Yrjö Väisälä: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
listo de la malkovritaj asteroidoj |
|||
| Linio 16: | Linio 16: | ||
Profesoro Väisälä estis konata ankaŭ kiel esperantisto. Li estis [[fakdelegito]] de [[UEA]] pri [[astronomio]] kaj membro de la [[Honora Patrona Komitato de UEA]]. Li aktivis kiel prezidanto de [[Internacia Scienca Asocio Esperantista]] ĝis sia morto. Plurajn el la asteroidoj, kiujn li eltrovis, li nomis laŭ Esperanta temo, inter ili ''[[1421 Esperanto]]'' (malkovrita en 1936) kaj ''[[1462 Zamenhof]]'' (1938). |
Profesoro Väisälä estis konata ankaŭ kiel esperantisto. Li estis [[fakdelegito]] de [[UEA]] pri [[astronomio]] kaj membro de la [[Honora Patrona Komitato de UEA]]. Li aktivis kiel prezidanto de [[Internacia Scienca Asocio Esperantista]] ĝis sia morto. Plurajn el la asteroidoj, kiujn li eltrovis, li nomis laŭ Esperanta temo, inter ili ''[[1421 Esperanto]]'' (malkovrita en 1936) kaj ''[[1462 Zamenhof]]'' (1938). |
||
{| class="wikitable collapsible collapsed" align="right" style="margin: 1em; margin-top: 0;" |
|||
! colspan="2" style="white-space: nowrap;"| '''malkovritaj [[asteroido]]j : 128''' |
|||
|- |
|||
| [[1391 Carelia]] || {{dato|16|februaro|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[1398 Donnera]] || {{dato|26|aŭgusto|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[1405 Sibelius]] || {{dato|12|septembro|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[1406 Komppa]] || {{dato|13|septembro|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[1407 Lindelöf]] || {{dato|21|novembro|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[1421 Esperanto]] || {{dato|18|marto|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[1424 Sundmania]] || {{dato|9|januaro|1937}} |
|||
|- |
|||
| [[1446 Sillanpää]] || {{dato|26|januaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1447 Utra]] || {{dato|26|januaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1448 Lindbladia]] || {{dato|16|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1449 Virtanen]] || {{dato|20|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1450 Raimonda]] || {{dato|20|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1451 Granö]] || {{dato|22|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1453 Fennia]] || {{dato|8|marto|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1454 Kalevala]] || {{dato|16|februaro|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[1460 Haltia]] || {{dato|24|novembro|1937}} |
|||
|- |
|||
| [[1462 Zamenhof]] || {{dato|6|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1463 Nordenmarkia]] || {{dato|6|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1471 Tornio]] || {{dato|16|septembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1472 Muonio]] || {{dato|18|oktobro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1473 Ounas]] || {{dato|22|oktobro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1477 Bonsdorffia]] || {{dato|6|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1478 Vihuri]] || {{dato|6|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1479 Inkeri]] || {{dato|16|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1480 Aunus]] || {{dato|18|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1483 Hakoila]] || {{dato|24|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1488 Aura]] || {{dato|15|decembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1492 Oppolzer]] || {{dato|23|marto|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1494 Savo]] || {{dato|16|septembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1495 Helsinki]] || {{dato|21|septembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1496 Turku]] || {{dato|22|septembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1497 Tampere]] || {{dato|22|septembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1498 Lahti]] || {{dato|16|septembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1499 Pori]] || {{dato|16|oktobro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1500 Jyväskylä]] || {{dato|16|oktobro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1503 Kuopio]] || {{dato|15|decembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1518 Rovaniemi]] || {{dato|15|oktobro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1519 Kajaani]] || {{dato|15|oktobro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1520 Imatra]] || {{dato|22|oktobro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1521 Seinäjoki]] || {{dato|22|oktobro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1523 Pieksämäki]] || {{dato|18|januaro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1524 Joensuu]] || {{dato|18|septembro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1525 Savonlinna]] || {{dato|18|septembro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1526 Mikkeli]] || {{dato|7|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1527 Malmquista]] || {{dato|18|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1529 Oterma]] || {{dato|26|januaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1530 Rantaseppä]] || {{dato|16|septembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1532 Inari]] || {{dato|16|septembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1533 Saimaa]] || {{dato|19|januaro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1534 Näsi]] || {{dato|20|januaro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1535 Päijänne]] || {{dato|9|septembro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1536 Pielinen]] || {{dato|18|septembro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1541 Estonia]] || {{dato|12|februaro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1542 Schalén]] || {{dato|26|aŭgusto|1941}} |
|||
|- |
|||
| [[1548 Palomaa]] || {{dato|26|marto|1935}} |
|||
|- |
|||
| [[1549 Mikko]] || {{dato|2|aprilo|1937}} |
|||
|- |
|||
| [[1551 Argelander]] || {{dato|24|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1552 Bessel]] || {{dato|24|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1567 Alikoski]] || {{dato|22|aprilo|1941}} |
|||
|- |
|||
| [[1631 Kopff]] || {{dato|11|oktobro|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[1646 Rosseland]] || {{dato|19|januaro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1656 Suomi]] || {{dato|11|marto|1942}} |
|||
|- |
|||
| [[1659 Punkaharju]] || {{dato|28|decembro|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[1677 Tycho Brahe]] || {{dato|6|septembro|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[1678 Hveen]] || {{dato|28|decembro|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[1696 Nurmela]] || {{dato|18|marto|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1699 Honkasalo]] || {{dato|26|aŭgusto|1941}} |
|||
|- |
|||
| [[1723 Klemola]] || {{dato|18|marto|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[1740 Paavo Nurmi]] || {{dato|18|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1757 Porvoo]] || {{dato|17|marto|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1883 Rimito]] || {{dato|4|decembro|1942}} |
|||
|- |
|||
| [[1928 Summa]] || {{dato|21|septembro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[1929 Kollaa]] || {{dato|20|januaro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[1947 Iso-Heikkilä]] || {{dato|4|marto|1935}} |
|||
|- |
|||
| [[2020 Ukko]] || {{dato|18|marto|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[2067 Aksnes]] || {{dato|23|februaro|1936}} |
|||
|- |
|||
| [[2091 Sampo]] || {{dato|26|aprilo|1941}} |
|||
|- |
|||
| [[2096 Väinö]] || {{dato|18|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2194 Arpola]] || {{dato|3|aprilo|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[2204 Lyyli]] || {{dato|3|marto|1943}} |
|||
|- |
|||
| [[2243 Lönnrot]] || {{dato|25|septembro|1941}} |
|||
|- |
|||
| [[2258 Viipuri]] || {{dato|7|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2292 Seili]] || {{dato|7|septembro|1942}} |
|||
|- |
|||
| [[2299 Hanko]] || {{dato|25|septembro|1941}} |
|||
|- |
|||
| [[2333 Porthan]] || {{dato|3|marto|1943}} |
|||
|- |
|||
| [[2379 Heiskanen]] || {{dato|21|septembro|1941}} |
|||
|- |
|||
| [[2397 Lappajärvi]] || {{dato|22|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[2454 Olaus Magnus]] || {{dato|21|septembro|1941}} |
|||
|- |
|||
| [[2464 Nordenskiöld]] || {{dato|19|januaro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2479 Sodankylä]] || {{dato|6|februaro|1942}} |
|||
|- |
|||
| [[2486 Metsähovi]] || {{dato|22|marto|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2502 Nummela]] || {{dato|3|marto|1943}} |
|||
|- |
|||
| [[2512 Tavastia]] || {{dato|3|aprilo|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[2535 Hämeenlinna]] || {{dato|17|februaro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2638 Gadolin]] || {{dato|19|septembro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2639 Planman]] || {{dato|9|aprilo|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[2678 Aavasaksa]] || {{dato|24|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[2679 Kittisvaara]] || {{dato|7|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2690 Ristiina]] || {{dato|24|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[2715 Mielikki]] || {{dato|22|oktobro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[2716 Tuulikki]] || {{dato|7|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2733 Hamina]] || {{dato|22|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[2737 Kotka]] || {{dato|22|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[2750 Loviisa]] || {{dato|30|decembro|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[2802 Weisell]] || {{dato|19|januaro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2820 Iisalmi]] || {{dato|8|septembro|1942}} |
|||
|- |
|||
| [[2826 Ahti]] || {{dato|18|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2885 Palva]] || {{dato|7|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[2898 Neuvo]] || {{dato|20|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[2962 Otto]] || {{dato|28|decembro|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[2972 Niilo]] || {{dato|7|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[3037 Alku]] || {{dato|17|januaro|1944}} |
|||
|- |
|||
| [[3099 Hergenrother]] || {{dato|3|aprilo|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[3166 Klondike]] || {{dato|30|marto|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[3212 Agricola]] || {{dato|19|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[3223 Forsius]] || {{dato|7|septembro|1942}} |
|||
|- |
|||
| [[3272 Tillandz]] || {{dato|24|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[3281 Maupertuis]] || {{dato|24|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[3522 Becker]] || {{dato|21|septembro|1941}} |
|||
|- |
|||
| [[3606 Pohjola]] || {{dato|19|septembro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[3897 Louhi]] || {{dato|8|septembro|1942}} |
|||
|- |
|||
| [[4181 Kivi]] || {{dato|24|februaro|1938}} |
|||
|- |
|||
| [[4266 Waltari]] || {{dato|28|decembro|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[4512 Sinuhe]] || {{dato|20|januaro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[5073 Junttura]] || {{dato|3|marto|1943}} |
|||
|- |
|||
| [[(5153) 1940 GO]] || {{dato|9|aprilo|1940}} |
|||
|- |
|||
| [[(6073) 1939 UB]] || {{dato|18|oktobro|1939}} |
|||
|- |
|||
| [[6572 Carson]] || {{dato|22|septembro|1938}} |
|||
|} |
|||
==Bibliografio== |
==Bibliografio== |
||
Kiel registrite je 13:01, 20 jan. 2012
Yrjö VÄISÄLÄ (prononcu esperante [urjo vajsala], finne laŭ IFA ['yrjø 'væisælæ], aŭskultu) (naskiĝis la 6-an de septembro 1891 en Kontiolahti, mortis la 21-an de julio 1971 en Rymättylä) estis finna astronomo, geodeziisto kaj fizikisto. Li estis esperantisto, ano de la familio Väisälä.
Yrjö Väisälä studis matematikon, fizikon kaj astronomion en la Universitato de Helsinki. Li komencis sian karieron kiel asekura matematikisto. En 1918–1925 li estis dungito de la Geodezia Instituto de Finnlando kaj tie spertiĝis pri triangulado. En 1924 li akiris la postenon de profesoro pri fiziko en la Universitato de Turku, kie li baldaŭ plivastigis sian sciencan kampon al profesoreco pri astronomio. En 1951 li estis nomita akademiano, la plej granda honoro, kiun sciencisto tiutempe povis havi en Finnlando.
Dum sia vivo Väisälä estis konata unuavice kiel astronomo, sed konstantan famon donis al li la metodo mezuri longon utiligante interferon de blanka lumo; uzo de lia metodo disvastiĝis al la tuta mondo. En geodezio, lian metodon sukcesis anstataŭi nur la modernaj satelito-bazaj mezurteknikoj. Eĉ tiajn li iel antaŭvidis provante distanco-mezuradon per fotado de fulmlumoj alten levitaj per balonoj, aŭ de eksplodantaj raketfajraĵoj, sed la tiutempa fota tekniko ne ebligis sufiĉan precizon.
En optiko li estis ne nur teoriulo: sub lia gvido oni tajlis rimarkindajn astronomiajn spegulojn kaj lensojn. En siaj lekciaj notoj li prezentis la principon de la tiel nomata Schmidt-teleskopo jam antaŭ Schmidt, kaj poste faris plibonigon (astronomia fotilo Schmidt-Väisälä) al ĝi. Li ankaŭ evoluigis metodojn por mezuri kaj certigi la kvaliton de optikaj iloj, precipe de la surfacoj de astronomiaj speguloj. Unu lia provo estis plurspegula teleskopo, sed ĝin ne eblis sufiĉe stabiligi per la tiama rimedaro, kaj la unua tia ekfunkciis nur en 1987 helpata de aktiva rego-tekniko.
En astronomio li elpensis novan metodon trovi asteroidojn sur astrofotoj kaj ankaŭ metodon rapide kalkuli la orbiton de la trovita planedeto. Kune kun sia esplorgrupo li trovis kaj determinis 807 asteroidojn kaj 7 kometojn. En la 1950-jaroj la universitato ekhavis novan astronomian observejon en Tuorla. Tie Väisälä komencis esplorojn pri la rotacio de la Tero, precipe pri la eta variado de la direkto de ĝia akso, kaj tiel li revenis, per astronomio, al sia antaŭa studobjekto geodezio. La mezuradon li faris per t.n. zenitaj teleskopoj, kiujn li konstruis. Tiaj teleskopoj estis la plej precizaj iloj por determini la pozicion de la norda poluso ĝis la 1980-jaroj, kiam radioastronomio anstataŭigis ilin uzante la forajn kvazarojn kiel senmovan fonon de referenco.
La plej rimarkindaj el la kometoj trovitaj de li estas probable 40P/Väisälä 1 (trovita en 1939) kaj 139P/Väisälä-Oterma (trovita kune kun lia kolegino Liisi Oterma kaj unue identigita kiel asteroido 1939 TN).
Unu kratero (diametro 8 km, en la Ŝtorma Maro) sur la Luno estas nomita omaĝe al li, same la asteroido 1573 Väisälä. La kosmoesplora centro de la Universitato de Turku portas la nomon Väisälä-Instituto por Kosma Fiziko kaj Astronomio, akronime (el la angla nomo) VISPA.
Yrjö Väisälä havis tian kleron kaj lertecon en solvado de problemoj, ke li estis ŝerce nomata, laŭ la loko de lia observatorio, la Sorĉisto de Tuorla. Ekzistas ankaŭ tiunoma libro (Tuorlan taikuri, en la finna) pri li. – Ankaŭ du fratoj de Yrjö Väisälä faris elstaran karieron kiel sciencistoj: profesoro Kalle Väisälä estis matematikisto kaj profesoro Vilho Väisälä meteologo.
Profesoro Väisälä estis konata ankaŭ kiel esperantisto. Li estis fakdelegito de UEA pri astronomio kaj membro de la Honora Patrona Komitato de UEA. Li aktivis kiel prezidanto de Internacia Scienca Asocio Esperantista ĝis sia morto. Plurajn el la asteroidoj, kiujn li eltrovis, li nomis laŭ Esperanta temo, inter ili 1421 Esperanto (malkovrita en 1936) kaj 1462 Zamenhof (1938).
Bibliografio
|
Trovu « Yrjö Väisälä » inter la Vizaĝoj de homoj rilataj al la ideo «Internacia Lingvo» |
- Oman tien kulkijat, veljekset Vilho, Yrjö ja Kalle Väisälä (Sekvante propran vojon, fratoj Vilho, Yrjö kaj Kalle Väisälä), Olli Lehto; eld. Otava, 2005, (ISBN 9789511196310)
- Recenzo: Leginda verko pri fratoj VÄISÄLÄ, Jorma Ahomäki
- Yrjö Väisälä - Tuorlan taikuri (la sorĉisto de Tuorla), eld. Aimo Niemi, esearo pri la vivo de Yrjö, personaj memoraĵoj de homoj kiuj konis lin, precipe en la finna, parte en la sveda. (ISBN 9789519611730)