Dengo: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
TobeBot (diskuto | kontribuoj) e roboto aldono de: kn:ಡೆಂಗೇ |
Xqbot (diskuto | kontribuoj) e roboto aldono de: simple:Dengue fever; cosmetic changes |
||
| Linio 1: | Linio 1: | ||
[[ |
[[Dosiero:Dengue.jpg|thumb|dengo-viruso]] |
||
'''Dengo''' (el la [[portugala lingvo]] ''dengo'' aŭ ''dengue'', "afektado") estas unu el ĉefaj virusaj [[malsano]]j en la mondo kaj grava [[problemo]], ĉefe en [[tropiko|tropikaj landoj]] (kiel [[Brazilo]]), kie la [[klimato]] kaj la urbaj kutimoj oferas tre favorajn kondiĉojn al disvolvigo kaj proliferado de ĝia disvastiga kulo, la ''[[Aedes aegypti]]'' [ajdes ajgipti/edes eĝipti]. |
'''Dengo''' (el la [[portugala lingvo]] ''dengo'' aŭ ''dengue'', "afektado") estas unu el ĉefaj virusaj [[malsano]]j en la mondo kaj grava [[problemo]], ĉefe en [[tropiko|tropikaj landoj]] (kiel [[Brazilo]]), kie la [[klimato]] kaj la urbaj kutimoj oferas tre favorajn kondiĉojn al disvolvigo kaj proliferado de ĝia disvastiga kulo, la ''[[Aedes aegypti]]'' [ajdes ajgipti/edes eĝipti]. |
||
==Historio== |
== Historio == |
||
La unua rilato de dengo en la mondo estis en [[1779]] en insulo [[Javo]]. En [[Ameriko]], la unua kazo okazis en [[Kubo]], en [[1782]]. En Brazilo, estas raportoj pri dengo ekde [[1846]]. |
La unua rilato de dengo en la mondo estis en [[1779]] en insulo [[Javo]]. En [[Ameriko]], la unua kazo okazis en [[Kubo]], en [[1782]]. En Brazilo, estas raportoj pri dengo ekde [[1846]]. Tiam la malado ricevis la nomon "dengo" kiu signifas "virineca afektado" ĉar estis rigardita kial malgrava malsano, aŭ ĉar tiam ĝi estas pli malforta, aŭ ĉar tiam ekzistis aliaj pli gravaj malsanoj en Brazilo. Ankaŭ povas deveni de kultura sinteno de brazilanoj, kiuj, ĝenerale, rigardas malsanojn kiel montron de malforto (en [[Brazilo]] oni uzas [[amnestezio]]n tre pli malofte en dentaj flegado, kancermortontoj ofte refuzas kontraŭdolormedikamentojn, ekzemple). |
||
Dum preskaŭ centjaro dengo malaperis de [[Brazilo]]. Reaperis en [[1981]] kaj [[1982]] en [[Boa Vista]], [[Rorajmo]]. En [[1986]] estis granda epidemio kiu komencis en [[Rio-de-Ĵanejro]] kaj sekve iris al [[Cearao]] kaj [[Alagoaso]]. En sekva jaro, atingis ankaŭ [[Bahio]]n, [[Minas-Ĝerajso]]n, [[Pernambuko]]n kaj [[San-Paŭlio]]n, kie ĝi restas endemia. |
Dum preskaŭ centjaro dengo malaperis de [[Brazilo]]. Reaperis en [[1981]] kaj [[1982]] en [[Boa Vista]], [[Rorajmo]]. En [[1986]] estis granda epidemio kiu komencis en [[Rio-de-Ĵanejro]] kaj sekve iris al [[Cearao]] kaj [[Alagoaso]]. En sekva jaro, atingis ankaŭ [[Bahio]]n, [[Minas-Ĝerajso]]n, [[Pernambuko]]n kaj [[San-Paŭlio]]n, kie ĝi restas endemia. |
||
| Linio 10: | Linio 10: | ||
En [[1990]] okazis surto de hemoragia dengo en [[Rio-de-Ĵanejrio]], kiu atingis ĉefe la homojn kiuj malsaniĝis en la antaŭa [[epidemio]]. |
En [[1990]] okazis surto de hemoragia dengo en [[Rio-de-Ĵanejrio]], kiu atingis ĉefe la homojn kiuj malsaniĝis en la antaŭa [[epidemio]]. |
||
==La tri tipoj== |
== La tri tipoj == |
||
Estas kvar tipoj da [[viruso]]j kiuj kaŭzas dengon, sed nur du tipoj da dengo. |
Estas kvar tipoj da [[viruso]]j kiuj kaŭzas dengon, sed nur du tipoj da dengo. |
||
Teorie, oni povas imuniĝi se oni jam kvarfoje travivintus la malsanon, sed, praktike, oni mortas je la tria fojo. |
Teorie, oni povas imuniĝi se oni jam kvarfoje travivintus la malsanon, sed, praktike, oni mortas je la tria fojo. |
||
===Klasika Tipo=== |
=== Klasika Tipo === |
||
[[Simptomo]]j: Kapdoloro, okuldoloro, alta [[febro]] (ofte trans 40 |
[[Simptomo]]j: Kapdoloro, okuldoloro, alta [[febro]] (ofte trans 40 °C), muskoldoloro, manko de apetito, ruĝaj makuloj tra la korpo, malforteco kaj, foje, hemoragio per [[gingivo]] kaj nazo. La komenco de simptomoj estas subita kaj forta, ĝenerale la malsanulo povas memori la ekzaktan horon kiam ili komencis. La simptomoj estas fortegaj en la plenkreskuloj, sed malfortaj en [[bebo]]j. Ju pli maljuna la homo, des pli fortaj la simptomoj. |
||
===Hemoragia Tipo=== |
=== Hemoragia Tipo === |
||
La hemoragia tipo havas la samajn simptomojn kiel la klasika tipo, sed ekkrakas la [[vejno]]jn kaŭzante elverŝon de [[sango]]. Tiu ekkrako povas esti pli aŭ malpli forta kaj eĉ kaŭzi [[morto]]n. Kiel la venoj neniam revenas al antaŭa sanstato, duafoje, la hemoragia tipo nepre kaŭzos la morton, sed tiu estas tre malofta. |
La hemoragia tipo havas la samajn simptomojn kiel la klasika tipo, sed ekkrakas la [[vejno]]jn kaŭzante elverŝon de [[sango]]. Tiu ekkrako povas esti pli aŭ malpli forta kaj eĉ kaŭzi [[morto]]n. Kiel la venoj neniam revenas al antaŭa sanstato, duafoje, la hemoragia tipo nepre kaŭzos la morton, sed tiu estas tre malofta. |
||
===Neŭra Tipo=== |
=== Neŭra Tipo === |
||
Nova tipo de dengo aperis en brazila [[Amazonio]] en [[2005]], neŭra dengo. Tiu tipo atingas [[nervo]]jn kaj [[cerbo]]n, ĝi blindigas kaj handikapas viktimojn. Nur ses homoj akiris ĝin ĝis hodiaŭ. |
Nova tipo de dengo aperis en brazila [[Amazonio]] en [[2005]], neŭra dengo. Tiu tipo atingas [[nervo]]jn kaj [[cerbo]]n, ĝi blindigas kaj handikapas viktimojn. Nur ses homoj akiris ĝin ĝis hodiaŭ. |
||
==[[Infekto]]== |
== [[Infekto]] == |
||
Ne estas rekta interhoma infekto. Nura formo de infektado estas per piko de kontamnita ino de ''Aedes aegypti''. La kulino povas infekti iun nur dum 12 tagoj post suĉi la sangon de infektita homo. Unu kulino povas dum sia vivo (45 tagoj) infekti maksimume 300 homojn. La kova periodo de malsano estas inter 3 kaj 15 tagoj post la piko. |
Ne estas rekta interhoma infekto. Nura formo de infektado estas per piko de kontamnita ino de ''Aedes aegypti''. La kulino povas infekti iun nur dum 12 tagoj post suĉi la sangon de infektita homo. Unu kulino povas dum sia vivo (45 tagoj) infekti maksimume 300 homojn. La kova periodo de malsano estas inter 3 kaj 15 tagoj post la piko. |
||
==Terapio== |
== Terapio == |
||
Ne estas kuraco al dengo. Nur oni povas trakti la simptomojn kaj esperi ke la korpo reagos. Oni devas eviti la rumpon de [[vejno]]j evitante viglajn movojn kaj medikamentojn kiuj dilatas la sangajn ujojn. |
Ne estas kuraco al dengo. Nur oni povas trakti la simptomojn kaj esperi ke la korpo reagos. Oni devas eviti la rumpon de [[vejno]]j evitante viglajn movojn kaj medikamentojn kiuj dilatas la sangajn ujojn. |
||
==Evitado== |
== Evitado == |
||
La nura maniero eviti dengon, estas eviti la pikon de kulino. |
La nura maniero eviti dengon, estas eviti la pikon de kulino. |
||
| Linio 74: | Linio 74: | ||
[[scn:Tirzana]] |
[[scn:Tirzana]] |
||
[[si:ඩෙංගි උණ]] |
[[si:ඩෙංගි උණ]] |
||
[[simple:Dengue fever]] |
|||
[[sk:Horúčka dengue]] |
[[sk:Horúčka dengue]] |
||
[[sr:Денга грозница]] |
[[sr:Денга грозница]] |
||
Kiel registrite je 14:06, 1 mar. 2010
Dengo (el la portugala lingvo dengo aŭ dengue, "afektado") estas unu el ĉefaj virusaj malsanoj en la mondo kaj grava problemo, ĉefe en tropikaj landoj (kiel Brazilo), kie la klimato kaj la urbaj kutimoj oferas tre favorajn kondiĉojn al disvolvigo kaj proliferado de ĝia disvastiga kulo, la Aedes aegypti [ajdes ajgipti/edes eĝipti].
Historio
La unua rilato de dengo en la mondo estis en 1779 en insulo Javo. En Ameriko, la unua kazo okazis en Kubo, en 1782. En Brazilo, estas raportoj pri dengo ekde 1846. Tiam la malado ricevis la nomon "dengo" kiu signifas "virineca afektado" ĉar estis rigardita kial malgrava malsano, aŭ ĉar tiam ĝi estas pli malforta, aŭ ĉar tiam ekzistis aliaj pli gravaj malsanoj en Brazilo. Ankaŭ povas deveni de kultura sinteno de brazilanoj, kiuj, ĝenerale, rigardas malsanojn kiel montron de malforto (en Brazilo oni uzas amnestezion tre pli malofte en dentaj flegado, kancermortontoj ofte refuzas kontraŭdolormedikamentojn, ekzemple).
Dum preskaŭ centjaro dengo malaperis de Brazilo. Reaperis en 1981 kaj 1982 en Boa Vista, Rorajmo. En 1986 estis granda epidemio kiu komencis en Rio-de-Ĵanejro kaj sekve iris al Cearao kaj Alagoaso. En sekva jaro, atingis ankaŭ Bahion, Minas-Ĝerajson, Pernambukon kaj San-Paŭlion, kie ĝi restas endemia.
En 1990 okazis surto de hemoragia dengo en Rio-de-Ĵanejrio, kiu atingis ĉefe la homojn kiuj malsaniĝis en la antaŭa epidemio.
La tri tipoj
Estas kvar tipoj da virusoj kiuj kaŭzas dengon, sed nur du tipoj da dengo. Teorie, oni povas imuniĝi se oni jam kvarfoje travivintus la malsanon, sed, praktike, oni mortas je la tria fojo.
Klasika Tipo
Simptomoj: Kapdoloro, okuldoloro, alta febro (ofte trans 40 °C), muskoldoloro, manko de apetito, ruĝaj makuloj tra la korpo, malforteco kaj, foje, hemoragio per gingivo kaj nazo. La komenco de simptomoj estas subita kaj forta, ĝenerale la malsanulo povas memori la ekzaktan horon kiam ili komencis. La simptomoj estas fortegaj en la plenkreskuloj, sed malfortaj en beboj. Ju pli maljuna la homo, des pli fortaj la simptomoj.
Hemoragia Tipo
La hemoragia tipo havas la samajn simptomojn kiel la klasika tipo, sed ekkrakas la vejnojn kaŭzante elverŝon de sango. Tiu ekkrako povas esti pli aŭ malpli forta kaj eĉ kaŭzi morton. Kiel la venoj neniam revenas al antaŭa sanstato, duafoje, la hemoragia tipo nepre kaŭzos la morton, sed tiu estas tre malofta.
Neŭra Tipo
Nova tipo de dengo aperis en brazila Amazonio en 2005, neŭra dengo. Tiu tipo atingas nervojn kaj cerbon, ĝi blindigas kaj handikapas viktimojn. Nur ses homoj akiris ĝin ĝis hodiaŭ.
Infekto
Ne estas rekta interhoma infekto. Nura formo de infektado estas per piko de kontamnita ino de Aedes aegypti. La kulino povas infekti iun nur dum 12 tagoj post suĉi la sangon de infektita homo. Unu kulino povas dum sia vivo (45 tagoj) infekti maksimume 300 homojn. La kova periodo de malsano estas inter 3 kaj 15 tagoj post la piko.
Terapio
Ne estas kuraco al dengo. Nur oni povas trakti la simptomojn kaj esperi ke la korpo reagos. Oni devas eviti la rumpon de vejnoj evitante viglajn movojn kaj medikamentojn kiuj dilatas la sangajn ujojn.
Evitado
La nura maniero eviti dengon, estas eviti la pikon de kulino.
