Esfahano: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
e Bot: korekto de urbonomo laŭ artikolonomo |
eNeniu resumo de redakto |
||
| Linio 1: | Linio 1: | ||
| ⚫ | |||
{{Geokesto | urbo |
{{Geokesto | urbo |
||
<!-- *** Kapo *** --> |
<!-- *** Kapo *** --> |
||
| Linio 117: | Linio 118: | ||
| notoj = |
| notoj = |
||
}} |
}} |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[Dosiero:Sheikh Lotfallah Esfahan.JPG|thumb|maldekstra|250px|La [[Moskeo]] de Ŝejĥo Lotfolaho]] |
|||
| ⚫ | |||
'''Esfahano''' ([[persa lingvo|perse]], ''Esfahan'', en [[araba lingvo|arabaj]] literoj, per kiuj [[persa lingvo|la persa]] skribiĝas: '''اصفهان ''', t.e.: esfahAn) iam estis la ĉefurbo de [[Irano]] kaj unu el la plej grandaj urboj de la mondo, epitetita "duono de la mondo". Ĝi floris inter [[1050]]-[[1722]], precipe en la [[17-a jarcento]] sub la [[safavida dinastio]], kiam ĝi estis la ĉefurbo de [[Persio]] (= nuna Irano). Eĉ hodiaŭ, la urbo restas unu el la plej belegaj de la mondo, havante belegajn avenuojn, kovritajn pontojn kaj multe de palacoj, moskeoj kaj minaretoj. Ĝi estas fama pro sia [[islama arkitekturo]]. Kiel [[Ateno]] aŭ [[Parizo]], ĝi estas parto de la kultura heredaĵo de homaro. |
'''Esfahano''' ([[persa lingvo|perse]], ''Esfahan'', en [[araba lingvo|arabaj]] literoj, per kiuj [[persa lingvo|la persa]] skribiĝas: '''اصفهان ''', t.e.: esfahAn) iam estis la ĉefurbo de [[Irano]] kaj unu el la plej grandaj urboj de la mondo, epitetita "duono de la mondo". Ĝi floris inter [[1050]]-[[1722]], precipe en la [[17-a jarcento]] sub la [[safavida dinastio]], kiam ĝi estis la ĉefurbo de [[Persio]] (= nuna Irano). Eĉ hodiaŭ, la urbo restas unu el la plej belegaj de la mondo, havante belegajn avenuojn, kovritajn pontojn kaj multe de palacoj, moskeoj kaj minaretoj. Ĝi estas fama pro sia [[islama arkitekturo]]. Kiel [[Ateno]] aŭ [[Parizo]], ĝi estas parto de la kultura heredaĵo de homaro. |
||
Esfahano estas 340 km sude de [[Teherano]] kaj estas la dua plej granda urbo en Irano, havante pli ol unu milionon da loĝantoj. Ĝi staras 1590 m super marnivelo kaj ĝuas 355 mm da pluvo po jaro, simile al [[Denvero, Koloradio|Denvero]], [[Usono]] en alteco kaj sekeco. La temperaturo |
Esfahano estas 340 km sude de [[Teherano]] kaj estas la dua plej granda urbo en Irano, havante pli ol unu milionon da loĝantoj. Ĝi staras 1590 m super marnivelo kaj ĝuas 355 mm da pluvo po jaro, simile al [[Denvero, Koloradio|Denvero]], [[Usono]] en alteco kaj sekeco. La temperaturo |
||
kutime estas inter 2 kaj 28 C. La urbo staras ĉe la [[Zajande-Rivero]] kaj ĉe la ĉefa nordsuda kaj orientokcidenta vojoj de Irano. |
kutime estas inter 2 kaj 28 C. La urbo staras ĉe la [[Zajande-Rivero]] kaj ĉe la ĉefa nordsuda kaj orientokcidenta vojoj de Irano. |
||
| ⚫ | |||
== Historio == |
== Historio == |
||
La [[araboj]] konkeris la urbon en 642, kaj disvastigis [[islamo]]n. Ili starigis Esfahanon kiel ĉefurbo de provinco. Dum la [[11-a jarcento]], la islama filozofo [[Aviceno]] loĝis kaj instruis tie. Poste en la jarcento, en [[1051]], la [[selĝukidoj|selĝukido]], [[Toghril Beg]], kaptis la urbon, ankaŭ stariginte ĝin kiel ĉefurbo. La urbo floris sub la selĝukidoj ĝis ĉirkaŭ 1200. En [[1387]], la urbo estis tre sange konkerita de [[Timuro]]. |
La [[araboj]] konkeris la urbon en 642, kaj disvastigis [[islamo]]n. Ili starigis Esfahanon kiel ĉefurbo de provinco. Dum la [[11-a jarcento]], la islama filozofo [[Aviceno]] loĝis kaj instruis tie. Poste en la jarcento, en [[1051]], la [[selĝukidoj|selĝukido]], [[Toghril Beg]], kaptis la urbon, ankaŭ stariginte ĝin kiel ĉefurbo. La urbo floris sub la selĝukidoj ĝis ĉirkaŭ 1200. En [[1387]], la urbo estis tre sange konkerita de [[Timuro]]. |
||
| Linio 137: | Linio 134: | ||
== Turismaj vidindaĵoj == |
== Turismaj vidindaĵoj == |
||
La ĉefaj vidindaĵoj estas la Moskeo de Imamo (antaŭe nomita [[Moskeo de la Ŝaho]]), la Reĝa Palaco, la [[moskeo]] de Ŝejko Lotf-ol-laho (vidu la supran foton) kaj Placo de Imamo (en la urba centro). |
La ĉefaj vidindaĵoj estas la Moskeo de Imamo (antaŭe nomita [[Moskeo de la Ŝaho]]), la Reĝa Palaco, la [[moskeo]] de Ŝejko Lotf-ol-laho (vidu la supran foton) kaj Placo de Imamo (en la urba centro). |
||
| ⚫ | |||
[[Dosiero: |
[[Dosiero:Sheikh Lotfallah Esfahan.JPG|thumb|maldekstra|La [[Moskeo]] de Ŝejĥo Lotfolaho]] |
||
== La [[Moskeo de la Ŝaho]] == |
== La [[Moskeo de la Ŝaho]] == |
||
| Linio 155: | Linio 152: | ||
:kun pecoj ceramikaj kaj ornamado floreca. |
:kun pecoj ceramikaj kaj ornamado floreca. |
||
:Jen tie la kvin pontoj, el kiuj Ĥŭaju superbas.<ref>[[Abel Montagut]], ''[[Poemo de Utnoa]]''. Pro Esperanto. Vieno, 1993. ISBN 3-85182-007-X. 225 p., p. 116.</ref> |
:Jen tie la kvin pontoj, el kiuj Ĥŭaju superbas.<ref>[[Abel Montagut]], ''[[Poemo de Utnoa]]''. Pro Esperanto. Vieno, 1993. ISBN 3-85182-007-X. 225 p., p. 116.</ref> |
||
[[Dosiero:Naghsh-e-jahan masjed-e-shah esfahan.jpg|eta|Vidaĵo de la parko kaj de la kupolo de la [[Moskeo de la Ŝaho]]]] |
|||
== Notoj == |
== Notoj == |
||
<references/> |
<references/> |
||
Kiel registrite je 12:15, 8 jul. 2019
| Esfahano | |
| perse: اصفهان | |
| urbo | |
 Placo Nakŝ-e Ĝahan
| |
| Oficiala nomo: اصفهان | |
| Antikvaj nomoj: Spadana, Spahan, Sepahan, Espahan | |
| Ŝtato |  Irano
|
|---|---|
| Provinco | Provinco Isfahano |
| Historiaj regionoj | Safavidoj, Selĝukoj |
| Montaro | Elborz-Montaro |
| Rivero | Zajande |
| Situo | Esfahano |
| - alteco | 1 590 m s. m. |
| - koordinatoj | 33° 38′ 00″ N 51° 39′ 00″ O / 33.63333 °N, 51.65000 °O (mapo) |
| Loĝantaro | 1 583 609 (2006) |
| Horzono | IST (UTC+3,30) |
| - somera tempo | ISST (UTC+4,30) |
| Poŝtkodo | |
| Telefona antaŭkodo | 0311 |
  Situo enkadre de Irano
| |
 Vikimedia Komunejo: Isfahan
| |
| Retpaĝo: www.isfahan.ir | |
Esfahano (perse, Esfahan, en arabaj literoj, per kiuj la persa skribiĝas: اصفهان , t.e.: esfahAn) iam estis la ĉefurbo de Irano kaj unu el la plej grandaj urboj de la mondo, epitetita "duono de la mondo". Ĝi floris inter 1050-1722, precipe en la 17-a jarcento sub la safavida dinastio, kiam ĝi estis la ĉefurbo de Persio (= nuna Irano). Eĉ hodiaŭ, la urbo restas unu el la plej belegaj de la mondo, havante belegajn avenuojn, kovritajn pontojn kaj multe de palacoj, moskeoj kaj minaretoj. Ĝi estas fama pro sia islama arkitekturo. Kiel Ateno aŭ Parizo, ĝi estas parto de la kultura heredaĵo de homaro.
Esfahano estas 340 km sude de Teherano kaj estas la dua plej granda urbo en Irano, havante pli ol unu milionon da loĝantoj. Ĝi staras 1590 m super marnivelo kaj ĝuas 355 mm da pluvo po jaro, simile al Denvero, Usono en alteco kaj sekeco. La temperaturo kutime estas inter 2 kaj 28 C. La urbo staras ĉe la Zajande-Rivero kaj ĉe la ĉefa nordsuda kaj orientokcidenta vojoj de Irano.
Historio
La araboj konkeris la urbon en 642, kaj disvastigis islamon. Ili starigis Esfahanon kiel ĉefurbo de provinco. Dum la 11-a jarcento, la islama filozofo Aviceno loĝis kaj instruis tie. Poste en la jarcento, en 1051, la selĝukido, Toghril Beg, kaptis la urbon, ankaŭ stariginte ĝin kiel ĉefurbo. La urbo floris sub la selĝukidoj ĝis ĉirkaŭ 1200. En 1387, la urbo estis tre sange konkerita de Timuro.
La urbo fine ĝuis sian oran epokon dum la 17-a jarcento sub la ŝaho Abaso I, kiu starigis ĝin kiel ĉefurbo de la safavida dinastio. Multo de la belegaj konstruaĵoj estis konstruita dum ĉi tiu tempo. Post jarcento, konkerite de la afganoj en 1722 post sieĝo, la urbo kadukiĝis, multe de ĝi iĝis ruino. Kvankam la afganoj estis la supraĵa kaŭzo de la disfalo de Esfahano, la plej profunda kaŭzo estis la markomerco de Nederlando: Esfahano riĉiĝis per la transtera komerco trans Azion, sed ĉi tiu komerco velkis kiam la nederlandanoj povis transporti la samajn varojn malpli koste trans maron.
Esfahano ne fine reviviĝis ĝis la 20-a jarcento sub la ŝaho Reza Pahlavi.
Hodiaŭ Esfahano estas la dua plej granda urbo en Irano (Tehrano estas unua), farante kahelojn, tapiŝojn, teksaĵojn (precipe de kotono), ŝtalon kaj benzinon. Ĝi havas universitaton kaj metroon. Partnera urbo en Eŭropo estas la universitata urbo 
Freiburg en Germanio.
Turismaj vidindaĵoj
La ĉefaj vidindaĵoj estas la Moskeo de Imamo (antaŭe nomita Moskeo de la Ŝaho), la Reĝa Palaco, la moskeo de Ŝejko Lotf-ol-laho (vidu la supran foton) kaj Placo de Imamo (en la urba centro).
La Moskeo de la Ŝaho
La Moskeo de la Ŝaho nun nomata la la Moskeo de Imamo (vidu la apudan foton) estas moskeo estis konstruita por la suverenulo de la safavidoj, la ŝaho Abaso la Granda, inter 1612 kaj 1630. La Moskeo de la Ŝaho troviĝas en la sudo de la placo Naghŝ-i Jahan.
La moskeo estis konstruita dum la periodo de la safavida dinastio kaj estas ekzemplo de la islama arkitekturo de Irano, konsiderata kiel majstra verko de la persa arkitekturo.
Isfahano kaj Esperanto
En la kvina kanto de la verko de Abel Montagut nome Poemo de Utnoa okazas asembleo de la Gobanoj (eksterteranoj). Tie oni akceptas, ke oni plikuraĝigu la malfortigitan Utnoan (nome la ĉefrolulo Noa) pere de la drogo anoŭdo. Inna malsupreniras kaj liveras ĝin al Noa. Je ties efiko aperas antaŭ li la poeto Valmikio kiu montras al li la enormajn atingojn de la estonta homaro, se li sukcesas savi ĝin, nome, en Azio, el Ĉina Murego al insulo Srilanko. Poste aperas la japana pentristo Hokusajo kiu siavice montras aliajn mirindaĵon el Azio. Jen kiel oni prezentas Isfahanon:
- Al Isfahano venas la vojaĝantoj eonaj.
- -Jen antaŭ ni leviĝas la luksa volbo Madrasa,
- garnita arabeske kaj per surskribaj aranĝoj
- blanke farbitaj, ankaŭ la Luftullaha Kupolo,
- kun pecoj ceramikaj kaj ornamado floreca.
- Jen tie la kvin pontoj, el kiuj Ĥŭaju superbas.[1]
Notoj
- ↑ Abel Montagut, Poemo de Utnoa. Pro Esperanto. Vieno, 1993. ISBN 3-85182-007-X. 225 p., p. 116.