Wołów: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Browse history interactively
[nekontrolita versio][nekontrolita versio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Kozyra (diskuto | kontribuoj)
21 062 redaktoj
Kozyra (diskuto | kontribuoj)
21 062 redaktoj
Neniu resumo de redakto
Linio 50: Linio 50:
[[Dosiero:Wohlau.jpg|thumb|maldekstra|la urbo Wołów ĉirkaŭ la jaro [[1750]]]]
[[Dosiero:Wohlau.jpg|thumb|maldekstra|la urbo Wołów ĉirkaŭ la jaro [[1750]]]]


W kronice łacińskiej ''[[Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis]]'' (pol. ''Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego'') spisanej za czasów biskupa [[Henryk z Wierzbna (zm. 1319)|Henryka z Wierzbna]] w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie ''Wolow''.<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.dokumentyslaska.pl/cds%2014/liber.html|tytuł=''Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis''|opublikowany=dokumentyslaska.pl|data dostępu=2012-10-24}}</ref><ref>H. Markgraf, J. W. Schulte, ''Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis'', Breslau 1889.</ref> W 1475 roku w ''[[Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensis]]'' miejscowość wymieniona jest jako ''Wolauia''.<ref>[http://www.sbc.org.pl/dlibra/plain-content?id=20238 Franz Xaver Seppelt,"Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446", Franz Goerlich, Breslau 1912, str. 76-77 - tekst łaciński statutów w wersji zdygitalizowanej.]</ref>
<!--W kronice łacińskiej ''[[Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis]]'' (pol. ''Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego'') spisanej za czasów biskupa [[Henryk z Wierzbna (zm. 1319)|Henryka z Wierzbna]] w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie ''Wolow''.<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.dokumentyslaska.pl/cds%2014/liber.html|tytuł=''Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis''|opublikowany=dokumentyslaska.pl|data dostępu=2012-10-24}}</ref><ref>H. Markgraf, J. W. Schulte, ''Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis'', Breslau 1889.</ref> W 1475 roku w ''[[Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensis]]'' miejscowość wymieniona jest jako ''Wolauia''.<ref>[http://www.sbc.org.pl/dlibra/plain-content?id=20238 Franz Xaver Seppelt,"Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446", Franz Goerlich, Breslau 1912, str. 76-77 - tekst łaciński statutów w wersji zdygitalizowanej.]</ref>.


W historii miasto nosiło również nazwę łacińską Wolavia, w 1645 roku Wolaw, [[Germanizacja|zgermanizowaną]] nazwę Wohlau. Jeszcze w 1750 roku nazwa "Wolow" wymieniona jest w języku polskim przez [[Fryderyk II Wielki|Fryderyka II]] pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska<ref>[http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=26222&from=FBC "Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750".]</ref>.
W historii miasto nosiło również nazwę łacińską Wolavia, w 1645 roku Wolaw, [[Germanizacja|zgermanizowaną]] nazwę Wohlau. Jeszcze w 1750 roku nazwa "Wolow" wymieniona jest w języku polskim przez [[Fryderyk II Wielki|Fryderyka II]] pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska<ref>[http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=26222&from=FBC "Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750".]</ref>.


[[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]] wydany w latach 1880-1906 notuje nazwę miasta pod polską nazwą ''Wołów'' oraz niemiecką ''Wohlau''. Słownik podaje również starze wersje wynotowane z łacińskich dokumentów jak ''Wolaw'' oraz ''Wolau''.<ref name="dir.icm.edu.pl">[http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/905 Wołów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom XIII, str.905]</ref>
[[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego]] wydany w latach 1880-1906 notuje nazwę miasta pod polską nazwą ''Wołów'' oraz niemiecką ''Wohlau''. Słownik podaje również starze wersje wynotowane z łacińskich dokumentów jak ''Wolaw'' oraz ''Wolau''.<ref name="dir.icm.edu.pl">[http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/905 Wołów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom XIII, str.905]</ref>.-->


== Situo ==
== Situo ==
Położone na wysokości 108 m n.p.m. na południowo-zachodnich stokach [[Wzgórza Trzebnickie|Wzgórz Trzebnickich]] (zw. potocznie Kocimi Górami (z niemieckiego: ''Katzengebirge''), stanowiącymi środkową część [[Wał Trzebnicki|Wału Trzebnickiego]], łagodnie opadającymi na południe i zachód w pradolinę [[Odra|Odry]], a na północy w pradolinę [[Barycz (rzeka)|Baryczy]].
<!--Położone na wysokości 108 m n.p.m. na południowo-zachodnich stokach [[Wzgórza Trzebnickie|Wzgórz Trzebnickich]] (zw. potocznie Kocimi Górami (z niemieckiego: ''Katzengebirge''), stanowiącymi środkową część [[Wał Trzebnicki|Wału Trzebnickiego]], łagodnie opadającymi na południe i zachód w pradolinę [[Odra|Odry]], a na północy w pradolinę [[Barycz (rzeka)|Baryczy]].


Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 18,54&nbsp;km²<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2010 r.|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2010-08-20|issn=1505-5507|url=http://www.stat.gov.pl/gus/5840_908_PLK_HTML.htm}}</ref>.
Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 18,54&nbsp;km²<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2010 r.|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2010-08-20|issn=1505-5507|url=http://www.stat.gov.pl/gus/5840_908_PLK_HTML.htm}}</ref>.


Od 1945 miasto należy do województwa z siedzibą we [[Wrocław]]iu (z wyjątkiem krótkiego okresu przejściowego w 1945, kiedy siedziba znajdowała się w [[Trzebnica|Trzebnicy]], a potem w Lignicy (obecnie [[Legnica]]), które wielokrotnie zmieniało granice i nazwę na skutek reform [[podział administracyjny Polski|podziału administracyjnego kraju]] (1946, 1950, 1957, 1975, 1998).
Od 1945 miasto należy do województwa z siedzibą we [[Wrocław]]iu (z wyjątkiem krótkiego okresu przejściowego w 1945, kiedy siedziba znajdowała się w [[Trzebnica|Trzebnicy]], a potem w Lignicy (obecnie [[Legnica]]), które wielokrotnie zmieniało granice i nazwę na skutek reform [[podział administracyjny Polski|podziału administracyjnego kraju]] (1946, 1950, 1957, 1975, 1998).-->


== Antikvaĵoj ==
== Antikvaĵoj ==
Linio 69: Linio 69:
[[Dosiero:Wołów3.JPG|thumb|maldekstra|Malnovurbo]]
[[Dosiero:Wołów3.JPG|thumb|maldekstra|Malnovurbo]]
[[Dosiero:Rzezba wolow w wolowie.jpg|thumb|maldekstra|Simbolo de Wołów - stilizitaj eksvirbovoj]]
[[Dosiero:Rzezba wolow w wolowie.jpg|thumb|maldekstra|Simbolo de Wołów - stilizitaj eksvirbovoj]]
Według rejestru [[Narodowy Instytut Dziedzictwa|Narodowego Instytutu Dziedzictwa]] na listę zabytków wpisane są<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.nid.pl/UserFiles/File/Rejestr%20Zabytk%C3%B3w/rejestr%20zabytk%C3%B3w%20nieruchomych%20-%20stan%20na%2031%20grudnia%202011/DLN-rej.pdf|tytuł=Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego|opublikowany=Narodowy Instytut Dziedzictwa|data dostępu=26.10.2012|strony=197}}</ref>:
<!--Według rejestru [[Narodowy Instytut Dziedzictwa|Narodowego Instytutu Dziedzictwa]] na listę zabytków wpisane są<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.nid.pl/UserFiles/File/Rejestr%20Zabytk%C3%B3w/rejestr%20zabytk%C3%B3w%20nieruchomych%20-%20stan%20na%2031%20grudnia%202011/DLN-rej.pdf|tytuł=Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego|opublikowany=Narodowy Instytut Dziedzictwa|data dostępu=26.10.2012|strony=197}}</ref>:
* ośrodek historyczny miasta
* ośrodek historyczny miasta
* zespół klasztorny karmelitów, z l. 1712-24:
* zespół klasztorny karmelitów, z l. 1712-24:
Linio 89: Linio 89:
* [[waga miejska|budynek wagi]]. obok ratusz, zrekonstruowany
* [[waga miejska|budynek wagi]]. obok ratusz, zrekonstruowany
* więzienie wybudowane w latach 1891-93 w tzw. systemie pensylwańskim na planie krzyża na miejscu starszego i małego więzienia pomocniczego. Od końca [[1944]] r. Niemcy przetrzymywali i mordowali w nim jeńców z [[powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]], od stycznia [[1945]] r. do początku [[1949]] r. w rękach [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radzieckiego]] [[NKWD]], które więziło tu i także mordowało głównie byłych żołnierzy armii [[Andriej Własow|Własowa]]. W drugiej połowie 1949 r. przejęte przez władze [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]], które w latach 50. oraz 80. XX w. przetrzymywały w nim więźniów politycznych. Najprawdopodobniej to [[Zakład karny|więzienie]] (ZK Wołów) wspomina [[Marek Hłasko]] w opowiadaniu [[Sowa, córka piekarza|"Sowa, córka piekarza"]] z 1968 r.
* więzienie wybudowane w latach 1891-93 w tzw. systemie pensylwańskim na planie krzyża na miejscu starszego i małego więzienia pomocniczego. Od końca [[1944]] r. Niemcy przetrzymywali i mordowali w nim jeńców z [[powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]], od stycznia [[1945]] r. do początku [[1949]] r. w rękach [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radzieckiego]] [[NKWD]], które więziło tu i także mordowało głównie byłych żołnierzy armii [[Andriej Własow|Własowa]]. W drugiej połowie 1949 r. przejęte przez władze [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]], które w latach 50. oraz 80. XX w. przetrzymywały w nim więźniów politycznych. Najprawdopodobniej to [[Zakład karny|więzienie]] (ZK Wołów) wspomina [[Marek Hłasko]] w opowiadaniu [[Sowa, córka piekarza|"Sowa, córka piekarza"]] z 1968 r.
* [[cystersi|zespół opactwa oo. cystersów]] z budynkami poklasztornymi w [[Lubiąż]], znajduje się na terenie gminy Wołów.
* [[cystersi|zespół opactwa oo. cystersów]] z budynkami poklasztornymi w [[Lubiąż]], znajduje się na terenie gminy Wołów.-->


== Historio ==
== Historio ==
Linio 95: Linio 95:


=== Epoko antaŭ [[Piastoj]] ===
=== Epoko antaŭ [[Piastoj]] ===
Ziemia wołowska dzieliła historię rejonu Dolnego Śląska, który w [[VII wiek|VII w.]] został zasiedlony przez lechickie plemiona słowiańskie (m.in. [[Trzebowianie|Trzebowian]]). Potem znalazł się w obrębie państwa [[Państwo wielkomorawskie|Wielkich Moraw]] (IX-X w.), a ok. [[990]] został włączony do państwa [[Mieszko I|Mieszka I]].
<!--Ziemia wołowska dzieliła historię rejonu Dolnego Śląska, który w [[VII wiek|VII w.]] został zasiedlony przez lechickie plemiona słowiańskie (m.in. [[Trzebowianie|Trzebowian]]). Potem znalazł się w obrębie państwa [[Państwo wielkomorawskie|Wielkich Moraw]] (IX-X w.), a ok. [[990]] został włączony do państwa [[Mieszko I|Mieszka I]].-->


=== En [[Pollando]] de [[Piastoj]] ===
=== En [[Pollando]] de [[Piastoj]] ===


Wołów to jedno z najstarszych miast śląskich, wspomniane w [[1157]], kiedy [[Władysław II Wygnaniec]] nakazał budowę zamku drewnianego (na palach) na bagnistych terenach nad rzeką '''Juszka'''; obok zamku rozwinęła się osada.<ref name="dir.icm.edu.pl"/> Miasto otrzymało prawa miejskie ok. [[1285]], prawdopodobnie było lokowane przez jednego z Piastów głogowskich – [[Przemko ścinawski|Przemka ścinawskiego]] (najstarsza zachowana pieczęć z [[herb]]em miasta pochodzi z [[1473]]), potem nastąpił napływ osadników niemieckich, przedmieścia – gdzie obecnie jest zlokalizowane więzienie – długo zamieszkane były głównie przez ludność polską. Polskie nazwiska występowały tam jeszcze w końcu XIX w. ([http://www.online-ofb.de/namelist.php?ofb=vegesack&lang=pl&modus=&nachname=KASOWSKIY Kasowskiy]), a nazwa tych przedmieść [[Polska Wieś (województwo dolnośląskie)|Polska Wieś]] (Polnischdorf) przetrwała aż do lat 30. XX w. Pod koniec [[XIII wiek|XIII]] w. miasto i okolice zostały zniszczone przez jedno z najsilniejszych na obecnych ziemiach polskich [[trzęsienie ziemi|trzęsień ziemi]]. Na miejscu drewnianego zamku w połowie [[XIV wiek|XIV w.]] książę oleśnicki [[Konrad I oleśnicki|Konrad I]] wzniósł murowany zamek z cegły.
<!--Wołów to jedno z najstarszych miast śląskich, wspomniane w [[1157]], kiedy [[Władysław II Wygnaniec]] nakazał budowę zamku drewnianego (na palach) na bagnistych terenach nad rzeką '''Juszka'''; obok zamku rozwinęła się osada.<ref name="dir.icm.edu.pl"/> Miasto otrzymało prawa miejskie ok. [[1285]], prawdopodobnie było lokowane przez jednego z Piastów głogowskich – [[Przemko ścinawski|Przemka ścinawskiego]] (najstarsza zachowana pieczęć z [[herb]]em miasta pochodzi z [[1473]]), potem nastąpił napływ osadników niemieckich, przedmieścia – gdzie obecnie jest zlokalizowane więzienie – długo zamieszkane były głównie przez ludność polską. Polskie nazwiska występowały tam jeszcze w końcu XIX w. ([http://www.online-ofb.de/namelist.php?ofb=vegesack&lang=pl&modus=&nachname=KASOWSKIY Kasowskiy]), a nazwa tych przedmieść [[Polska Wieś (województwo dolnośląskie)|Polska Wieś]] (Polnischdorf) przetrwała aż do lat 30. XX w. Pod koniec [[XIII wiek|XIII]] w. miasto i okolice zostały zniszczone przez jedno z najsilniejszych na obecnych ziemiach polskich [[trzęsienie ziemi|trzęsień ziemi]]. Na miejscu drewnianego zamku w połowie [[XIV wiek|XIV w.]] książę oleśnicki [[Konrad I oleśnicki|Konrad I]] wzniósł murowany zamek z cegły.-->


=== En la [[Ĉeĥio|Ĉeĥa Reĝlando]] ===
=== En la [[Ĉeĥio|Ĉeĥa Reĝlando]] ===


W [[1392]] Wołów przyłączono do [[luksemburgowie|luksemburskiego]] [[Historia Czech|Królestwa Czech]]. Miejsce sądów książęcych (''hofgericht''). W [[XIV wiek|XIV]] i [[XV wiek|XV]] w. uformowały się władze miejskie (rada i burmistrz). Miasto było lokalnym ośrodkiem władzy z własną mennicą do [[1492]], kiedy stało się własnością króla czeskiego [[Władysław II Jagiellończyk|Władysława II Jagiellończyka]] (1456-1516).
<!--W [[1392]] Wołów przyłączono do [[luksemburgowie|luksemburskiego]] [[Historia Czech|Królestwa Czech]]. Miejsce sądów książęcych (''hofgericht''). W [[XIV wiek|XIV]] i [[XV wiek|XV]] w. uformowały się władze miejskie (rada i burmistrz). Miasto było lokalnym ośrodkiem władzy z własną mennicą do [[1492]], kiedy stało się własnością króla czeskiego [[Władysław II Jagiellończyk|Władysława II Jagiellończyka]] (1456-1516).-->


=== En la Ŝtato de [[Habsburgoj]] ===
=== En la Ŝtato de [[Habsburgoj]] ===


W [[1526]] wraz z [[Czechy|Czechami]] Wołów wchodzi w skład państwa austriackich [[Habsburgowie|Habsburgów]]. W [[XVI wiek|XVI]] w. wołowski zamek jest rozbudowany. Miasto nawiedzały zarazy, z których najstraszniejszą była epidemia [[dżuma|dżumy]] z [[1585]]. Przy życiu pozostało tylko 375 mieszkańców miasta i przedmieść. W [[XVI wiek|XVI]]-[[XVII wiek|XVII]] w. Wołów to znany ośrodek sukiennictwa i handlu, większość mieszkańców staje się ewangelikami. [[Wojna trzydziestoletnia]] zrujnowała miasto i region (ludność miasta zmalała o połowę). Od [[1523]] miasto było własnością Piastów legnicko-brzeskich, od [[1653]] do [[1675]] stolicą samodzielnego księstwa. Od [[1675]] po śmierci ostatniego śląskiego Piasta, księcia brzesko-legnicko-wołowskiego [[Jerzy Wilhelm legnicki|Jerzego IV Wilhelma]], [[księstwo wołowskie]] znalazło się pod bezpośrednim zwierzchnictwem Habsburgów. 12 maja [[1689]] ogromny pożar zniszczył większość zabudowań, w tym ratusz, kościół i szkołę. W latach [[1705]]-[[1711]] cesarz [[Józef I Habsburg]], zwolennik [[merkantylizm]]u, uwolnił chłopów od [[pańszczyzna|pańszczyzny]] w księstwie legnicko-brzesko-wołowskim, mimo sprzeciwu miejscowej arystokracji. Skutkiem było zwiększenie produkcji rolnej i zamożności miasta. Jednak wkrótce Józef I spowodował zapaść ekonomiczną, zmuszając ewangelickich chłopów do emigracji do [[Siedmiogród|Transylwanii]] i wyludniając w ten sposób okolice Wołowa. Józef I nie mógł jednak zmusić ewangelickich mieszczan wołowskich do zmiany wyznania na katolickie, ponieważ wolność wyznania gwarantował im [[pokój westfalski]]. Okres [[kontrreformacja|kontrreformacji]] zaznaczył się w Wołowie budową klasztoru i kościoła [[karmelici|karmelitów]] (obecnie św. Karola Boromeusza).
<!--W [[1526]] wraz z [[Czechy|Czechami]] Wołów wchodzi w skład państwa austriackich [[Habsburgowie|Habsburgów]]. W [[XVI wiek|XVI]] w. wołowski zamek jest rozbudowany. Miasto nawiedzały zarazy, z których najstraszniejszą była epidemia [[dżuma|dżumy]] z [[1585]]. Przy życiu pozostało tylko 375 mieszkańców miasta i przedmieść. W [[XVI wiek|XVI]]-[[XVII wiek|XVII]] w. Wołów to znany ośrodek sukiennictwa i handlu, większość mieszkańców staje się ewangelikami. [[Wojna trzydziestoletnia]] zrujnowała miasto i region (ludność miasta zmalała o połowę). Od [[1523]] miasto było własnością Piastów legnicko-brzeskich, od [[1653]] do [[1675]] stolicą samodzielnego księstwa. Od [[1675]] po śmierci ostatniego śląskiego Piasta, księcia brzesko-legnicko-wołowskiego [[Jerzy Wilhelm legnicki|Jerzego IV Wilhelma]], [[księstwo wołowskie]] znalazło się pod bezpośrednim zwierzchnictwem Habsburgów. 12 maja [[1689]] ogromny pożar zniszczył większość zabudowań, w tym ratusz, kościół i szkołę. W latach [[1705]]-[[1711]] cesarz [[Józef I Habsburg]], zwolennik [[merkantylizm]]u, uwolnił chłopów od [[pańszczyzna|pańszczyzny]] w księstwie legnicko-brzesko-wołowskim, mimo sprzeciwu miejscowej arystokracji. Skutkiem było zwiększenie produkcji rolnej i zamożności miasta. Jednak wkrótce Józef I spowodował zapaść ekonomiczną, zmuszając ewangelickich chłopów do emigracji do [[Siedmiogród|Transylwanii]] i wyludniając w ten sposób okolice Wołowa. Józef I nie mógł jednak zmusić ewangelickich mieszczan wołowskich do zmiany wyznania na katolickie, ponieważ wolność wyznania gwarantował im [[pokój westfalski]]. Okres [[kontrreformacja|kontrreformacji]] zaznaczył się w Wołowie budową klasztoru i kościoła [[karmelici|karmelitów]] (obecnie św. Karola Boromeusza).-->


=== En [[Prusio]] kaj [[Germanio]] ===
=== En [[Prusio]] kaj [[Germanio]] ===


W [[1742]] Wołów został przyłączony do [[Królestwo Prus|Królestwa Prus]] w wyniku [[wojny śląskie|I wojny śląskiej]]. Od tego czasu stał się miastem garnizonowym wojsk pruskich. Kolejny pożar w [[1781]] spowodował upadek miasta oraz jego stopniową odbudowę, przy czym ze względów bezpieczeństwa wznoszono budynki z cegły, kryte dachówką. Rozebrano również częściowo mury miejskie. Od [[1816]] siedziba powiatu. Otwarcie linii kolejowej [[Wrocław]] – [[Berlin]] i [[Szczecin]] 1 sierpnia [[1874]]&nbsp;r. oraz rozbudowa dróg i [[infrastruktura|infrastruktury]] miejskiej spowodowało ożywienie ekonomiczne. W wyborach do [[Reichstag]]u 5 marca 1933 [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]] otrzymała wyjątkowo wysokie poparcie wynoszące 60,7%<ref>Statistik des Deutschen Reichs. Band 434: Die Wahlen zum Reichstag am 31. Juli und 6. November 1932 und am 5. März 1933 (Sechste bis achte Wahlperiode). Berlin, 1935. http://www.geschichte-on-demand.de/wohlau.html</ref>. W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w mieście istniała baza zaopatrzeniowa formacji [[Schutzstaffel|SS]].
<!--W [[1742]] Wołów został przyłączony do [[Królestwo Prus|Królestwa Prus]] w wyniku [[wojny śląskie|I wojny śląskiej]]. Od tego czasu stał się miastem garnizonowym wojsk pruskich. Kolejny pożar w [[1781]] spowodował upadek miasta oraz jego stopniową odbudowę, przy czym ze względów bezpieczeństwa wznoszono budynki z cegły, kryte dachówką. Rozebrano również częściowo mury miejskie. Od [[1816]] siedziba powiatu. Otwarcie linii kolejowej [[Wrocław]] – [[Berlin]] i [[Szczecin]] 1 sierpnia [[1874]]&nbsp;r. oraz rozbudowa dróg i [[infrastruktura|infrastruktury]] miejskiej spowodowało ożywienie ekonomiczne. W wyborach do [[Reichstag]]u 5 marca 1933 [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]] otrzymała wyjątkowo wysokie poparcie wynoszące 60,7%<ref>Statistik des Deutschen Reichs. Band 434: Die Wahlen zum Reichstag am 31. Juli und 6. November 1932 und am 5. März 1933 (Sechste bis achte Wahlperiode). Berlin, 1935. http://www.geschichte-on-demand.de/wohlau.html</ref>. W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w mieście istniała baza zaopatrzeniowa formacji [[Schutzstaffel|SS]].-->


=== En Pollando ===
=== En Pollando ===


Zdobyte przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] [[26 stycznia]] [[1945]] i przyłączone do [[Polska|Polski]]. Zabudowa zniszczona w 70%. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] zasiedlone w większości przez [[Migracja ludności|emigrantów]] wysiedlonych z dawnych obszarów wschodnich [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] (głównie z dawnego [[województwo wileńskie (II Rzeczpospolita)|województwa wileńskiego]] i [[województwo tarnopolskie|tarnopolskiego]]), [[repatriacja|repatriantów]] (np. z [[Francja|Francji]], [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]]) oraz przez ludność [[Łemkowie|łemkowską]] wysiedloną z [[Bieszczady|Bieszczadów]] i innych obszarów obecnej Polski południowo-wschodniej (do [[1948]] osiedlono w d. powiecie wołowskim 2800 osób po zakończeniu [[Akcja Wisła|Akcji "Wisła"]]). Praktycznie nie było tutaj polskich [[autochton]]ów ani też nie ostała się ludność niemiecka (w większości ewakuowana przed zdobyciem miasta przez Armię Czerwoną). Wołów stał się także miejscem osiedlenia zakonu (w założeniu kaplicy św. Józefa przy ul. Poznańskiej) [[Benedyktynki ormiańskie|benedyktynek ormiańskich]] ze [[Lwów|Lwowa]]. Jednakże z powodu braku rodzimych powołań i faktycznego zaniku społeczności ormiańskiej w granicach powojennej Polski zdecydowały się one, w 1961, na konwersję na [[Kościół łaciński|obrządek łaciński]].
<!--Zdobyte przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] [[26 stycznia]] [[1945]] i przyłączone do [[Polska|Polski]]. Zabudowa zniszczona w 70%. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] zasiedlone w większości przez [[Migracja ludności|emigrantów]] wysiedlonych z dawnych obszarów wschodnich [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] (głównie z dawnego [[województwo wileńskie (II Rzeczpospolita)|województwa wileńskiego]] i [[województwo tarnopolskie|tarnopolskiego]]), [[repatriacja|repatriantów]] (np. z [[Francja|Francji]], [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]]) oraz przez ludność [[Łemkowie|łemkowską]] wysiedloną z [[Bieszczady|Bieszczadów]] i innych obszarów obecnej Polski południowo-wschodniej (do [[1948]] osiedlono w d. powiecie wołowskim 2800 osób po zakończeniu [[Akcja Wisła|Akcji "Wisła"]]). Praktycznie nie było tutaj polskich [[autochton]]ów ani też nie ostała się ludność niemiecka (w większości ewakuowana przed zdobyciem miasta przez Armię Czerwoną). Wołów stał się także miejscem osiedlenia zakonu (w założeniu kaplicy św. Józefa przy ul. Poznańskiej) [[Benedyktynki ormiańskie|benedyktynek ormiańskich]] ze [[Lwów|Lwowa]]. Jednakże z powodu braku rodzimych powołań i faktycznego zaniku społeczności ormiańskiej w granicach powojennej Polski zdecydowały się one, w 1961, na konwersję na [[Kościół łaciński|obrządek łaciński]].
Po wojnie znaczna rozbudowa i modernizacja miasta jako lokalnego ośrodka usługowo-przemysłowego. O dobrej sytuacji współczesnego Wołowa świadczy stale rosnąca liczba mieszkańców (w [[1939]] miasto wraz z [[Krzywy Wołów|Krzywym Wołowem]] liczyło tylko 7971 mieszkańców). Ponadto w więzieniu [[ZK Wołów]] przebywa jednorazowo ok. 1400 penitencjariuszy. [[19 sierpnia]] [[1962]] miał miejsce w Wołowie [[Napad na bank w Wołowie|napad na bank]] największy w historii Polski pod względem wysokości łupu (12 531 000 zł). W [[2005]] otworzono Ośrodek Sportu i Rekreacji (na miejscu przedwojennego basenu) z ośmiotorowym 50-metrowym otwartym basenem, na którym odbyły się w lipcu [[2006]] pierwsze w Wołowie ogólnopolskie zawody pływackie (Mistrzostwa Polski Juniorów 16-letnich).
Po wojnie znaczna rozbudowa i modernizacja miasta jako lokalnego ośrodka usługowo-przemysłowego. O dobrej sytuacji współczesnego Wołowa świadczy stale rosnąca liczba mieszkańców (w [[1939]] miasto wraz z [[Krzywy Wołów|Krzywym Wołowem]] liczyło tylko 7971 mieszkańców). Ponadto w więzieniu [[ZK Wołów]] przebywa jednorazowo ok. 1400 penitencjariuszy. [[19 sierpnia]] [[1962]] miał miejsce w Wołowie [[Napad na bank w Wołowie|napad na bank]] największy w historii Polski pod względem wysokości łupu (12 531 000 zł). W [[2005]] otworzono Ośrodek Sportu i Rekreacji (na miejscu przedwojennego basenu) z ośmiotorowym 50-metrowym otwartym basenem, na którym odbyły się w lipcu [[2006]] pierwsze w Wołowie ogólnopolskie zawody pływackie (Mistrzostwa Polski Juniorów 16-letnich).-->


== [[Esperanto]] ==
== [[Esperanto]] ==
Linio 132: Linio 132:
== Religiaj komunumoj ==
== Religiaj komunumoj ==


Większość mieszkańców Wołowa stanowią [[Kościół katolicki w Polsce|katolicy]] – siedzibę mają tu dwie parafie rzymskie, św. Wawrzyńca i św. Karola Boromeusza, oraz parafia [[Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego|greckokatolicka]]. Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi także zbór [[Kościół Chrześcijan Baptystów w RP|Kościoła Chrześcijan Baptystów]], [[protestantyzm|protestancka]] wspólnota o charakterze [[ewangelikalizm|ewangelicznym]]. W pobliskim Starym Wołowie siedzibę ma także parafia [[prawosławie|prawosławna]] oraz [[Świadkowie Jehowy|Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy]]<ref>''[[Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy|Strażnica]]'' 15.10.1996 s. 25-29</ref>.
<!--Większość mieszkańców Wołowa stanowią [[Kościół katolicki w Polsce|katolicy]] – siedzibę mają tu dwie parafie rzymskie, św. Wawrzyńca i św. Karola Boromeusza, oraz parafia [[Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego|greckokatolicka]]. Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi także zbór [[Kościół Chrześcijan Baptystów w RP|Kościoła Chrześcijan Baptystów]], [[protestantyzm|protestancka]] wspólnota o charakterze [[ewangelikalizm|ewangelicznym]]. W pobliskim Starym Wołowie siedzibę ma także parafia [[prawosławie|prawosławna]] oraz [[Świadkowie Jehowy|Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy]]<ref>''[[Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy|Strażnica]]'' 15.10.1996 s. 25-29</ref>.-->


== Mastrumado ==
== Mastrumado ==


Znaczna część ludności znajduje zatrudnienie w [[Brzeg Dolny|dolnobrzeskich]] zakładach chemicznych [[PCC Rokita]], w [[ZK Wołów]] oraz mniejszych przedsiębiorstwach produkcyjno-usługowych.
<!--Znaczna część ludności znajduje zatrudnienie w [[Brzeg Dolny|dolnobrzeskich]] zakładach chemicznych [[PCC Rokita]], w [[ZK Wołów]] oraz mniejszych przedsiębiorstwach produkcyjno-usługowych.-->


== Transporto ==
== Transporto ==


Wołów jest położony przy drodze wojewódzkiej nr 340 ze [[Ścinawa|Ścinawy]] do [[Oleśnica|Oleśnicy]] (przez [[Oborniki Śląskie|Oborniki Śl.]] i [[Trzebnica|Trzebnicę]]).
<!--Wołów jest położony przy drodze wojewódzkiej nr 340 ze [[Ścinawa|Ścinawy]] do [[Oleśnica|Oleśnicy]] (przez [[Oborniki Śląskie|Oborniki Śl.]] i [[Trzebnica|Trzebnicę]]).
W Wołowie w roku 1897 testowano linię tramwajową na późniejszy pożytek [[Wrocław]]ia. Linię jednak rozebrano na początku XX wieku.
W Wołowie w roku 1897 testowano linię tramwajową na późniejszy pożytek [[Wrocław]]ia. Linię jednak rozebrano na początku XX wieku.-->


=== Fervojoj ===
=== Fervojoj ===


W roku 1874 uruchomiono połączenia kolejowe miasta z Wrocławiem, wraz z wybudowaniem [[Wołów (stacja kolejowa)|stacji kolejowej Wołów]]. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] [[Armia Czerwona]] rozebrała zachodni tor poprzednio dwutorowej trasy kolejowej [[Wrocław]] – [[Głogów]] i, wraz z mostami, wywiozła do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. W rezultacie, po odbudowie i reperacji toru wschodniego, wraz z mostami na [[Odra|Odrze]] w [[Brzeg Dolny|Brzegu Dolnym]] i [[Ścinawa|Ścinawie]], uruchomiono połączenie zwane [[Linia kolejowa nr 273|"trasą szczecińską" lub "magistralą nadodrzańską"]], łączące [[Szczecin]] z [[Przemyśl]]em przez [[Zielona Góra|Zieloną Górę]], [[Wrocław]], [[Katowice]] i [[Kraków]]. Była to trasa pasażerska (najdłuższa w [[Polska|Polsce]] linia osobowa) oraz towarowa, szczególnie ważna dla masowego transportu węgla kamiennego z [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]] do portów w [[Szczecin]]ie i [[Świnoujście|Świnoujściu]]. W latach 60. odbudowano tor zachodni wraz z mostami na Odrze, a w latach 70. trasę zelektryfikowano. Większość ruchu pasażerskiego była obsługiwana przez wrocławski [[Wrocław Świebodzki|Dworzec Świebodzki]], który zamknięto w [[1992]]. Intensywna eksploatacja linii oraz niewystarczające nakłady na jej utrzymanie spowodowały w latach 90. zamknięcie dla ruchu pasażerskiego toru wschodniego, wraz z mostem na Odrze, na odcinku pomiędzy [[Księginice (powiat średzki)|Księginicami]] a [[Wołów (stacja kolejowa)|Wołowem]], ze względu na zły stan techniczny.
<!--W roku 1874 uruchomiono połączenia kolejowe miasta z Wrocławiem, wraz z wybudowaniem [[Wołów (stacja kolejowa)|stacji kolejowej Wołów]]. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] [[Armia Czerwona]] rozebrała zachodni tor poprzednio dwutorowej trasy kolejowej [[Wrocław]] – [[Głogów]] i, wraz z mostami, wywiozła do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. W rezultacie, po odbudowie i reperacji toru wschodniego, wraz z mostami na [[Odra|Odrze]] w [[Brzeg Dolny|Brzegu Dolnym]] i [[Ścinawa|Ścinawie]], uruchomiono połączenie zwane [[Linia kolejowa nr 273|"trasą szczecińską" lub "magistralą nadodrzańską"]], łączące [[Szczecin]] z [[Przemyśl]]em przez [[Zielona Góra|Zieloną Górę]], [[Wrocław]], [[Katowice]] i [[Kraków]]. Była to trasa pasażerska (najdłuższa w [[Polska|Polsce]] linia osobowa) oraz towarowa, szczególnie ważna dla masowego transportu węgla kamiennego z [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]] do portów w [[Szczecin]]ie i [[Świnoujście|Świnoujściu]]. W latach 60. odbudowano tor zachodni wraz z mostami na Odrze, a w latach 70. trasę zelektryfikowano. Większość ruchu pasażerskiego była obsługiwana przez wrocławski [[Wrocław Świebodzki|Dworzec Świebodzki]], który zamknięto w [[1992]]. Intensywna eksploatacja linii oraz niewystarczające nakłady na jej utrzymanie spowodowały w latach 90. zamknięcie dla ruchu pasażerskiego toru wschodniego, wraz z mostem na Odrze, na odcinku pomiędzy [[Księginice (powiat średzki)|Księginicami]] a [[Wołów (stacja kolejowa)|Wołowem]], ze względu na zły stan techniczny.


Wcześniej, w [[1960]] roku, zamknięto lokalną linię kolejową Wołów – [[Lubiąż]], która została uruchomiona [[15 grudnia]] [[1916]] i następnie w [[1923]] przedłużona do [[Malczyce|Malczyc]]. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]], na skutek zniszczenia mostu na Odrze w Lubiążu, udostępniono tylko odcinek Wołów – Lubiąż o dł. 16&nbsp;km, z pośrednimi stacjami w [[Mojęcice|Mojęcicach]], [[Krzydlina Mała|Krzydlinie Małej]] i [[Rataje (województwo dolnośląskie)|Ratajach]]. Linię rozebrano w [[1970]] roku.
Wcześniej, w [[1960]] roku, zamknięto lokalną linię kolejową Wołów – [[Lubiąż]], która została uruchomiona [[15 grudnia]] [[1916]] i następnie w [[1923]] przedłużona do [[Malczyce|Malczyc]]. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]], na skutek zniszczenia mostu na Odrze w Lubiążu, udostępniono tylko odcinek Wołów – Lubiąż o dł. 16&nbsp;km, z pośrednimi stacjami w [[Mojęcice|Mojęcicach]], [[Krzydlina Mała|Krzydlinie Małej]] i [[Rataje (województwo dolnośląskie)|Ratajach]]. Linię rozebrano w [[1970]] roku.-->


== Administracio ==
== Administracio ==


Wołów estas ano de la Unio de Polaj Urbetoj<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ump.net.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=49&Itemid=56|tytuł=Członkowie|opublikowany=Unia Miasteczek Polskich|język=pl|data dostępu=2010-04-20}}</ref>.
<!--Wołów estas ano de la Unio de Polaj Urbetoj<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ump.net.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=49&Itemid=56|tytuł=Członkowie|opublikowany=Unia Miasteczek Polskich|język=pl|data dostępu=2010-04-20}}</ref>.-->


== Partner-urboj ==
== Partner-urboj ==

Kiel registrite je 07:35, 28 apr. 2013

Urbodomo en Wołów
Nomo Wolow inter la aliaj nomoj de la urboj en Silezio en la ofica dokumento de Berlino (Prusio) el la jaro 1750 skribita en la pola lingvo[1].
Wołów

Flago

Blazono

Flago Blazono
urbo
Genitivo de la nomo Wołowa
Provinco Malsupra Silezio
Distrikto Distrikto Wołowski
Komunumo Komunumo Wołów
Speco de komunumo Urbo-kampa
Urborajtoj 1285
Loĝdenso 774,2 loĝ./km²
Poŝtkodo 56-100
Telefona antaŭkodo 71
Aŭtokodo DWL
TERYT 5020222034
Estro Witold Krochmal
Titolo de estro Urbestro
Adreso de estraro Rynek-Ratusz
Poŝtkodo de estraro 56-100
Telefono de estraro 71 389-24-29
Fakso de estraro 71 389-30-70
Poŝto de estraro sekretariat@wolow.pl
Ĝemelaj urboj Canteleu (Francio) Buchholz in der Nordheide (Germanio)
Komunuma retejo http://www.wolow.pl
v • d • r

Wołów estas urbo en Malsupra Silezio en Pollando. Ĝi apartenas al komunumo Wołów en distrikto Wołowski.

Wołów (legu: Voŭuf) (latine Wolavia, germane Wohlau, ĉeĥe Volov) – urbo en sud-okcidenta Pollando, en Malsupra Silezio, en distrikto Wołowski, geografie en Altaĵo de Trzebnica en Malsupra Silezio. La urbo estas sidejo de la urb-kampara komunumo Wołów.

En la pejzaĝo estas kampoj, herbejoj kaj arbaroj. Nord-okcidenten de la urbo etendiĝas la Pejzaĝa Parko de la Valo Jezierzyca (legu: Jezjeĵica) (7953 ha), kun enfluanta la rivero Juszka kiu dividas la urbon Wołów de Krzywy Wołów. Kadre de la Pejzaĝa Parko estas Natur-rezervejo "Uroczysko Wrzosy" / Rav-Erikejo (576 ha).

La 31-an de marto 2011 en la urbo estis 12 597 da loĝantoj.

Toponimio

La nomo devenas de worto "Wół" / Eksvirbovo - kiuj estis bredataj en la apudaj vastaj paŝtejoj – „miejsce z wołami” / Loko ligita kun eksvirbovoj .[2]

la urbo Wołów ĉirkaŭ la jaro 1750


Situo

Antikvaĵoj

La kastelo el la tempo de piastoj
Preĝejo de Sankta Laŭrenco
Preĝejo de Sankta Borromeo
Malnovurbo
Simbolo de Wołów - stilizitaj eksvirbovoj

Historio

Ŝablono:Źródła

Epoko antaŭ Piastoj

En Pollando de Piastoj

En la Ĉeĥa Reĝlando

En la Ŝtato de Habsburgoj

En Prusio kaj Germanio

En Pollando

Esperanto

La Senata Esperanto-Ekspozicio en Wołów (Malsupra Silezio} - dum sia turneo tra Pollando la Senata Esperanto-ekspozicio, kiu unue estis oktobre 2012 en Pola Senato kaj poste en: Malbork, Nowy Staw, Tczew, Gdynia, Pelplin kaj organizita estis okaze de la 125-jara Jubileo de Esperanto fare de Pola Asocio Eŭropo - Demokratio - Esperanto (EDE-PL) kun financa helpo de Mecenato de Esperanto Etsuo Miyoshi. La unua etapo en la Malsupra Silezio – estas la urbo Wołów. La 24-an de aprilo 2013 je la 11h00 en Distrikta Centro de Edukado (Powiatowe Centrum Edukacji) en Wołów okazis solena inaŭguro de Esperanto-ekspozicio „125 jaroj de Esperanto”. La inaŭguron malfermis la starosto de Wołów sinjoro Marek Gajos. Poste direktorino de la Distrikta Centro de Edukado sinjorino Katarzyna Adaśko prezentis alvenintajn esperantistojn salutante la publikon Esperante: Bonan tagon. Małgosia Komarnicka prezentis mallonge historion kaj ideon de Esperanto kaj ekkeston de la E-ekspozicio kaj sekve Helena Biskup prezentis la monologon „Doktoro Esperanto” de Mario Migliucci. Por juna publiko t.e. lernantoj de Grupo de Sociaj Lernejoj (Zespołu Szkół Społecznych), kiu ĉeestis la inaŭguron tio estis “viva” leciono de historio de Esperanto. Ili estis surprizitaj kaj interesitaj per vigla kaj brila transdonado de informoj kaj esprimis tion dankante kaj gratulante al ni. Nia prezento de la historio de Esperanto tiel tre plaĉis, ke ni estis petitaj prepari “ferman inaŭguron”, kiu okazos la 9-an de majo je la 13h00. Mi precipe ĝojas pro la hieraŭa sukceso, ĉar mi decidis entrepreni riskan decidon kaj inviti antaŭ ĉio junan publikon kaj tiu decido montriĝis nia plena sukceso.

La 11-an de majo 2013 je la 18h00 okazos solena vernisaĝo de la ekspozicio en Vroclavo.

Religiaj komunumoj

Mastrumado

Transporto

Fervojoj

Administracio

Partner-urboj


Personoj ligitaj kun Wołów

Eksteraj ligiloj

Ŝablono:Miasta województwa dolnośląskiego Ŝablono:Gmina Wołów Ŝablono:Powiat wołowski Ŝablono:Powiat wołowski (dawny)

  1. ↑ Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – "Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750"
  2. ↑ LEGENDY ZIEMI WOŁOWSKIEJ "O ZAŁOŻENIU WOŁOWA"
  3. ↑ Ŝablono:Cytuj stronę
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Wołów&oldid=5215115"