Parko de Aspromonto

Parko de Aspromonto
Parco nazionale dell'Aspromonte
nacia parko • protektata areo • geologia parko [+]
Koordinatoj	38° 10′ 12″ N, 15° 59′ 24″ O (mapo)38.1715.99Koordinatoj: 38° 10′ 12″ N, 15° 59′ 24″ O (mapo)
Areo	641,5 km² (64 150 ha) [+]
Estiĝo	1994
Parko de Aspromonto (Kalabrio) Parko de Aspromonto
	Parko de Aspromonto
	Vikimedia Komunejo: Aspromonte [+]
	En TTT: Oficiala retejo [+]
	v • d • r

La itala Parko de Aspromonto estas nacia parko situanta en la suda parto de Kalabrio, prenante sian nomon de la Aspromonto-Masivo. Ekde 2021 ĝi estas parto de la monda reto de geo-parkoj de Unesko.^[1]

Historio kaj perimetro[redakti | redakti fonton]

La nuna parko devenas de la Aspromonta sekcio (kiu etendiĝis ĉirkaŭ 3000 hektarojn) de la Nacia Parko de Kalabrio (kiu ekzistis de 1968 ĝis 2002). Ekde 1989 ĝi estis starigita kiel Nacia Parko Aspromonto.

Posta restarigo ^[2], malpliiĝis la grandecon de la Nacia Parko Aspromonte al la nunaj 64 153 hektaroj ^[3]. En 2021 ĝi fariĝis parto de la tutmonda reto de geo-parkoj de Unesko ^[4].

Fizika geografio[redakti | redakti fonton]

La Aspromonto estas montarmasivo, kiu estas parto de la komplekso kelkfoje nomata Sudaj Alpoj aŭ Kalabraj Alpoj. La baza geologia komplekso de ĉi tiu formacio, kiu originis dum periodo de la Antaŭkambrio ĝis preskaŭ la tuta Paleozoiko, konsistas ĉefe el magmaj (granitaj) kaj metamorfaj (gnejso kaj skisto) rokoj kaj havas pli malnovan originon ol la Apeninoj.

La montaro Aspromonto estas la rezulto de du fundamentaj fazoj. La unua, disvolvita dum la Paleozoiko, kondukas al la formado de la skeleto konsistanta ĉefe el metamorfitoj (gnejso kaj ĉefe mikaj skistoj), intermetitaj per magmaj entrudiĝoj. La dua, multe pli freŝa, okazis en la Kenozoiko kaj estas tiu, kiu produktis la nunan morfologion. Ĝi estas orogenetika kaj sedimenta procezo, kiu vidis transmovon de la bloko, dum la Oligoceno, la deponejo de aluviaj sedimentoj, dum la Plioceno kaj, fine, drasta levado, dum la Plejstoceno.

La morfologio de la teritorio estas iom dentoforma, krom la supro, kies profilo mildiĝas pro sia skisteca naturo. La komplekso havas konus-piramidan formon, kun centra reliefo, la Montalto, de 1956 m, de kiu disiĝas pluraj krestoj intermetitaj kun profundaj valoj. La tirena flanko estas trafita de sistemo de faŭltoj, en nordorienta-sudokcidenta direkto, kiu interrompas la krestojn kaŭzante la formadon de kvar terasoj disvolvitaj ĉe malsamaj altaĵoj. La ionia flanko anstataŭe karakteriziĝas per unuformaj deklivoj ĝis la marbordo.

Hidrografion estas karakterizita de torentaj akvovojoj, loke nomataj "fiumare" (fjumare). Temas pri mallongaj akvofluoj, kun torenta reĝimo, kiuj fluas sur ŝtonaj bordoj, eĉ sufiĉe larĝe laŭflue. La fluo de la riveroj estas provizita per la surfaca elfluado de pluvakvo. Konsiderante la reĝimon de pluvoj, kun pluvoj koncentritaj vintre, ĉi tiuj riveretoj impete fluas vintre, formante sugestiajn akvofalojn en alta altitudo. Kun la malkresko de pluvoj, printempe, la fluo iom post iom malpliiĝas ĝis ĝi estas tute elĉerpita, tiel ke, somere kaj aŭtune, la riveroj estas tute sekaj.

Komunumoj[redakti | redakti fonton]

La Parko estas inkluzivita en la teritorio de la sekvaj 37 komunumoj, ĉiuj en la provinco ekde 2016 nomata metropola urbo Reggio Calabria:

Africo, Antonimina, Bagaladi, Bova, Bruzzano Zeffirio, Canolo, Cardeto, Careri, Ciminà, Cinquefrondi, Cittanova, Condofuri, Cosoleto, Delianuova, Gerace, Mammola, Molochio, Oppido Mamertina, Palizzi, Platì, Reggio Calabria, Roccaforte del Greco, Roghudi, Sant'Eufemia d'Aspromonte, Sant'Agata del Bianco, Santa Cristina d'Aspromonte, Samo, San Giorgio Morgeto, San Lorenzo, San Luca, San Roberto, Santo Stefano in Aspromonte, Scido, Scilla, Sinopoli, Staiti, Varapodio.

Medio[redakti | redakti fonton]

Flaŭro[redakti | redakti fonton]

La flaŭro de la Aspromonte estas karakterizita per konsiderinda diverseco kiel rezulto de la malalta latitudo, la proksimeco de la maro kaj la alteca gradiento. Diferencigo de vegetaĵaro ankaŭ troviĝas inter la tirena kaj ionia deklivoj.

Je malalta altitudo, laŭlonge de la marborda strio, ekloĝas la tipa flaŭro de la varma subzono de Lauretum, mediteranea vepro (Pistacia lentiscus, Myrtus communis, Arbutus unedo, Euphorbia dendroides, Erica arborea, ktp.) Kaj, en la kultivitaj areoj, citrusoj kaj olivarboj. Riverbordaj plej reprezentaj specioj estas Alnus glutinosa (nigra alno), Populus nigra (nigra poplo), Salix sp. (salikoj), Nerium oleander (oleandro), Tamarix (Tamariko).

Interne kaj en pli altaj altitudoj, la termokserofila vegetaĵaro estas anstataŭigita de la maldensarbaro, kiu etendiĝas sur ĉirkaŭ 40 000 ha. Je malaltaj altitudoj, la plej ofta arbara esenco estas ilekso Quercus ilex, kaj de 600 metroj supren, foliarboj kaj koniferoj pli oftas. Ĉe la tirena flanko kaŝtanarboj oftas, ĝis 1000 metrojn super la marnivelo, dum en la ionia regas deciduaj kverkoj, reprezentataj de lanuga kverko, tigfolia kverko kaj farneto. Inter 800 kaj 1700 metroj la kalabra nigra pino aŭ lariko (Pinus nigra laricio) estas reprezenta kaj, de 1200 metroj ĝis la plej altaj altitudoj etendiĝas la Fagetum, ĉefe fago kaj arĝenta abio.

Faŭno[redakti | redakti fonton]

Inter la ĉeestantaj mamuloj en la parko estas la lupo (Canis lupus italicus ), ĉeestanta en la centr-orienta parto de la montarmasivo, la apro (Sus scrofa), la evitema sovaĝa kato (Felis silvestris), la mustelo (Martes martes), la melo (Meles meles), vulpo (Vulpes vulpes), foino (Martes foina), mustelo (Mustela nivalis), lutro (Lutra lutra), disvastigita en rivervaloj, gliro (Glis glis), driomuso (Dryomys nitedula), ronĝulo simila al gliro, ĉeestanta same kiel en Kalabrio ankaŭ en la orientaj Alpoj, kaj la suda nigra sciuro (Sciurus meridionalis), subspecio kiu diferencas de la nordaj populacioj pro la koloro de la felo kiu estas nigra anstataŭ ruĝa aŭ bruna. Fine de 2011, 75 specimenoj de la italaj subspecioj de kapreoloj estis reenkondukitaj, specio forestanta de ĉi tiu teritorio dum ĉirkaŭ jarcento.

La birdfaŭno estas tre riĉa kun multaj specioj de rabobirdoj inkluzive de la Bonelli-aglo (Aquila fasciata), preskaŭ formortinta en la cetero de Italio kaj ĉeestanta en la parko kun du paroj, la reĝa aglo (Aquila chrysaetos), ĵus revenis por nesti en la parko, kaj aliaj pli oftaj specioj kiel la nizo (Accipiter nisus), la akcipitro (Accipiter gentilis), la vespobuteo (Pernis apivorus), la migrofalko (Falco peregrinus), la buteo (Buteo buteo) kaj la serpentaglo (Circaetus gallicus). Inter la noktaj rabobirdoj oni menciu la gufon (Bubo bubo), nome la plej grandan eŭropan noktan rabobirdon, la arbarstrigon (Strix aluco) kaj la turstrigon (Tyto alba). Aliaj birdoj ĉeestantaj estas la rara roka perdriko (Alectoris graeca) kaj la nigra pego (Dryocopus martius).

Inter la ĉeestantaj reptilioj estas la vipuro Hugyi (Vipera aspis hugyi), subspecio karakterizata de la griza livreo krucita de bruna bendo aranĝita zigzage, la "cervone" (Elaphe quatuorlineata) kaj la akva serpento aŭ "natrice" de la kolumo (Natrix natrix), ĉeestanta laŭ la akvofluoj. Amfibioj estas reprezentataj de la fajra salamandro (Salamandra salamandra), la endemia okulvitra salamandro (Salamandrina terdigitata), la flavventra bufo (Bombina variegata) kaj la arborano (Hyla arborea). Ankaŭ la brunaj trutoj (Salmo trutta fario) loĝas en la akvovojoj de la parko. Fine inter la plej signifaj specioj de la entomofaŭno meritas mencion la cerambiko de la kverkoj (Cerambyx cerdo), la rosalia de la Alpoj (Rosalia alpina) kaj la rinocera skarabo (Oryctes nasicornis).

Turismo[redakti | redakti fonton]

Antikvaj vilaĝoj[redakti | redakti fonton]

La vilaĝoj de la Parko: Bova, Gerace, Mammola kaj San Giorgio Morgeto havas antikvan historion kaj meritas specialan viziton, ĉar ili vekas grandan intereson. La praaj vilaĝoj ofertas al vizitantoj konsiderinde interesan historion, kulturon kaj arton kun atestoj kaj trovaĵoj el diversaj epokoj (Magna Grekujo, romia, mezepoka kaj renesanca), ili konservas la tutan ĉarmon de la pasinteco, per ĝia karakteriza vilaĝo, formita de dometoj, kiujn oni alkroĉis unu al la alia kaj mallarĝaj stratoj, malgrandaj placoj, praaj preĝejoj, nobelaj palacoj kaj fascinaj panoramoj. Dum la jaro estas multaj religiaj festoj, kiuj reprezentas la historion kaj tradiciojn, estas multaj kulturaj eventoj kaj estas multaj festivaloj de tipaj lokaj produktoj. Dum la jaro la vilaĝoj estas la celo de multaj vizitantoj kaj reprezentas veran turisman rimedon de la Parka teritorio. ^[5]

Vizitcentroj[redakti | redakti fonton]

La Parkaj Vizitcentroj de Bagaladi, Bova, Gerace kaj Mammola situas en la loĝataj centroj, dum tiuj de Africo, Cittanova, Delianuova, Sant'Eufemia d'Aspromonte, Oppido Mamertina kaj Santo Stefano en A., situas en montaj lokoj (por informoj konsilindas rendevui kun la Parka oficejo). Ili celas disdoni turismajn informojn kaj sugestojn pri la itineroj por helpi malkovri la belecon kaj historiecon de la lokoj. Per la ekspoziciaj paneloj, ili ofertas al la vizitanto vojaĝon tra historio, la teritorio kaj la homoj, kiuj loĝas tie. La temoj implikas la mediajn, historiajn, kulturajn aspektojn kaj produktivajn agadojn ĉeestantajn en la komunumoj en la Parko. Eblas ankaŭ trovi informan materialon, spekti filmetojn, aĉeti gvidlibrojn aŭ aliajn eldonaĵojn. La tem-areoj de la dek Komunumoj de la Parko estas:

Bagaladi: Historio de olivoleo;
Bova: Lingvaj minoritatoj;
Gerace: Historiaj, kulturaj kaj arkeologiaj aspektoj de Magna Graecia;
Mammola: La industria arkeologio de la Parko ligita al la uzo de akvo;
Africo (loko Carrà): La verko de Umberto Zanotti Bianco;
Cittanova (loko Zomaro): Flaŭro de la Parko kaj sembanko;
Delianuova (Carmelia loko): La faŭno de la parko;
Sant'Eufemia d'Aspromonte (loko Villaggio De Leo): Ekologia Centro Aspromonta;
Oppido Mamertina (loko Stoccato): Gastrestadejo de la Parko;
Santo Stefano en A. (Cucullaro-loko): Observejo pri biodiverseco - Parka Faŭno.

Naturaj vojetoj[redakti | redakti fonton]

La teritorion de la Nacia Parko Aspromonte trairas multaj vojoj, iuj taŭgaj por biciklado aŭ rajdado.

Vojo de la grekoj: (Mammola komunumo) - Mammola-Rivero Torbido-Passo Sella-Rifuĝo de Sankta Nicodemo-Passo della Limina.
Salina akvofalo aŭ Schioppo di Salino: (Mammola komunumo) - Mammola - Torbido-Rivero - Salina Torento.
Monto Sant'Elia: (Mammola komunumo) - ringoforma - Mammola - Torbido-Rivero - Zimbi - Piani di Canolo - Monte Sant'Elia - Strato Castania -Piani di Frolimo- Coraca- Mammola.
Geoloko Minejo Macariace-Sanktejo Sankta Nicodemo: (Komunumo de Mammola) - ringoforma - Mammola-Minejo Macariace-Marvelli- Abeto vojkruciĝo Vojo de la grekoj-Sanktejo Sankta Nicodemo- Passo Sella-Rivero Torbido -Mammola.
Lago Costantino: (Komunumo San Luca) San Luca-Fiumara Buonamico- Lago Costantino .
De Montalto al Polsi: (Komunumoj de:... -San Luca) Montalto-Gianni Jettu- Piano dei Riggitani-Mulattiera per Polsi- Sanktejo de Polsi.
De Amendolea al Bova: (Municipoj de: Condofuri, Bova) Amendolea-Fiumara Cozzi-Contrada Lacco-Monte Briga Bova.
Vojo de la Bandito: (diversaj municipoj) de Gambarie d'Aspromonte ĝis Stilo.

Punktoj de intereso[redakti | redakti fonton]

La preĝejo Sankta Leono en Africo reprezentas unu el la malmultaj bazilikaj trovaĵoj ankoraŭ ekzistantaj en Aspromonto.
La Sanktejo Sankta Nikodemo, devenanta de la 10-a jarcento, situas sur la altebenaĵo Limina, sur la teritorio de Mammola. Ĝi estas loĝata de monako kaj estas celo por fideluloj kaj turistoj tutjare. La festo okazas ĉiujare dimanĉon post la 12a de majo.
La regiono "Grecanica" ankoraŭ konservas fortajn karakterojn de Grand-Greka kaj bizanca civilizoj, ĉefe danke al la konservado de la lingvo greka de Kalabrio, lingvaĵo klasita kiel dialekto de la antikva greka. En Bova eblas admiri la normandan kastelon kaj la multajn antikvajn mezepokajn preĝejojn kaj patriciajn loĝejojn de la historia centro.

Gerace estas la ĉefa arta urbo de Aspromonto kaj unu el la plej gravaj mezepokaj vilaĝoj de Kalabrio. Ĝi konservas gravajn artajn kaj naturajn belaĵojn, kiel la kastelo de la 12a jarcento, la antikva Katedralo (dua plej granda en la regiono post la Katedralo de Reggio Calabria, kies originoj devenas de la 10a jarcento), la preĝejoj San Francesco kaj San Giovannello kaj aliaj lokoj kiuj devenas de la bizanca epoko.
Mammola, centro de arto, turismo kaj gastronomio, havas praan historion. Speciala intereso vekas la historian centron, kun ĝiaj dometoj ligitaj unu al la alia, la praaj preĝejoj kaj noblaj palacoj. La Parka Muzeo Sankta Barbara, loko de arta kaj kultura kunvenejo por multaj internaciaj artistoj, meritas specialan viziton. Ĝia gastronomio estas fama per la "Stocco" tipa de Mamola, diversmaniere kuirita, aliaj tipaj produktoj estas rikotfumigita kaj kapra fromaĝo, sekigitaj viandoj, "pizzata"-pano (maiza pano) kaj tritika pano kuirita en ligno-forno.
San Giorgio Morgeto ankaŭ konservas gravajn helenajn restaĵojn. La mezepoka kastelo, la Preĝejo de San Francesco kaj la Monakejo de San Domenico estas gravaj artaj atestoj.
Inter la sanktejoj Aspromontaj, la plej konata kaj populara estas la Sanktejo de la Madono de la Montaro en Polsi (komunumo San Luca ), kie la festo de la Madono estas festata inter la fino de aŭgusto kaj la unuaj tagoj de septembro. La karakteriza procesio kaj la folkloro, kiu animas la tagojn de la festivalo, estas miksaĵo de fido, sankteco kaj antikvaj paganaj kutimoj.

Notoj[redakti | redakti fonton]

↑ [1]
↑ Riperimetrazione approvata con D.P.R. del 10 luglio 2008, pubblicato sulla Gazzetta Ufficiale n° 231 del 02/10/2008 ed entrata in vigore il 17 ottobre 2008.
↑ Elenco ufficiale delle aree protette (EUAP) 6º Aggiornamento approvato il 27 aprile 2010 e pubblicato nel Supplemento ordinario n. 115 alla Gazzetta Ufficiale della Repubblica Italiana n. 125 del 31 maggio 2010.
↑ [2]
↑ BORGHI ANTICHI del Parco Nazionale dell’Aspromonte.

Bibliografio[redakti | redakti fonton]

Raso D., Casile A., Vojoj kaj misteroj de Aspromonte, Laruffa Editore, 2000
I grandi alberi del Parco nazionale dell'Aspromonte.
Guida alla flora dell'Aspromonte.
Aspromonte - I parchi nazionali come mezzo di sviluppo locale.
Linee guida per la progettazione delle opere di difesa idrogeologica nel Parco nazionale dell'Aspromonte.
I segni dell'uomo nelle terre alte dell'Aspromonte.
Francesco Bevilacqua, La Nacia Parko Aspromonte, Rubbettino, Soveria Mannelli 1999, ISBN 88-7284-690-0 .