Franca lingvo: Malsamoj inter versioj

	Franca lingvo
	Français
moderna lingvo • natura lingvo • lingvo
Lingvoj de oïl • sud-Eŭropaj lingvoj • gaŭlo-latinida lingvaro • latinida lingvaro
Parolata en	Francio kaj proksimume 50 aliaj landoj
Parolantoj	77 200 000
Denaskaj parolantoj	proksimume 110-128 milionoj
Fremdlingvo / dua lingvo por	proksimume 265-500 milionoj
Skribo	latina
Lingvistika klasifiko
	Hindeŭropa lingvaro Italika lingvaro Latinida lingvaro Okcidenta latinida lingvaro Franc-latinida lingvaro Franca lingvo;
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	29 landoj kaj multaj internaciaj organizoj
Reguligita de	Académie française
Lingva statuso	1 sekura
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-1	fr
ISO 639-2
Bibliografia	fre
Terminologia	fra
ISO 639-3	fra
SIL	FRA (Pri Franca lingvo en SIL angle)
Glottolog	stan1290
Angla nomo	French
Franca nomo	français
	Vikipedio
	Vizitu vikipedion en la franca lingvo!
	v • d • r

Browse history interactively

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo Iru al sekvanta ŝanĝo →

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Kiel registrite je 12:36, 13 jun. 2016

La franca lingvo (france: langue française, français /fʁɑ̃sɛ/) estas latinida lingvo parolata de 274 milionoj^[1] (ĉ. duono kiel dua lingvo), precipe en Francio, Kanado, Alĝerio, Haitio, Belgio, Svislando, multaj landoj de Nord- kaj Okcident-Afriko kaj ankaŭ en Usono. Ĝi estas unu el la oficialaj lingvoj de UN, de Eŭropa Unio kaj unu el la ĉefaj internaciaj lingvoj en Afriko. Ĝi estas ankaŭ la oficiala lingvo de Universala Poŝta Unio^[2], kreita en 1874.

La franca lingvo estas romanida lingvo precipe elvenante el la vulgara latino parolata en Gaŭlio. Oni konsideras ke la malnovfranca lingvo ekzistis de la 842 ĝis ĉirkaŭ 1400 (la kodo de tiu lingvo laŭ ISO 639 estas fro). De ĉirkaŭ 1400 ĝis 1600 la lingvo estas nomata meza franca (ISO 639: frm).

Franclingvio

Franclingvio estas la nomo de la aro da landoj kaj regionoj de la mondo, kie la franca lingvo estas parolata (oficiale, denaske, aŭ kiel dua lingvo). Laŭ Internacia Organizaĵo de la Franclingvio (IOF), almenaŭ ĉi tiuj landoj havis pli ol 4 milionojn da franclingvanoj en 2014^[3]:

62,97 - Francio
33,22 - Demokratia Respubliko Kongo
11,94 - Germanio (ne membras en IOF)
11,20 - Alĝerio (ne membras en IOF)
10,66 - Maroko
10,52 - Britio (ne membras en IOF)
10,47 - Kanado (Kebekio: 7,67)
9,39 - Italio (ne membras en IOF)
9,33 - Kameruno
8,09 - Belgio (Federacio Valonio-Bruselo aŭ Franclingva Komunumo de Belgio: 4,66)
7,22 - Ebura Bordo
6,09 - Tunizio
5,40 - Svislando
5,02 - Hispanio (ne membras en IOF)
4,85 - Madagaskaro
4,45 - Haitio
4,28 - Senegalo

Parencaj lingvoj kaj dialektoj

Ĉar la franca estas disigita tra la mondo, ĝi efektive dialektiĝis en kelkaj regionoj, ekzemple en Afriko, en Usono (la Akadi-franca lingvo) kaj en Kebekio. Aliaj lingvoj parencaj al la franca estas i.a. la Pikarda, Aostvala (Valdôtain), la Valona kaj la Arpitana lingvoj.

Historio

- 100.: La franca devenas plejparte el la vulgara latino parolata en Gaŭlio (la antikva Francio) en la 1-a jarcento a.K., influata de la gaŭla, kelta lingvo kun parencaj trajtoj kun la latina, post la venko de Cezaro. La vulgara latino ne estis la klasika latino de Cezaro kaj Cicerono, sed la latino efektive parolata de la popolanoj de la Imperio, la latino de la Vulgato. Eĉ en la tagoj de la Imperio, la vulgara latino enhavis latinidajn ecojn. Laŭ klasika vidpunkto, la franca rekte fontus el la latina, tamen ŝajnas ke la franca parte fontas el la gaŭla.

500.: Dum 500-1000, post la disfalo de Romio, la latino de Francio, pliparte izolita de la latino de Hispanio kaj Italio, fariĝis iom post iom nova lingvo: la pra-franca.

1000.: En 1066, franclingvanoj atakis kaj regis Brition, profunde influonte la disvolviĝon de la angla, kiu eĉ hodiaŭ enhavas multe da francaj vortoj. Eĉ en la tiama Italio, la franca estis la komuna lingvo inter komercistoj. Ĉirkaŭ 1100 skribiĝis la Kanto de Roland. La nuntempa lingvo estas sufiĉe malproksima de la tiama kiun oni nomas Malnova franca lingvo kun ISO 639-kodo fro.

1500.: Dum 1200-1900, la nacia registaro en Parizo disvastigis sian dialekton tra la tuta lando: la francilia franca fariĝas la oficiala lingvo en Francio en 1539, depost kiam la franca lingvo estis uzata en la tribunaloj (dum en plimulto el la eŭropaj landoj uzatis latinon ĝis foje la 19-a jarcento).

Jarcentoj 18-a ĝis 19-a.: La franca estis la internacia lingvo de kulturo kaj diplomatio en Okcidento. En nobelaj rondoj de meza kaj orienta Eŭropo tio iĝis ĝis, ke oni ofte parolis france sine de la familio, infanojn oni provizis per franclingva vartistino, kaj foje nobelaj rusoj scipovis pli bone la francan ol sian propran lingvon. En 1870 iu aŭdis la Germanimperian Vilhelmo la 1-a, kiu ĵus estis venkinta Francion kaj fondinta la unuiĝintan germanan imperion familiare interbabili kun sia ĉefministro Bismarck france. Pro tio, Marie Curie, ekzemple, plenaĝiĝis en Pollando sed, kiel plenaĝulo kaj sciencisto, loĝis kaj laboris en Francio. Tio ankoraŭ okazas eĉ hodiaŭ, sed estas pli ofte per la angla.

Nekompleta listo de verkistoj alilandedevenaj, kiuj verkis en la franca lingvo: José-Maria de Heredia, Samuel Beckett, Emile Cioran, Eugène Ionesco, Julien Green, ktp

Jarcentoj 19-a kaj 20-a.: La franca estis disvastigita tra la mondo per la franca imperio, precipe al Afriko, Vjetnamo kaj Polinezio. Sed la imperio disfalis post 1945, kaj kun tio la potenco de la franca kiel monda lingvo. La imperio de Britio ankaŭ disfalis post la milito, sed la angla estis subtenita de la leviĝo de Usono kiel monda potenco. Aliflanke, la kultura ligilo de Francio kun la nacioj de sia pasinta imperio estas ĝenerale pli forta ol la sama pri Britio.

Prononco

Konsonantoj

	Bilabiala	Labiodenta	Labial-palatala	Labial-velara	Alveola	Postalveola	Palatale	Velara	Uvula
Plozivo	p b				t d			k g
Nazalo	m				n		ɲ ¹	ŋ ²
Frikativo		f v			s z	ʃ ʒ			ʁ ³
Alproksimiĝo			ɥ ⁴	w ⁴	l		j ⁴

¹ Ĉe la nuna elparolo, la fonemo /ɲ/ proksimiĝadas al [nj].
² La fonemo /ŋ/ ekestis antaŭ relative mallonga tempo, per la pruntado de angladevenaj vortoj. Ĝi fojfoje estas elparolata /ɲ/.
³ Laŭ la parolanto, [ʁ] povas esti anstataŭigata per [ʀ] aŭ [r]. Tiaj sonoj estas alofonoj.
⁴ /ɥ/, /w/ kaj /j/ verdire ne estas konsontantoj; ili estas alproksimiĝoj (ankaŭ duonkonsonantoj aŭ duonvokaloj).

Vokaloj

La franca lingvo enhavas tri aŭ kvar nazajn vokalojn, laŭdialekte.

	Antaŭa	Centra	Malantaŭa
Malvasta	i y		u
Mezmalvasta	e ø		o
		ə ¹
Mezvasta	ɛ ɛ:² ɛ̃ œ œ̃ ¹		ɔ ɔ̃
Vasta	a		ɑ ³ ɑ̃

¹ Ĉe la nuna elparolo de iuj regionaj variaĵoj de la franca, /ə/ emas proksimiĝi al /ø/, kaj /œ̃/ emas proksimiĝi al /ɛ̃/.

² La distingo inter /ɛ/ kaj /ɛ:/, kiel en la vortoj mettre (meti) kaj maître (estro) malaperadas en Francio, sed plu ekzistas en Kanado. En Francio, la distingo koncernas la daŭron, sed en Kanado estas eta malsamo de eco.

³ En iuj regionoj de Francio, /ɑ/ malaperis kaj estas anstataŭigata per /a/.

Sonkunligo

Grava regulo por prononci la francan estas sonkunligado de vortoj. Evoluinte, la franca konservis etimologiecan ortografion, tial vortoj ofte finiĝas per neelparolita konsonanto. Tamen pro sonkunliga regularo, tiuj konsantoj estas kelkfoje devige aŭ konsilinde elparolitaj laŭ malnova prononcmaniero kiam la sekvanta vorto komenciĝas per vokalsono. Vortoj kiuj finiĝas naza vokalsono foje perdas nazeco (bon (bona): [bɔ̃] fariĝas [bɔn]).

Kunligo estas notitaj per ‿ en internacia fonetika alfabeto (IPA).

Devigaj kunligoj

Inter artikolo, difinilo, poseda pronomo kaj la sekvanta a- aŭ o-vorto:

les enfants [lɜz‿ɑ̃fɑ̃] (la infanoj)
mon amie [mɔ̃n‿ami] (mia amikino), mes amis [mɜz‿ami] (miaj amikoj)
cet arbre [sɛt‿aʁbʁ] (tiu arbo)

Inter subjekta aŭ komplementa pronomo kaj verbo, aŭ inter du pronomoj:

vous êtes [vuz‿ɛt] (vi estas)
allons-y [alɔ̯z‿i] (ni iru tien)
ont-ils [ɔ̃t‿il] (ili havas)

En kelkaj kunmetaĵoj:

pot-au-feu [pot‿ o fø] (bolita bovaĵo)
États-Unis [etaz‿yni] (Usono)
petit à petit [pətit‿a pəti] (iom post iom)

Konsinlindaj kunligoj

Inter la formoj de verbo être (esti) kaj la sekvanta a-vorto: vous êtes idiots [vuz‿ɛtz‿idjo] (vi estas stultaj)

Inter la formoj de verboj avoir (havi) kaj être (esti) kaj participo: elle est allée [ɛl ɛt‿alé] (ŝi iris)

Inter rolvorteto (prepozicio) kaj ties komplemento: dans un champ [dɑ̃z‿œ̃/ɛ̃ ʃɑ̃] (sur kampo)

Inter adverbo kaj la sekvanta vorto, kiun ĝi modifas: très heureŭ [tʁɛz‿œʁœ] (tre feliĉa)

Inter verbo kaj ties komplemento: je crois en toi [jə kʁwaz‿ɑ̃ twa] (mi fidas vin)

Inter o-vorto je multenombro kaj la sekvanta a-vorto: des arbres immenses [dɛz‿aʁbʁəz‿imɑ̃s] (grandegaj arboj)

Malpermesitaj kunligoj

Post et (kaj)

Antaŭ vorto, kiu komenciĝas per aspiracia h: des haricots [dɛ aʁiko] (fazeoloj)

Gramatiko

Substantivoj, adjektivoj kaj pronomoj

La franca lingvo havas du genrojn kaj du nombrojn, sed ne plu havas kazojn, escepte de pronomoj.

Verbo

En la franca lingvo estas konjugacioj. La verboj varias laŭ la gramatika persono, la modalo kaj la tempo. Estas tri grupoj de verboj (kaj du helpverboj).

Ekzemple : verboj konjugaciataj en la indikativo de la prezenco.

*parler* (paroli), unua grupo
Persono	Verbo	Tradukaĵo
je	parle	mi parolas
tu	parles	vi parolas
il, elle, on	parle	li, ŝi, oni (ĝi) parolas
nous	parlons	ni parolas
vous	parlez	vi parolas
ils, elles	parlent	ili parolas

*finir* (fini), dua grupo
Persono	Verbo	Tradukaĵo
je	finis	mi finas
tu	finis	vi finas
il, elle, on	finit	li, ŝi, oni (ĝi) finas
nous	finissons	ni finas
vous	finissez	vi finas
ils, elles	finissent	ili finas

*prendre* (preni), tria grupo
Persono	Verbo	Tradukaĵo
je	prends	mi prenas
tu	prends	vi prenas
il, elle, on	prend	li, ŝi, oni (ĝi) prenas
nous	prenons	ni prenas
vous	prenez	vi prenas
ils, elles	prennent	ili prenas

*être* (esti), helpverbo
Persono	Verbo	Tradukaĵo
je	suis	mi estas
tu	es	vi estas
il, elle, on	est	li, ŝi, oni (ĝi) estas
nous	sommes	ni estas
vous	êtes	vi estas
ils, elles	sont	ili estas

Francdevenaj Esperantaj vortoj

Multaj Esperantaj vortoj venas el la franca lingvo, kaj multege da esperantaj neologismoj simple estas francaj vortoj kun normigita Esperanto-prononco kaj aldonita -o-finaĵo.

Ekzemploj : absorbi, adopti, brodi, diri, dormi, fini, honori, lavi, profiti, agresi, akomodi, asimili, ataki, deziri, doni, esperi, froti, grati, izoli, krii, lui, metodo, piki, proklami, rafini, regali, revi, debuti, disputi, refuti, repudii, aplaŭdi, brili, cedi, cirkuli, defendi, degeli, disocii, ekspedi, fenestro, improvizi, inventi, inspekti, instrui, kelkaj, kelkfoje, komerci, kongreso, kondamni, komenci, konsterni, liveri, manĝi, marĉandi, naŭzi, neĝo, neglekti, parolo, percepti, pesi, pluvi, protekti, respondi, rigardi, rikolti, traduki, vendi.

Tamen, multaj en tiuj vortoj ankaŭ ekzistas en aliaj latinidaj lingvoj.

Langrompilo

Fama franca langrompilo estas la frazo Les chaussettes de l’archiduchesse sont-elles sèches, archi-sèches ?. [lɜ ʃo'sɜt də l‿aʀʃidy'ʃɜs sõt‿ɜl sɜʃ aʀʃi'sɜʃ]

Specimeno: Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj

Artikolo 1a

Tous les êtres humains naissent libres et égaŭ en dignité et en droits. Ils sont doués de raison et de conscience et doivent agir les uns envers les autres dans un esprit de fraternité.

Artikolo 2a

Chacun peut se prévaloir de tous les droits et de toutes les libertés proclamés dans la présente Déclaration, sans distinction aucune, notamment de race, de couleur, de sexe, de langue, de religion, d'opinion politique ou de toute autre opinion, d'origine nationale ou sociale, de fortune, de naissance ou de toute autre situation.
De plus, il ne sera fait aucune distinction fondée sur le statut politique, juridique ou international du pays ou du territoire dont une personne est ressortissante, que ce pays ou territoire soit indépendant, sous tutelle, non autonome ou soumis à une limitation quelconque de souveraineté.

Bildaro

Malhelblua: francparolanta - Blua: oficiala lingvo
Regionaj lingvoj de Francio
Franclingva Afriko

Vidu ankaŭ

Eksteraj ligiloj

Ŝablono:EL La franca akademio Ŝablono:EL French 101 La franca por komencantoj angle Ŝablono:EL http://agence.francophonie.org/ La Francophonie Ŝablono:EL Ethnologue raporto pri la franca Ŝablono:EL Franca klavaro Ŝablono:EL Vortaro pri franca lingvo

Literaturo

Monato, internacia magazino sendependa, numero 1993/10, paĝo 23: La franca verkita de Bradley Kendal.

Kategorio Franca lingvo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Franca lingvo en la Vikivortaro (Universala vortaro)
Franca lingvo en la Vikicitaro (Kolekto de citaĵoj)
Franca lingvo en Vikinovaĵoj (Liberaj novaĵoj)
Kategorio Franca lingvo en la Vikinovaĵoj (Liberaj novaĵoj)
Franca lingvo en Vikivojaĝo (Turisma gvidilo)
Vikipedio en Franca lingvo (Reta enciklopedio)

[1] ttp://www.francophonie.org/Estimation-des-francophones.html

[2] ttp://www.upu.int/fr/lupu/langues.html

[3] ttp://www.francophonie.org/IMG/pdf/pays-plus-1-million-locuteurs.pdf

[1]

[2]

[3]

@@ Linio 18: / Linio 18: @@
 [[Dosiero:Flag of La Francophonie.svg|eta|150px|Logobildo de [[Franclingvio]]]]
-La '''franca lingvo''' (france: ''langue française'', ''français'' /fʁɑ̃sɛ/) estas latinida lingvo parolata de '''274 milionoj'''<ref>http://www.francophonie.org/Estimation-des-francophones.html</ref> (ĉ. duono kiel dua lingvo), precipe en [[Francio]], [[Kanado]], [[Alĝerio]], [[Haitio]], [[Belgio]], [[Svislando]], [[Afriko]] kaj [[Usono]]. Ĝi estas oficiala lingvo de [[UN]] kaj unu el la ĉefaj internaciaj lingvoj en Afriko.
+La '''franca lingvo''' (france: ''langue française'', ''français'' /fʁɑ̃sɛ/) estas latinida lingvo parolata de '''274 milionoj'''<ref>http://www.francophonie.org/Estimation-des-francophones.html</ref> (ĉ. duono kiel dua lingvo), precipe en [[Francio]], [[Kanado]], [[Alĝerio]], [[Haitio]], [[Belgio]], [[Svislando]], multaj landoj de Nord- kaj Okcident-[[Afriko]] kaj ankaŭ en [[Usono]]. Ĝi estas unu el la oficialaj lingvoj de [[UN]], de [[Eŭropa Unio]] kaj unu el la ĉefaj internaciaj lingvoj en Afriko. Ĝi estas ankaŭ la oficiala lingvo de [[Universala Poŝta Unio]]<ref>http://www.upu.int/fr/lupu/langues.html</ref>, kreita en 1874.
 La franca lingvo estas [[romanida lingvo]] precipe elvenante el la vulgara [[latino]] parolata en [[Gaŭlio]]. Oni konsideras ke la [[malnovfranca lingvo]] ekzistis de la [[842]] ĝis ĉirkaŭ [[1400]] (la kodo de tiu lingvo laŭ ISO 639 estas fro). De ĉirkaŭ [[1400]] ĝis [[1600]] la lingvo estas nomata [[Franca (meza)|meza franca]] (ISO 639: frm).
 == Franclingvio ==
-[[Franclingvio]] estas la nomo de la aro da landoj kaj regionoj de la mondo, kie la franca lingvo estas parolata. Laŭ ''[[Internacia Organizaĵo de la Franclingvio]]'' (IOF), almenaŭ ĉi tiuj landoj havis pli ol 4 milionojn da franclingvanoj en 2014<ref>http://www.francophonie.org/IMG/pdf/pays-plus-1-million-locuteurs.pdf</ref>:
+[[Franclingvio]] estas la nomo de la aro da landoj kaj regionoj de la mondo, kie la franca lingvo estas parolata (oficiale, denaske, aŭ kiel dua lingvo). Laŭ ''[[Internacia Organizaĵo de la Franclingvio]]'' (IOF), almenaŭ ĉi tiuj landoj havis pli ol 4 milionojn da franclingvanoj en 2014<ref>http://www.francophonie.org/IMG/pdf/pays-plus-1-million-locuteurs.pdf</ref>:
 # '''62,97''' - {{Francio}}
 # '''33,22''' - {{Kongo Kinŝasa}}
@@ Linio 41: / Linio 41: @@
 # '''4,45''' - {{Haitio}}
 # '''4,28''' - {{Senegalo}}
+[[Dosiero:Langues de la France eo.svg|eta|Minoritataj regionaj kaj parencaj lingvoj en Francio.]]
 == Parencaj lingvoj kaj dialektoj ==
@@ Linio 192: / Linio 193: @@
 Inter rolvorteto (prepozicio) kaj ties komplemento: ''dans un champ'' [dɑ̃z‿œ̃/ɛ̃ ʃɑ̃] (sur kampo)
-Inter adverbo kaj la sekvanta vorto, kiun ĝi modifas: ''très heureux'' [tʁɛz‿œʁœ] (tre feliĉa)
+Inter adverbo kaj la sekvanta vorto, kiun ĝi modifas: ''très heureŭ'' [tʁɛz‿œʁœ] (tre feliĉa)
 Inter verbo kaj ties komplemento: ''je crois en toi'' [jə kʁwaz‿ɑ̃ twa] (mi fidas vin)
@@ Linio 357: / Linio 358: @@
 == Specimeno: [[Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj]] ==
 ; Artikolo 1a
-Tous les êtres humains naissent libres et égaux en dignité et en droits. Ils sont doués de raison et de conscience et doivent agir les uns envers les autres dans un esprit de fraternité.
+Tous les êtres humains naissent libres et égaŭ en dignité et en droits. Ils sont doués de raison et de conscience et doivent agir les uns envers les autres dans un esprit de fraternité.
 ; Artikolo 2a
 # Chacun peut se prévaloir de tous les droits et de toutes les libertés proclamés dans la présente Déclaration, sans distinction aucune, notamment de race, de couleur, de sexe, de langue, de religion, d'opinion politique ou de toute autre opinion, d'origine nationale ou sociale, de fortune, de naissance ou de toute autre situation.
@@ Linio 366: / Linio 367: @@
 Dosiero:Map-Francophone World.png|Malhelblua: francparolanta - Blua: oficiala lingvo
 Dosiero:Langues de la France1.gif|Regionaj lingvoj de Francio
-Dosiero:Langues de la France eo.svg|Esperantaj nomoj de regionaj lingvoj de Francio
 Dosiero:Francophone_Africa.svg|Franclingva Afriko
 </gallery>