Tupia lingvo

Tupia Lingvo
Aliaj nomoj:	Antikva Tupia, Klasika Tupia, Marborda Tupia, Tupinambá, Tupinikín, Brazila Lingvo, Lingvo de Brazilo
Parolita en:	Brazilo (morta)
Denaskaj parolantoj:	(0)
Lingva klasifiko:	Pra-Tupia  Tupia   Tupi-Gvarania    Subgrupo 3     Tupia
Ligva kodo
ISO 639-1:	ne havas
ISO 639-2:	sai
SIL:	TPN

La Tupia Lingvo, ankaŭ nomata Tupinambao aŭ antikva Tupio, estas morta indiana lingvo kiu estis parolata en Brazilo de Rio de Ĵanejrio ĝis Maranjo. La Tupinambao estis parolata kiel gepatra lingvo origine de la indianoj Tupinambaoj kaj Tupinikioj kaj post ankaŭ de brazilanoj, do la portugala lingvo en tiu epoko havis en Brazilo nur administrativan statuson. Kontraŭe al kelkaj komunaj nesciencaj asertoj pri la Tupinambao, la Tupinambaa aŭ Tupia lingvo estis ja unu lingvo, ne grupo de dialektoj aŭ lingvoj parolataj en Sudameriko nek artfarita lingvo. La Tupinambao estis dokumentita inter la jaroj 1550 kaj 1750 de eŭropaj pastroj, kiuj skribis gramatikojn kaj lernolibrojn pri ĝi kaj tradukis al ĝi katekizajn tekstojn. Kvankam la pastroj dokumentadis la Tupinambaon sekvante la gramatikan nomenklaturon de la eŭropaj klasikaj lingvoj, la lingvajn dokumentojn kiujn ili antaŭsavis al ni eble simetrias al la lingvo kiu estis parolata de la popoloj Tupinambao kaj Tupinikio. Kontraŭ la malfeliĉaj asertoj laŭ kiuj Tupinambao ne estis lingvo apartenanta al unu tribo, antaŭ estis leksikona unuformigo de diversaj dialektoj, fiksitaj en la gramatikoj de pastroj kiel José de Anchieta kaj de aliaj jezuitoj, Barbosa (1956) nin atentigas ke en siaj propaj verkoj la pastroj informis pri lokalaj variantaj formoj de Tupiaj dialektoj aŭ similaj formoj de aliaj Tupiaj lingvoj. Legu pri tio la bonegan tekston de Barbosa, 1956). La Tupia lingvo male estis lingvafrankao en Brazilo ĝis la 18-a jarcento, kiam la portugala (ĉefministro) Markizo de Pombal malpermesis lian uzon en lernejoj kaj dokumentoj kaj deklaris la portugalan la oficiala lingvo de Portugalio (kaj sekve de Brazilo) en 1758 (antaŭe en Portugalio oni uzis la latinon flanke al la portugala en oficialaj dokumentoj).

Esperantaj vortoj el la tupia

Pro la longa disvastigo de la Tupinambao, estas hodiaŭ en la portugala lingvo pluraj vortoj kiuj devenas el la Tupia.

• Anhingo (kaj Anhingedoj); Akaĵuo; Arao; Arapongo; Boao; Brauno; Grauno; Jaguaro; Kapibaro; Kotingedoj; Manioko; Oŭrikurio; Preao; Sabiao; Sacio; Sapukajo; Surukukuo; Tapioko; Tatuo (besto); Tukano, Agvarao, Jakuo, Jakutingo, Kariamo, Pitango.

La Patro nia en Tupinambao:

Oré rub, ybákype tekoar,

I moetepýramo nde rera t'oîkó.

T'our nde Reino!

T'onhemonhang nde remimotara ybype

Ybákype i nhemonhanga îabé!

Oré remi'u, 'araîabi'ondûara,

eîme'eng kori orébe.

Nde nhyrõ oré angaîpaba resé orébe,

oré rerekomemûãsara supé oré nhyrõ îabé.

Oré mo'arukar umẽ îepé tentação pupé,

oré pysyrõte îepé mba'ea'iba suí.

Bibliografio

BARBOSA, Pe. A. Lemos. Curso de Tupi Antigo: Gramática, Exercícios, Textos. Rio de Janeiro: Livraria São José, 1956.

NAVARRO, Eduardo de Almeida. Método moderno de Tupi antigo. São Paulo: Editora Global, 2004

Bibliografio en Esperanto

• Kompleta Gramatiko de la Tupia Lingvo (Francisko Valdomiro Lorenz);

Ligiloj

• Curso de Tupi (Barbosa, 1956)

[[he:טופי אנטיגו]