Protektorato: Malsamoj inter versioj

[nekontrolita versio]

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo Iru al sekvanta ŝanĝo →

Enhavo forigita Enhavo aldonita

Enteksta

Kiel registrite je 09:03, 20 feb. 2014

Protektorato estas parte suverena ŝtata teritorio, kies administrado, eksterlanda reprezento kaj landa defendo subordigatas al alia ŝtato. Ĝi havas pli grandan aŭtonomion ol kolonio, sed neniel estas aŭtonoma teritorio. Ĝi parencas al dependa ŝtato.

La nocio deriviĝas de la latina participo protectum = protektata, ofte eŭfemisme uzata.

La nocion revivigis Britio post 1815, por jure apogi, validigi sian de facto okupadon de Korfuo kaj la sep Ioniaj insuloj dum la lastaj tagoj de la Napoleona hegemonio. La insuloj aperis en la Pariza kontrakto de 1815 kiel la sendependaj 'Unuiĝintaj ŝtatoj de la Ioniaj insuloj' sub brita protektorato. Tiun protektoraton sekvis multaj aliaj.

En 1894 la registaro de ĉefministro William Gladstone oficiale deklaris la protektoratigon de Ugando al Britio, ĉar tie la bataloj inter la la islamanoj kaj kristanoj allogas pli grandan internacian prizorgon. La brita registaro atente elektis lokajn reĝojn kaj kreis britio-regatan civilan servon.

La lasta brita protektorato estis Salomona insularo, kiu sendependiĝis en 1978.

Ligo de Nacioj

La Ligo de Nacioj kreis protektoratojn por "responsaj" Eŭropaj potencoj en ekster-eŭropaj regionoj.

Protektorato je ŝtatoj kaj organizaĵoj

Dana protektorato

Gronlando estas hodiaŭ dana protektorato.

Francaj protektoratoj

Tunizio kaj Maroko iam estis protektoratoj de Francio en Magrebo. Franca Hindoĉinio enhavis plurajn protektoratojn.

Germana protektorato

Germana protektorato estis komence de la 20-a jarcento:

Germana Sudokcidenta Afriko (hodiaŭ: Namibio)
Germana Orienta Afriko (hodiaŭ: Tanzanio, Ruando, Burundo);

Estas disputate, ke tiuj teritorioj estis veraj kolonioj de la Germana Imperio aŭ nur protektoratoj.

Post faligo de la Munkena interkonsento de 1938, Ĉeĥoslovakio (escepte de la areo de t.n Sudetoj) iĝis Protektorato Bohemio kaj Moravio.

Usona protektorato

La 16-an de septembro de 1915, Haitio iĝis protektorato de Usono je masiva armea premo. Usono kaj Haitio subskribis kontrakton, kiu ebligis tutan usonan regadon super la administrado kaj financoj de Haitio. Tio daŭris ĝis 1934.

Protektorato de NATO

Kosovo estas t.n. "NATO-protektorato" ekde 1999.

@@ Linio 3: / Linio 3: @@
 La nocio deriviĝas de la [[Latina lingvo|latina]] participo ''protectum'' = protektata, ofte [[eŭfemismo|eŭfemisme]] uzata.
-La nocion revivigis [[Britio]] post [[1815]], por jure apogi, validigi sian  ''de facto'' okupadon de [[Korfuo]] kaj la sep Ioniaj insuloj dum la lastaj tagoj de la Napoleona hegemonio. La insuloj aperis en la Pariza kontrakto de 1815 kiel la sendependaj  'Unuiĝintaj ŝtatoj de la Ioniaj insuloj' sub brita protektorato. Tiun protektoraton sekvis multaj aliaj.
+La nocion revivigis [[Britio]] post [[1815]], por jure apogi, validigi sian  ''de facto'' okupadon de [[Korfuo]] kaj la sep [[Ioniaj insuloj]] dum la lastaj tagoj de la [[Napoleono|Napoleona]] [[hegemonio]]. La insuloj aperis en la [[Parizo|Pariza]] kontrakto de 1815 kiel la sendependaj  'Unuiĝintaj ŝtatoj de la Ioniaj insuloj' sub brita protektorato. Tiun protektoraton sekvis multaj aliaj.
 En [[1894]] la registaro de ĉefministro [[William Gladstone]] oficiale deklaris la protektoratigon de [[Ugando]] al Britio, ĉar tie la bataloj inter la la islamanoj kaj kristanoj allogas pli grandan internacian prizorgon. La brita registaro atente elektis  lokajn reĝojn kaj kreis britio-regatan civilan servon.
+La lasta brita protektorato estis [[Salomonoj|Salomona insularo]], kiu sendependiĝis en [[1978]].
 == Ligo de Nacioj ==
-La [[Ligo de Nacioj]] kreis  protektoratojn por "responsaj" Eŭropaj potencoj en ekster-eŭropaj regionoj.
+La [[Ligo de Nacioj]] kreis  protektoratojn por "responsaj" [[Eŭropo|Eŭropaj]] potencoj en ekster-eŭropaj regionoj.
 == Protektorato je ŝtatoj kaj organizaĵoj ==
@@ Linio 17: / Linio 19: @@
 === Francaj protektoratoj ===
-[[Tunizio]] kaj [[Maroko]] iam estis protektoratoj de [[Francio]].
+[[Tunizio]] kaj [[Maroko]] iam estis protektoratoj de [[Francio]] en [[Magrebo]]. [[Franca Hindoĉinio]] enhavis plurajn protektoratojn.
 === Germana protektorato  ===
@@ Linio 25: / Linio 27: @@
 *[[Germana Orienta Afriko]] (hodiaŭ: [[Tanzanio]], [[Ruando]], [[Burundo]]);
-Estas disputate, ke tiuj teritorioj estis veraj kolonioj de la Germana Imperio aŭ nur protektoratoj.
+Estas disputate, ke tiuj teritorioj estis veraj kolonioj de la [[Germana Imperio]] aŭ nur protektoratoj.
 Post faligo de la [[Munkena interkonsento]] de [[1938]], [[Ĉeĥoslovakio]] (escepte de la areo de t.n [[Sudetoj]]) iĝis [[Protektorato Bohemio kaj Moravio]].
@@ Linio 31: / Linio 33: @@
 === Usona protektorato  ===
-La [[16-a de septembro|16-an de septembro]] de [[1915]], [[Haitio]] iĝis protektorato de Usono je masiva armea premo. Usono kaj Haitio subskribis kontrakton, kiu ebligis tutan usonan [[regado]]n super la [[administrado]] kaj [[financoj]] de Haitio. Tio daŭris ĝis 1934.
+La [[16-a de septembro|16-an de septembro]] de [[1915]], [[Haitio]] iĝis protektorato de [[Usono]] je masiva armea premo. Usono kaj Haitio subskribis kontrakton, kiu ebligis tutan usonan [[regado]]n super la [[administrado]] kaj [[financoj]] de Haitio. Tio daŭris ĝis [[1934]].
 === Protektorato de NATO ===
-[[Kosovo]] estas t.n. "[[NATO]]-protektorato".
+[[Kosovo]] estas t.n. "[[NATO]]-protektorato" ekde [[1999]].
 [[Kategorio:Politika geografio]]
 [[Kategorio:Internacia juro]]