Renesanco

Davido de Mikelanĝelo

Renesanco estas movado de kultura, idea kaj arta reviviĝo kaj evoluo en Okcidenta Eŭropo, kiu funkciis sub la influoj de la klasikaj antikvaj modeloj sed sukcesis superi iliajn atingojn per novaj kaj pli rimarkindaj kreivaĵoj. Tiu movado donis sian nomon al historia epoko kiu daŭris de proksimume la 15-a jarcento ĝis la 17-a jarcento (alternative kelkaj konsideras ĝin de la 15-a jarcento ĝis la 18-a jarcento).

La etoso kaj ideoj de la movado koincidis kun la aktualaĵoj de tiu tempoperiodo - kaj en ilia centro estis la reviviĝo de tekstoj el klasikaj tempoj (la periodo de antikva Grekio kaj Romio), la pliiĝo de patroneco flanke de la papoj kaj la nobelaro, la evoluo de novaj teknikoj en arto (ekz. la perspektiva tekniko en pentraĵo) kaj granda progreso en la kampoj de scienco. La intelekta bazo de la Renesanco estis ĝia versio de humanismo, derivita de la koncepto de romia humanitas kaj la remalkovro de klasika greka filozofio, kiel ekzemple tiu de Protagoro, kiu diris ke "homo estas la mezuro de ĉiuj aĵoj". Ĉi tiu nova pensado evidentiĝis en arto, arkitekturo, politiko, scienco kaj literaturo (beletro). Tiele la renesanco havis grandan influon sur preskaŭ ĉiuj vivkampoj sed estas konata ĉefe pro sia decida influo sur la arta mondo kiu estas reflektita en la kontribuoj de arkitektoj, skulptistoj, pentristoj kaj multrakuloj, la plej elstaraj el kiuj estis Rafaelo, Leonardo da Vinci kaj Mikelanĝelo, kiuj fariĝis la modeloj de la esprimo "Renesanca homo".

Kvankam la invento de metala movebla tipo rapidigis la disvastigon de ideoj en la posta 15-a jarcento, la ŝanĝoj de la Renesanco ne okazis unuforme en la tuta Eŭropo: la unuaj spuroj aperas en Italio jam fine de la 13-a jarcento, precipe kun la verkaĵoj de Danto kaj la pentraĵoj de Giotto. Tiele la movado kiu ekestis en Italio kaj tie daŭris en la jarcentoj 14-a, 15-a kaj 16-a (vidu Quattrocento); en aliaj landoj ĝi sin etendis ekde la fino de 15-a jarcento ĝis la komenco de 17-a jarcento.

Estas vaste kredite ke la Renesanco komenciĝis en la urbo de Florenco en la 14-a jarcento, kvankam kelkaj malkonsentas. Diversaj teorioj estis proponitaj tra la historio por klarigi la originon de la movado kaj ĝiajn karakterizaĵojn, kaj ili temigas ĉefe la sociajn kaj civitajn kondiĉojn kiuj estis propraj al Florenco en tiu tempo same kiel al ĝia speciala politika strukturo, kiu inkludis la patronecon de la reganta familio en la urbo, la Medici-familio, kaj la migrado de grekaj kleruloj kun iliaj tekstoj al Italio post la Falo de Konstantinopolo al la Otomanaj Turkoj. Aliaj gravaj centroj estis nordaj italaj urboŝtatoj kiel ekzemple Venecio, Ĝenovo, Milano, Bologna, kaj Romo dum la regado de la papoj de la renesanco. El Italio, la Renesanco disvastiĝis ĉie en Eŭropo en Flandrio, Francio, la britaj insuloj, Hispanio, Portugalio, Germanio kaj aliloke.

Ekzistas ampleksa historiografio de la Renesanca periodo, sed historiistoj malkonsentas ĉu ĝi estis kultura progresado de la Mezepoko aŭ ĉu ĝi estis periodo de pesimismo kaj nostalgio por la klasika epoko. Kvankam 19-ajarcentaj historiistoj emis emfazi la fakton ke la Renesanco reprezentis kompletan malengaĝiĝon de la mezepoka pensmaniero kaj konduto, tamen pli modernaj historiistoj tendencas emfazi la kontinuecon inter la du periodoj.

La esprimo itale rinascita ("renaskiĝo") unue aperis en Vivoj de la artistoj de Giorgio Vasari (ĉ. 1550), angligita kiel la Renesanco (angle Renaissance) en la 1830-aj jaroj. La termino ankaŭ estis etendita al aliaj historiaj kaj kulturaj movadoj, kiel ekzemple la Karolida renesanco (8-a kaj 9-a jarcentoj), Ottoniana renesanco (en Bizanco ja la 10-a kaj 11-a jarcento), kaj la Renesanco de la 12-a jarcento.

Superrigardo

Vitruvia homo de Leonardo da Vinci.

Renesanco estis kultura movado, kiu profunde influis la kulturan kaj intelektan vivon en la frua moderna periodo. Startinte en Italio, ĝi atingis la ceteran Eŭropon antaŭ la 16-a jarcento kaj ĝia influo ampleksis literaturon, filozofion, arton, politikon, sciencon, religion, kaj pliajn kampojn de la intelekta vivo. La renesancaj akademiuloj uzis la humanismajn metodojn por siaj studoj. Ili serĉis kaj aplikis la homan emocion en la arto.

Renesancaj pensuloj elserĉis en la monaĥaj bibliotekoj de Eŭropo kaj en la diserigata Bizanca Imperio literaturajn, historiajn kaj oratorajn tekstojn de la antikveco. Tiuj tekstoj kutime estis skribitaj en la latina lingvo aŭ en la antikva greka lingvo. Multaj el ili estis forgesitaj kaj dum pluraj jarcentoj neniu ilin legis. Per enfokusigo de la verkaĵoj literaturaj kaj historiaj, la renesancaj intelektuloj konsiderinde diferenciĝis disde la mezepokaj de la 12-a jarcento, kiuj centris la atenton en la studado de grekaj kaj la arabaj verkoj pri natursciencoj, filozofio kaj matematiko, dum kulturaj verkoj interesis ilin malmulte. La humanistoj de Renesanco ne malakceptis kristanismon; sed tute male, multaj el la plej bonegaj verkoj de la Renesanco estis dediĉitaj al ĝi, kaj la eklezio sponsoris multajn verkojn de la Renesanco-arto. Tamen, inter la intelektuloj okazis subtila ŝanĝo de la maniero kompreni la religion, kaj tiun novan komprenon spegulis multaj kampoj de la kultura vivo. Krome, multaj grekaj kristanaj verkaĵoj, inkluzive de la greka Nova Testamento, estis reenportita de Bizanco al Okcidenta Eŭropo kaj unuafoje ekde la malfrua antikveco iĝas alirebla por intelektuloj. La studado de grekaj kristanaj tekstoj, kaj precipe la reveno al la origina greka versio de la Nova Testamento, iniciatita de la humanistoj Lorenzo Valla kaj Erasmus, helpis prepari la vojon por Reformacio.

Leonardo da Vinci: Damo kun ermeno, Czartoryski-muzeo, Krakovo.

Artistoj kiel ekzemple Masaccio klopodis portreti la homan formon realisme, evoluigante teknikojn por igi perspektivon kaj ŝalti pli nature. Politikaj filozofoj, plej fame Niccolò Machiavelli, serĉis priskribi politikan vivon kiel ĝi vere estis, tio devas kompreni ĝin racie. Kritika kontribuo al itala renesanco-humanismo Pico della Mirandola verkis la faman tekston "De hominis dignitato" (Oratorio pri la digno de homo, 1486), kiu konsistas el serio de tezoj pri filozofio, natura penso, kredo kaj magio kaj estis defendintaj kontraŭ ajna kontraŭulo ĉe la tereno de la racio. Aldone al studado de klasika latina kaj greka lingvoj, renesanco-verkistoj ankaŭ komencis pli utiligi vulgarajn lingvojn (lingvoj de ordinaraj homoj, vidu vulgara latino); kombinite kun la enkonduko de presado, tio permesis al multaj pli amasan aliron al libroj, krom la Biblio.

Entute, oni povus vidi Renesancon kiel provon de intelektuloj studi kaj plibonigi la sekularan kaj surteran vivon, kaj per revivigo de ideoj el la klasika antikvo kaj per renovigo de la manieroj de pensado. Kelkaj akademiuloj, kiel ekzemple Rodney Stark, malgravigas la Renesancon favore al la pli fruaj inventoj de la italaj urboŝtatoj en la Alta Mezepoko, kiu geedziĝis kun respondema registaro, kristanismon kaj la naskiĝon de kapitalismo. Tiu analizo ekas la polemiko ke, dum la grandaj eŭropaj ŝtatoj (Francio kaj Hispanio) estis absolutismaj, kaj aliaj estis sub rekta eklezia kontrolo (ekz. la Papa Ŝtato), la eksterdistrikta urbo-respublikoj de Italio transprenis la principojn de kapitalismo inventita ĉe monaĥaj biendomoj kaj ekigis vastan senprecedencan komercan revolucion kiu antaŭiris financita en la Renesanco.

Historio

Laŭ Francisko Azorín Renesanco estas 'arta movado disvolviĝinta dum la 15ª-16ª jc., bazita sur imitado de la antikva greka arto'. Li indikas etimologion el la latina re nascere (renaskiĝi).

La pentraĵo de la itala renesanco grave evoluigis la bildan teknikon kaj konceptadon (vidu detalojn en la artikolo Pentrado).

La literaturo de la Renesanco kreis tiajn altkvalitajn valoraĵojn, kiaj estas "Gargantuo kaj Pantagruelo" de Rabelezo, dramoj de Ŝekspiro, romano "Don Kiĥoto" de Cervantes, sonetoj de Francesco Petrarca, noveloj de Giovanni Boccaccio, k.a.

Legu ankaŭ en Klasika muziko pri renesanca muziko, kaj en Danco pri italaj kaj francaj renesancaj dancoj.

Pri arto de la 15-a kaj 16-a jarcentoj oni kutime pensas unualoke al la itala Renesanco, sed en tiu sama periodo la islamaj civilizacioj ankaŭ spertis eksterordinaran oran kulturan epokon. Tio ne okazis en izolitaj artaj universoj. Ambaŭ civilizoj estis tre konsciaj pri la atingoj de la alia. Ili rigardis unu la alian kaj influis unu la alian, videbla inter la papa Romo kaj la Otomana Istanbulo kaj la mogol-urboj Lahore kaj Agra, sed ankaŭ en la arkitektaj rivalecoj inter la kupolo de Michelanĝelo de la Baziliko Sankta Petro kaj la Moskeo de Sulejmano de Mimar Sinan en Istanbulo, aŭ en la similecoj kaj diferencoj inter la rafinitaj orientaj miniaturaj pentraĵoj kaj la imponaj verkoj de Caravaggio, Velasquez kaj Rembrandt.

Originoj

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Itala Renesanco.

Florenco, centro de la Renesanco.

La plej multaj historiistoj konsentas ke la ideoj kiuj karakterizis la Renesancon havis originon en malfrua 13-a jarcento en Florenco, aparte kun la verkoj de Dante Alighieri (1265-1321) kaj Francesco Petrarca (1304-1374), same kiel kun la pentraĵoj de Giotto (1267-1337). Kelkaj verkistoj datigas la Renesancon tre ĝuste; unu el la proponitaj deirpunktoj estas la jaro 1401, kiam la rivalaj geniuloj Lorenzo Ghiberti kaj Filippo Brunelleschi konkuris pro la kontrakto por konstrui bronzajn pordojn por la Baptejo de la Katedralo Santa Maria del Fiore (Ghiberti venkis). Aliaj vidas pli ĝeneralan konkuradon inter artistoj kiel ekzemple Brunelleschi, Ghiberti, Donatello, kaj Masaccio por artaj komisionoj kiel ekfunkciigado de la kreivo de la Renesanco. Ankoraŭ restas en diskuto kial la Renesanco komenciĝis en Italio, kaj kial ĝi komenciĝis en difinita dato. Sekve, pluraj teorioj estis prezentitaj por klarigi ĝiajn originojn.

Dum Renesanco, mono kaj arto iris reciproke. Artistoj tute dependis de mecenatoj. Riĉaĵo estis alportita al Italio en 14-a, 15-a kaj 16-a jarcento per disvastigado de komerco en Azio kaj Eŭropo. Arĝenta minado en Tirolo pliigis la monfluon. Luksoj de la Orienta mondo, alportita dum milit- kaj komerc-kampanjoj markis la prosperon de Ĝenovo kaj Venecio.

La latina kaj greka fazoj de renesanca humanismo

Cicerono

Kontraste al la Alta Mezepoko, kiam latin-kleruloj preskaŭ fokusis sin tute al studado de grekaj kaj arabaj verkoj de naturscienco, filozofio kaj matematiko, Renesanco-kleruloj estis pli interesitaj pri renormaliĝado kaj studado de la latinaj kaj grekaj literaturaj, historiaj, kaj oratoraj tekstoj. Larĝe parolante, tio komenciĝis en la 14-a jarcento kun latinfazo, kiam Renesanco-kleruloj kiel ekzemple Petrarko, Coluccio Salutati (1331-1406), Niccolò la Nickoli (1364-1437) kaj Poggio Bracciolini (1380-1459) traserĉis la bibliotekojn de Eŭropo en la serĉado de verkoj de tiaj latinaj verkintoj kiel Cicerono, Livio kaj Seneko. Antaŭ la frua 15-a jarcento, la amaso de tia latinlingva literaturo estis reakirita; la greka fazo de Renesanco-humanismo nun estis sub maniero, kiel okcidenteŭropaj kleruloj okazigis la renormaliĝadon de malnovgrekaj literaturaj, historiaj, oratoraj kaj teologiaj tekstoj.

Male al la kazo de latinaj tekstoj, kiuj estis konservitaj kaj studitaj en Okcidenta Eŭropo ekde malfrua antikvo, la studo de malnovgrekaj tekstoj estis tre limigita en mezepoka Okcidenta Eŭropo. Malnovgrekaj verkoj pri scienco, matematiko kaj filozofio estis studitaj ekde la Alta Mezepoko en Okcidenta Eŭropo kaj en la mezepoka islama mondo, sed grekaj literaturaj, oratoraj kaj historiaj verkoj, (kiel ekzemple Homero, la grekaj dramistoj, Demosthenes kaj Thucydides kaj tiel plu), ne estis studitaj en la latina aŭ en mezepoka islama mondo; en la Mezepoko tiuj specoj de tekstoj estis nur studitaj fare de Bizancaj kleruloj. Unu el la plej grandaj atingoj de Renesanco-kleruloj estis alporti tiun tutan klason de grekaj kulturaj verkoj reen en Okcidenteŭropon por la unua fojo ekde malfrua antikvo.

Demetrius

Kun tiu movado reintegrigi la regulan studon de grekaj literaturaj, historiaj, oratoraj kaj teologiaj tekstoj reen en la Okcidenteŭropa instruplano estas kutime pro la amika invito de Coluccio Salutati al la Bizanca diplomato kaj akademiulo Manuel Chrysoloras (co. 1355-1415) al Florenco instrui la grekan, lia scio pri la greka lingvo gravegis. Alia greka Bizanca akademiulo de graveco estis Demetrius Chalcondyles (1424-1511) kiu instruis Platonan filozofion kaj la grekan lingvon en Italio por periodo de pli ol kvardek jaroj; ĉe Padovo, Perugia, Milano kaj Florenco. Inter liaj lernantoj estis Johano Reuchlin, Johano Laskaris, Poliziano, Leo la 10-a, Baldassare Castiglione, Lilio Gregorio Giraldi, Stefano Negri, kaj Giovanni Maria Cattaneo.

La falo de la Bizanca Imperio en 1453, ankaŭ estis la falo kaj disigo de ĝiaj lernejoj kaj pro tio ĝi alportis multajn aliajn grekajn akademiulojn al Italio kaj tiuj homoj kunportis grekajn manuskriptojn, kaj scion de la klasika greka literaturo, multaj el ili estis perditaj dum jarcentoj en la Okcidento.

Renesanca Latino

Renesanca Latino estas nomo donita al la distinga formo de latina stilo disvolvigita dum la Eŭropa Renesanco en la 14-a ĝis 15-a jarcentoj, partikulare fare de la movado de Renesanca Humanismo.

La intenco estis purigi la latinan lingvon rigardante al la Ora Epoko de la Latina literaturo, kaj speciale al Cicerono en prozo kaj al Virgilio en poezio, kiel la arbitroj de latinlingva stilo. Ili abandonis la uzadon de la sekvenco kaj de aliaj akcentaj formoj de metriko, kaj klopodis anstataŭe revivigi la grekajn formatojn kiuj estis uzitaj en la latinlingva poezio dum la romia periodo. La humanistoj kondamnis la grandan korpuson de la literaturo en mezepoka latino kiel "Gotika" — por ili, termino negativa — kaj kredis anstataŭe ke nur antikva Latino el la Romia periodo estis "reala Latino".

La Renesanco dum mallonge plifortigis la postenon de Latino kiel parolita lingvo pro sia adoptado fare de la Renesancaj Humanistoj. Ofte estritaj de membroj de la klerikaro, ili estis kortuŝitaj pri la akcelitaj dismuntado de restoj de la klasika mondo kaj la rapida perdo de ties literaturo. Ili baraktis por konservi tion kion ili povis kaj por restaŭri al Latino tia kia ĝi estis kaj enkondukis la praktikon produkti reviziitajn eldonojn de la literaturaj verkoj kiuj restis komparante survivantajn manuskriptojn. Je la 15-a jarcento ili estis anstataŭante la mezepokan latinon per versioj subtenitaj de la fakuloj de la ĵus aperintaj universitatoj, kiuj klopodis per sia fakuleco malkovri kia la klasika lingvo estis estinta.

Sociaj kaj politikaj strukturoj en Italio

Politika mapo de Itala Duoninsulo ĉ. 1494

La unikaj politikaj strukturoj antaŭ nelonge kiujn mezepoka Italio gvidis kelkajn por teoriadi ke ĝia nekutima socia klimato permesis la aperon de malofta kultura florado. Italio ne ekzistis kiel politika unuo en la frua moderna periodo. Anstataŭe, ĝi estis dividita en pli malgrandaj urboŝtatoj kaj teritorioj: la Regno de Napolo kontrolis la sudon, la Respubliko de Florenco kaj la Papa Ŝtato ĉe la centro, la Ĝenovo kaj la Milano en la nordo kaj okcidento respektive, kaj la venecianoj en la oriento. La Italio de la 15-a jarcento estis unu el la plej urbigitaj areoj en Eŭropo. Multaj el ĝiaj grandaj urboj staris inter la ruinoj de antikvaj romiaj konstruaĵoj; ŝajnas ke la klasika naturo de la Renesanco estis ligita al ĝia origino en la koro de la Romia Imperio.

Historiisto kaj politika filozofo Quentin Skinner indikas tiun Otto de Distrikto Freising (co. 1114 - 1158), germana episkopo vizitanta Nordan Italion dum la 12-a jarcento, rimarkis ĝeneraligitan novan formon de politika kaj socia organizo, observante ke Italio ŝajnis esti elirinta de Feŭdismo tiel ke ĝia socio estis bazita sur negocistoj kaj komerco. Ligite al tio estis kontraŭ-monarĥa pensante, reprezentis en la fama frua Renesanco-fresko-ciklo 'itale Allegoria ed effetti del Buono e del Cattivo Governo' (Alegorio de bona kaj malbona registaro) en Sieno fare de Ambrogio Lorenzetti (pentrita 1338-1340) kies forta mesaĝo temas pri la virtoj de justeco, respublikanismo kaj bona administracio. Blancigante kaj eklezion kaj imperion, tiuj urbo-respublikoj estis truaj subtenantoj de libereco. Skinner raportas ke ekzistis multaj defendantoj de libereco kiel ekzemple Matteo Palmieri (1406-1475) festado de Florentina geniulo ne nur en arto, skulptaĵo kaj arkitekturo, sed "la rimarkinda florado de moralo, socia kaj politika filozofio kiuj okazis en Florenco en la sama tempo".

Eĉ grandaj urboj kaj ŝtatoj preter centra Italio, kiel ekzemple la Respubliko de Florenco en tiu tempo, estis ankaŭ notindaj por iliaj komercistaj respublikoj, aparte la Venecia respubliko. Kvankam en praktiko tiuj estis oligarkiaj, kaj similis nur malmulte al moderna demokratio, ili havis demokratajn ecojn kaj estis respondemaj ŝtatoj, kun formoj de partopreno en administrado kaj kredo je libereco. La relativa politika libereco kiun ili havigis estis plugvida ĝis akademia kaj arta akcelo. Same, la pozicio de italaj grandurboj kiel ekzemple Venecio kiel granda komercejo igis ilin intelektaj vojkruciĝoj. Negocistoj kunportis ideojn de malproksimaj anguloj de la mondo, precipe el la Oriento. Venecio estis la enirejo de Eŭropo por komerci kun Oriento, kaj ankaŭ produktanto de bonkvalita vitro, dum Florenco estis ĉefurbo de teksaĵoj. La riĉaĵo tia komerco alportita al Italio ebligis ke grandaj publikaj artaj vorkoj kaj privataj artaj projektoj povus esti komisiitaj. Ankaŭ individuoj havis pli da libertempa vivo por studado.

Nigra morto

Ilustraĵo pri la Nigra Morto en la Togenburga Biblio

Unu teorio kiu estis avancita estas ke la ruiniĝo kaŭzita de epidemio de pesto (t.n. nigra morto) en Florenco, kiu trafis Eŭropon inter 1348 kaj 1350, gvidis al ŝanĝo en la mondkoncepto de homoj en 14-jarcenta Italio. Italio estis precipe malbone trafita per la pesto, kaj estis konjektite ke la kono kun morto tiu tio alportis laŭkulpajn pensulojn resti pli ĉe iliaj vivoj ĉe la tero, prefere ol spiriteco kaj la postvivo. [39 ] Estis ankaŭ argumentite ke nigra morto ekigis novan ondon de pieco, manifestita en la sponsorado de religiaj artaĵoj. [40 ] Tamen, tio ne plene klarigas kial la Renesanco okazis specife en Italio en la 14-a jarcento. Nigra morto estis pandemio kiu okazis en tuta Eŭropo, ne nur en Italio. La apero de la Renesanco en Italio estis plej multe verŝajna la sekvo de la kompleksa interagado de ĉi-supraj faktoroj. [9 ]

En la maldormo da la nigra morto, reduktita populacio forlasis laborantarojn malplenigitaj: tio emis, ĝenerale en Eŭropo, doni al laboristoj pli marĉandopotencon, precipe kvalifikitajn laboristojn. Tio kondukis al ŝanĝo de potenco for de regantoj kaj direkte al laboristoj kaj negocistoj, precipe en pli malgrandaj ŝtatoj (kiel ekzemple trankvila Italio en la tempo). Tiel, nekonsiderante ĝia spirita kaj metapsikia efiko, la pesto ekonomia (kaj sekva politika) heredaĵo povas esti helpinta meti la scenon por la Renesanco.

Kulturaj kondiĉoj en Florenco

Lorenzo de' Medici, reganto de Florenco kaj patrono de artoj

Longe estis demando pri debato kial la Renesanco komencis en Florenco, kaj ne aliloke en Italio. Akademiuloj notis plurajn ecojn unikajn por Florenco. Multaj emfazis la rolon de la familio Medici, banko-familio kaj poste duka domfamilio, en apogante kaj stimulanta la artojn. Lorenzo de Mediĉo (1449-1492) estis la katalizilo por grandega kvanto de arto-patroneco, instigante sian samlandanon por komisii verkojn de la gvidaj artistoj de Florenco, inkluzive de, Sandro Botticelli, kaj tiu de Michelangelo Buonarroti. [5 ]

La Renesanco estis certe survoje antaŭ ol Lorenzo venis por funkciigi; efektive, antaŭ la Medici-familio mem atingis hegemonion en florenca socio. Kelkaj historiistoj postulis ke Florenco estis la naskiĝloko de la Renesanco kiel rezulto de bonŝanco, t.e. ke "Great Men" estis naskita tie per ŝanco. [41 ] Da Vinci, Botticelli kaj Michelangelo estis la tuta naskitaj en Toskanio. Argumentante ke tia ŝanco ŝajnas neverŝajna, aliaj historiistoj asertis ke tiuj "Great Men" povis nur pliiĝi al eminenteco pro la superregaj kulturaj cirkonstancoj en la tempo.

Karakterizaĵoj

Humanismo

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Renesanca Humanismo.

Makiavelo

Thomas More

Laŭ kelkaj manieroj humanismo ne estis filozofio en si mem, sed prefere metodo de lernado. Kontraste al la mezepoka skolastika maniero, kiu fokusis al solvado de kontraŭdiroj inter verkintoj, humanistoj studis antikvajn tekstojn en la originalo, kaj taksi ilin tra kombinaĵo de rezonado kaj empiria indico. Humanisto-eduko estis bazita en la programo de "studia humanitatis", kiu estante la studo de kvin humansciencoj: poezio, gramatiko, historio, morala filozofio kaj retoriko. Kvankam historiistoj foje luktis por humanismon ĝuste, la plej granda parto decidis pri "mezo de la vojo-difino. . . la movado renormaliĝi, interpretu, kaj asimilu la lingvon, literaturon, lernadon kaj valorojn de maljunega Grekio kaj Romo". [43 ] Ĉefe, humanistoj asertis "la geniulon de homo... la unika kaj speciala kapablo de la homanimo. " [44 ]

Humanismaj akademiuloj formis la intelektan pejzaĝon ĝenerale en la frua moderna periodo. Politikaj filozofoj kiel ekzemple Niccolò Machiavelli kaj Thomas More (1478-1535) revivigis la ideojn de grekaj kaj romiaj pensuloj, kaj uzis ilin en kritikoj de nuntempa registaro. La kontribuo de Machiavelli, en la vido de tiu de Isaiah Berlin, estis decida paŭzo en vakera filmo-politika penso asigni unikan rezonadon al politiko kaj kredo kaj eble kreado lin la patro de la socia scienco. Pico della Mirandola kiu vivis al nur dudek tri jaroj skribis kio ofte estas konsiderita la manifesto de la Renesanco, vigla defendo de pensado, la Parol(ad)o sur la Digno de MAN. Matteo Palmieri (1406-1475), alia humanisto, estas plej konata pro lia laboro De la vita civile ("Pri la Civila Vivo"; presita 1528) kiu rekomendis civitan humanismon, kaj lian influon en rafinado de la toskana popollingvo al la sama nivelo kiel la latina. La skribaj verkoj de Palmieri desegnitaj sur romiaj filozofoj kaj teoriuloj, aparte Cicero, kiuj, kiel Palmieri, vivis aktivan la publikan vivon kiel civitano kaj oficialulon, same kiel teoriulon kaj filozofon kaj ankaŭ Quintilian. Forte transigite al profunda kaj larĝa eduko Palmieri kredis ke tio disponigus homojn al publika engaĝiĝo kaj plibonigus la homan kapaciton fari bonfaroj kaj kontribui al la komunumo. Kvankam plenumi oficon inter 1432 kaj 1475 li estas plej bone memorita por tiuj skribaĵoj glorante la idealon de humanismo kiel kombinaĵo de lernado kun civita aŭ politika ago. Eventuale la plej trafa esprimo de lia perspektivo sur humanismo estas en 1465 poezia laboro Lcittàdivita, sed kun pli frue laboras De la vita civile estas pli vasta. Kunmetite kiel serio el dialogoj metitaj en kampara domo en la Mugello-kamparo ekster Florenco dum la pesto de 1430, Palmieri pliprofundigas la kvalitojn de la ideala civitano. La dialogoj koncernas kiel infanoj evoluas mense kaj fizike, kiel civitanoj povas konduki sin morale, kiel civitanoj kaj ŝtatoj povas certigi kredindecon en la publika vivo, kaj grava debato sur la diferenco inter tio kiu estas pragmate utila kaj tio honestaj.

Arto

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Renesanca arto.

Ticiano, Sankta kaj nesankta amo, ĉ. 1513 – 1514.

Albrecht Dürer, Alegorio de la Melankolio: nova temo kaj nova tekniko, nome la gravurado.

Vitruvia homo fare de Leonardo da Vinci, Gallerie dell'Accademia, Venecio.

Unu el la karakterizaj ecoj de Renesanco-arto estis sia evoluo de hiperrealisma linia perspektivo. Tiu de Giotto (1267-1337) estas meritigitaj je unua traktante pentraĵon kiel fenestron en spaco, sed ĝi estis ne ĝis la manifestacioj de arkitekto Filippo Brunelleschi (1377-1446) kaj la postaj verkadoj de Leon Battista Alberti (1404-1472) ke(fejl) kiujn perspektivo estis formaligita kiel arta tekniko. [45 ] La evoluo da perspektivo estis parto de pli larĝa tendenco direkte al realismo en la artoj. [46 ] Al tiu fino, farbistoj ankaŭ evoluigis aliajn teknikojn, studante lumon, ombron, kaj, fame koncerne, homan anatomion. Subkuŝanta tiuj ŝanĝoj en arta metodo, estis renoviĝinta deziro prezenti la belecon de naturo, kaj malimpliki la aksiomojn de estetiko, kun la verkoj de Leonardo, Michelangelo kaj Rafaelo reprezentanta artajn pintojn kiuj estis esti multe imititaj fare de aliaj artistoj. [47 ] Aliaj rimarkindaj artistoj inkluzivas Sandro Botticelli, laborante por la familio Medici en Florenco, Donatello alia Florencano kaj Ticiano en Venecio, inter aliaj.

Samtempe, en Nederlando, precipe vigla arta kulturo evoluis, la laboron de Hugo-kamioneto der Agemoj kaj tiu de Jan van Eyck havanta akuratan influon sur la evoluo de pentraĵo en Italio, kaj teknike kun la enkonduko de olea farbo kaj tolo, kaj stile en esprimoj de naturalismo en reprezentantaro. Poste, la laboro de Pieter Brueghel la pli aĝa inspiris artistojn por prezenti temojn de ĉiutageco. [48 ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Renesanca arkitekturo.

En arkitekturo, Filippo Brunelleschi estis plej antaŭa en studado de la restaĵoj de antikvaj klasikaj konstruaĵoj, kaj kun retrovita scio de la unua-jarcento-verkisto Vitruvius kaj la flora disciplino de matematiko, formulita la renesanca stilo kiuj kopiis kaj plibonigis en klasikaj formoj. La grava atingo de Brunelleschi de inĝenieristiko estis la konstruaĵo de la kupolo de Katedralo Santa Maria del Fiore. [49 ] La unua konstruaĵo montri tion estas asertita esti la Kirko de St. Andrew konstruita fare de Alberti en Mantua. La elstara arkitektura laboro de la Maksimumo Renesanco estis la rekonstruado de la Baziliko de St. Petro, kombinante la kapablojn de Bramante, Michelangelo, Rafaelo, Sangallo kaj Maderno.

La romiaj ordo-specoj de kolonoj estas uzitaj: toskano, la dorika, Ionic, korinto kaj Kunmetaĵo. Tiuj povas aŭ esti strukturaj, apogante arkadon aŭ arkitravon, aŭ sole dekoracian, aron kontraŭ muro en la formo de pilastroj. Dum la Renesanco, arkitektoj planis uzi kolonojn, pilastrojn, kaj entablementojn kiel integra sistemo. Unu el la unuaj konstruaĵoj uzi pilastrojn kiam integra sistemo estis en la Malnova Sakristio (1421-1440) de Filippo Brunelleschi. [50 ]

Arkaĵoj, duonronda aŭ (en la Manieristo stilo) segmental, estas ofte uzitaj en arkadoj, apogitaj sur moleoj aŭ kolonoj kun versaloj. Povas ekzisti sekcio de entablemento inter la ĉefurbo kaj la salti de la arkaĵo. Alberti estis unu el la unua utiligi la arkaĵon sur monumenta. Renesanco-trezorejoj ne havas ripojn. Ili estas duonrondaj aŭ segmental kaj en kvadrata plano, male al la Gotika trezorejo kiu estas ofte rektangula.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Renesanca literaturo.

Renesanca literaturo rilatas al eŭropa literaturo, influita de la intelektaj kaj kulturaj tendencoj asociitaj kun la Renesanco. La literaturo de la Renesanco estis verkita ene de la ĝenerala movado de la Renesanco, kiu ekestis en la Italio de la 14-a jarcento kaj daŭris ĝis la 16-a jarcento dum ĝi disvastiĝis en la ceteron de la okcidenta mondo. Ĝin karakterizas la adopto de humanisma filozofio kaj la reakiro de la klasika antikva tempo. Ĝi profitis la disvastiĝon de presado en la lasta parto de la 15-a jarcento. Por la verkistoj de la Renesanco, grek-romia inspiro estis montrita kaj en la temoj de verkado kaj en la literaturaj formoj kiujn ili uzis. La mondo estis konsiderata el homcentrita perspektivo.

Scienco

La renversiĝoj okazantaj en la artoj kaj humansciencoj estis spegulitaj antaŭ dinamika periodo de ŝanĝo en la sciencoj. Iun vidis tiun ekblovon da agado kiel "scienca revolucio", anoncante la komencon de la moderna aĝo. [51 ] Aliaj vidis ĝin simple kiel akcelado de kontinua procezo etendiĝanta de la maljunega mondo al la nuntempo. [52 ] Ĉiaokaze, ekzistas ĝenerala interkonsento kiun la Renesanco vidis signifajn ŝanĝojn laŭ la maniero la universo estis rigarditaj kaj la metodoj kun kiu filozofoj serĉis klarigi naturfenomenojn. [53 ] Galilejo. Portreto en kolorkrajono de Leoni

Scienco kaj arto estis tre multe miksiĝitaj en la frua Renesanco, kun artistoj kiel ekzemple la farantaj observaj desegnaĵoj de de anatomio kaj naturo. Ĝisfunda studo de 2007 de Fritjof Capra [54 ] montras ke Leonardo estis multe pli granda sciencisto ol antaŭe pensitan, kaj ne nur inventinto. En scienco-teorio kaj en farado de fakta sciencopraktiko, Leonardo estis pioniro. Li starigis moderajn eksperimentojn en akvofluo, kuracista dissekcio, kaj sisteman studon de movado kaj aerodinamiko; li elpensis principojn de esplormetodo kiu por Capra klasifikas lin kiel "patron de moderna scienco". En Caprdetala takso de multaj pluvivaj manuskriptoj la scienco de Leonardo estas pli en plena harmonio kun holismaj ne-mechanistic kaj ne-reduktivaj aliroj por scienco kiu iĝas populara hodiaŭ. Eble la plej signifa evoluo da la epoko ne estis specifa eltrovaĵo, sed prefere procezo por eltrovaĵo, la scienca metodo. [53 ] Tiu revolucia nova maniero de aŭdado pri la mondo temigis empirian indicon, la graveco de matematiko, kaj forĵetado la aristotela "fina celo" en favoro de mekanika filozofio. Frue kaj influaj propagandantoj de tiuj ideoj inkludis Kopernikon kaj Galileon. En lia enketo de 1991 de tiuj evoluoj, Charles Van Doren [55 ] pripensas ke la Kopernikana revolucio vere estas la Galilean karteza (René Descartes) revolucio, pro la naturo de la kuraĝo kaj profundo de ŝanĝo ilia laboro kaŭzis.

La nova scienca metodo kondukis al grandaj kontribuoj en la kampoj de astronomio, fiziko, biologio, kaj anatomio. Kun la publikigo de Vesalius's De humanikorporisfabrica, nova fido estis metita en la rolo de dissekcio, observaĵo, kaj mekanistia vido de anatomio. [53 ]

Religio

Erasmo, pentrita de Hans Holbein la malpliaĝa.

Marteno Lutero.

La novaj idealoj de humanismo, kvankam pli sekularaj en kelkaj aspektoj, evoluis kontraŭ Kristana fono, precipe en la Norda Renesanco. Efektive, multo (se ne la plej granda parto) de la nova arto estis komisiita per aŭ en dediĉo al la eklezio. [14 ] Tamen, la Renesanco havis profundan efikon al nuntempa teologio, precipe en la maniero-homoj perceptis la rilaton inter homo kaj dio. [14 ] Multaj el la plej antaŭaj teologoj de la periodo estis anoj de la humanisto-metodo, inkluzive de Erasmo, Zvinglo, Thomas More, tiu de Marteno Lutero, kaj tiu de Kalvino.

La Renesanco komencis en tempoj de religia tumulto. La forpasinta Mezepoko vidis periodon de politika intrigo ĉirkaŭi la papoficon, kulminante per la Granda okcidenta skismo, en kiu tri viroj samtempe postulis esti vera Papo. [56 ] Dum la skismo estis solvita fare de la Koncilio de Konstanco (1414), la 15-a jarcenton vidis rezultin reformmovadon scias kiel Conciliarism, kiu serĉis limigi la potencon de la papo. Kvankam la papofico poste elvenis kiel supera en ekleziaj aferoj de la Kvina Konsilio de la Lateran (1511), ĝi estis obstina de daŭraj akuzoj de korupto, plej fame en la persono de Aleksandro la 6-a, kiuj estis akuzitaj diverse je baraterio, nepotismo kaj produkti kvar nelegitimaj infanoj dum papo, kiujn li foredzigis akiri multe da potenco. [57 ]

Klerikoj kiel ekzemple Erasmus kaj Luther proponis reformon al la eklezio, ofte surbaze de humanisto teksta kritiko de la Nova Testamento. [14 ] Efektive, ĝi estis Luther kiu en oktobro 1517 publikigis la 95 Tezojn, malfacilan papan aŭtoritaton kaj kritikantan ĝian perceptitan korupton, precipewith regard to PRP [with regard to PRP] <28> "<with regard to>] PRP ĝian vendon de indulgoj. La 95 Tezoj kondukis al la reformado, paŭzo kun la Eklezio Romkatolika tiu antaŭe postulita hegemonio en Okcidenteŭropo. Humanismo kaj la Renesanco tial ludis rektan rolon en ekfunkciigado de la reformado, same kiel en multaj aliaj samtempaj religiaj debatoj kaj konfliktoj. Memkonscio

Antaŭ la 15-a jarcento, verkistoj, artistoj kaj arkitektoj en Italio estis bone konscia pri la transformoj kiuj okazis kaj utiligis frazojn kiel manierokontraŭĉio (tiumaniere la antikvaĵo) aŭ alleromana et alla antica (kiel la romianoj kaj la antikvuloj) por priskribi ilian laboron. La termino lrinascita unue ekaperis, aliflanke, en ĝia malstrikta senco en la piùeccellentiarkitetti de la Vite-De de Giorgio Vasari , pittori, et skultori Italiani (La Vivoj de la artistoj, 1550, reviziis 1568). [58 ] [59 ] Vasari dividas la aĝon en tri fazojn: la unuan fazon enhavas Cimabue, Giotto, kaj Arnolfo tiu de di Cambio; la dua fazo enhavas Masaccio, Brunelleschi, kaj Donatello; la triaj centroj sur kaj kulminas kun Michelangelo. Ĝi ne estis ĵus la elkreskanta konscio pri grek-romia antikvo kiu veturis tiun evoluon, laŭ Vasari, sed ankaŭ la elkreskanta deziro legi kaj imiti naturon.

Memkonscio

Antaŭ la 15-a jarcento, verkistoj, artistoj kaj arkitektoj en Italio estis bone konscia pri la transformoj kiuj okazis kaj utiligis frazojn kiel manierokontraŭĉio (tiumaniere la antikvaĵo) aŭ alleromana et alla antica (kiel la romianoj kaj la antikvuloj) por priskribi ilian laboron. La termino lrinascita unue ekaperis, aliflanke, en ĝia malstrikta senco en la piùeccellentiarkitetti de la Vite-De de Giorgio Vasari , pittori, et skultori Italiani (La Vivoj de la artistoj, 1550, reviziis 1568). [58 ] [59 ] Vasari dividas la aĝon en tri fazojn: la unuan fazon enhavas Cimabue, Giotto, kaj Arnolfo tiu de di Cambio; la dua fazo enhavas Masaccio, Brunelleschi, kaj Donatello; la triaj centroj sur kaj kulminas kun Michelangelo. Ĝi ne estis ĵus la elkreskanta konscio pri grek-romia antikvo kiu veturis tiun evoluon, laŭ Vasari, sed ankaŭ la elkreskanta deziro legi kaj imiti naturon.

Vidu ankaŭ

• Humanismo
• Reformacio
• Renesancaj pentristoj
• Renesanca Latino
• Renesanca muziko
• Presarto
• Geografia malkovro
• Prarenesanco
• Frurenesanco
• Itala Renesanco
• Franca Renesanco
• Germana Renesanco
• Hispana Renesanco

Bibliografio

• Peter Burke, La Renaissance européenne, Paris, Le Seuil, 2000.
• Vincent Cronin, The Florentine Renaissance, London, Collins, 1967 (ISBN 0-00-211262-0) ; The Flowering of the Renaissance, London, Collins, 1969, (ISBN 0-7126-9884-1) ; The Renaissance, Collins, London, 1992 (ISBN 0-00-215411-0)
• Jean Delumeau, La civilisation de la Renaissance, Paris, Flammarion, 1984.
• Jean Delumeau, R. Lightbown, La Renaissance, Paris, Le Seuil, 1996.
• Collectif, L'Europe de la Renaissance 1470-1560, éditions Du Temps, 2002, Collection Questions d'histoire (ISBN 2-84274-200-1)
• Philippe Morel, L'art de la Renaissance, entre science et magie, PU Rennes, 2005 (ISBN 2-7535-0196-3)
• Gérard Legrand, Renaissance Art, éditions Chambers Harrap Publishers Ltd., 2005, Collection Comprendre, Format : Broché - angla eldono (ISBN 0-550-10121-7)
• Sophie Bajard, Claude Mignot, Daniel Rabreau, Histoire de l'art, Flammarion. Temps modernes : XVe ‑ XVIIIe siècles, Flammarion, 1996, Collection Histoire de l'Art (ISBN 2-08-011602-9)
• Daniel Arasse, Andreas Tönnesmann, La Renaissance maniériste, Gallimard, 1997, Collection L'univers des formes (ISBN 2-07-011278-0)
• Heydenreich l. H., Éclosion de la renaissance, 1972, Collection L'univers des formes (ASIN B0000DT43L)
• Kolektiva, Histoire universelle de l'art, tome 6. La Renaissance : le quattrocento italien, la peinture flamande, éditions Ldf, 1993, (ASIN 2035052165)
• Kolektiva, Histoire universelle de l'art, tome 7. Renaissance et maniérisme, éditions Ldf, 1993 (ASIN 2035052173)
• Florence Revisitée, Rene F Ventura- 2006 Ed. Champ social - les belles lettres
• Frédérique Lemerle kaj Yves Pauwels, L'architecture à la Renaissance, Paris, Flammarion, coll. Tout l'Art, 2a eldono, 2003

Eksteraj ligiloj

• http://www.chineseliterature.com.cn/zongjiao/luosu-xfzxs/051.htm Arkivigite je 2006-08-30 per la retarkivo Wayback Machine
• http://witcombe.sbc.edu/ARTHLinks2.html
• http://witcombe.sbc.edu/ARTH16thcentury.html
• http://www.suapesquisa.com/renascimento