Rilatoj inter Francio kaj Unuiĝinta Reĝlando
La rilatoj Unuiĝinta Reĝlando-Francio estas la rilatoj inter la registaroj kaj popoloj de Britio kaj la Franca Respubliko.
Kvankam la termino "Anglo" klare referencas al Anglio kaj ne al Britio entute, la ofte uzata termino, kiu difinas la rilaton inter la du landoj, estas la "angla-franca rilato", sed oni kutimas nomi ĉi tiun terminon kiel difinante la rilaton de Francio kun Britio kaj ne nur kun Anglio. Ankaŭ estas uzata la termino "Franc-britaj rilatoj".
Rilatoj inter la du landoj komenciĝis eĉ antaŭ la invado de Julio Cezaro al Gaŭlio, kiam ambaŭ teritorioj estis loĝitaj fare de keltaj triboj, kies rilatoj estis lozaj, sed ili batalis kontraŭ la romianoj kiel komuna malamiko. La rilato daŭris kiam ambaŭ landoj estis regitaj de la Romia Imperio kaj estis romiaj provincoj.
Britio kaj Francio estas proksimaj aliancanoj, gvidantoj de la NATO-organizo, kaj ambaŭ estas membroj de la Sekureca Konsilio de UN kaj kunlaboras en ĝi. Tamen, foje ili eniris en iujn disputojn.
La rilato inter la du landoj multe influis la historion de ambaŭ dum jarcentoj. La nombro da francoj vivantaj en Britio estas taksita je proksimume 350,000 homoj kaj la nombro da britoj vivantaj en Francio estas taksita je proksimume 400,000 homoj.
| Francio | Unuiĝinta Reĝlando | |
|---|---|---|
| Flago | ||
| Blazono | ||
| Loĝantaro | 67,804,000 (2021) | 67,081,234 (2020) |
| Areo | ||
| Loĝantara Denseco | 116/km2 (301/sq mi) | 255.6/km2 (661.9/sq mi) |
| Horzonoj | 12 | 9 |
| Ekonomia ekskluda zono | 11,691,000 km2 | 6,805,586 km2 |
| Ĉefurbo | Parizo | Londono |
| Plej granda Urbo | Pariso – 2,187,526 (10,900,952 Urba) | London – 9,002,488 (2021), (9,046,485 Urba) |
| Registaro | Unitary semi-prezidenta konstitucia respubliko | Unitary parlamenta konstitucia monarkio |
| Ŝtatestro | Prezidanto: Emmanuel Macron | Monarko: Karlo la 3-a |
| Ĉefministro | Ĉefministro: Élisabeth Borne | Ĉefministro: Liz Truss |
| Parlamento | Parlamento | Parlamento |
| Supra Domo | Senato de FrancioPrezidento de la Senato : Gérard Larcher |
Ĉambro de Lordoj Ĉefparolanto: La Lord Mcfall de Alcluith |
| Pli malalta Domo | Nacia Asembleo Presidento: Yaël Braun Pivet |
Ĉambro de komunuloj Porparolanto: Sir Lindsay Hoyle |
| Oficiala lingvo | Franca (de facto kaj de jure) | Angla (de facto) |
| Ĉefaj religioj | 60.5% kristanismo (57% katoliko, 3% protestanto), 35% Ne-Religia, 3.5% aliaj fidoj, 1% ne identigita | 59.4% kristanismo, 25.7% Ne-Religia, 7.8% Unstated, 4.4% islamo, 1.3% hinduismo, 0.7% Sikhism, 0.4% judismo, 0.4% budhismo (2011 Censo) |
| Etnaj grupoj | 84% francoj, 7% alia eŭropano, 10% nord-afrikano, Alia Sub-Saharan afrikano, 4-7% Nigrulo, 5-10% arabo, 2% aziano, 1.2% latina amerikano kaj Pacifika Insulano. | 87% Blanka (81.9% Blanka brito), 7% azia brita (2.3% indiano, 1.9% Pakistana, 0.7% Bangladeshi, 0.7% ĉino, 1.4% azia Alia), 3% Nigrulo, 2% Memkontraŭa Vetkuro. (2011 censo) |
| MEP (po persono) | $46,538 | $46,475 |
| MEP (nominala) | $3,154 triliono | $3,124 triliono |
| IHD | 0.901 | 0.932 |
| Expatriate loĝantaroj | 350,000 francoj vivas en Britio (2017 datumoj) | 400,000 britoj vivas en Francio (2017 datumoj) |
| Militistaj elspezoj | $52.7 miliardo | $59.2 miliardo |
| Nukleaj armiloj | 290 / 300 | 120 / 300 |
Romia epoko[redakti | redakti fonton]
Kiam Julio Cezaro invadis Gaŭlio, li renkontis aliancanojn de la Gaŭlio kaj la Belgoj, kiuj venis de la sudoriento de Britio kaj kiuj ofertis al ili asistadon, kelkaj el ili eĉ traktis la reĝon de la belgoj kiel sian suverenon.
Kvankam ĉiuj tiuj popoloj estis keltoj (la ĝermanaj popoloj, la anglosaksoj kaj la frankoj invadis la landojn nomitajn laŭ ili en posta periodo), kaj do tio povas esti vidita kiel la komenco de la kunlaboro inter la loĝantoj de la du landoj por la unua fojo en registrita historio. Kiel rezulto, Cezaro sentis ke li devis invadi Brition por subigi ĝin.
Dum la venontaj kvincent jaroj ekzistis aktiva sistemo de reciprokaj rilatoj inter la du landoj, kiam kaj Britio kaj Francio estis sub romia rego. Tio estis sekvita de pliaj kvin cent jaroj en kiuj ekzistis tre malmulte da interagado inter la du, dum kiu tempo la du teroj estis invaditaj fare de diversaj ĝermanaj triboj de origino. Komence de la dua jarmilo p.K., la Britaj Insuloj estis en proksima kontakto kun la skandinavio, dum la eksterlandaj rilatoj de la franca areo temigis la ligon kun la Sankta Romia Imperio.
Mezepoko[redakti | redakti fonton]
Antaŭ la normanda konkero[redakti | redakti fonton]
En la periodo antaŭ la normana konkero de Anglio en 1066, ekzistis neniuj armitaj konfliktoj inter la Regno de Anglio kaj la Regno de Francio. Ambaŭ regnoj suferis de invadoj de la vikingoj kaj la zorgoj de ambaŭ devenis plejparte de la skandinava danĝero.
Anglio havis ĉi tiun tipon de eksterlandaj rilatoj kun la Duklando Normandio, kiu estis duonsendependa feŭdo kiu estis subigita al la Reĝo de Francio. Emma de Normandio, filino de Rikardo la 1-a, Duko de Normandio, iĝis reĝinedzino de du anglaj reĝoj unu post la alia. Du el ŝiaj filoj, Hardakanuto kaj Eduardo la Konfesanto, ankaŭ estis pli postaj reĝoj de Anglio. Eduardo pasigis la plej grandan parton de sia frua vivo en Normandio kaj kiel reĝo li preferis promocii normandojn al altaj postenoj en sia registaro, kiel ekzemple Roberto de Jumièges kiu estis nomumita Ĉefepiskopo de Canterbury.
Tiu procezo de laŭpaŝa "Normanigo" de la regno pavimis laŭ la manieron por la Normana konkero, en kiu la nepo de la frato de Emma, Vilhelmo la Konkerinto, Duko de Normandio, akiris kontrolon de la regno tra sukcesa invado trans la Manika Markolo por la unua fojo ekde la romia epoko. Kune kun la nova regado, Anglio ricevis la novan eksteran politikon de la normandaj dukoj, kiu estis bazita sur vastigado de normandaj interesoj kaj protektado de ili koste de la francaj reĝoj. Kvankam la regado de Vilhelmo super Normandio estis komence apogita fare de Henriko la 1-a, Reĝo de Francio, la sukceso de Vilhelmo en Anglio baldaŭ kaŭzis malamikecon de Francio kaj en 1054 kaj refoje en 1057 Henriko atakis Normandion.
La Normana Konkero
En la mezo de la 11-a jarcento estis lukto por la angla krono. La franclingvaj normandoj, kiuj estis popolo de vikinga origino, invadis Anglion sub la gvidado de sia duko, Vilhelmo la Konkerinto kaj prenis kontrolon de la regno ĉe la Batalo de Hastings en 1066. Sekve Vilhelmo estis kronita reĝo de Anglio.
La normanda feŭda kulturo enradikiĝis en Anglio kaj dum la venontaj 150 jaroj, Anglio estis ĝenerale konsiderita teritorio de sekundara graveco kompare kun la aliaj teritorioj de la normanda dinastio sur la kontinento, precipe Normandio mem kaj aliaj teritorioj en okcidenta Francio. La lingvo de la aristokrataro en Anglio estis franca dum pluraj jarcentoj post la konkero. Multaj vortoj en la franca lingvo estis adoptitaj en la anglan lingvon kiel rezulto. Oni taksas, ke ĉirkaŭ triono de la vortprovizo en la angla lingvo originas en la franca. La unuaj normandaj reĝoj de Anglio estis ankaŭ dukoj de Normandio, do la rilato inter la du landoj estis iom kompleksa. Kvankam ili estis ŝajne malĉefaj al la Reĝo de Francio, ilia altnivela organizado en Normandio donis al ili pli da potenco en praktiko. Krome, ili estis reĝoj de Anglio en sia propra rajto, Anglio ne estis oficiale provinco de Francio nek provinco de Normandio.
Ribelo de 1088[redakti | redakti fonton]
Kun la morto de Vilhelmo la 1-a, liaj regnoj estis dividitaj inter liaj du filoj, Anglio al Vilhelmo (Rufus) la 2-a kaj Normandio al Roberto la 2-a kaj la franc-normanda limmilito finiĝis. La frakciaj streĉitecoj de la normandaj baronoj, kiuj estis lojalaj al la du filoj de Vilhelmo la 1-a, kaŭzis mallongan civitan militon en kiu provo estis farita por devigi William Rufus abdiki la anglan tronon. Kun la malsukceso de tiu ribelo, Normandio kaj Anglio iĝis separitaj unu de la alia por la unua fojo ekde 1066.
Anglo-Normana milito (1101)[redakti | redakti fonton]
La kortego de Roberto iris al krucmilita kampanjo en 1096 kaj dum lia foresto Rufus transprenis la administradon de Normandio. En aŭgusto 1100, William Rufus estis mortigita per sago ĉasante. Lia pli juna frato, Henry Beauclerc supreniris la tronon anstataŭe, nomita Henriko la 1-a (Anglio). En julio 1101 Roberto lanĉis atakon kontraŭ Anglio. Li sukcese alteriĝis en Portsmouth kaj avancis enlanden al Alton en Hampshire. Tie li kaj Henriko atingis interkonsenton laŭ kiu la status quo restus laŭ teritoria divido.
Anglo-Normanda Milito (1105 - 1106)[redakti | redakti fonton]
Sekvante kreskantajn streĉitecojn inter la fratoj kaj pro la malforto de la regado de Roberto, Henriko invadis Normandion en 1105 kaj alteriĝis ĉe Barfleur. Tiu milito estis pli longa kaj pli detrua kaj implikis la sieĝon de Bayeux kaj Caen, sed Henriko devis reveni al Anglio ĉe la fino de la somero kaj li ne havis tempon por kompletigi la konkeron de Normandio. Intertempe, Roberto apelaciis al sia majstro, reĝo Filipo la 2-a, sed ne ricevis ajnan asistadon de li. La sorto de Roberto kaj la sorto de liaj duklandoj estis sigelitaj ĉe la Batalo de Tinchebray en septembro 1106. Roberto estis kaptita kaj malliberigita por la resto de lia vivo. Henry nun estis, kiel sia patro, Reĝo de Anglio kaj Duko de Normandio.
Anglo-Franca Milito (1117 - 1120)[redakti | redakti fonton]
En 1108 mortis Filipo la 2-a, kiu estis la reĝo de Francio eĉ antaŭ la normanda konkero de Anglio, kaj anstataŭe lia filo Ludoviko la 6-a surtroniĝis, kiu jam estis la fakta reganto de la lando en la nomo de sia patro dum pluraj jaroj..
Ludoviko estis komence malamika al la kortumo de Roberto kaj ĝentila al Henriko la 1-a, sed kun la aneksado de Henriko de Normandio, la malnova normando-franca rivaleco reaperis. En 1117 Ludoviko faris aliancon kun aliaj baronoj kiel de Flandrio, kaj de Anĵuo kaj kun kelkaj el la ribelaj baronoj de Normandio, por forigi Henrikon de sia pozicio kiel duko de Normandio. Henriko sukcesis forigi Flandrion kaj Anĵuon ekster la milito kaj la 20-an de aŭgusto 1119, li venkis la francojn ĉe la Batalo de Brémule. Ludoviko estis devigita akcepti la regadon de Henriko en Normandio kaj fidelĵuris de lia filo Vilhelmo Adelin.
Malfrua mezepoko[redakti | redakti fonton]
Dum la regado de la Domo de Plantagenet, kies potenco estis bazita sur Anĵuo, duono de la teritorio de Francio estis sub ilia kontrolo kune kun la tuta teritorio de Anglio. Tamen, la tuta teritorio de Anĵuo falis en la manojn de reĝp Filipo la 2-a de Francio dum la tempo de Rikardo la Leonkoro, Johano kaj Henriko la 3-a. Tiu ĉi situacio igis la angla popolo kun aparta anglosaksa identeco sub la franca krono.
Dum la angloj kaj francoj ofte estis en konflikto unu kun la alia, ili dividis komunan kulturon kaj havis tre malmultajn fundamentajn diferencojn en sia identeco. La koncepto de naciismo estis preskaŭ sensignifa en tiuj epokoj kaj la plej multaj el la militoj estis batalitaj inter rivalaj feŭdaj lordoj sur la hejma nivelo. La lasta provo unuigi la du kulturojn estis verŝajne franca subtenata ribelo por detronigi Eduardo la 2-a. Dum la Mezepoko ekzistis ankaŭ la franc-skota alianco, subskribita inter Johano de Balliol, reĝo de Skotlando kaj Filipo la 4-a, reĝo de Francio.
Centjara Milito[redakti | redakti fonton]
Plilongigita artikolo - Centjara Milito
Baldaŭ la angla monarkio iĝis kunigita kun siaj regatoj kaj komencis la uzon de la angla lingvo dum la Centjara Milito inter 1337-1453. La milito kaŭzis drastan ŝanĝon en socio sur same flankoj de la markolo. La angloj, kvankam kiel la francoj estis jam politike kunigitaj, unuafoje fieris pri sia lingvo kaj identeco.
Kelkaj el la plej famaj bataloj en la historio kiuj okazis inter la francoj kaj la angloj estis okazigitaj dum la Centjara Milito, inter ili: la Batalo de Cressy, la Batalo de Poitiers, la Batalo de Agincourt, la Sieĝo de Orléans kaj la atako de Eduardo 3-a kontraŭ Parizo. La ĉeffonto de franca fiereco devenis de la gvidado de la lando dum la milito. Bertrand du Guesclin estis genia taktikisto kiu devigis la anglojn el la teritorioj kiujn ili akiris en la Traktato de Bertigny, kio estis kompromisa interkonsento kiun la plej multaj el la francoj vidis kiel humiliga. Johana de Arko ankaŭ estis unuiga figuro kiu ĝis hodiaŭ reprezentas la kombinaĵon de religia fervoro kaj franca naciismo. Post ŝia inspira venko en Orléans kaj ŝia martirado, la angloj estis devigitaj forlasi ĉiujn siajn teritoriojn en Francio, kun la escepto de Calais, kiun ili perdis nur en 1558. Aldone al instituciigado de naciaj identecoj, la Centjara Milito foje estas vidita kiel la difina okazaĵo de la tradicia rivaleco kaj la periodo de malamo inter la du nacioj.
Dum tiu ĉi periodo, la angloj perdis la plej multajn el siaj teritorioj en Francio, escepte de Calais, kiu restis en anglaj manoj dum pliaj 105 jaroj, kvankam la anglaj reĝoj daŭre konsideris sin kiel la reĝoj de Francio ĝis 1800.
Franc-Skota Alianco[redakti | redakti fonton]
Francio kaj Skotlando konsentis defendi unu la alian en la okazo ke unu el ili estis atakita de Anglio en serio de aliancoj, la plej rimarkindaj el kiuj estis subskribitaj en 1327 kaj 1490. Geedziĝaj rilatoj ĉiam ekzistis inter la reĝaj domoj de Skotlando kaj Francio, kaj tiele plifortigis la rilatojn inter la reĝoj de la du landoj eĉ pli.
Komenco de la nova epoko[redakti | redakti fonton]
La angloj kaj la francoj faris multajn militojn inter ili en la sekvaj jarcentoj. Ili ĉiam estis en kontraŭaj flankoj en la italaj renesancaj militoj (Itale Guerre Italiane del Rinascimento) inter 1494-1559.
Eĉ pli profunda disputo okazis inter la landoj dum la angla Reformacio, kiam la plej granda parto de Anglio konvertiĝis al la protestantismo (ĉikaze Anglikanismo) kaj Francio restis katolika. Ĉi tiu procezo permesis al ambaŭ flankoj vidi unu la alian ne nur kiel malamataj eksterlandanoj sed ankaŭ kiel herezuloj. En ambaŭ landoj okazis interna civila religia konflikto. Pro la persekutado ekzercita de la katolika reĝo Ludoviko la 13-a de Francio, multaj francaj hugenotaj fuĝis al Anglio kaj simile multaj katolikoj fuĝis el Anglio al Francio.
Universala Monarkio[redakti | redakti fonton]
Dum Hispanio estis la domina mondpotenco dum la 16-a kaj fruaj 17-a jarcentoj, la angloj kaj francoj ofte trovis sin sur la sama flanko kiel kontraŭpezo al la Hispana Imperio. Tiu ĉi padrono estis celita konservi la eŭropan potenc-ekvilibron kaj malhelpi al unu landon akirado de supereco super la aliaj landoj de la kontinento. La ŝlosila pozicio en angla strategio estis la timo ke universala monarkio en Eŭropo eble superfortos la Britajn Insulojn. Post la Vestfalia Paco en 1648, kiam la potenco de Hispanio malfortiĝis, Francio komencis preni pli fortan potencopozicion sub la regado de Ludoviko la 14-a, kiu sekvis politikon de ekspansio kaj en Eŭropo kaj ĉirkaŭ la mondo. Angla ekstera politiko celis malhelpi Francion akiri superecon sur la kontinento kaj krei universalan monarkion. Por la francoj, Anglio estis izolita nacio de piratoj kiuj dependis de sia marpotenco, kaj ili nomis ĝin "hipokrita Albion".
Disvolviĝis granda diferenco inter la politikaj procezoj en la du landoj. En Anglio, Karlo la 1-a estis ekzekutita dum la Angla enlanda milito pro la kialo ke li superis siajn potencojn kaj poste Jakobo la 2-a estis senpovigita dum la Glora Revolucio. En Francio, la reĝoj kaj iliaj konsilistoj agis sen ajna kritiko aŭ limigo (Absoluta monarkio).
Anglio kaj Francio batalis unu kontraŭ la alia en la tielnomata Naŭjara Milito (1688-1697) kiu fiksis la padronon por rilatoj inter la du landoj dum la 18-a jarcento. La militoj estis batalitaj alterne, kie ĉiu lando ŝanĝas la strukturon de la aliancoj kun kiuj ĝi estis asociita de tempo al tempo.
Uniĝo de Anglio kaj Skotlando[redakti | redakti fonton]
- Vidu Leĝo de Unuiĝo, 1707
La kialo de la leĝigo de la Akto de Unio de 1707 estis parte la timo de ekstera interfero. Laŭ la leĝoj, la regnoj de Anglio (inkluzive de Kimrio) kaj Skotlando estis oficiale kunigitaj kaj la Regno de Britio estis kreita. Dum en Britio la parlamenta monarkio iom post iom disvolviĝis, Francio daŭre regis siajn regatojn kaj subuloj per la sistemo de absoluta monarkio.
Britio batalis kontraŭ Francio en la Milito de hispana sukcedo inter la jaroj 1702-1713 kaj en la Milito de Aŭstra sukcedo inter la jaroj 1740-1748, en provo ekvilibrigi la potenc-ekvilibron en Eŭropo. La britoj havis fortan mararmeon, sed ili konservis relative malgrandan terarmeon, tiel ke Britio ĉiam funkciigis ene de la kontinento en alianco kun aliaj landoj kiel ekzemple Prusio kaj Aŭstrio, kiuj ankaŭ estis nekapablaj alfronti Francio'n sole. Simile, Francio, ne havante sufiĉe potencan mararmeon, estis nekapabla sukcese invadi la Britajn Insulojn.
Francio disponigis helpon al jakobitistoj kiuj postulis la britan kronon, esperante ke jakobita dinastio estus pli por-franca. Malgraŭ tiu subteno, la jakobitoj malsukcesis en sia provo ekstermi la regulon de la Domo de Hanovro.
Kun la paso de la 18-a jarcento, ekzistis klara translokigo de la pezocentro de la mondo al Francio kaj Anglio koste de tradiciaj potencoj kiel ekzemple Portugalio, Hispanio kaj la Nederlanda Respubliko. Multaj historiistoj vidis la oftajn koliziojn inter la du landoj dum la 18-a jarcento kiel batalo por kontrolo de Eŭropo, kvankam la plej multaj el tiuj militoj finiĝis sen klara venko por ambaŭ flankoj. Francio havis pli da influo sur la kontinento mem dum Britio pli kontrolis la marojn kaj komercon kaj minacis la transoceanajn koloniojn de Francio.
Ekspansio eksterlande[redakti | redakti fonton]
Komenciĝante en la 1750-aj jaroj, la Nova Mondo iom post iom iĝis la batalkampo inter la du potencoj. La politikoj de Oliver Cromwell estis dezajnitaj por establi kreskantan britan ĉeeston en Nordameriko, komenciĝante kun la aĉeto de Jamajko de la Hispana Imperio en 1652. La unua brita setlejo sur la nordamerika kontinento estis fondita en 1603 kaj en la sesdekaj jaroj de la 18-a jarcento ĉi tiu setlejo evoluis al la dek tri kolonioj.
La francoj ekloĝis sur la nordamerika kontinento en Kanado kaj en la areo kie Haitio situas hodiaŭ, tiam la plej riĉa kolonio en la mondo. La du landoj, rekonante la potencialon de Hindio, establis komercstaciojn tie. La militoj inter la du potencoj estis okazigitaj en la mondopartoj, kiujn ili regis, krom la militoj batalitaj en Eŭropo.
Sepjara Milito[redakti | redakti fonton]
- Plilongigita eniro - Sepjara Milito
La francoj kaj britoj kontraŭbatalis unu la alian rekrutante indianojn al sia flanko por akiri kontrolon de Nordameriko. Ambaŭ nacioj avidis la Ohio-Teritorion kaj en 1753 la brita ekspedicia trupo tie, sub la komando de George Washington, koliziis kun franca trupo. Baldaŭ poste, eksplodis la Franc-Brita Indiana Milito, kiu estis batalita ĉefe en Nordameriko, sed en 1756 ĝi iĝis parto de pli larĝa milito, la Sepjara Milito, en kiu Francio kaj Britio estis parto de du koalicioj kiuj batalis ĉiun alian.
Ĝi estis la unua milito en la historio kiu estis difinita kiel mondmilito, ĉar ĝi estis batalita samtempe sur pluraj malsamaj kontinentoj. En 1759 la britoj gajnis venkojn super la francoj en Eŭropo, Kanado kaj Hindio kaj malfortigis la pozicion de la francoj ĉie en la mondo. En 1762, la britoj kaptis Manilon kaj Havanon de Hispanio, la forta aliancano de Francio, kio poste kaŭzis la subskribon de la Traktato de Parizo (1763) sub kiu multaj teritorioj estis transdonitaj al brita kontrolo.
La Sepjara Milito estas kritika momento por anglo-francaj rilatoj, metante la fundamentojn por brita mondregado dum la venontaj 250 jaroj kies unu el ties sekvoj estis la disvastigo de la anglasaksa juro por demokratio.
Usona Milito de Sendependeco[redakti | redakti fonton]
- Vidu plilongigita - Usona Milito de Sendependeco
Ekde la komenco de la setlado en Nordameriko, la anglaj kolonianoj ĉiam batalis flanke de sia patrujo, sed kiam kelkaj el la amerikaj kolonianoj komencis esti malkontenta pri la britaj ŝtatoj, la francoj eluzis la okazon por subfosi la potencon de Britio. en ĝiaj transmaraj teritorioj. Kiam la Usona Milito de Sendependeco ekis en 1775, la francoj komencis sendi sekretajn provizojn kaj disponigi inteligentecon al la amerikaj ribelantoj.
En 1778, Francio, esperante ekspluati la britan malvenkon ĉe la Batalo de Saratogo, agnoskis Usonon kaj subskribis armean aliancon kun ĝi. En 1779, Francio konvinkis sian aliancan Hispanion deklari militon kontraŭ Britio. La francoj sendis fortojn por batali kune kun la amerikanoj, kaj sieĝis Ĝibraltaron kune kun Hispanio. En la sama tempo, plano estis preparita por la invado de Anglio, kiu neniam realiĝis.
La britoj devis retiriĝi siajn fortojn el la nordamerika kontinento kaj protekti siajn pli gravajn havaĵojn en la karibaj insuloj. Dum komence la francoj estis nekapablaj rompi la sinsekvon de britaj venkoj, la kombinita ago de la amerikaj kaj francaj trupoj, kaj la esenca venko de la franca mararmeo super la brita marfloto, devigis la britojn finfine kapitulaci ĉe la Batalo de Yorktown en 1781.
En 1783, la traktato de Parizo donis al la nova usona nacio kontrolon super la plej granda parto de la teritorio oriente de la rivero Misisipo. Krome, Hispanio ricevis Floridon de Britio. Francio restas kun granda nacia ŝuldo. Por mallonga periodo post la milito, la marpotenco de Britio suferis de malsukcesoj kontraŭ la kombinita potenco de Francio kaj Hispanio.
La kripliga nacia ŝuldo de Francio akrita dum la milito kaj la kosto de rekonstruado de la franca mararmeo dum la 1780-aj jaroj kaŭzis ekonomian krizon kiu kaŭzis rekte la eksplodon de la Franca Revolucio de 1789.
La Franca Revolucio kaj sekve[redakti | redakti fonton]
- Vidu la Franca Revolucio
Kun la eksplodo de la Franca Revolucio, ŝiaj kontraŭ-monarkiaj ideoj kaŭzis zorgon ĉie en Eŭropo. Dum la francoj sinkis en periodo de politika malstabileco, Britio ekspluatis la provizoran malforton de Francio por avanci la kontraŭulojn de la revolucio kaj por rekonstrui siajn ŝipartrupojn. La revolucio estis komence admirita de multaj britoj, kaj pro tio, ke ĝi malfortigis Francion kaj pro tio, ke ĝi antaŭenigis britajn liberalajn ideojn. Ĉi tiu situacio komencis ŝanĝi kiam la jakobenoj prenis la povon en Francio kaj kontrolis la reĝadon de teroro.
La intenco de la francoj estis disvastigi iliajn revoluciajn ideojn al aliaj eŭropaj landoj, inkluzive de Britio. Komence, la britoj estis forlasitaj el la aliancoj faritaj inter la eŭropaj landoj kiuj provis malsukcese ataki Francio'n por restarigi la monarkion. Nova kaj forta nacia movado en Francio malhelpis ilin mobilizi grandajn, motivigitajn fortojn.
Post la ekzekuto de la reĝo Ludoviko la 16-a en 1793, Britio deklaris militon kontraŭ Francio. Krom mallonga paŭzo en la batalado inter la jaroj 1802-1803, la milito inter la du landoj daŭris ade dum 21 jaroj. Dum tiu periodo, Britio kunvenis plurajn koaliciojn kontraŭ la francoj kaj financis la armeojn de pluraj eŭropaj landoj por ebligi ilin meti grandajn armeojn sur la batalkampon kontraŭ Francio. Malgraŭ tio, la armeoj de Francio estis sukcesaj surtere, establante satelitaj ŝtatoj, kiel ekzemple la Batava Respubliko, kaj la britoj investis la plej multajn el siaj fortoj en kampanjoj kontraŭ Francio en la Karibio, kun nur parta sukceso.
Unio de Britio kaj Irlando[redakti | redakti fonton]
En 1798, francaj trupoj invadis Irlandon por helpi la "Societon de Unuiĝintaj Irlandanoj" (angle Society of United Irishmen) kiu gvidis ribelon. La ribelo estis aligita fare de multaj ribelantoj sed estis subpremita fare de britaj kaj irlandaj Lojalist-fortoj. La timo de pliaj provoj krei francan satelitan ŝtaton en Irlando kaŭzis la promulgon de la Leĝo de Unuiĝo de 1800 kiu kunfandis la kronojn de Britio kaj Irlando kaj kreis Unuiĝinta Reĝlando en 1801.
Napoleonaj Militoj[redakti | redakti fonton]
En 1799 Napoleono Bonaparte ekregis en Francio, finante la revolucian epokon en Francio kaj kreante diktatorecon (en 1804 li kroniĝis imperiestro ). Post kiam li gajnis brilan venkon kontraŭ la aliaj eŭropaj potencoj, Napoleono pripensis invadi Brition (vidu Planita invado de Unuiĝinta Reĝlando fare de Napoleono), sed liaj planoj estis arkivitaj pro la detruo de la franc-hispana floto en la Batalo de Trafalgar.
En respondo, Napoleono malpermesis al ĉiuj eŭropaj landoj sub sia kontrolo komerci kun Britio. Li esperis ke la embargo grave izolos kaj malfortigus Brition, sed pluraj landoj daŭre komercis kun Britio spite al la politiko de Napoleona. Malgraŭ tio, la influo de Napoleono pliiĝis ĉie en la kontinento (vidu Milito de la Tria Koalicio)
En 1808, francaj trupoj invadis Portugalion en provo interrompi la komercon de Britio kaj igis Hispanion vasalŝtato. La britoj respondis sendante forton sub la ordonrajton de Arthur Wellesley, la unua Duko de Wellington kiu konkeris Lisbonon. Napoleono sendis pli grandajn fortojn al la Ibera Duoninsulo, kiu iĝis la ĉefa batalkampo inter la du landoj. Farante aliancon kun la hispanoj kaj la portugaloj, Britio kaŭzis serion de malvenkoj al la francoj kaj alfrontis novan specon de militado, " gerilo ". Kune kun la revivigita eŭropa koalicio, la britoj invadis sudan Francion kaj devigis Napoleonon ekziliĝi sur la insulo Elba en 1814.
Post kiam li eskapis de Alba kaj minacis restarigi la Francan Imperion al ĝia iama gloro, Napoleono estis venkita helpe de kombinita armea koalicio brita, prusa kaj nederlanda ĉe la Batalo de Waterloo. Kun forta brita subteno, la domo de Burbona monarkio estis reestigita kaj Ludoviko la 18-a estis kronita kiel Reĝo de Francio. La Napoleonaj Militoj estis la lasta okazo en kiu Britio kaj Francio batalis unu kontraŭ la alia, sed neniel markis la finon de la rivaleco inter la du nacioj. Malgraŭ sia fina malvenko, Napoleono daŭre estis nacia heroo en Francio pro siaj multaj venkoj super la monarkioj kunigitaj en diversaj koalicioj.
Frua 19-a jarcento[redakti | redakti fonton]
Kvankam Britio eniris la Napoleonajn Militojn kun sia forto elĉerpita, ĝi eliris el la Viena Kongreso en 1815 kiel unu el la ĉefaj ekonomiaj, armeaj kaj kulturaj superpotencoj en la mondo. Francio post mallonge resaniĝis post sia malvenko ĉe Waterloo por preni sian lokon sur la mondscenejo.
Malgraŭ ilia historia malamikeco, la du landoj iĝis malvolontaj politikaj aliancanoj kiam ambaŭ komencis turni sian atenton al konkerado de novaj teritorioj ekster Eŭropo. La britoj disvolvis siajn koloniojn en Barato kaj Kanado kaj koloniiĝis en Aŭstralio, investis siajn fortojn en pluraj malsamaj kontinentoj por krei kio estis nomita la Dua fazo de la Brita Imperio.
Kiel neevitenda parto de nacia kulturo kaj rivelec-konkurso kun la najbara nacio, kaj la francoj kaj la britoj rakontis unu pri la alian stereotipajn ŝercojn kaj eĉ kiam ili kune batalis unu kun la alian en alianco dum milita tempo, ili kritikis reciproke la taktikojn de siaj aliancanoj.
Kiel la oficiro de la brita mararmeo iam diris al sia kolego franca korsaro, Robert Surcouf: "Vi francoj batalas por mono, dum ni britoj batalas por honoro." Surcouf respondis: "Sinjoro, ĉiuj batalas por tio, kion ili ne havas." Laŭ kroniko, franca diplomato iam diris al Lord Palmerston : "Se mi ne estus franco, mi aspirus esti anglo." Palmerston respondis al li: "Se mi ne estus anglo, mi aspirus esti anglo." Alia deklaro estas atribuita al la franca marŝalo Pierre Bosquet, kiu observis la atakon de la malsukcesa malpeza brigado en la Krimea Milito : "Estas mirinda, sed ĝi ne estas milito" (france C'est magnifique, mais ce n'est pas la guerre). En la fino, la rilato inter la du grandpotencoj ripozoĝis.
La julia revolucio kaj la frua viktoria epoko[redakti | redakti fonton]
En 1830, la julia revolucio okazis en Francio, kaj Ludoviko Filipo, tielnomata reĝo de la francoj, prenis la tronon. Kontraste, en 1837 la regado de reĝino Viktorio komenciĝis en multe pli trankvila etoso. La ĉefaj eŭropaj potencoj, Rusio, Aŭstrio kaj Britio, kaj iagrade Prusio ankaŭ, estis celkonsciaj superrigardi Francio-n, kaj tiele Francio ĉiam estis singarda pri eksterlandoj. Louis Philippe estis aliancano de Britio, la lando kies formo de registaro estis plej simila al tiu de Francio, kaj de ĝia militema ministro pri eksteraj aferoj, Lord Palmerston. En la unua jaro da la regado de Ludoviko Filipo li rifuzis akcepti la kronon de Belgio dum ĝia sendependecmilito. Anstataŭe li konsentis pri la brita politiko kiu apogis sendependecon por la belgoj. Malgraŭ la ekstravaganco de la franca ministro pri eksteraj aferoj, Adolphe Thiers, kiu asertis ke Francio povus protekti la regulon de Muhammad Ali, neniuj plifortikigoj estis senditaj al Egiptujo kaj en 1840, laŭ la mezuro de la franca embaraso, Muhammad Ali estis devigita de la potencoj subskribi la Traktaton de Londono (angle Convention for the Pacification of the Levant, 1840). La rilatoj inter la du landoj malvarmiĝis denove dum la registaroj de François Guizot kaj Robert Peel. Ekzistis ankaŭ malkonsentoj inter la britaj kaj francaj registaroj en 1846 super la demando de la geedziĝo de Isabel la 2-a, Reĝino de Hispanio, kaj ŝia pli juna fratino.
Dua Imperio[redakti | redakti fonton]
- Vidu Dua imperio
En la fruaj 1840-aj jaroj burĝonis la unuaj burĝonoj de la Kora Entento, kiu estis subskribota 60 jarojn poste. Ĉiukaze, la esprimo unue estas dokumentita en dokumentoj de la periodo. La unuaj iniciatintaj la procezon de proksimigo inter la du landoj estis la ministroj pri eksteraj aferoj Lord Aberdeen [1] kaj François Guizot. En 1848 Ludoviko-Napoleono Bonaparte estis elektita prezidanto de Francio kaj sin kronis imperiestro Napoleon la 3-a en 1851. Napoleon la 3-a rekomendis politikon de teritoria ekspansio de Francio integrigante ĝin en koloniismon en Afriko kiam ĝi fondis novajn koloniojn, precipe en Hindoĉinio. La britoj estis maltrankviligitaj, kaj homekipis reton de fortikaĵoj en suda Anglio dezajnita por avanci francan invadon. Lord Palmerston, kiu funkciis kiel ministro por eksteraj aferoj kaj kiel ĉefministro, havis proksimajn personajn rilatojn kun francaj registaroficistoj, plej precipe kun Napoleon la 3-a mem. La celo de Palmerston estis establi pacajn rilatojn kun Francio tiel ke Britio havu liberan manon en siaj diplomatiaj rilatoj ĉirkaŭ la mondo. Napoleon la 3-a rekomendis por-britan eksteran politikon kaj estis celkonscia plezurigi la britan registaron kies amikeco kun Francio estis grava por li.
La du nacioj estis armeaj aliancanoj dum la Krimea Milito (1853 - 1856). Ilia komuna celo estis bremsi la okcidenten ekspansiiĝajn intencojn de Rusio kaj la minacon kiun ĝi prezentis al la Otomana Regno. Tamen, kiam Britio malkovris ke Napoleono la 3-a sekrete negocis kun Rusio por postmilita alianco tiel ke ĝi povus esti la domina potenco en Eŭropo, ĝi tuj prirezignis siajn planojn fini la militon atakante Sankt-Peterburgon. Anstataŭe, Britio konsentis kun Rusio pri armistico sen realigado de iuj da la celoj de la milito.
Britio kaj Francio ankaŭ laboris kune en la Dua Opimilito kaj sendis komunan forton al la ĉina ĉefurbo Pekino por devigi interkonsenton pri la Qing-dinastio. En 1859, Napoleon la 3-a, preterirante la leĝdona ensemblo (france corps législatif), kiun li timis ne aprobus liberan komercon, renkontiĝis kun la influa reformanto Richard Cobden. En 1860, la Cobden-Chevalier Liberkomerca Interkonsento [2] estis subskribita inter la du landoj.
Dum la Usona Enlanda Milito ambaŭ landoj restis neŭtralaj. Sed Francio estis proksime de subteni la Konfederacion. La ĉesigo de eksporto de kotono kaŭzis depresion en la teksa industrio, rezultigante senlaborecon kaj postulon de interveno por remalfermi komercajn liniojn. En la fino, Britio rifuzis aliĝi al la milito kaj Francio akordigis.
Napoleono la 3-a provis rekruti la subtenon de Britio en movo kiu permesus al la aŭstra princo Maksimiliano regi kiel Maksimiliano la 1-a, Imperiestro de Meksiko, sed la britoj ne estis pretaj por ajna paŝo kiu ne garantius la pagon de la nacia ŝuldo de la meksikanoj. Kiel rezulto, la francoj estis devigitaj interveni sendepende en Meksiko. Usono helpis la reĝimon de Benito Juarez kaj la francoj retiris siajn fortojn. Maksimiliano, kiu estis ilia marioneta reĝo, estis ekzekutita fare de la meksikanoj.
Kiam Napoleono la 3-a estis forigita de oficejo en 1870, li fuĝis al Anglio kie li vivis kun sia familio en ekzilo. La registaro de la Tria Franca Respubliko daŭrigis la politikon de varmaj rilatoj kun Britio, plejparte en lumo de la ascendo de la Germana Imperiestra Regno.
Malfrua viktoria periodo[redakti | redakti fonton]
Inter la jaroj 1875 - 1898 estiĝis streĉiĝoj inter la landoj, ĉefe koncerne politikojn en Afriko. Ĉe pluraj tempopunktoj, la ebleco de milito ankaŭ estis en la internacia tagordo. Mallonga sed danĝera konfrontiĝo okazis dum la Fashoda okazaĵo [3], kiam francaj trupoj provis transpreni la areon apud Sud-Sudano kaj brita trupo, kiu asertis agi nome de la Ĥedivo de Egiptujo, alvenis sur la scenon. Sub peza premo, la francoj retiriĝis, tiel certigante anglo-egiptan kontrolon en la regiono. La status quo estis oficialigita en interkonsento inter la du landoj kiu agnoskis britan kontrolon sur Egiptujo kaj samtempe franca kontrolo super Maroko estis agnoskita. La interkonsento estis humiligo por la francoj.
Dum la Disdivido de Afriko en la 1870-aj kaj 1880-aj jaroj, Francio kaj Anglio agnoskis reciproke la teritoriojn kiu ĉiu alia kaptis kaj kontrolis. La Sueza kanalo, komence konstruita fare de la francoj, iĝis en 1875 angla-franca komuna entrepreno, ĉar ambaŭ landoj konsideris la kanalon kiel decida al sia ligo kun siaj vastaj teritorioj kaj merkatoj en Azio. En 1882, popolribelo [4] en Egiptujo igis la britojn interveni. La francoj rifuzis sendi pli ol malgrandan floton por helpi kiel malkuraĝiga forto kaj kiel rezulto Britio establis protektoraton, kiel Francio faris jaron pli frue en Tunizio kaj franca publika opinio poste traktis tiun paŝon kiel hipokritecon. Tiutempe en Vanuatuo komenciĝis la komuna regado de la du landoj kaj estis subskribita interkonsento inter la landoj por solvi malkonsentojn pri teritorioj en Okcidenta Afriko.
La 20-a jarcento[redakti | redakti fonton]
Kora Entento[redakti | redakti fonton]
Ekde la komenco de la 20-a jarcento, anglofiloj en Francio kaj francofiloj en Britio komencis disvastigi la amon kaj respekton por la kulturo de la lando trans la kanalo. Amikecaj societoj estis establitaj kiuj prezentis la kuirarton, vinon kaj sportojn de la najbara lando. La angla jam tiam estis la unua fremda lingvo en Francio kaj la franca la unua fremda lingvo en Britio. Poste tiu etoso evoluis en politikan politikon, precipe kiam la Germana Imperiestra Regno komencis esti vidita kiel minaco por ambaŭ landoj. Kiam Louis Belleriou transiris la kanalon inter la du landoj en pionira flugo en 1909, multaj vidis ĝin kiel simbolo de la rilato inter la du landoj.
Tiu ĉi periodo de la unua jardeko de la 20-a jarcento estis markita de la kora interkonsento (france Entente cordiale) kaj tiu spirito en la rilatoj inter Francio kaj Britio daŭris ĝis la kvardekaj jaroj de la 20-a jarcento. La subskribo de la kora interkonsento simbolis la kulminon de konfliktoj inter la du landoj, kiuj daŭris dum mil jaroj. Ekde la 1920-aj jaroj, la rilato inter Britio kaj Francio estis eĉ pli proksima kompare kun la rilato inter Britio kaj Usono.
Unua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
Inter la jaroj 1914-1918, Britio kaj Francio estis aliancanoj kontraŭ la Centraj Potencoj post kiam la armeo de la Germana Imperiestra Regno invadis Belgion kaj nordan Francion.
Estis plena kunlaboro inter la armetrupoj de Britio kaj la franca armeo dum la Unua Mondilito. La bataloj estis elluktitaj en pluraj frontoj, sed la plej elstaraj inter ili estis la tranĉea milito en Francio kaj Belgio. Pro sia nekapablo stari antaŭ la unuiĝinta fronto de la konsentaj landoj : Britio, Francio kaj poste ankaŭ Usono, kaj ankaŭ pro la ŝipa blokado trudita al ĝi, Germanio estis finfine devigita kapitulaci post kvar jaroj da malfacila batalado.
Traktato de Versajlo[redakti | redakti fonton]
Post la milito, kiam la Traktato de Versajlo estis subskribita, la britoj kaj la francoj kunlaboris proksime unu kun la alia, kiam la interesoj de la du landoj estis plejparte la samaj. Ambaŭ landoj estis interesitaj pri kreado de malforta Germanio, kontraŭe al pli modera vido tenita fare de la usonanoj. Ambaŭ ankaŭ volis protekti siajn imperiojn kaj vastigi ilin, kiel kontraŭrespondo al postuloj de memdeterminado. Dum sia vizito al Londono, Georges Clemenceau, la ĉefministro de Francio, gajnis la aplaŭdojn de la britaj amasoj. Simila ricevo atendis David Lloyd George dum sia vizito al Parizo.
1920-aj jaroj[redakti | redakti fonton]
Ambaŭ landoj aliĝis kiel membroj de la Ligo de Nacioj kaj ambaŭ subskribis reciprokan defendinterkonsentojn kun pluraj landoj, la plej elstara el kiuj estas Pollando. La Traktato de Sèvres reguligis la dividon de la Proksima Oriento inter la du mondpotencoj, kiuj kontrolis ĝin en la formo de mandatoj. Ĉiukaze, la percepto de la du nacioj estis malsama dum la periodo inter la du mondmilitoj. Dum Francio vidis sin kiel la ĉefa potenco de la eŭropa kontinento, Britio havis proksimajn rilatojn kun Kanado, Aŭstralio kaj Nov-Zelando. En certa momento, Britio ludis kun la ideo igi la Britan Imperion en liberkomercan zonon.
Raymond Poincaré, kiu estis Ĉefministro de Francio kaj ĝia Ministro de Financo en la 1920-aj jaroj, lanĉis politikon de stabiligado de la franca franko kontraŭ la financaj manipuladoj de Germanio kaj Britio.
Paciĝo kaj politiko de cedoj[redakti | redakti fonton]
En la tridekaj jaroj, Britio kaj Francio agis en komuna politiko al la diktatorecoj de Mussolini en Italio kaj Hitlero en Germanio. Tamen la publika opinio ne subtenis eniron en novan militon, do la diplomatoj serĉis politikajn solvojn, sed sen sukceso. Klopodoj por uzi la Ligon de Nacioj por trudi sankciojn kontraŭ Italio, kiel respondo al ĝia invado de Etiopio, malsukcesis. Francio subtenis la ekziston de la Malgranda Entento inter Ĉeĥoslovakio, Rumanio kaj Jugoslavio. Tiu alianco pruvis tro malforta por malinstigi Hitleron.
La ŝipa interkonsento inter Germanio kaj Britio estis subskribita en 1935 post kiam Hitler pliigis la potencon de la Kriegsmarine. La francoj vidis tiun interkonsenton kiel kontraŭdiro al la interkonsento subskribita inter Francio, Britio kaj Italio tiun jaron.
En la jaroj antaŭ la Dua Mondmilito, la ekstera politiko de la du landoj estis farita en simila maniero kaj efektive estis Politiko de cedoj Germanio. Kiam la intencoj de la nazioj estis klaraj, Francio premis por pli malmola agadlinio, sed la britoj rezistis kaj kredis ke diplomatiaj klopodoj povis solvi la diferencojn. Rezulto de tiu politiko estis la Munkena Konferenco en 1938 kiu donis al Germanio kontrolon de la areoj de Ĉeĥoslovakio kiuj estis loĝitaj fare de germanoj. Komence de 1939, Germanio transprenis la tutan Ĉeĥoslovakion kaj komencis minaci Pollandon. Paciĝo malsukcesis kaj kaj Britio kaj Francio komencis vetarmadon kontraŭ Germanio.
Dua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
La 3-an de septembro 1939, post kiam Germanio ignoris la postulojn de Britio kaj Francio retiri siajn fortojn el Pollando, ambaŭ landoj deklaris militon kontraŭ Germanio tiutage. Kiam Germanio komencis sian atakon kontraŭ Francio en 1940 britaj kaj francaj trupoj denove batalis flank-al-flanke. En la fino, post kiam la germanoj transiris Ardenojn, estis klare ke Francio ne povis stari sole kontraŭ la germana atako kaj Winston Churchill deklaris ke Britio daŭrigus batali por liberigi Francio, eĉ se ĝi devus fari ĝin sole. La rilato inter la du landoj estis tiel forta, ke estis ministroj en la brita registaro, kiuj proponis provizoran kuniĝon de la du landoj por levi la moralon. La plano estis arkivita de Jean Monnet, kiu kelkajn jarojn poste estis unu el la patroj de la Eŭropa Ekonomia Komunumo. La ideo ne estis bone ricevita de la publika opinio en ambaŭ landoj kaj la franca registaro sentis, ke sub la ekzistantaj cirkonstancoj, la ideo de unuigo transformus Francion en britan regadon. La propono estis faligita baldaŭ antaŭ ol Francio falis al la germanoj. La rezista movado de Libera Francio, sub la gvidado de Charles de Gaulle, estis establita en Londono, post kiam de Gaulle donis la 18-an de junio paroladon kiu estis elsendita en la BBC.
Marionetregistaro estis establita en la sudo de Francio sub la aŭspicio de Germanio, kiu estis konata kiel Vichy Francio. Britio baldaŭ deklaris militon kontraŭ ĉi tiu lando, detruis la plej grandan parton de sia mararmeo kaj kaptis potencon en multaj el la kolonioj de Francio en la nomo de Libera Francio. Tamen, la preventa agado de detruo de la franca floto ĉe Mars el Kabir [5], kune kun simila atako kontraŭ la francaj ŝipoj ankritaj en Orano, vekis malnovajn kontraŭ-britaj sentoj en Francio.
Post la invado de Normandio en 1944, la rilatoj inter Britio kaj Francio atingis sian pinton, kiam la britoj estis viditaj en Francio kiel liberigantoj. Post la kapitulaco de Nazia Germanio en 1945, Britio kaj Francio iĝis proksimaj aliancanoj pro timo ke la usonanoj retiriĝus el Eŭropo kaj lasos ilin alfronti la blokon de landoj gvidataj de Sovetunio. Britio insistis ke Francio ricevu kontrolon de unu el la okupaciaj zonoj en Germanio. La du landoj estis inter la kvin konstantaj membroj de la Sekureca Konsilio de UN, kie ili kunlaboris unu kun la alia.
Suez-krizo[redakti | redakti fonton]
En 1956, la Suez -kanalo, kiu estis posedata fare de anglo-franca firmao, estis naciigita fare de la egipta registaro. La britoj kaj la francoj estis celkonsciaj repreni la kanalon perforte. Kaj la brita registaro kaj la franca registaro vidis la agojn de la egipta prezidanto, Gamal Abdel Nasser, kiel danĝero por iliaj interesoj.
Usono, kvankam malfavora al la paŝoj de Nasser, rifuzis esti implikita en kio estis perceptita kiel eŭropa koloniismo kaj tiel kreis krizon en la tielnomita Speciala Rilato inter ĝi kaj Britio. Rilatoj inter Britio kaj Francio ne estis kondukitaj en plena harmonio, pro la fakto ke Francio ne informis la britojn pri la implikiĝo de Israelo en la kampanjo, sed nur baldaŭ antaŭ ol la batalado komenciĝis (vidu Operaco Musketeer).
La Eŭropa Komuna Merkato[redakti | redakti fonton]
Tuj post la Sueza krizo, la rilatoj inter Britio kaj Francio denove malvarmiĝis kaj nur en la lastaj jardekoj de la 20-a jarcento ili alproksimiĝis al la pinto de proksimeco en la rilatoj inter la du landoj en la unuaj kvin jardekoj de la jarcento.
Baldaŭ post 1956, Francio, Okcidenta Germanio, Belgio, Nederlando kaj Luksemburgio establis kio iĝis la Eŭropa Komuna Merkato kiu poste fariĝis la Eŭropa Unio, sed ili malaprobis la peton de Britio aliĝi al la organizo. Aparte, la provoj de la franca prezidento, Charles de Gaulle, forigi Brition de la organizo dum la fruaj tagoj de la Kvina Franca Respubliko estas viditaj hodiaŭ de multaj en Britio kiel perfido de la proksimaj ligoj inter la landoj kaj la decido de la brita ĉefministro, Anthony Eden, malakcepti la proponon, ke Francio aliĝas al la Brita Komunumo de nacioj, estis vidita en simile en Francio. La timo de la francoj de la eniro de Britio en la komunan eŭropan merkaton devenis de la ebleco ke ĝi provos superregi ĝin.
Tra la jaroj, Britio kaj Francio emis turni sin en kontraŭaj direktoj en siaj aliroj al la eŭropa komunumo. La politiko de Britio preferis pliigi la nombron da membroj en la komunumo kaj vastigi liberan komercon, dum Francio rekomendis protektismon kaj limigi la nombron da membroj en la komunumo al la malgranda kerno de okcidenteŭropaj landoj.
De Gaulle[redakti | redakti fonton]
En 1958, kiam Francio estis en milito, kiun ŝajnis ŝi ne povis venki en Alĝerio, Charles de Gaulle, gvidanto de Libera Francio dum la milito, revenis al la potenco en Francio. De Gaulle establis la Kvinan Francan Respublikon, forigis la politikan sistemon kiu disvolviĝis post la monda milito kaj anstataŭigis ĝin per forta prezidenta reĝimo, kiun liaj posteuloj daŭrigis. De Gaulle iniciatis ambician ŝanĝon en la francaj eksterlandoj. Unue li ĉesigis la militon en Alĝerio kaj poste li zorgis pri la forigo de Francio el la komanda strukturo de NATO.
De Gaulle timis, ke se Britio estus permesita aliĝi al la komuna eŭropa merkato, tio kaŭzus baton al la german-franca koalicio en formo de anglosaksa influo (Britio kaj Usono). La 14-an de januaro 1963, De Gaulle anoncis, ke Francio vetoigus la eniron de Britio en la komunan eŭropan merkaton.
Post 1969[redakti | redakti fonton]
Kiam de Gaulle eksiĝis en 1969, nova administracio gvidita de Georges Pompidou komencis la politikon por pli amika rilato kun Britio. Pompidou sentis ke la ekonomia krizo kiu okazis en Eŭropo en la 1970-aj jaroj necesigis la aliĝon de Britio kaj bonvenigis la eniron de Britio en la merkaton en 1973.
La rilatoj inter la du landoj komence de la 21-a jarcento estis koraj kaj karakterizitaj per kunlaboro, en la ombro de zorgoj kiuj ekzistas ambaŭflanke pro historiaj malkonsentoj inter la gvidantoj de la du landoj estiĝintaj en la lastaj jaroj, nome franca prezidanto Jacques Chirac kaj brita ĉefministro Tony Blair. La franca verkisto Jose-Alain Fralon difinis la rilaton inter la du landoj priskribante la britojn kiel "niajn plej karajn malamikojn". Tony Blair estis traktata kiel francfilo en la francaj amaskomunikiloj kaj iama franca prezidento Nicolas Sarkozy estis konata pro sia deziro turni la koran interkonsenton (Entente Cordiale) en la "amika interkonsento" (Entente amicale).
La rilatoj inter la du landoj denove streĉiĝis en la periodo antaŭ la iraka milito en 2003. Britio kaj ĝia aliancano, Usono, decide pledis la uzon de forto por ekstermi la regadon de Saddam Hussein, dum Francio, kune kun Ĉinio, Rusio kaj aliaj landoj, forte kontraŭbatalis tian agon, kaj aferoj venis al tia punkto ke Franca prezidento Jacques Chirac minacis vetoi ajnan proponon pri rezolucio prezentota al la Sekureckonsilio de UN. Tamen, malgraŭ tiuj malsamopinioj, Chirac kaj la brita ĉefministro Tony Blair konservis varman rilaton inter ili dum sia oficperiodo. Ambaŭ landoj insistis pri la historia graveco de La kora interkonsento kaj ĝia decida rolo dum la 20-a jarcento.
La prezidanteco de Sarkozy[redakti | redakti fonton]
Post sia elekto al la prezidanteco en 2007, Nicolas Sarkozy klopodis krei pli proksimajn rilatojn inter Francio kaj Britio. En marto 2008, la ĉefministro de Britio, Gordon Brown, diris ke: "Neniam estis pli bona kunlaboro inter Francio kaj Britio ol nun". Sarkozy eĉ instigis la du landojn "venki la longdaŭrajn rivalecojn kaj konstrui kune pli fortan estontecon pro esti partnereco". Li ankaŭ deklaris ke "se ni volas ŝanĝi Eŭropon, miajn amikojn la britojn, kaj ni la francoj volas ŝanĝi Eŭropon, ni bezonas vin ene de Eŭropo por helpi nin fari tion, ne por ke vi staru ekstere." La 26-an de marto 2008, Sarkozy donis paroladon al ambaŭ domoj de la brita parlamento, en kiu li postulis "frateco inter la du landoj" kaj deklaris ke "Francio ne forgesos la oferon de Britio dum la milito". Dum sia vizito al Britio, Sarkozy promesis daŭran kunlaboron inter la registaroj de la du landoj.
Prezidanteco de Hollande[redakti | redakti fonton]
La lastaj monatoj de la mandato de Francois Hollande kiel prezidanto de Francio estis markitaj per la Britelira referendumo de 2016. Lia respondo al la rezultoj de la referendumo pri la temo estis: "Mi profunde bedaŭras ĉi tiun decidon de Britio koncerne Eŭropon, sed ĝi estas ilia elekto kaj ni devas respekti ĝin."
Ministro pri Ekonomio kaj poste franca prezidento Emmanuel Macron akuzis Brition pri "ostaĝo" de Eŭropa Unio per referendumo, kiu postulis solvi internan politikan problemon de eŭroskeptikuloj kaj ke "la fiasko de la brita registaro malfermis la eblecon de disfalo de Eŭropo."
Aliflanke, la voĉdono estis bonvenigita de eŭroskeptikaj gvidantoj kaj de la prezidentaj kandidatoj Marine Le Pen kaj Nicolas Dupont-Aignan kiel venko por "libereco".
La prezidanteco de Macron[redakti | redakti fonton]
Britio kaj Francio daŭre estis proksimaj aliancanoj. Tamen, foje ili eniris en iujn profundajn disputojn, unue kaj ĉefe pri la retiriĝo de Britio el Eŭropa Unio (Brexit). La retiriĝo kaŭzis marajn konfliktojn kaj konfliktojn inter la landoj pri enmigradaferoj.
En majo 2021, Francio minacis ĉesigi elektron al la insulo Ĵerzejo kiel parto de batalo por fiŝkaptaj rajtoj, kiu komenciĝis post Brexit.La insulo estas sub la aŭspicioj de la Brita Krono kaj post Brexit la fiŝkaptaj rajtoj de la membroj de la Eŭropa Unio kaj precipe de la francoj estis ŝanĝitaj. Ekde junio 2021, oni diskutis la aferon en Britio kaj la Eŭropa Komisiono, dum la registaro de Ĵerzejo konsentis prokrasti la plenumadon de parto de la francaj fiŝkaptaj licencaj kondiĉoj ĝis post la 30-a de septembro 2021.
En septembro 2021, Francio nuligis sekurecrenkontiĝon kun Britio post submara interkonsento. Francio estis furioza pri sekureca interkonsento, kiun Britio subskribis kun Usono kaj Aŭstralio. La indigno super la nova interkonsento, konata kiel AUKUS, devenis de la fakto ke ĝi rezultigis la nuligon de grava submarŝipinterkonsento inter ĝi kaj Kanbero kiu estis subskribita en 2016 kaj kostis laŭtaksan € 27 miliardojn. Anstataŭe, Vaŝingtono kaj Londono helpos Aŭstralion konstrui novajn nukleajn submarŝipojn.
Defenda kunlaboro[redakti | redakti fonton]
En la epoko post la Dua Mondmilito, Britio kaj Francio akumulis sekvencon de komuna sekureclaboro, kiel estis la kazo en la Suez-krizo kaj la Falklanda milito.
La 2-an de novembro 2010, Britio kaj Francio subskribis du armeajn interkonsentojn (La Lancaster House Traktatoj). La interkonsentoj establis la kundividon de aviadilaj ŝipoj, la starigon de komuna respondforto, komuna nuklea simuladinstalaĵo en Francio, komuna nuklea esplorcentro en Britio, la kundivido de aerbenzigaj aviadiloj kaj komuna trejnado.
La implikaĵoj de la postkolonia epoko donis al la du landoj pli bonan eksteran perspektivon ol aliaj eŭropaj landoj kaj igis ilin labori kune en traktado de temoj kiel ekzemple la civita milito en Libio.
Komerco[redakti | redakti fonton]
Francio estas la tria plej granda eksporta merkato de Britio post Usono kaj Germanio. La volumeno de eksportaĵoj al Francio pliiĝis je 14,3% de 16,542 miliardoj da pundoj en 2010 ĝis 18,905 miliardoj da puntoj en 2011, tiel superante eksportaĵojn al Nederlando. En la sama periodo, la volumeno de eksportoj de Francio al Britio pliiĝis je 5,5% de 18,133 miliardoj da pundoj respektive al 19,138 pundoj.
La Brita Ministerio pri Eksteraj Aferoj taksis, ke 19,3 milionoj da britaj civitanoj, proksimume triono de la tuta loĝantaro, vizitas Francion ĉiujare. En 2012, la francoj estis la unuaj en la nombro de turistoj kiuj vizitis Brition el ĉiuj landoj, 3.787.000 vizitantoj, kio estas 12% kaj la dua en la indico de totala financa elspezo en Britio, 1.513 miliardoj da pundoj, kio estas 8%.
Edukado[redakti | redakti fonton]
La "Hearty Consent Scholarships" estas reciproka stipendia aranĝo, kies starigo estis anoncita la 30-an de oktobro 1995 fare de la Ĉefministro de Britio, John Major kaj la Prezidanto de Francio, Jacques Chirac en komuna pintkunveno okazigita en Londono.
La stipendia sistemo financas la studojn de studentoj de ambaŭ landoj dum unu jaro aliflanke de la kanalo. La sistemo estas administrita de la franca Ambasado en Londono por britaj studentoj kaj de la Brita Konsilio en Francio helpe de la brita Ambasado en Parizo por francaj studentoj. La financado venas de la privata kaj institucia sektoro. La celo de la programo estas antaŭenigi komprenon kaj interŝanĝon de informoj inter la morgaŭaj gvidantoj de la du landoj.
Scienco[redakti | redakti fonton]
Malgraŭ la kunlaboro en la kampo, ankoraŭ ekzistas patriotaj aferoj inter la sciencaj komunumoj en la du landoj. Historie, Neŭtona mekaniko ne estis akceptita en Francio dum duonjarcento pro tio ke ĝi estis vidita kiel konkurso al la instruoj de René Descartes. Alia ekzemplo de konkurenco rilatas al la kverelo pri la rajto de la unua malkovro de la planedon Neptuno, kverelo kiu ne estis solvita ĝis hodiaŭ.
La supersona komerca aviadilo Concorde estis evoluigita kadre de interkonsento inter Britio kaj Francio ekde 1962 kaj ĝiaj komercaj flugoj komenciĝis en 1969.
Arto kaj kulturo[redakti | redakti fonton]
Ĝenerale, la sinteno en Britio al la alta kultura nivelo de Francio estas sinteno de respekto, kaj ĉi tiu sinteno distingiĝas per tio, ke Francio estas la preferata turisma celo por la britoj, dum Francio rigardas Brition kiel gravan partneron en la kampo de komerco. Ambaŭ landoj estas konataj pro sia malestimo por la kuirarto de sia najbaro. Multaj francoj asertas, ke brita kuirarto estas banala kaj enuiga, dum multaj britoj asertas, ke la manĝaĵo kuirita en franca kuirarto estas nemanĝebla. La plej granda parto de la malkaŝa malestimo al francaj kuirarto kaj kulturo en Britio prenas la formon de mem-malestima humuro kaj brita komedio faras sufiĉe multajn ŝercojn pri franca kulturo. Estas debato ĉu ĉi tiu humuro reflektas la verajn opiniojn de la britoj aŭ ne. En brita slango ekzistas esprimoj kiel " franca kiso " aŭ "franca letero" (moknomo por kondomo).
Historie, franca klasika muziko ĉiam estis populara en Britio. kaj brita populara muziko ĉiam estis populara en Francio. Angla literaturo, kiel ekzemple la verkoj de Agatha Christie kaj William Shakespeare, ĉiam estis populara en Francio. La franca pentristo Eugène Delacroix bazigis multajn el siaj verkoj sur scenoj de la teatraĵoj de Ŝekspiro. La verkoj de francaj verkistoj kiel Moliere kaj Voltaire estis tradukitaj sennombraj fojoj en la anglan. Ĝenerale, la plej multaj el la popularaj libroj verkitaj en ambaŭ landoj estis tradukitaj en la lingvon de la alia lando.
Lingvoj[redakti | redakti fonton]
La unua fremda lingvo instruata en britaj lernejoj estas la franca, kaj la unua fremda lingvo instruata en francaj lernejoj estas la angla ; Ĉi tiuj ankaŭ estas la lingvoj perceptitaj kiel "plej utilaj por lerni" en ambaŭ landoj. La franca estas la lingvo de signifa malplimulto de enmigrintoj en la UK, kun pli ol 100,000 franc-naskitaj homoj vivantaj en la UK. Laŭ raporto de Eŭropa Unio de 2006, 23% de britaj loĝantoj kapablas teni konversacion en la franca kaj 39% de francaj loĝantoj kapablas teni konversacion en la angla. La franca ankaŭ estas oficiala lingvo en la insuloj Ĵerzejo kaj Gernezejo.
La franca kaj la angla influis unu la alian tra la jaroj. Oni taksas, ke ĉirkaŭ 30% de la vortoj en la angla lingvo originas en la franca kaj hodiaŭ estas multaj francaj esprimoj kiuj eniris la anglan lingvon. Komencante kun la normanda invado de Anglio en 1066, situacio ekestis kie la franclingva aristokrataro dominis populacion kies lingvo estis bazita sur germana origino. Dank'al la kombinita historio de la landoj kaj kiel rezulto de la kontrolo de Anglio en certaj periodoj de la teritorioj en Francio, signifa parto de la administracioperiodoj kaj juraj esprimoj en la moderna angla lingvo, originas en la franca.
Sportoj[redakti | redakti fonton]
Inter Anglio kaj Francio ekzistas rivaleco ene de la konkuroj de Rugbeo. La du landoj konkuras en la Ses Nacioj-Ĉampioneco kaj la Rugbea Monda Pokalo. En multaj el la finaloj en tiuj turniroj, la teamoj de Anglio kaj Francio konkuris unu kontraŭ la alia. Kvankam rugbeo estas origine brita sporto, ĝi evoluis en Francio tiel ke hodiaŭ ĝi estas sufiĉe egala rivalo al la angla.
La influo de francaj futbalistoj kaj trejnistoj en brita piedpilko pliiĝis en la lastaj jaroj kaj tiele estas akceptite vidi ĝin kiel formo de kunlaboro. Ĉi tiu fenomeno estas precipe rimarkinda en la Arsenal-futbalteamo, kiu, ekde la alveno de trejnisto Arsene Wenger en 1996, havis multajn francajn ludantojn. Tial, en marto 2008, la Emirates Stadium de la grupo estis elektita kiel rendevuejo por la franca prezidanto dum lia prezidenta vizito al Britio. Malgraŭ la furioza rivaleco sur la rugbeokampoj inter la teamoj de la du landoj, ekzistas neniu signifa rivaleco inter iliaj futbalteamoj.
Multaj riproĉis francan prezidanton Jacques Chirac kontribuado al la perdo de Parizo al Londono en la olimpika oferto en 2012, post kiam li faris insultajn komentojn pri brita kuirarto, dirante "nur finna kuirarto estas pli malbona ol ĝi". La komisiono kiu decidis pri okazigo de la ludoj tiun jaron inkludis du membrojn de Finnlando.
Transporto[redakti | redakti fonton]
[redakti | redakti fonton]
La plej trafikata akvovojo en la mondo, la Maniko (aŭ "Angla Kanalo"), ligas havenojn en Britio kiel Dovero, Newhaven, Poole, Weymouth, Portsmouth kaj Plymouth kaj havenojn en Francio kiel Roscoe (Roscoff), Calais, Boulogne-sur-Mer, Dunkerko, Dieppe, Cherbourg, Caen, Saint-Malo kaj Havro. Multaj firmaoj funkciigas pramservojn kiuj regule transiras la kanalon.
Manika Tunelo[redakti | redakti fonton]
- Vidu Manika Tunelo
La manika tunelo (angle Channel Tunnel, france Tunnel sous la Manche), estas subakva fervojtunelo kun longo de 50,5 km, kiu ligas Folkestone en Kent, Anglio, kun Coquelles en Pas-de-Calais en Francio, kaj ĝi pasas sub la fundon de la kanalo trans la Markolo. La ideoj pri minado de tia tunelo estis diskutitaj jam komence de la 19-a jarcento, sed politika kaj amaskomunikila premo en Britio prenis la afero ekster la tagordo pro sekurecaj kialoj. La sukcesa projekto komencis esti konstruita en 1988 kaj estis malfermita de Elizabeto la 2-a, la Reĝino de Britio kaj de la Prezidanto de Francio, François Mitterrand, en ceremonio okazigita en Calais la 6-an de majo, 1994. Tiun saman jaron, la Usono societo por Konstruinĝenieristiko selektis la manikan tunelon kiel unu el la modernaj mirindaĵoj de la mondo.
Flugoj[redakti | redakti fonton]
En 2008, 11 675 910 pasaĝeroj flugis inter Britio kaj Francio.