Tupia lingvo: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
e plibonigadeto, anstataŭigis: |thumb| → |eta|, [[File: → [[Dosiero: per AWB |
|||
Linio 17: | Linio 17: | ||
|SIL = |
|SIL = |
||
}} |
}} |
||
La '''tupia lingvo''', ankaŭ nomata '''tupinambao''' aŭ '''antikva tupio''', estas morta indiana lingvo kiu estis parolata en [[Brazilo]] de [[Rio-de-Ĵanejrio]] ĝis [[Maranjo]]. La lingvo estis parolata kiel [[gepatra lingvo]] origine de la [[indiano]]j [[Tupinambao]]j kaj [[Tupinikio]]j kaj post ankaŭ de [[brazilano]]j, do la [[portugala lingvo]] en tiu epoko havis en [[Brazilo]] nur administran statuson. |
La '''tupia lingvo''', ankaŭ nomata '''tupinambao''' aŭ '''antikva tupio''', estas morta indiana lingvo kiu estis parolata en [[Brazilo]] de [[Rio-de-Ĵanejrio]] ĝis [[Maranjo]]. La lingvo estis parolata kiel [[gepatra lingvo]] origine de la [[indiano]]j [[Tupinambao]]j kaj [[Tupinikio]]j kaj post ankaŭ de [[brazilano]]j, do la [[portugala lingvo]] en tiu epoko havis en [[Brazilo]] nur administran statuson. |
||
Kontraŭe al kelkaj disvastiĝintaj nesciencaj asertoj, ja temis pri unu [[lingvo]], ne pri grupo de [[dialekto]]j aŭ [[lingvo]]j parolataj en [[Sudameriko]] nek pri [[artefarita lingvo]]. La libro estis dokumentita inter la jaroj 1550 kaj 1750 de eŭropaj pastroj, kiuj skribis [[gramatiko]]jn kaj [[lernolibro]]jn pri ĝi kaj tradukis al ĝi katekizajn [[teksto]]jn. Kvankam la [[pastro]]j dokumentadis la [[Tupinambao]]n sekvante la gramatikan nomenklaturon de la eŭropaj [[klasikaj lingvoj]], la lingvajn dokumentojn kiujn ili antaŭsavis al ni eble simetrias al la [[lingvo]] kiu estis parolata de la [[popolo]]j [[Tupinambao]] kaj [[Tupinikio]]. Kontraŭ la malfeliĉaj asertoj laŭ kiuj Tupinambao ne estis lingvo apartenanta al unu [[tribo]], antaŭ estis leksikona unuformigo de diversaj [[dialekto]]j, fiksitaj en la [[gramatiko]]j de [[pastro]]j kiel [[José de Anchieta]] kaj de aliaj jezuitoj, Barbosa (1956) nin atentigas ke en siaj propaj verkoj la pastroj informis pri lokalaj variantaj formoj de Tupiaj dialektoj aŭ similaj formoj de aliaj Tupiaj lingvoj. Legu pri tio la bonegan tekston de Barbosa, 1956). |
Kontraŭe al kelkaj disvastiĝintaj nesciencaj asertoj, ja temis pri unu [[lingvo]], ne pri grupo de [[dialekto]]j aŭ [[lingvo]]j parolataj en [[Sudameriko]] nek pri [[artefarita lingvo]]. La libro estis dokumentita inter la jaroj 1550 kaj 1750 de eŭropaj pastroj, kiuj skribis [[gramatiko]]jn kaj [[lernolibro]]jn pri ĝi kaj tradukis al ĝi katekizajn [[teksto]]jn. Kvankam la [[pastro]]j dokumentadis la [[Tupinambao]]n sekvante la gramatikan nomenklaturon de la eŭropaj [[klasikaj lingvoj]], la lingvajn dokumentojn kiujn ili antaŭsavis al ni eble simetrias al la [[lingvo]] kiu estis parolata de la [[popolo]]j [[Tupinambao]] kaj [[Tupinikio]]. Kontraŭ la malfeliĉaj asertoj laŭ kiuj Tupinambao ne estis lingvo apartenanta al unu [[tribo]], antaŭ estis leksikona unuformigo de diversaj [[dialekto]]j, fiksitaj en la [[gramatiko]]j de [[pastro]]j kiel [[José de Anchieta]] kaj de aliaj jezuitoj, Barbosa (1956) nin atentigas ke en siaj propaj verkoj la pastroj informis pri lokalaj variantaj formoj de Tupiaj dialektoj aŭ similaj formoj de aliaj Tupiaj lingvoj. Legu pri tio la bonegan tekston de Barbosa, 1956). |
||
La tupia lingvo male estis [[lingvafrankao]] en Brazilo ĝis la 18-a [[jarcento]], kiam la portugala ([[ĉefministro]]) [[Markizo de Pombal]] malpermesis ĝian uzon en [[lernejo]]j kaj [[dokumento]]j kaj deklaris la portugalan la oficiala lingvo de [[Portugalio]] (kaj sekve de [[Brazilo]]) en [[1758]] (antaŭe en [[Portugalio]] oni uzis la [[latino]]n flanke al la portugala en oficialaj [[dokumento]]j). |
La tupia lingvo male estis [[lingvafrankao]] en Brazilo ĝis la 18-a [[jarcento]], kiam la portugala ([[ĉefministro]]) [[Markizo de Pombal]] malpermesis ĝian uzon en [[lernejo]]j kaj [[dokumento]]j kaj deklaris la portugalan la oficiala lingvo de [[Portugalio]] (kaj sekve de [[Brazilo]]) en [[1758]] (antaŭe en [[Portugalio]] oni uzis la [[latino]]n flanke al la portugala en oficialaj [[dokumento]]j). |
||
==Esperantaj vortoj el la tupia== |
==Esperantaj vortoj el la tupia== |
||
[[ |
[[Dosiero:Arte de gramática da língua mais usada na costa do Brasil - José de Anchieta-corte.jpeg|eta|Anchieta, José de. Arte de gramática da língua mais usada na costa do Brasil. Ed. da Bibliotéca Nacional do Rio de Janeiro. Rio de Janeiro : Imprensa Nacional, 1933. Facsímile da 1. ed. (1595).]] |
||
Pro la longa disvastigo de la Tupinambao, estas hodiaŭ en la portugala lingvo pluraj vortoj kiuj devenas el la Tupia. |
Pro la longa disvastigo de la Tupinambao, estas hodiaŭ en la portugala lingvo pluraj vortoj kiuj devenas el la Tupia. |
||
*[[Anhingo]] (kaj [[Anhingedoj]]); [[Akaĵuo]]; [[Arao]]; [[Arapongo]]; [[Boao]]; [[Brauno]]; [[Grauno]]; [[Jaguaro]]; [[Kapibaro]]; [[Kotingedoj]]; [[Manioko]]; [[Oŭrikurio]]; [[Preao]]; [[Sabiao]]; [[Sacio]]; [[Sapukajo]]; [[Surukukuo]]; [[Tapioko]]; [[Tatuo (besto)|Tatuo]] (besto); [[Tukano]], [[Agvarao]], [[Jakuo]], [[Jakutingo]], [[Kariamo]], [[Pitango]]. |
*[[Anhingo]] (kaj [[Anhingedoj]]); [[Akaĵuo]]; [[Arao]]; [[Arapongo]]; [[Boao]]; [[Brauno]]; [[Grauno]]; [[Jaguaro]]; [[Kapibaro]]; [[Kotingedoj]]; [[Manioko]]; [[Oŭrikurio]]; [[Preao]]; [[Sabiao]]; [[Sacio]]; [[Sapukajo]]; [[Surukukuo]]; [[Tapioko]]; [[Tatuo (besto)|Tatuo]] (besto); [[Tukano]], [[Agvarao]], [[Jakuo]], [[Jakutingo]], [[Kariamo]], [[Pitango]]. |
||
La [[Patro nia]] en Tupinambao: |
La [[Patro nia]] en Tupinambao: |
||
Linio 49: | Linio 48: | ||
NAVARRO, Eduardo de Almeida. Método moderno de Tupi antigo. São Paulo: |
NAVARRO, Eduardo de Almeida. Método moderno de Tupi antigo. São Paulo: |
||
Editora Global, 2004 |
Editora Global, 2004 |
||
==Bibliografio en Esperanto== |
==Bibliografio en Esperanto== |
Kiel registrite je 04:00, 25 dec. 2015
Tupia lingvo | |
(Tupynã'mbá), Nhe'engatú, Abá Nhe'enga | |
mortinta lingvo • formortinta lingvo • lingvo • dialekto | |
---|---|
Tupi-gvarania lingvaro • Tupia lingvaro | |
Parolata en | Brazilo |
Parolantoj | 0 |
Denaskaj parolantoj | 0 |
Skribo | latina |
Lingvaj kodoj | |
Lingvaj kodoj | |
ISO 639-2 | tpw aŭ tpn |
ISO 639-3 | tpw |
Glottolog | tupi1287 |
Angla nomo | Tupi |
Franca nomo | tupi |
La tupia lingvo, ankaŭ nomata tupinambao aŭ antikva tupio, estas morta indiana lingvo kiu estis parolata en Brazilo de Rio-de-Ĵanejrio ĝis Maranjo. La lingvo estis parolata kiel gepatra lingvo origine de la indianoj Tupinambaoj kaj Tupinikioj kaj post ankaŭ de brazilanoj, do la portugala lingvo en tiu epoko havis en Brazilo nur administran statuson.
Kontraŭe al kelkaj disvastiĝintaj nesciencaj asertoj, ja temis pri unu lingvo, ne pri grupo de dialektoj aŭ lingvoj parolataj en Sudameriko nek pri artefarita lingvo. La libro estis dokumentita inter la jaroj 1550 kaj 1750 de eŭropaj pastroj, kiuj skribis gramatikojn kaj lernolibrojn pri ĝi kaj tradukis al ĝi katekizajn tekstojn. Kvankam la pastroj dokumentadis la Tupinambaon sekvante la gramatikan nomenklaturon de la eŭropaj klasikaj lingvoj, la lingvajn dokumentojn kiujn ili antaŭsavis al ni eble simetrias al la lingvo kiu estis parolata de la popoloj Tupinambao kaj Tupinikio. Kontraŭ la malfeliĉaj asertoj laŭ kiuj Tupinambao ne estis lingvo apartenanta al unu tribo, antaŭ estis leksikona unuformigo de diversaj dialektoj, fiksitaj en la gramatikoj de pastroj kiel José de Anchieta kaj de aliaj jezuitoj, Barbosa (1956) nin atentigas ke en siaj propaj verkoj la pastroj informis pri lokalaj variantaj formoj de Tupiaj dialektoj aŭ similaj formoj de aliaj Tupiaj lingvoj. Legu pri tio la bonegan tekston de Barbosa, 1956).
La tupia lingvo male estis lingvafrankao en Brazilo ĝis la 18-a jarcento, kiam la portugala (ĉefministro) Markizo de Pombal malpermesis ĝian uzon en lernejoj kaj dokumentoj kaj deklaris la portugalan la oficiala lingvo de Portugalio (kaj sekve de Brazilo) en 1758 (antaŭe en Portugalio oni uzis la latinon flanke al la portugala en oficialaj dokumentoj).
Esperantaj vortoj el la tupia
Pro la longa disvastigo de la Tupinambao, estas hodiaŭ en la portugala lingvo pluraj vortoj kiuj devenas el la Tupia.
- Anhingo (kaj Anhingedoj); Akaĵuo; Arao; Arapongo; Boao; Brauno; Grauno; Jaguaro; Kapibaro; Kotingedoj; Manioko; Oŭrikurio; Preao; Sabiao; Sacio; Sapukajo; Surukukuo; Tapioko; Tatuo (besto); Tukano, Agvarao, Jakuo, Jakutingo, Kariamo, Pitango.
La Patro nia en Tupinambao:
- Oré rub, ybákype tekoar,
- I moetepýramo nde rera t'oîkó.
- T'our nde Reino!
- T'onhemonhang nde remimotara ybype
- Ybákype i nhemonhanga îabé!
- Oré remi'u, 'araîabi'ondûara,
- eîme'eng kori orébe.
- Nde nhyrõ oré angaîpaba resé orébe,
- oré rerekomemûãsara supé oré nhyrõ îabé.
- Oré mo'arukar umẽ îepé tentação pupé,
- oré pysyrõte îepé mba'ea'iba suí.
Bibliografio
BARBOSA, Pe. A. Lemos. Curso de Tupi Antigo: Gramática, Exercícios, Textos. Rio de Janeiro: Livraria São José, 1956.
NAVARRO, Eduardo de Almeida. Método moderno de Tupi antigo. São Paulo: Editora Global, 2004