Geografio de Somalio: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively

[nekontrolita versio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo Iru al sekvanta ŝanĝo →

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Kiel registrite je 12:26, 6 feb. 2009

Somalio situas en la oriento de la afrika kontinento (fakte estas la plej orienta afrika lando), ĉe la Korno de Afriko (pro ties similo surmape kun rinocera korno) kio inkludas ankaŭ Etiopion, Eritreon kaj Ĝibution. Do, ĝi situas en la somalia duoninsulo. La lando havas atendon de 637,540 km². the

Divido

La norda parto de la lando estas plejparte montoriĉa kaj en la somalia alta lando averaĝe 900 ĝis 2.100 m super marnivelo, kie la klimato ne estas tiom varmega; la plej alta monto estas la Ŝimbiriso (2.416 m). Tiu regiono estas ĉe la Golfo de Adeno kaj la tereno estas grandparte kruteca.

Suden etendiĝas ebenaĵo kun averaĝa alteco de 180 m. La riveroj Juba kaj Ŝabeele fontas en Etiopio kaj trafluas la sudon de Somalio kaj per tio la somalian dezerton en la Hindan Oceanon. La 2.720 km (aŭ laŭ la konsidero 3,025) longa bordolinio estas ĉiukaze la plej longa el ĉiuj de la afrikaj landoj.

Klimato

Pluvo estas malabunda, escepte precizaj lokoj norde kaj sude. Pro tio la brutobredado suferas malfacilaĵojn. La agrikulturo eblas preskaŭ nur en la sudo kie estas du riveroj kiuj fluas la tutan jaron.

La klimaton de Somalio influas la Musono-ventoj, tutjara varmego, malregulaj pluvadoj kaj ĉiam denove revenaj aridaj periodoj. Krom en la monto- kaj bordoregionoj la averaĝa maksimuma tagotemperaturo estas inter 30 kaj 40 °C. La sudokcidenta musono provizas la regionon de Mogadiŝo per relative milda klimato en la monatoj de majo ĝis oktobro. Inter decembro kaj februaro la nordorienta musono alportas simile mildan klimaton. En la t.n. Tangambili-Periodo inter ambaŭ musonoj (oktobro ĝis novembro kaj marto ĝis majo) estas varmega kaj humida.

La ĉefa enspezofonto estas brutobredado kiu ege dependas de pluvo kaj klimato. Somaloj agnoskas kvar sezonojn, du pluvajn (gu kaj daj) kaj du sekajn (jiilaal kaj hagaa). La pluvoj gu ekas aprile kaj daŭras ĝis junio, produktante freŝan havigon de herbo kaj mallongan periodon de floranta ĝardeno en la dezerto. Vegetaloj kovras plej parton de la lando, ĉefe la centran ebenaĵon. Milko kaj viando abundas kaj animaloj ne bezonas zorgon. La klanoj dediĉas sin al sociaj okazaĵoj kiaj geedziĝoj, disputoj ktp. La aĝo de persono kalkuliĝas laŭ la nombro de gu kiun ĝi vivis. La sezono gu estas sekvata de seka hagaa (julio-septembro) kaj hagaa de la pluvoj daj (oktobro-novembro). Poste venas jiilaal (decembro-marto), la plej akra sezono por paŝtistoj kaj iliaj gregoj.

Tereno, Vegetaĵaro kaj Akvo

Fiziografie, Somalio estas lando de limigaj kontrastoj. Norde, mara ebenaĵo paralelas la marbordon de la Golfo de Adeno, larĝa el 12 km okcidenta el nur 2 km oriente. Arbusteca, duonarida kaj ĝenerale monotona, tiu ebenaĵo, konata kiel Guban (arbustejo), estas trapasita de larĝaj, neprofundaj akvofluoj kiuj estas fakte sablejoj escepte dum la pluvaj sezonoj. Kiam la pluvo alvenas, la vegetalaro, kio estas kombino de malaltaj arbustoj kaj herbaroj, estas rapide renovigita, kaj dum tempero la "guban" havigas iom da paŝtaĵo por la nomada brutaro.

Internen el la golfa marbordo, la ebenaĵo leviĝas al klifoj de altaj teroj. Tiuj formas la krutan teriotrion de la montaro Karkaar kiu etendiĝas el la nordokocidenta bordo kun Etiopio orienten al la pinto de la Korno de Afriko, kie ili finas per krutegaj klifoj ĉe Caseyr. La ĝenerala leviĝo laŭlonge de la kresto de tiuj montoj averaĝas ĉirkaŭ 1,800 m super marnivelo sude de la havenurbo de Berbera, kaj orienten el tiu areo ĝi pluas je 1,800 al 2,100 m preskaŭ ĉe Caseyr. La plej alta pinto de la lando, Ŝimber Berris, kiu leviĝas ĝis 2,407 m, situas ĉe la urbo de Erigavo.

Sude la montaroj descendas, ofte per krutaj deklivoj, al altebenaĵo kun nekonstantaj riveroj. Tiu regiono de krutaj montotereno, neprofundaj valoj de ebenaĵo, kaj kutime sekaj akvofluoj estas konata de la somaloj kiel Ogo.

Ĉefe en la plej arida orienta parto de Ogo, la ebenaĵo kun kelkaj izolitaj montoj laŭgrade deklivas al la Hinda Oceano kaj en centra Somalio konstituas la ebenaĵon de Mudugo. Plej grava eco de tiu orienta sektoro estas la longa kaj larĝa valo de Nugaal, kun sia reto de sezonaj akvofluoj aŭ gvadioj aŭ ŭadioj. La rivero Nugaal enfluas en la Hinda Oceano ĉe Eyl. La populacio de la orienta areo konsistas ĉefe el paŝtistaj nomadoj.

La okcidenta parto de la ebenaĵo Ogo estas trapasita de multaj malprofundaj valoj kaj sekaj akvofluoj. Jara pluvo estas pli granda ol en oriento, kaj estas ebenaj areoj de plugebla tero kiu havigas hejmon por kultivistoj de seka agrikulturo. La okcidenta areo havas konstantajn putojn al kiuj la hegemonia nomada populacio revenas dum la sekaj sezonoj. La okcidenta ebenaĵo deklivas milde suden kaj merĝas en areo konata kiel Haŭd, larĝa, ondeca tereno kiu konstituas kelkajn el la plej bonkvalitaj herbejoj por la somalaj nomadoj, spite la manko de pluvo dum pli da duono de la jaro. En naturaj subaĵoj dum pluvperiodoj aperas lagoj kaj lagunoj.

Teruzo:
plugebla tero: 2%
konstanta rikoltado: 0%
konstantajt paŝtejoj: 69%
arbaroj: 26%
aliaj: 3% (1993)

Irigaciita tero: 1,800 km² (1993)

Naturaj katastrofoj: ripetataj sekecaj sezonoj; oftaj polvoŝtormoj super la orientaj ebenaĵoj somere; inudoj dum la pluva sezono

Medio - temoj: malsato; uzo de poluita akvo kontribuas al sanproblemoj ĉe homoj; senarbarigo; tropaŝtado; grunderozio; dezertigo

Gravaj urboj en Somalio estas Mogadiŝo, Hargeysa, Merka, Berbera, Boosaaso kaj Kismaayo.

Vidu ankaŭ

@@ Linio 1: / Linio 1: @@
 [[Image:Somalia-CIA WFB Map.png|right|thumb|300px|Mapo de Somalio]]
 '''Somalio''' situas en la oriento de la afrika kontinento (fakte estas la plej orienta afrika lando), ĉe la [[Korno de Afriko]] (pro ties similo surmape kun rinocera korno) kio inkludas ankaŭ [[Etiopio]]n, [[Eritreo]]n kaj [[Ĝibutio]]n. Do, ĝi situas en la [[somalia duoninsulo]]. La lando havas atendon de 637,540 km².
+the
 ==Divido==
 La norda parto de la lando estas plejparte montoriĉa kaj en la [[somalia alta lando]] averaĝe 900 ĝis 2.100 m super marnivelo, kie la klimato ne estas tiom varmega; la plej alta monto estas la [[Ŝimbiriso]] (2.416 m). Tiu regiono estas ĉe la [[Golfo de Adeno]] kaj la tereno estas grandparte kruteca.
@@ Linio 28: / Linio 28: @@
 La okcidenta parto de la ebenaĵo Ogo estas trapasita de multaj malprofundaj valoj kaj sekaj akvofluoj. Jara pluvo estas pli granda ol en oriento, kaj estas ebenaj areoj de plugebla tero kiu havigas hejmon por kultivistoj de seka agrikulturo. La okcidenta areo havas konstantajn putojn al kiuj la hegemonia  nomada populacio revenas dum la sekaj sezonoj. La okcidenta ebenaĵo deklivas milde suden kaj merĝas en areo konata kiel [[Haŭd]], larĝa, ondeca tereno kiu konstituas kelkajn el la plej bonkvalitaj [[herbejo]]j por la somalaj nomadoj, spite la manko de pluvo dum pli da duono de la jaro. En naturaj subaĵoj dum pluvperiodoj aperas lagoj kaj lagunoj.
-<!--The Haud zone continues for more than sixty kilometers into Ethiopia, and the vast Somali Plateau, which lies between the northern Somali mountains and the highlands of southeast Ethiopia, extends south and eastward through Ethiopia into central and southwest Somalia. The portion of the Haud lying within Ethiopia was the subject of an agreement made during the colonial era. In 1948, under pressure from their World War II allies and to the dismay of the Somalis,<ref name="Federal">Federal Research Division, ''Somalia: A Country Study'', (Kessinger Publishing, LLC: 2004), p.38</ref> the British "returned" the Haud (an important Somali grazing area that was presumably 'protected' by British treaties with the Somalis in 1884 and 1886) and the [[Ogaden]] to Ethiopia, based on a treaty they signed in 1897 in which the British ceded Somali territory to the Ethiopian Emperor [[Menelik]] in exchange for his help against plundering by [[Somali clan]]s.<ref>David D. Laitin, ''Politics, Language, and Thought: The Somali Experience'', (University Of Chicago Press: 1977), p.73</ref> Britain included the [[proviso]] that the Somali nomads would retain their autonomy, but Ethiopia immediately claimed sovereignty over them.<ref name="Zolberg">Zolberg, Aristide R., et al., ''Escape from Violence: Conflict and the Refugee Crisis in the Developing World'', (Oxford University Press: 1992), p.106</ref> This prompted an unsuccessful bid by Britain in 1956 to buy back the Somali lands it had turned over.<ref name="Zolberg"/> The stretch of land has since been a considerable source of regional strife.
+<!--La zono Haŭd pluas pli da 60 km en Etiopio, kaj la ampleksa Somalia Ebenaĵo, kiu kuŝas inter la nordaj somaliaj montoj kaj la altaj teroj de sudorienta Etiopio, etendiĝas suden kaj orienten tra Etiopio al centra kaj sudokcidenta Somalio. La parto de Haŭd en Etiopio estis kialo de traktato de la kolonia epoko. En 1948, sub premo de la aliancanoj de la Dua Mondmilito kaj la malvenko de somaloj,<ref name="Federal">Federal Research Division, ''Somalia: A Country Study'', (Kessinger Publishing, LLC: 2004), p.38</ref> la britoj "redonis" la zonon de Haŭd (grava somalia herbeja areo kiu estis supozeble 'protektita' de la britaj traktatoj kun la somaloj en 1884 kaj 1886) kaj la regionon de [[Ogadeno]] al Etiopio, baze sur traktato subskribita en 1897 per kiu la britoj cedis somaliajn teritorion al la etiopia imperiestro [[Menelik]] kontraŭ ties helpo kontraŭ ŝtelado fare de la [[Somalaj klanoj]].<ref>David D. Laitin, ''Politics, Language, and Thought: The Somali Experience'', (University Of Chicago Press: 1977), p.73</ref> Britain included the [[proviso]] that the Somali nomads would retain their autonomy, but Ethiopia immediately claimed sovereignty over them.<ref name="Zolberg">Zolberg, Aristide R., et al., ''Escape from Violence: Conflict and the Refugee Crisis in the Developing World'', (Oxford University Press: 1992), p.106</ref> This prompted an unsuccessful bid by Britain in 1956 to buy back the Somali lands it had turned over.<ref name="Zolberg"/> The stretch of land has since been a considerable source of regional strife.
 Southwestern Somalia is dominated by the country's only two permanent rivers, the [[Jubba River|Jubba]] and the [[Shabele River|Shabele]]. With their sources in the Ethiopian highlands, these rivers flow in a generally southerly direction, cutting wide valleys in the Somali Plateau as it descends toward the sea; the plateau's elevation falls off rapidly in this area. The adjacent coastal zone, which includes the lower reaches of the rivers and extends from the Mudug Plain to the [[Kenya]]n border, averages 180 meters above sea level.