbfiliko
• laymi: neniam
• luna: virino
• lutana: luno
• luwana: knabino
• luwutina: infanoj
• luyni: ŝtono
• mapali: tre, multa
• milaythina: lando
• muka: maro
• mukra: hundo
• munawuka: koko
• mungalina: pluvo
• nala: tero
• nayri: bona, feliĉa
• nika: (ĉi) tiu, (ĉi) tio
• nuyina: animo
• oanyi: ĉielarko
• pakana: homoj
• palawa: denaska Tasmaniano
• payathanima: valabio
• pliri: knabo
• poatina: kaverno
• purinina: Tasmana diablo
• putiya: ne
• rayakana: kanto
• raytji: blanka, Eŭropana
• redpa: moskito
• ringina: nestrotruo
• rrala: forta
• temma: kabano
• timita: posumo
• tiya: feko
• tiyuratina: vento
• warina: ia molusko
• waypa: viro
• wura: anaso
• wurangkili: ĉielo
• yula: Fajnbeka pufino

Nomoj de ejoj

• Kanamaluka: Rivero Tamar
• Kunanyi: Monto Wellington
• Kutalayna: Rivero Jordano (Tasmanio)
• Larapuna: Eddystone
• Lumaranatana: Kabo Portlando
• Lungtalanana: Insulo Clarke
• Lutruwita: Tasmania
• Narawntapu: Nacia Parko Narawntapu
• nipaluna: Hobarto
• Preminghana: Monto Cameron West
• Putalina: Ostrogolfeto
• Tayaritja: Insularo Furneaux
• Truwana: Insulo de Kabo Barren
• Wargata mina: Kaverno Judds
• Wukalina: Monto William

Nombrovortoj

La nombrosistemo estas dekuma kaj ne havas neregulajn formoj. En kunmetitaj nombrovorto, akcento estas sur la unua nombrovorto.

• pama: 1
• paya: 2
• luwa: 3
• wulya: 4
• mara: 5
• nana: 6
• tura: 7
• pula: 8
• tali: 9
• kati: 10
• pamakati: 11
• payakati: 12
• luwakati: 13

...

• payaka: 20
• luwaka: 30
• wulyaka: 40

...

• pamaki: 100
• payaki: 200
• luwaki: 300
• wulyaki: 400
• maraki: 500
• nanaki: 600
• turaki: 700
• pulaki: 800
• taliki: 900
• pamaku: 1000
• payaku: 2000
• luwaku: 3000
• wulyaku: 4000
• maraku: 5000
• nanaku: 6000
• turaku: 7000
• pulaku: 8000
• taliku: 9000

Frazoj

• nara yangina in muka: li naĝas en la maro
• milaythina nika milaythina mana: ĉi tiu lando estas nia lando
• mina putiya tunapri raytji kani: mi ne komprenas la anglan
• mina kani palawa kani: mi parolas palavakanion
• mina takara on milaythina mana: mi staras sur mia lando
• mukra mana laymi putiya nayri: mia hundo neniam estas bona
• mukra mana nayri mapali: mia hundo estas tre bona
• nina tunapri mina kani: ĉu vi komprenas, kion mi diras?
• ningina paruwi mimara: prenu tiun insekton
• tapilti ningina mumara prupari patrule: iru kaj prenu lignon por meti sur la fajron
• taypani pinikita: rapide venu
• waranta mulaka payathanima: ni ĉasas valabiojn
• waranta putiya makara: ni ne haltos
• waranta tapilti nayri: ni iras, ĉu bone?
• ya: saluton!
• ya pulingina: bonvenon!
• ya tawatja: bonan tagon!

Specimeno de Teksto

Ĉi tiu specimeno estas panegiro de la Lingva Programo de la Tasmanindegenula Centro unue uzita ĉe la 2004 datreveno de la masakro de Golfeto Risdon de 1804.

ya pulingina milaythina mana mapali tu	Saluton al vi ĉiuj, ĉi tie sur nia lando
mumirimina laykara milaythina mulaka tara	Estis ĉi tie, kie la Mumirimanoj ĉasis kanguruojn ĉie en siaj teroj
raytji mulaka mumirimina	Estis ĉi tie, kie la blankuloj ĉasis la Mumiriminanojn
mumirimina mapali krakapaka laykara	Multaj Mumiriminanoj mortis kiam ili kuris
krakapaka milaythina nika ta	Mortis ĉi tie, en siaj landoj
waranta takara milaythina nara takara	Ni paŝas, kie ili iam paŝis
waranta putiya nayri	Kaj ilia manko malfeliĉigas nin
nara laymi krakapaka waranta tu manta waranta tunapri nara.	Sed ili neniam estos morta por ni tiel longe, kiel ni memoras ilin.

La dua specimeno es el la interpreta estraro en Parko Kunanji.

milaythina nika milaythina-mana	Ĉi tiu lando estas nia lando
pakana laykara milaythina nika mulaka	Indiĝenuloj kuris trans ĉi tiu lando por ĉasi
pakana-mapali krakapaka milaythina nika	Kaj multaj mortis ĉi tie
tapilti larapuna, tapilti putalina	De Eddystone, al Ostrogolfeto
tapilti kunanyi, tapilti tayaritja	De Monto Wellington al la Insularo Furneaux
waranta takara milaythina nara takara	Ni paŝas, kie ili paŝis
nara taymi krakapaka waranta-tu waranta tunapri nara	Kaj ili naniam esti morta por ni tiel longe
milaythina nika waranta pakana	Tiel longe, kiel ni memoras ilin
waranta palawa, milaythina nika	Tiu ĉi lando estas ni, kaj ni estas ĉi tiu lando

Eksteraj ligiloj

• Dewayne Everettsmith kantanta palavan kanton
• Spirante novan vivon en indiĝenan lingvon (Angle), 936 ABC Hobart, 2012 Junio 15