Iława: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kozyra (diskuto | kontribuoj)
Neniu resumo de redakto
Kozyra (diskuto | kontribuoj)
Linio 76: Linio 76:
[[Dosiero:Ptaki na Jezioraku.JPG|eta|200px|[[fuliko|La nigra fuliko]] sur la Lago Malgranda Jeziorak en Iława]]
[[Dosiero:Ptaki na Jezioraku.JPG|eta|200px|[[fuliko|La nigra fuliko]] sur la Lago Malgranda Jeziorak en Iława]]
[[Dosiero:Gimnazjum nr 1.JPG|eta|dekstra|200px|<center>La gimnazio n-ro 1 de [[Nikolao Koperniko]] en Iława]]
[[Dosiero:Gimnazjum nr 1.JPG|eta|dekstra|200px|<center>La gimnazio n-ro 1 de [[Nikolao Koperniko]] en Iława]]
Na początku 1520 roku miasto przeszło na krótko pod panowanie polskie. Jednak 30 września 1520 roku mieszkańcy opowiadający się po stronie zakonu zdradzili, przez co miasto ponownie zdobyły wojska krzyżackie. Po zawarciu traktatu krakowskiego Polską a Zakonem Krzyżackim (1525) Iława znalazła się w Prusach Książęcych, które pozostawały polskim lennem do podpisania traktatów welawsko-bydgoskich w 1657 roku. Od tego czasu miasto znalazło się granicach niezależnych już Prus Książęcych, które w 1701 roku wraz z Brandenburgią utworzyły Królestwo Prus. Od połowy XVI do połowy XVII wieku liczba ludności miasta nie przekraczała 600 osób. Wiek XVII to głównie walka częstymi pożarami oraz zniszczeniami wojennymi spowodowanymi przez wojska szwedzkie. W 1706 roku praktycznie większość miasta zostaje strawiona przez pożar. Ocalał jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. W 1758 roku miasto krótkotrwale okupują Rosjanie.
Na początku 1520 roku miasto przeszło na krótko pod panowanie polskie. Jednak 30 września 1520 roku mieszkańcy opowiadający się po stronie zakonu zdradzili, przez co miasto ponownie zdobyły wojska krzyżackie. Post la '''krakova traktato''' inter Pollando kaj la ŝtato de [[Teŭtona Ordeno]] (en la jaro 1525) la urbo Iława elkestis en la [[Duklando Prusio]], kaj la duklando estis kiel [[feŭdo]] de Pollando ĝis la traktato de [[Bydgoszcz]]-[[Welawa]] en la jaro 1657. Od tego czasu miasto znalazło się granicach niezależnych już Prus Książęcych, które w 1701 roku wraz z Brandenburgią utworzyły Królestwo Prus. Od połowy XVI do połowy XVII wieku liczba ludności miasta nie przekraczała 600 osób. Wiek XVII to głównie walka częstymi pożarami oraz zniszczeniami wojennymi spowodowanymi przez wojska szwedzkie. W 1706 roku praktycznie większość miasta zostaje strawiona przez pożar. Ocalał jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. W 1758 roku miasto krótkotrwale okupują Rosjanie.


=== Historio de Iława de la 19a jc ĝis la 0a jc ===
=== Historio de Iława de la 19a jc ĝis la 0a jc ===

Kiel registrite je 07:53, 1 okt. 2017

La Lago Jeziorak en Iława
Iława

Flago

Blazono

Flago Blazono
urba municipo de Pollando
Iława (Pollando)
Iława (Pollando)
DMS
Mapo
Mapo
Mapo
Genitivo de la nomo Iławy
Provinco Varmio-Mazurio
Distrikto Distrikto Iława
Komunumo Komunumo Iława
Speco de komunumo Urba
Urba komunumo Jes
Fondita en 1305
Urborajtoj 1305 - juro chełmińskie
Koordinatoj 53° 36′ N, 19° 34′ O (mapo)53.619.566666666667Koordinatoj: 53° 36′ N, 19° 34′ O (mapo)
Alto super la marnivelo 100 ... 150 m
Areo 21,88 km²
Loĝantaro 33912 (en 2006)
Loĝdenso 1 550 loĝ./km²
Poŝtkodo 14-200 do 14-210
Telefona antaŭkodo 89
Aŭtokodo NIL
TERYT 6283507011
Estro Włodzimierz Ptasznik
Titolo de estro Urbestro
Adreso de estraro ul. Niepodległości 13
Poŝtkodo de estraro 14-200
Telefono de estraro 89 649-28-42
Fakso de estraro 89 649-26-31
Ĝemelaj urboj  Germanio: Herborn
 Nederlando: Tholen
 Litovio: Gargždai
Komunuma retejo http://www.ilawa.pl
vdr
La urbodomo en Iława
La ĉefa stacidomo en Iława
La Lago Malgranda Jeziorak kaj la elektra muelejo en Iława

Iława estas urbo en Varmio-Mazurio en Pollando. Ĝi apartenas al samnoma komunumo kaj estas la administra centro de samnoma distrikto Iława. Ĝis la jaro 1945 la urbo estis parto de historia Orienta Prusio kaj apartenis al Germanio: La urba nomo ĝis tiam estis Eylau.

La "pogezanoj" loĝis ĉe la nuna Tolkmicko; la pli singarda mapo de la prusaj triboj dum la 13-a jarcento laŭ la Encyclopaedia Lithuanica;
grize: la "galindoj" markitaj kiel baltoj, sed ne kiel praprusoj,
la regionoj Sasnia kaj Lubavia markitaj kiel miksitaj praprusaj-slavaj regionoj
La mapo de la bataloj de praprusoj kontraŭ Teŭtona Ordeno dum la 2-a ribelo de praprusoj
La historiaj regionoj en la iama Prusio
La dokumento de Prusia Konfederacio kiu oferas al la pola reĝo Kazimiro la 4-a la enkorporigon de la teŭtona Prusio al Krono de la Regno de Pollando, 1454, (Pola Centra Arkivo de Historiaj Dokumentoj), la gvidanto de la Prusa Konfederacio estis Jan Bażyński kiu naskiĝis en Tolkmicko
La Ŝtato de Teŭtona ordeno post la Dektrijara Milito, la 1466 jaro
Mapo de 1576 de Prusio fare de Caspar Henneberg: Reĝa Prusio (sen suda Pomerio) aperas blanke, Duka Prusio palflave
La teritorio de la Krono de la Regno de Pollando kaj Grandprinclando Litovio (Litvo), dum la jaroj 1619–1622, post la armistico (batalhalto) en Deulino (Dywilin), vidata sur la nunaj limoj de la landoj en Eŭropo.
Legendo:
  •  Krono de la Regno de Pollando, 1635
  •  Duklando Prusio – feŭdo de la Krono de la Regno de Pollando
  •  Grandprinclando Litovio (Litvo)
  •  Livonio – la teritoriaj posedaĵoj de la Krono de la Regno de Pollando kaj Grandprinclando Litovio (Litvo)
  •  Kurlando – feŭdo de la Krono de la Regno de Pollando
  • La Respubliko de Ambaŭ Nacioj post la dispartigoj de Pollando-Litovio

    Historio

    Historio de Iława en la Mezepoko

    La plej frue setligita loko proksime de hodiaŭa Iława (germane: Deutsch-Eylau) estis la slava burgo ĉe la Lago Silno apud la vilaĝo Kamionka, ĝi estis ĉe la vojo de Chełmno (germane: Kulm) al la historia praprusa Pogezanio. Pierwsze wzmianki o ziemiach, na których leży Iława sięgają roku 1226, kiedy Konrad I mazowiecki (1187-1247) wydał dokument, zapowiadający przybycie Krzyżaków na te tereny. Mieli oni chrystianizować pogan, którzy władali także terenami, na których obecnie leży Iława. Po opanowaniu przez Krzyżaków i podboju Prus w 1283 roku obszar ten objęty został akcją kolonizacyjną. Miasto założył komtur krzyżacki z Dzierzgoń (germane: Christburg) Sieghard von Schwarzburg w 1305 roku. W tym samym roku Iława otrzymała prawa miejskie. Położenie geograficzne (teren otoczony wodami, więc łatwy w obronie) oraz ulokowanie miasta w miejscu dawnej staropruskiej osady rybackiej zdecydowały o lokalizacji miasta w tym miejscu. W powstaniu 1454 iławianie stanęli po stronie ZwiązkuPruskiego dążącego do przejścia Prus spod rządów krzyżackich do polskich. Po przegranej bitwie pod Chojnicami Iława znalazła się w granicach państwa krzyżackiego. Rezulte de la dektrijara milito dum la jaroj 1454-1466, Iława dum iom da tempo estis en Duklando Prusio kiel feŭdo de la Krono de la Regno de Pollando.

    Historio de Iława de la 16a ĝis la 18a jc

    La akvomuelejo ĉe la rivero Iławka en Iława
    La renesanca sonorilturo ĉe la Preĝejo de la Transfiguriĝo en Iława
    La modernisma palaco en Iława
    Pli ol centjara kverko ĉe la Preĝejo de la Transfiguriĝo en Iława
    Dosiero:Grzybień 3.jpg
    La nimfeoj en Iława
    La nigra fuliko sur la Lago Malgranda Jeziorak en Iława
    La gimnazio n-ro 1 de Nikolao Koperniko en Iława

    Na początku 1520 roku miasto przeszło na krótko pod panowanie polskie. Jednak 30 września 1520 roku mieszkańcy opowiadający się po stronie zakonu zdradzili, przez co miasto ponownie zdobyły wojska krzyżackie. Post la krakova traktato inter Pollando kaj la ŝtato de Teŭtona Ordeno (en la jaro 1525) la urbo Iława elkestis en la Duklando Prusio, kaj la duklando estis kiel feŭdo de Pollando ĝis la traktato de Bydgoszcz-Welawa en la jaro 1657. Od tego czasu miasto znalazło się granicach niezależnych już Prus Książęcych, które w 1701 roku wraz z Brandenburgią utworzyły Królestwo Prus. Od połowy XVI do połowy XVII wieku liczba ludności miasta nie przekraczała 600 osób. Wiek XVII to głównie walka częstymi pożarami oraz zniszczeniami wojennymi spowodowanymi przez wojska szwedzkie. W 1706 roku praktycznie większość miasta zostaje strawiona przez pożar. Ocalał jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. W 1758 roku miasto krótkotrwale okupują Rosjanie.

    Historio de Iława de la 19a jc ĝis la 0a jc

    XIX wiek były dla miasta okresem szybkiego rozwoju. Miasto leżało przy szlaku handlowym z Gdańska do Warszawy oraz do Grudziądza i Malborka, więc napływać zaczęli do niego liczni osadnicy. Ożywienie gospodarcze pojawiło się wraz z otwarciem połączenia kolejowego z Toruniem i wybudowaniem bitych dróg. Sprzyjało temu także otwarcie w 1860 roku odgałęzienia Kanału Elbląskiego. Dzięki przekształceniu miasta w ważny węzeł komunikacyjny, Iława zaczęła się stopniowo rozrastać. Początek XX wieku był okresem dalszego rozwoju: wybudowano gazownię (1901), wodociągi miejskie (1903) i ratusz (1912). Gdy wybuchła II wojna światowa Iława liczyła 13 000 mieszkańców. W 1944 roku zaczęto przygotowania do ewakuacji ludności. 22 stycznia 1945 do Iławy wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. W wyniku działań wojennych miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Pod koniec 1945 roku zaczęli przybywać polscy osadnicy. W 1948 roku wywieziono z Iławy większość osób pochodzenia niemieckiego, pozostałych na tych terenach. Miasto zaczęło się dynamicznie odbudowywać i rozwijać.

    Bibliografio:

    Stanisław Achremczyk (2006): Iława 1305-2005. Siedemset lat dziejów, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.

    Wojciech Chudziak (2002): Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 4, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.

    Roman Groszkowski, Stanisław Baruchowski (2000): Iława na dawnej pocztówce, SBBK, Iława.

    Georg Hermanowski, Heinz Georg Podehl (1996): Ostpreußen-Lexikon. Geographie, Geschichte, Kultur, Bechtermunz Verlag, Augsburg.

    Mieczysław Hoffmann, Jerzy Sikorski (1971): Iława i okolice, Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej, Olsztyn.

    Zdzisław Jaczewski, Zbigniew Grabowski (1977): Pojezierze Iławsko-Ostródzkie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa.

    Karl Josef Kaufmann, Jędrzej Skrobot, Wiesław Skrobot (2010): Dzieje miasta Iławy, Towarzystwo Miłośników Ziemi Iławskiej, Iława.

    Hanna Królikowska (1999): Iława, Towarzystwo Miłośników Ziemi Iławskiej, Olsztyn.

    Kazimierz Lech Skrodzki, Wanda Cydzik, Janusz Sokołowski (2005): Dzieje ziemi zalewskiej 1305-2005, Urząd Miejski, Zalewo.

    Andrzej Wakar (1972): Iława. Z dziejów miasta i powiatu, Wydawnictwo „Pojezierze”, Olsztyn.

    Erich Weise (1981): Handbuch der historischen Stätten Deutschlands: Ostpreussen und Westpreussen, Kröner,Stuttgart.