Tajvano: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[nekontrolita versio][nekontrolita versio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Linio 44: Linio 44:
Insulo proksime de la kontinenta [[Ĉinio]]. Aŭtonoma regiono. Ĝi estas efektiva protektorato de [[Usono]].
Insulo proksime de la kontinenta [[Ĉinio]]. Aŭtonoma regiono. Ĝi estas efektiva protektorato de [[Usono]].
-->
-->
'''Tajvano''' (ĉine: ''Táiwān'', 臺灣 aŭ 台灣) '''Formozo''' (nomo donita de la portugaloj), oficiale '''Republic of China Taiwan (ROC)''', '''La Respubliko de Ĉinio''' (ĉine: 中華民國; pinjine: Zhōnghuá Mínguó; esperante: Ĝonghua Minguo) estas [[insulo]] situanta sud-oriente de la [[kontinento|kontinenta]] [[Ĉinio]]. [[secesio|Secesiinte]] disde [[Ĉinio]] en [[1949]], ĝi, kun kelkaj aliaj insuloj, konsistigas la [[Respubliko Ĉinio|Respublikon Ĉinion]] (''Zhōnghuá mínguó'', 中華民國), fonditis en [[1911]].
'''Tajvano''' (ĉine: ''Táiwān'', 臺灣 aŭ 台灣), antaŭe konata kiel Formozo (nomo donita de la portugaloj), oficiale '''La Respubliko de Ĉinio''' (ĉine: 中華民國; pinjine: Zhōnghuá Mínguó; fonetike esperante: Ĝonghua Minguo) estas [[insulo]] situanta sud-oriente de la [[kontinento|kontinenta]] [[Ĉinio]]. Tajvanaj najbaroj inkludas Ĉinio, [[Filipinoj]], kaj [[Japanio]]. Ĝi, kun kelkaj aliaj insuloj, konsistigas la [[Respubliko Ĉinio|Respublikon Ĉinion]] (''Zhōnghuá mínguó'', 中華民國), fonditis en [[1911]]. Tajvan estas la plej popolriĉa ne [[Unuiĝintaj Nacioj]] ŝtato kaj la plej granda ekonomio eksteren de la Unuiĝintaj Nacioj.


La insulo de Tajvano estis ĉefe loĝata de tajvana praloĝantoj antaŭ ĉinoj komencis enmigri al la insulo en la deksepa jarcento. Eŭropaj koloiadoj kaj la Reĝlando de Tungningo establis baldaŭ antaŭ la [[Dinastio Qing|Dinastion Ĉingon]], la lasta dinastio de Ĉinio, aneksis la insulon. Tajvan estis cedita al [[Japana Imperio]] en 1895, post kiam Ĉinga Dinastio estis venkitaj en la [[Unua ĉina-japana milito|Unua Ĉina-Japana Milito]]. Dum Tajvano estis sub japana rego, la Respubliko Ĉinio establis sur la kontinento en 1912 post la falo de la Dinastio Ĉingo. Sekvante la japana kapitulaco al la aliancanoj en 1945, la RĈ prenis kontrolon de Tajvano.
Ĝia ĉefurbo estas [[Tajpeo]].

En 1949, la [[Komunista Partio de Ĉinio]] prenis plenan kontrolon de la kontinento kaj fondis la [[Ĉina Popola Respubliko]]. La RĈ registaro fuĝis al Tajvano kaj daŭre astertas esti la legitima registaro de la tuta Ĉinio. Hodiaŭ, la ĉefa insulo (Tajvana insulo) konsistigas 99% de ĝian faktan teritorion.

La RĈ daŭre reprezentis Ĉinion ĉe la Unuiĝintaj Nacioj ĝis 1971, kiam la ĈPR supozis Ĉinion seĝon per [[Rezolucio 2758]], kaŭzante la RĈ perdi lian UN-on membrecon. Internacia rekono de la RĈ grade erodita kiel plej multaj landoj ŝanĝis sian "Ĉinion" rekonon al la ĈPR. Hodiaŭ, 21 UN-aj membroŝtatoj kaj [[Vatikano|la Vatikano]] subtenas oficialajn diplomatiajn rilatojn kun la RĈ. Diplomatoj tutmonde evitas mencias "la Respublika Ĉinia" oficiala nomo kaj anstataŭ uzas diversajn aliajn nomadojn kiel Ĉina Tajpeo, "Tajvano, Ĉinio" aŭ simple "Tajvano" por raporti al la RĈ.

En la 1980-aj kaj fruaj 1990-aj jarojm Tajvano ŝanĝiĝis de [[milita diktatoreco]]<nowiki/>kun unu partia sistemo de registaro, regita de la [[Kuomintango]], al plurpartia sistemo kun universala voĉdonado. La milita diktatoreco nomiĝis [[La Blanka Teroro|La Blankan Teroron]].

Tajvano subtenas stabilan industrian ekonomion kiel rezulto de la rapida ekonomia kresko kaj industriigo, kiu nomiĝis la [[Tajvano Miraklo]]. Tajvano estas unu el la [[Kvar Aziaj Tigroj]] kaj membro de la [[Monda Organizaĵo pri Komerco]] kaj [[Azia-Pacifika Ekonomia Kunlaborado]]. La 21-a plej granda ekonomio en la mondo, lia alt-teknologia industrio okupas ŝlosilan rolon en la monda ekonomio. Tajvano estas klasifikita alte en terminoj de libereco de la gazetaro, sanservo, publika eduko, ekonomia libereco, kaj homa disvolviĝo.

La komplikaĵoj de Tajvana historio ekde 1945 kreis kelkajn praktikajn problemojn por liaj homoj. Ŝlosila inter tiuj estas la ĝusta naturo de [[Tajvana nacia identeco]], la dubasenca internacia politika statuso de Tajvano, kaj la malfacila [[Transversaj-Marolaj ritaloj]]. En Tajvano, tiuj aferoj generas debaton inter politikaj partioj kaj kandidatoj. La ĈPR daŭre asteri la [[Unu-Ĉino Politiko]], en kiu ĝi estas unika laŭleĝa registaro de "Ĉinio" kaj ke Tajvano estas provinco de Ĉinio. La ĈPR minacis la uzo de militforto kiel respondo al ajna formala deklaro de Tajvana de nacia sendependeco aŭ ajna decido de ĈPR-aj gvidantoj ke paca Ĉina Unuiĝo ne plu eblas.


== Nomoj ==
== Nomoj ==

Kiel registrite je 15:45, 18 nov. 2016

Por aliaj uzoj, vidu la paĝon Tajvano (apartigilo).
Tajvano
La Respubliko de Ĉinio
臺灣
Táiwān

Flago de Tajvano

Blazono de Tajvano

Detaloj Detaloj
Nacia himno:
《中華民國國歌》
Nacia Himno de Tajvano
《中華民國國旗歌》
Himno de la Nacia Flago
Nacia devizo: neniu
Situo
neagnoskita ŝtatoinsula lando • demokratia respubliko • landosuverena ŝtato
Bazaj informoj
Ĉefurbo Tajpeo1
Oficiala(j) lingvo(j) tajvana norma ĉina lingvo, Tajvana hakaa, Tajvana lingvo, Amis, Paiwan, Kinmen dialect, O-ku-uā, Matsu dialect, tajvana signolingvo, Saisiyat, pujuma lingvo, Atayal, Tsou, Bunun, Rukai, Truku, sedeka lingvo, Sakizaya, Yami, Kavalan, Kanakanavu, Saaroa
Uzata(j) lingvo(j) ĉina (oficiala), hokla aŭ "tajvana", hakaa, aborigenaj lingvoj
Areo 35.980 kv. metroj km²
- % de akvo 10,3 %
Loĝantaro 23.440.278 (2015) (aŭgusto 2019)
Loĝdenso 636,3 loĝ./km²
Horzono +8
Interreta domajno tw
Landokodo TW
Telefona kodo 886
Plej alta punkto Jadmonto
Politiko
Politika sistemo Respubliko
Ŝtatestro Prezidantino Caj Ingwen
Ĉefministro Caj Ingwen
Ekonomio
Valuto Nova tajvana dolaro (TWD)
vdr

Tajvano (ĉine: Táiwān, 臺灣 aŭ 台灣), antaŭe konata kiel Formozo (nomo donita de la portugaloj), oficiale La Respubliko de Ĉinio (ĉine: 中華民國; pinjine: Zhōnghuá Mínguó; fonetike esperante: Ĝonghua Minguo) estas insulo situanta sud-oriente de la kontinenta Ĉinio. Tajvanaj najbaroj inkludas Ĉinio, Filipinoj, kaj Japanio. Ĝi, kun kelkaj aliaj insuloj, konsistigas la Respublikon Ĉinion (Zhōnghuá mínguó, 中華民國), fonditis en 1911. Tajvan estas la plej popolriĉa ne Unuiĝintaj Nacioj ŝtato kaj la plej granda ekonomio eksteren de la Unuiĝintaj Nacioj.

La insulo de Tajvano estis ĉefe loĝata de tajvana praloĝantoj antaŭ ĉinoj komencis enmigri al la insulo en la deksepa jarcento. Eŭropaj koloiadoj kaj la Reĝlando de Tungningo establis baldaŭ antaŭ la Dinastion Ĉingon, la lasta dinastio de Ĉinio, aneksis la insulon. Tajvan estis cedita al Japana Imperio en 1895, post kiam Ĉinga Dinastio estis venkitaj en la Unua Ĉina-Japana Milito. Dum Tajvano estis sub japana rego, la Respubliko Ĉinio establis sur la kontinento en 1912 post la falo de la Dinastio Ĉingo. Sekvante la japana kapitulaco al la aliancanoj en 1945, la RĈ prenis kontrolon de Tajvano.

En 1949, la Komunista Partio de Ĉinio prenis plenan kontrolon de la kontinento kaj fondis la Ĉina Popola Respubliko. La RĈ registaro fuĝis al Tajvano kaj daŭre astertas esti la legitima registaro de la tuta Ĉinio. Hodiaŭ, la ĉefa insulo (Tajvana insulo) konsistigas 99% de ĝian faktan teritorion.

La RĈ daŭre reprezentis Ĉinion ĉe la Unuiĝintaj Nacioj ĝis 1971, kiam la ĈPR supozis Ĉinion seĝon per Rezolucio 2758, kaŭzante la RĈ perdi lian UN-on membrecon. Internacia rekono de la RĈ grade erodita kiel plej multaj landoj ŝanĝis sian "Ĉinion" rekonon al la ĈPR. Hodiaŭ, 21 UN-aj membroŝtatoj kaj la Vatikano subtenas oficialajn diplomatiajn rilatojn kun la RĈ. Diplomatoj tutmonde evitas mencias "la Respublika Ĉinia" oficiala nomo kaj anstataŭ uzas diversajn aliajn nomadojn kiel Ĉina Tajpeo, "Tajvano, Ĉinio" aŭ simple "Tajvano" por raporti al la RĈ.

En la 1980-aj kaj fruaj 1990-aj jarojm Tajvano ŝanĝiĝis de milita diktatorecokun unu partia sistemo de registaro, regita de la Kuomintango, al plurpartia sistemo kun universala voĉdonado. La milita diktatoreco nomiĝis La Blankan Teroron.

Tajvano subtenas stabilan industrian ekonomion kiel rezulto de la rapida ekonomia kresko kaj industriigo, kiu nomiĝis la Tajvano Miraklo. Tajvano estas unu el la Kvar Aziaj Tigroj kaj membro de la Monda Organizaĵo pri Komerco kaj Azia-Pacifika Ekonomia Kunlaborado. La 21-a plej granda ekonomio en la mondo, lia alt-teknologia industrio okupas ŝlosilan rolon en la monda ekonomio. Tajvano estas klasifikita alte en terminoj de libereco de la gazetaro, sanservo, publika eduko, ekonomia libereco, kaj homa disvolviĝo.

La komplikaĵoj de Tajvana historio ekde 1945 kreis kelkajn praktikajn problemojn por liaj homoj. Ŝlosila inter tiuj estas la ĝusta naturo de Tajvana nacia identeco, la dubasenca internacia politika statuso de Tajvano, kaj la malfacila Transversaj-Marolaj ritaloj. En Tajvano, tiuj aferoj generas debaton inter politikaj partioj kaj kandidatoj. La ĈPR daŭre asteri la Unu-Ĉino Politiko, en kiu ĝi estas unika laŭleĝa registaro de "Ĉinio" kaj ke Tajvano estas provinco de Ĉinio. La ĈPR minacis la uzo de militforto kiel respondo al ajna formala deklaro de Tajvana de nacia sendependeco aŭ ajna decido de ĈPR-aj gvidantoj ke paca Ĉina Unuiĝo ne plu eblas.

Nomoj

La nomo "Tajvano" estas el angla lingvo "Taiwan" el ĉina lingvo "Taiwan." Taiwan signifas grandan ankrejonpotencan markolon ĉine. Tajvana maljuna nomo estis "Formoso," el "Formosa" angle kaj portugale. Ĝi signifas "bela insulo" portugale.

Historio

Prahistorio de Tajvano

Indicoj de homa setlado en Tajvano datiĝas ĝis antaŭ 30.000, kvankam la unuaj loĝantoj de Tajvano estis eble gene malsimilaj de ajna grupo nun loĝanta la insulon. Antaŭ ĉ. 4.000 jaroj, prauloj de la nunaj tajvanaj aborigenoj setlis en Tajvano. Ĉi tiuj aborigenoj havas genan rilaton kun malajoj kaj polinezianoj, kaj lingvistoj klasas iliajn lingvojn kiel aŭstroneziajn. Oni supozas ke oni povas spuri la praularon de polinezianoj ĝis Tajvano.

Fruaj setladoj

Hanaj ĉinoj eksetlis en la insularo Penghuoj (nomata ankaŭ Peskadoroj aŭ Pescadores) en la 12a jarcento, sed la malamikaj triboj de Tajvano kaj ĉi ties manko de la komercaj resursoj valoraj tiuepoke igis ĝin nealloga ĝis la 16a jarcento, krom por "okazaj aventuristoj aŭ fiŝistoj emaj al interŝanĝado de varoj".

Registraĵoj el la antikva Ĉinio montras ke hanaj ĉinoj eble konis la ekziston de la ĉef-insulo Tajvano jam de la periodo de la Tri Reĝlandoj (3a jarcento, 230 a.K.), doninte al proksimaj insuloj nomojn kiel Granda Liuqiu kaj Eta Liuqiu (etimologie, sed eble ne semantike, identaj al Ryūkyū en la japana), kvankam neniun el tiuj nomoj oni povis rilatigi definitive kun la ĉef-insulo Tajvano. Oni asertis sed ne pruvis ke la admiralo Cheng Ho (Zheng He) de la dinastio Ming vizitis Tajvanon inter 1403 kaj 1424.

Respubliko de Tajvano sub japana regado

Krom la 184 tagoj, dum kiuj ´estis deklarita sendependa, la Respubliko de Tajvano kaj poste la Respubliko Ĉinio estis sub la japana regado de 1895 ĝis 1945.

Historio de la Respubliko Ĉinio (1912-1949)

Historio de la Respubliko Ĉinio post 1949

La 16-an de januaro 2016 la partio kontraŭstaranta amikiĝon kun Ĉinio DPP gajnis la balotojn pri la parlamento kaj pri la registaro. Fariĝis prezidanto Sinjorino Cai Ing-ŭen.

Geografio

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Geografio de Tajvano.

Urboj

Medio kaj poluo

Naturaj resursoj

Energiaj resursoj

Socio

Etnaj grupoj

La ĉefaj etnaj grupoj en Tajvano estas la hokloj (70%), la hakaoj (15%), la t.n. kontinentanoj (13%), kaj la aborigenoj (2%).

Lingvoj

La ĉefaj lingvoj parolataj en Tajvano estas la ĉina (oficiala lingvo de la Respubliko Ĉinio), la hokla (ofte nomata ankaŭ "tajvana"), la hakaa, kaj la diversaj aborigenaj lingvoj. Dum en kontinenta Ĉinio oni adaptis la ideogramojn, tiuj reformoj ne estis transprenitaj en Tajvano. El tio oni komprenas, ke la skribaj lingvoj de Ĉinio kaj Tajvano ne komplete samas.

Religioj

Kulturo

Vidu ankaŭ

Eksteraj ligiloj

mapo de Tajvano

Ŝablono:Ĝermo-geografio