Białogard: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Kozyra (diskuto | kontribuoj) |
Kozyra (diskuto | kontribuoj) |
||
| Linio 122: | Linio 122: | ||
===Bibliografio=== |
===Bibliografio=== |
||
[[Dosiero:Brama Połczyńska.jpg|eta|maldekstra|La Pordego de [[Połczyn]]]] |
|||
* Fritz Richard Barren, Städte-Atlas Pommern, [[Leer]]: Rautenberg, 1993. |
* Fritz Richard Barren, Städte-Atlas Pommern, [[Leer]]: Rautenberg, 1993. |
||
| Linio 136: | Linio 136: | ||
* Adam Wirski, Białogard przez wieki, [[Koszalin]]: Wydawnictwo Uczelniane Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej, 2000. |
* Adam Wirski, Białogard przez wieki, [[Koszalin]]: Wydawnictwo Uczelniane Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej, 2000. |
||
==Internacia kunlaboro== |
==Internacia kunlaboro== |
||
Kiel registrite je 08:38, 10 nov. 2018
| Białogard | |||||
|
|
| ||||
| Flago | Blazono | ||||
 | |||||
| urba municipo de Pollando • Hansa urbo • dua-nivela administra teritoria unuo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
 Mapo
| |||||
| Genitivo de la nomo | Białogardu | ||||
| Provinco | Okcidenta Pomerio | ||||
| Distrikto | Distrikto Białogardzki | ||||
| Komunumo | Komunumo Białogard | ||||
| Speco de komunumo | Urba | ||||
| Urba komunumo | Jes | ||||
| Koordinatoj | 54° 0′ N, 15° 59′ O (mapo)5415.983333333333Koordinatoj: 54° 0′ N, 15° 59′ O (mapo) | ||||
| Areo | 25,72 km² | ||||
| Loĝantaro | 24399 (en 2004) | ||||
| Loĝdenso | 948,6 loĝ./km² | ||||
| Poŝtkodo | 78-200 | ||||
| Telefona antaŭkodo | 94 | ||||
| Aŭtokodo | ZBI | ||||
| TERYT | 4324401011 | ||||
| Titolo de estro | Urbestro | ||||
| Adreso de estraro | ul. 1-go Maja 18 | ||||
| Poŝtkodo de estraro | 78-200 | ||||
| Telefono de estraro | 94 312-24-01 | ||||
| Fakso de estraro | 94 312-23-10 | ||||
| Ĝemelaj urboj | (Italio) Albano Laziale (Belgio) Olen (Estonio) Maardu (Germanio) Teterow (Germanio) Binz (Latvio) Aknīste (Svedio) Gnosjö | ||||
| Komunuma retejo | http://www.bialogard.info/ | ||||
Białogard (germane: Belgard, kaŝube: Biôłogarda, Biôłgard, Belgrod 1124, Belegarde 1159, Belegarde 1176, Belegarda 1194, Belgard 1229, Bjêłôgarda, Biôłogarda, Biôłgard, latine: civitas Albam (Gallus Anonymus))estas urbo en Okcidenta Pomerio en Pollando. Ĝi apartenas al komunumo Białogard en distrikto Białogardzki.
Historio
Historio de Białogard en Mezepoko
Białogard tio estas unu el la plej malnovaj burgoj en Pomerio. Jak wynika z badań archeologicznych, grodzisko białogardzkie w widłach Parsęty i Leśnicy powstało już w VIII wieku. Pierwotnie było to osiedle obronne skupiające około 70 mieszkańców, następnie w IX-X wieku gród plemienny, w XI wieku gród piastowski, a na początku XII wieku gród książęcy. Restis malmultaj memoraĵoj ligitaj kun historio de la urbo, kiam tiu regionoj estis sub la regado de la unua pola princo Mjeŝko la 1-a kaj la unua pola reĝo Boleslao la 1-a, nomata "la Brava". W umocnieniach obronnych grodu w Białogardzie odkryto jedynie ślady typowych dla Polan konstrukcji hakowych. We wczesnym średniowieczu podstawowymi dziedzinami gospodarki w tym regionie były rolnictwo, hodowla, rybołówstwo i myślistwo. Przez ziemię białogardzką prowadziły ważne szlaki handlowe. Jeden biegnący z Kołobrzegu przez Białogard na południe, a także drugi - trakt handlowy krajów nadbałtyckich, łączący Pomorze Gdańskie z krajami Europy Zachodniej. Korzystne położenie, warunki glebowe oraz klimatyczne przyczyniły się do rozwoju miasta. La burgo estis akirita dufoje en la jaroj 1102 kaj 1107 roku fare de pola reganto Boleslavo la 3-a Kurbabuŝa. W 1124 roku przez kilka dni przebywał w grodzie episkopo Otto el Bambergo. W 1289 roku władał nim princo Przybysław. Dek jaroj poste la 2an de aŭgusto 1299 princo Bogusław la 4-a donis al la urbo la lokigan privilegion laŭ la leĝo de Lubeko.
Na XIV wiek przypada wzrost znaczenia miasta w życiu gospodarczym de Okcidenta Pomerio. W roku 1307 nadano miastu prawo składu na wszystkie towary. W pierwszej połowie XIV wieku miasto otoczono ceglanym murem. Dum tiu tempo estis konstruita ankaŭ preĝejo kaj urbodomo ambaŭ en la centro de urboplaco.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Białogard de la 16-a jc ĝis la 19-a jc
Po zjednoczeniu Pomorza Zachodniego przez Bogusława X, pod koniec XV wieku i przez cały wiek XVI na okolicznych terenach panował względny spokój. Rozwijało się rzemiosło i handel, a bogaci rzemieślnicy zaczęli skupiać się w cechach. Dum la Tridekjara Milito (1618-1648) przetaczające się przez Białogard oddziały wojsk cesarskich i szwedzkich wielokrotnie plądrowały miasto. Zniszczenia wojenne, głód i zaraza spowodowały masowe ucieczki najuboższej, przeważnie słowiańskiej ludności do Polski. Bezpotomny zgon księcia Bogusława XIV, ostatniego z rodu Gryfitów (w 1637 roku) i przejście Ziemi Białogardzkiej na mocy traktatu w Osnabrück pod panowanie Brandenburgii (1653 rok) stały się przyczyną napływu szlachty i urzędników brandenburskich, co wiązało się z postępującą germanizacją.
Dum la Sepjara Milito (1756-1763) Białogard, kaj la tuta Pomerio, była przedmiotem walk i przetargów wojsk szwedzkich i pruskich. Wojna ta, oraz wojny napoleońskie spowodowały kolejne spustoszenia i regres rozwojowy. Tuż po wojnie, w roku 1765, miał miejsce jeden z największych pożarów miasta, który całkowicie zniszczył centrum i przedmieścia. Wiek XIX przyniósł miastu gwałtowny rozwój techniki. 20 listopada 1858 roku uruchomiono kolej parową z Białogardu do Koszalina, a już w roku następnym białogardzki dworzec kolejowy stał się punktem węzłowym. Nastąpił wówczas rozwój przemysłu, głównie przetwórczego, opartego na miejscowych produktach i surowcach rolno-leśnych.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Białogard dum la 20-a jc
Pomimo stałego rozwoju gospodarczego część mieszkańców decydowała się na emigrację zarobkową. W latach 1859-1867 mieszkańcy powiatu białogardzkiego emigrowali do Ameryki Północnej. Kolejna fala emigracji do obu Ameryk, oraz zachodnich i północno-zachodnich uprzemysłowionych krajów niemieckich wystąpiła w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX wieku. Proces wyludniania trwał nieprzerwanie do I wojny światowej, w wyniku której liczba ludności w powiecie zmalała jeszcze bardziej. Sytuacja ta zmieniła się dopiero po zakończeniu wojny, kiedy to nastąpił napływ ludności z ziem oddanych Polsce. W czasie II wojny światowej na terenie miasta i w jego okolicach znajdowały się obozy dla robotników przymusowych i jeńców wojennych. Białogard został zdobyty w dniu 5 marca 1945 roku przez oddziały złożone z Rosjan i Polaków. Post la fino de Dua Mondmilito la urbo eniris Pollandon laŭ la decido de la Potsdama konferenco kaj ankaŭ laŭ la decidoj de la konferenco komenciĝis la procedo de translokiĝo de la germana popolo kaj anstataŭigo de ili per poloj de la centra Pollando kaj de orienta Pollando de post la Curzon-linio (vidu la apudan mapon).
Po wojnie Białogard stał się siedzibą powiatu. Do lat dziewięćdziesiątych XX wieku w mieście stacjonowały jednostki armii radzieckiej.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio
- Fritz Richard Barren, Städte-Atlas Pommern, Leer: Rautenberg, 1993.
- Jarosław Kociuba, Pomorze. Praktyczny przewodnik turystyczny po ziemiach Księstwa Pomorskiego, Szczecin: Walkowska Wydawnictwo, 2012.
- Gerard Labuda, Kaszubi i ich dzieje, Gdansko: Oficyna Czec, 1996.
- Bogusław Polak, Białogard 1299-1999. Studia z dziejów miasta, Koszalin: Muzeum Okręgowe, 1999.
- Kazimierz Rymut, Nazwy miast Polski, Vroclavo: Ossolineum, 1987.
- Krystyna Rypniewska, Heinz-Peter Schulz, Białogardw starych fotografiach, Koszalin: Wydawnictwo Kadr, 1998.
- Adam Wirski, Białogard przez wieki, Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej, 2000.
Internacia kunlaboro
- Aknīste, Latvio de 1999
- Albano Laziale, Italio de la 2-a de decembro 2004
- Binz, Germanio de aŭgusto 2002
- Komunejo Gnosjö, Svedio de la 28-a de marto 2003
- Maardu, Estonio de la 4-a de aŭgusto 2004
- Olen, Belgio de la 12-a de novembro 2004
- Teterow, Germanio, de 1970
- Caracal, Rumanio, de 2008