Asirianoj: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Etikedo: redakto de fonto je 2017
Etikedo: redakto de fonto je 2017
Linio 140: Linio 140:
Krome, malgrandaj asiriaj komunumoj troviĝas en [[San-Diego]], [[Sakramento]] kaj [[Fresno]] en Usono, [[Toronto]] en Kanado kaj ankaŭ en [[Londono]], Britio. En Germanio grandaj asiriaj komunumoj estas disigitaj tra [[Munkeno]], [[Frankfurto ĉe Majno|Frankfurto]], [[Stutgarto]], [[Berlino]] kaj [[Wiesbaden]]. En [[Parizo]], [[Francio]], la komunumo Sarcelles havas malgrandan asirian komunumon. Asirianoj en [[Nederlando]] ĉefe loĝas en la oriento de la lando, en la provinco [[Overiselo|Overijssel]]. En Rusio, grupetoj de asirianoj plejparte loĝas en [[Krasnodara regiono|Krasnodar]] kaj [[Moskvo]].
Krome, malgrandaj asiriaj komunumoj troviĝas en [[San-Diego]], [[Sakramento]] kaj [[Fresno]] en Usono, [[Toronto]] en Kanado kaj ankaŭ en [[Londono]], Britio. En Germanio grandaj asiriaj komunumoj estas disigitaj tra [[Munkeno]], [[Frankfurto ĉe Majno|Frankfurto]], [[Stutgarto]], [[Berlino]] kaj [[Wiesbaden]]. En [[Parizo]], [[Francio]], la komunumo Sarcelles havas malgrandan asirian komunumon. Asirianoj en [[Nederlando]] ĉefe loĝas en la oriento de la lando, en la provinco [[Overiselo|Overijssel]]. En Rusio, grupetoj de asirianoj plejparte loĝas en [[Krasnodara regiono|Krasnodar]] kaj [[Moskvo]].


Rimarkindas ke la asirianoj loĝantaj en Kalifornio kaj Rusio sentas sin ligitaj al Irano, dum tiuj en [[Ĉikago]] kaj [[Sidnejo]] estas ĉefe irakaj asirianoj. Pli lastatempe, siriaj asirianoj grandiĝas en Sidnejo post grandega alveno de novalvenintoj en 2016, al kiuj ricevis azilo sub la speciala humanitara helpo de la Federacia Registaro.  La asirianoj en [[Detrojto]] estas ĉefe ĥaldeaj parolantoj, kiuj ankaŭ devenas de [[Irako]]. Asirianoj en tiaj eŭropaj landoj kiel Svedio kaj Germanio kutime estas turklingvaj aŭ okcident-asiriaj
Rimarkindas ke la asirianoj loĝantaj en Kalifornio kaj Rusio sentas sin ligitaj al Irano, dum tiuj en [[Ĉikago]] kaj [[Sidnejo]] estas ĉefe irakaj asirianoj. Pli lastatempe, siriaj asirianoj grandiĝas en Sidnejo post grandega alveno de novalvenintoj en 2016, al kiuj ricevis azilo sub la speciala humanitara helpo de la Federacia Registaro.  La asirianoj en [[Detrojto]] estas ĉefe ĥaldeaj parolantoj, kiuj ankaŭ devenas de [[Irako]]. Asirianoj en tiaj eŭropaj landoj kiel Svedio kaj Germanio kutime estas turklingvaj aŭ okcident-asiriaj.

== Identeco kaj subsekcioj ==
Asirianoj de la [[Proksima Oriento]] kaj diasporo uzas malsamajn esprimojn por mem-identigo bazitaj sur konfliktantaj kredoj pri la origino kaj identeco de siaj respektivaj komunumoj. En certaj lokoj de la asiria patrujo, identeco ene de komunumo dependas de la devenvilaĝo de persono aŭ kristana konfesio prefere ol ilia etna komuneco, ekzemple ĥaldeaj katolikoj preferas esti nomitaj ĥaldeoj anstataŭ asirianoj, aŭ siria ortodoksa kristano preferas esti nomata siria.

Dum la angla arkeologo, de la 19-a jarcento, Austen Henry Layard kredis, ke la siriaj kristanaj komunumoj devenas de la antikvaj asirianoj, vidpunkto, kiun ankaŭ kundividis William Ainger Wigram. Hodiaŭ asirianoj kaj aliaj malplimultaj etnoj en Mezoriento sentas premon identigi sin kiel "araboj", "turkoj" kaj "kurdoj".

Krome, okcidentaj amaskomunikiloj ofte mencias neniun etnan identecon de la kristanaj homoj de la regiono kaj simple nomas ilin kristanoj, irakaj kristanoj, iranaj kristanoj, siriaj kristanoj kaj turkaj kristanoj, etikedo malakceptita de asirianoj.

=== Memnomo ===
Malsupre estas terminoj ofte uzataj de asirianoj por memidentigi sin:

* '''Asiriano''', nomita laŭ la antikva asiria popolo, estas rekomendata de sekvantoj de ĉiuj mezoriente situantaj orientaj kaj okcidentaj siriaj ritaj eklezioj kiel termino.
* '''Ĥaldeo''' estas termino, kiu dum jarcentoj indikis la [[Aramea lingvo|aramean lingvon]]. Ĝi estis tiel uzita de [[Hieronimo]], kaj estis ankoraŭ la normala terminologio en la 19-a jarcento. Nur en 1445 ĝi komencis esti uzata por signifi arameajn parolantojn, kiuj eniris en komunion kun la [[Katolika Eklezio|katolika eklezio]]. Ĉi tio okazis dum la [[Koncilio de Florenco]], kiu akceptis la konfeson de kredo, kiun Timoteo, metropolito de la arameaj parolantoj en Kipro faris en la aramea, kaj kiu dekretis, ke "neniu en la estonteco kuraĝos nomi [...] ĥaldedojn, nestorianoj". Antaŭe, kiam ankoraŭ ne estis katolikaj arameaj parolantoj de mezopotamia origino, la esprimo "ĥaldeo" estis uzita kun eksplicita referenco al ilia "nestoriana" religio. Tiel Jacques de Vitry skribis pri ili en 1220/1, ke "ili neis, ke Maria estas la Dipatrino kaj asertis, ke Kristo ekzistas en du personoj. Ili konsekris fermentitan panon kaj uzis la "ĥaldean" (sirian) lingvon". Ĝis la dua duono de la 19-a jarcento, la termino "ĥaldea" daŭris ĝenerale por oriente siriaj kristanoj, ĉu "nestoriana" aŭ katolika.
* '''Siria lingvo''', nomita laŭ la [[siria lingvo]] kaj kiel koruptaĵo de "asiria" fare de la greka [[Seleŭkia Imperio|Seleŭkida Imperio]], povas esti trovita rekomendata de anoj de la [[Siria Ortodoksa Eklezio]] kaj de la [[Siria katolika eklezio|Siria Katolika Eklezio]].
* '''Aramea''', ankaŭ konatan kiel ''okcidenta asiriano'' aŭ ''siria-aramea'', nomita laŭ la praa aramea popolo, estas rekomendita fare de anoj de la [[Siria Ortodoksa Eklezio]] en Sirio kaj kelkaj anoj de [[Siria katolika eklezio]] en Israelo. Krome, tiuj identigantaj kiel Arameon akiris rekonon de la israela registaro. Rimarkinde, la arameoj estas aparta antikva etno, kiu vivis samtempe kun la asiria imperio en nuna Sirio, Libano, Palestino kaj Jordanio. Kelkaj asirianoj fervore kritikas la aramean mem-identecon rekomendatan de tiuj, kiuj apartenas al la [[Siria Ortodoksa Eklezio|Siria ortodoksa eklezio]], deklarante ke, ĉar ili originis de Tur-Abdin en sudorienta Turkio en Alta Mezopotamio, ili ne povas pretendi ligojn kun la antikva aramea tero, ĉar ĝi estis centrita en [[Levantenio]].


==Vidu ankaŭ==
==Vidu ankaŭ==

Kiel registrite je 08:09, 4 nov. 2020

Flago dela asirianoj.

Asirianoj (ܣܘܪ̈ܝܐ, Sūrāyē / Sūrōyē ) estas etno indiĝena de Mezopotamio, historia regiono en Mezoriento. Kelkaj sin identigas kiel sirianoj, arameoj, kaj ĥaldeoj. Parolantoj de la novaramea branĉo de semidaj lingvoj same kiel la primaraj lingvoj en iliaj loĝlandoj, modernaj asirianoj estas siriaj kristanoj, kiuj postulas sian devenon de Asirio, unu el la plej malnovaj civilizoj en la mondo, devenanta de 2500 a.K.en antikva Mezopotamio .

La tribaj regionoj, kiuj formas la asirian patrujon, estas partoj de la nuntempa norda Irako (ebenaĵo de Ninivo kaj gubernio Dahuk), sudorienta Turkio (Hakkari kaj Tur Abdin), nordokcidenta Irano (Urmijo) kaj, pli ĵuse, nordorienta Sirio (gubernio Hasaka). La plimulto migris al aliaj regionoj de la mondo, inkluzive de Nordameriko, Levantenio , Aŭstralio, Eŭropo, Rusio kaj Kaŭkazio dum la pasinta jarcento. Elmigrado deĉenigis eventojn kiel la Masakroj de Dijarbakiro, la Asiria Genocido (samtempa kun la Armena kaj Greka genocidoj) dum la Unua Mondmilito de la Otomana Imperio kaj aliancitaj kurdaj triboj, la Masakro de Simelo en Irako en 1933, la Irana Revolucio de 1979 , arabaj naciismaj baazismaj politikoj en Irako kaj Sirio, la pliiĝo de Islama Ŝtato de Irako kaj la Levantenio kaj ĝia transpreno de la plejparto de la ebenaĵo de Ninivo.

Asirianoj estas ĉefe kristanaj, plejparte aliĝantaj al la orienta kaj okcidenta siriaj liturgiaj ritoj de kristanismo.  La eklezioj, kiuj konsistigas la orientan sirian riton, inkluzivas la Ĥaldean Katolikan Eklezion, Asirian Eklezion de la Oriento kaj la Antikvan Eklezion de la Oriento, dum la eklezioj de la okcidenta Siria rito estas la Siria Ortodoksa Eklezio kaj Siria Katolika Eklezio. Ambaŭ ritoj uzas la klasikan sirian lingvon kiel sian liturgian lingvon.

Plej lastatempe, post la Iraka Milito de 2003 kaj la Siria enlanda milito, komencitaj en 2011, delokigis grandan parton de la restanta asiria komunumo el sia patrujo kiel rezulto de etna kaj religia persekutado fare de islamaj ekstremistoj. El la miliono aŭ pli da irakanoj raportitaj de Unuiĝintaj Nacioj, kiuj fuĝis de Irako post la okupado, preskaŭ 40% estis asirianoj, kvankam asirianoj okupis nur ĉirkaŭ 3% de la iraka demografio antaŭmilita.

Pro la apero de la Islama Ŝtato kaj la transpreno de granda parto de la asiria patrujo fare de la terora grupo, alia grava ondo de asiria delokiĝo okazis. La Islama Ŝtato estis forpelita de la asiriaj vilaĝoj en la rivervalo Ĥabur kaj la regionoj ĉirkaŭ la urbo Hasaka en Sirio antaŭ 2015, kaj de la Niniva ebenaĵo en Irako antaŭ 2017. En norda Sirio, asiriaj grupoj partoprenis ambaŭ politike kaj armee en la kurda-dominata sed multetna Siriaj Demokrataj Fortoj kaj Aŭtonoma Administracio de Norda kaj Orienta Sirio.

Historio

Antaŭkristana historio

Asirio estas la patrujo de la asiria popolo; ĝi situas en la antikva Proksima Oriento. En prahistoriaj tempoj, la regiono, kiu estis konata kiel Asirio (kaj Subartu), estis hejmo de neandertaloj kiel la restaĵoj de tiuj, kiuj estis trovitaj ĉe la kaverno Ŝanidar. La plej fruaj Neolitikaj lokoj en Asirio apartenis al la kulturo Ĝarmo ĉ. 7100 a.K. kaj Tell Hasuna, la centro de la Hasuna kulturo, ĉ. 6000 a.K.

La historio de Asirio komenciĝas per la formado de la urbo Asur eble jam en la 25-a jarcento a.K.  La asiria reĝlisto registras reĝojn devenantajn de la 25-a jarcento a.K. pluen, la plej frua estis Tudija, kiu estis samtempulo de Ibrium de Ebla. Tamen multaj el ĉi tiuj fruaj reĝoj estus lokaj regantoj, kaj de la fino de la 24-a jarcento a.K. ĝis la frua 22-a jarcento a.K., ili kutime estis subuloj de la Akada Imperio. Dum la frua bronzepoka periodo, Sargono unuigis ĉiujn indiĝenajn semidajn parolantajn homojn (inkluzive la asirianojn) kaj la sumeranojn de Mezopotamio sub la Akada Imperio (2335-2154 a.K.). La urboj Aŝuro kaj Ninivo (nuntempa Mosulo), kiu estis la plej malnova kaj plej granda urbo de la antikva Asiria Imperio,  kune kun kelkaj aliaj urboj kaj vilaĝoj, ekzistis jam en la 25-a jarcento a.K., kvankam ili aperas sumer-regataj administraj centroj nuntempe, anstataŭ sendependaj ŝtatoj. La sumeranoj fine absorbiĝis en la akadan (asiri-babilonan) loĝantaron.

En la tradicioj de la Asiria Eklezio de la Oriento, ili devenas de la nepo de Abraham (Dedan, filo de Jokŝan), prapatro de la antikvaj asirianoj. Tamen ne ekzistas historia bazo por la biblia aserto; estas neniu mencio en asiriaj registroj (kiuj datiĝas jam de la 25-a jarcento a.K.). Aŝur-ubalit la 1-a renversis la Mitanni ĉ. 1365 a.K., kaj la asirianoj profitis de ĉi tiu disvolviĝo prenante la regadon de la orienta parto de Mitania teritorio, kaj poste ankaŭ aneksante hititajn, babilonajn, amoridajn kaj huridajn teritoriojn. La asiria popolo, post la falo de la Nov-Asiria Imperio en 609 a.K. estis sub la regado de la Novbabilona kaj poste la Persa imperio, kiu konsumis la tutan novbabilonan aŭ "ĥaldean" imperion en 539 a.K. Asirianoj iĝis frontliniaj soldatoj por la Persa Imperio sub Kserkso la 1-a, ludante gravan rolon en la Batalo de Maratono sub Dario la 1-a en 490 a.K. Herodoto, kies Historioj estas la ĉefa fonto de informo pri tiu batalo, faras neniun mencion pri asirianoj rilate al ĝi.

Malgraŭ la enfluo de fremdaj elementoj, la ĉeesto de asirianoj estas konfirmita per la kultado de la dio Aŝur: referencoj al la nomo travivas ĝis la 3-a jarcento post Kristo. La grekoj, partoj kaj romianoj havis sufiĉe malaltan nivelon de integriĝo kun la loka loĝantaro en Mezopotamio, kio permesis al iliaj kulturoj pluvivi. La reĝlandoj Osroene, Adiabene, Hatra kaj Asur, kiuj estis sub parta rego, havis asirian identecon.

Lingvo

Aperante en Sumero ĉ. 3500 a.K., kojnskribaĵo komenciĝis kiel sistemo de piktogramoj. Ĉirkaŭ 3000 a.K., la bildaj reprezentadoj pli simpliĝis kaj pli abstraktiĝis, ĉar la uzata nombro da uzantoj malgrandiĝis. La originala sumera skribo estis adaptita por la verkado de la akada (babilona kaj asira) kaj hitita lingvo.

La Kültepe-tekstoj, kiuj estis skribitaj en la malnova asiria, konservas la plej fruajn konatajn spurojn de la hitita lingvo, kaj la plej fruan atestadon de iu ajn hindeŭropa lingvo, datitajn al la 20-a jarcento a.K. Plej multe de la arkeologia evidenteco estas tipa de Anatolio anstataŭ de Asirio, sed la uzo de kojnskribo kaj dialekto estas la plej bona indiko de asiriaa ĉeesto. Ĝis nun pli ol 20 000 kojnskribaj tabeloj estis retrovitaj.

Ekde 1700 antaŭ nia erao kaj pluen, la sumera lingvo estis konservita de la antikvaj babilonanoj kaj asirianoj nur kiel liturgia kaj klasika lingvo por religiaj, artaj kaj sciencaj celoj.

La akada lingvo, kun siaj ĉefaj dialektoj asiria kaj babilona, ​​iam la lingvafrankao de la Proksima Oriento, komencis malkreski dum la novasiria imperio ĉirkaŭ la 8-a jarcento a.K., estante marĝenigita de la malnova aramea lingvo dum la regado de Tiglatpilezero la 3-a. Antaŭ la helena periodo, la lingvo plejparte limiĝis al fakuloj kaj pastroj laborantaj en temploj en Asirio kaj Babilonio.

Frua kristana periodo

Ekde la 1-a jarcento a.K., Asirio estis la batalkampo de la longedaŭraj Romi-persaj militoj. Granda parto de la regiono estis la roma provinco de Asirio el 116 al 118 p.K. sekvante la konkerojn de Trajano, sed post parta-inspirita asiria ribelo, la nova imperiestro Hadriano retiriĝis de la mallongdaŭra romia provinco de Asirio kaj ĝia najbara provincoj en 118 p.K. Post sukcesa kampanjo en 197–198, Severus konvertis la reĝlandon Osroeno, centrita en Edessa, en lima romia provinco. Romia influo en la areo finiĝis sub Joviano en 363, kiu forlasis la regionon post finado de rapida packontrakto kun la sasanidoj. De la pli posta dua jarcento, la Romia Senato inkludis plurajn famajn asirianojn, inkluzive de Tiberio Klaŭda Pompejano kaj Avidio Kasio.

La asirianoj estis kristanigitaj en la unua ĝis tria jarcentoj en romia Sirio kaj romia Asirio. La loĝantaro de la sasanida provinco Asōristān estis miksitaj unu, kunmetita de Asirio, Sirianoj en la malproksima sudo kaj la okcidentaj dezertoj kaj persoj. La greka elemento en la urboj, ankoraŭ forta dum la Parta Imperio, ĉesis esti etne aparta en sasanidaj tempoj. La plimulto de la loĝantaro estis orient-arameaj parolantoj .

Kune kun la arameoj, armenoj, grekoj kaj nabateoj, la asirianoj estis inter la unuaj homoj, kiuj konvertiĝis al kristanismo kaj disvastigis orientan kristanismon al la Malproksima Oriento malgraŭ fariĝi, ekde la 8-a jarcento, minoritata religio en sia patrujo sekvante la islamanan konkeron de Persio .

En 410, la Koncilio de Seleŭkio-Ktesifono, la ĉefurbo de la Sasanida Imperio,  organizis la kristanojn ene de tiu imperio en kio iĝis konata kiel la Orienta Eklezio. Ĝia estro estis deklarita esti la episkopo de Seleŭkio-Ktesifono, kiu en la dokumentoj de la konsilio estis referita kiel la Granda aŭ Grava Metropolito, kaj kiu baldaŭ poste estis nomita la Katolikoso de la Oriento. Poste ankaŭ la titolo de Patriarko estis uzata. Diocezoj estis organizitaj en provincoj, ĉiu el kiuj estis sub la aŭtoritato de metropolito. Ses tiaj provincoj estis starigitaj en 410.

Alia konsilio okazinta en 424 deklaris, ke la Katolikoso de la Oriento estas sendependa de "okcidentaj" ekleziaj aŭtoritatoj (tiuj de la Romia Imperio).

bldaŭ poste kristanoj en la Romia Imperio estis dividitaj per sia sinteno rilate al la Koncilio de Efeso (431), kiu kondamnis Nestorianismon, kaj la Koncilion de Kalcedonio (451), kiu kondamnis Monofizitismon. Tiuj, kiuj ial rifuzis akcepti unu aŭ alian el ĉi tiuj konsilioj, estis nomataj nestorianoj aŭ monofizitoj, dum tiuj, kiuj akceptis ambaŭ konciliojn, okazigitajn sub la aŭspicioj de la romiaj imperiestroj, estis nomataj melkitoj (devenantaj de siria malkā, reĝo). Ĉiuj tri grupoj ekzistis inter la siriaj kristanoj, la orientaj sirianoj nomiĝis nestorianoj kaj la okcidentaj sirianoj dividiĝis inter la monofizitoj (hodiaŭ la Siria Ortodoksa Eklezio, ankaŭ konata kiel jakobitoj, laŭ Jakobo Baradai) kaj tiuj, kiuj akceptis ambaŭ konciliojn (ĉefe hodiaŭa Ortodoksa eklezio, kiu adoptis la bizancan riton en la greka, sed ankaŭ la Maronita Eklezio, kiu konservis sian okcidentan sirian riton kaj ne estis tiel proksime akordigita kun Konstantinopolo). Post la divido la orientaj kaj okcidentaj sirianoj disvolviĝis apartaj dialektoj. Kun la pliiĝo de siria kristanismo, orienta aramea lingvo ĝuis renesancon kiel klasika lingvo en la dua ĝis 8-a jarcentoj, kaj specoj de tiu formo de aramea (novarameaj lingvoj) estas ankoraŭ parolataj de kelkaj grupetoj de jakobitaj kaj nestoriaj kristanoj en la Proksima Oriento.

Araba konkero

La asirianoj komence spertis kelkajn periodojn de religia kaj kultura libereco intermetitaj kun periodoj de severa religia kaj etna persekutado post la islama konkero de Persujo en la 7-a jarcento. Asirianoj kontribuis al islamaj civilizoj dum la Umajadaj kaj Abasidaj kaliflandoj tradukante verkojn de grekaj filozofoj al siria lingvo kaj poste al la araba. Ili ankaŭ elstaris je filozofio, scienco kaj teologio kaj la personaj kuracistoj de la abasidaj kalifoj ofte estis asirianoj, kiel la longdaŭra dinastio Buĥtiŝu. Multaj erudiciuloj pri la Domo de Saĝo havis asiriaan kristanan fonon.

Indiĝenaj asirianoj fariĝis duaklasaj civitanoj en pli granda araba islama ŝtato, kaj tiuj, kiuj rezistis arabigon kaj konvertiĝon al islamo, estis submetitaj al severa religia, etna kaj kultura diskriminacio, kaj certaj limigoj estis truditaj al ili. Asirianoj estis ekskluditaj de specifaj devoj kaj okupoj rezervitaj por islamanoj, ili ne ĝuis la samajn politikajn rajtojn kiel islamanoj, ilia vorto ne estis egala al tiu de islamano en juraj kaj civilaj aferoj, ĉar kristanoj estis submetataj al pago de speciala imposto, al ili estis malpermesite disvastigi sian religion aŭ konstrui novajn preĝejojn en islamaj landoj, sed oni ankaŭ atendis ke ili aliĝu al la samaj leĝoj pri posedaĵo, kontrakto kaj devo kiel la islamaj araboj. Ili ne povis serĉi konvertiĝon de islamano, ne-islama viro ne povis geedziĝi kun islama virino kaj la infano de tia geedziĝo estus konsiderita islama. Ili ne povis posedi islaman sklavon kaj devis porti malsamajn vestojn ol tiuj de islamanoj por esti distingeblaj. Aldone al la kroma imposto, ili ankaŭ estis postulataj pagi imposton pro la tereno kiu estis pli peza la imposto pro kristanoj. Tamen al ili estis certigita protekto, donita religia libereco kaj regi sin laŭ siaj propraj leĝoj.

Ĉar ne-islama predikado estis puninda per morto sub Ŝario, la asirianoj estis devigitaj prediki en Transoksiano, Mezazio, Hindio, Mongolio kaj Ĉinio kie ili establis multajn preĝejojn. La Eklezio de la Oriento estis konsiderita kiel unu el la plej gravaj kristanaj potenculoj en la mondo, kune kun latina kristanismo en Eŭropo kaj la Orientromia imperio.

Ekde la 7-a jarcento post Kristo Mezopotamio konstante enfluis arabojn, kurdojn kaj aliajn iranajn popolojn,  kaj poste tjurkajn popolojn. Asirianoj estis ĉiam pli marĝenigitaj, persekutitaj, kaj iom post iom fariĝis malplimulto en sia propra patrujo. Konvertiĝo al Islamo rezulte de peza impostado, kiu ankaŭ rezultigis malpliigitan enspezon de iliaj regantoj. Kiel rezulto, la novaj konvertitoj migris al islamaj garnizonurboj proksimaj.

Asirianoj restis regantaj en Alta Mezopotamio ĝis la 14-a jarcento  kaj la urbo Aŝuro estis ankoraŭ okupita de asirianoj dum la islama periodo ĝis la mezo de la 14-a jarcento kiam la islama turk-mongola reganto Timur faris religie motivitan masakron kontraŭ asirianoj. Poste ne estis notoj pri asirianoj restantaj en Aŝuro laŭ la arkeologia kaj numismata registro. De ĉi tiu punkto, la asiria loĝantaro draste reduktiĝis en sia patrujo.

Ekde la 19-a jarcento, post la pliiĝo de naciismo en Balkanio, la otomanoj komencis rigardi asirianojn kaj aliajn kristanojn en sia orienta fronto kiel eblan minacon. La kurdaj emiroj klopodis plifirmigi sian potencon atakante asiriajn komunumojn, kiuj jam estis bone establitaj tie. Akademiuloj taksas, ke dekmiloj da asirianoj en la regiono Hakkari estis murditaj en 1843 kiam Bedr Ĥan Beg , la emiro de Bohtan, invadis ilian regionon. Post posta masakro en 1846, la otomanoj estis devigitaj de la okcidentaj potencoj interveni en la regionon, kaj la rezultinta konflikto detruis la kurdajn emirlandojn kaj reasertis la otomanan potencon en la areo. La asirianoj estis submetitaj al la masakroj de Dijarbakiro iom poste.

Estante kulture, etne kaj lingve apartaj de siaj islamaj najbaroj en la Proksima Oriento, la araboj, la persoj, kurdoj, turkoj, la asirianoj eltenis multe da malfacilaĵoj tra sia lastatempa historio kiel rezulto de religia kaj etna persekuto de ĉi tiuj grupoj.

Mongola kaj turklingva regado

Post la regado de la selĝukoj kaj la bujidoj, la regiono sub la regado de la Mongola Imperio post la falo de Bagdado en 1258. La mongolaj ĥanoj simpatiis kun kristanoj kaj ne damaĝis ilin. La plej elstara inter ili estis probable Isa Kelemeĉi, diplomato, astrologo kaj estro de la kristanaj aferoj en Juan Ĉinio. Li pasigis kelkan tempon en Persio sub la Ilĥanlando. La masakroj de Timur de la 14-a jarcento detruis la asirian popolon. La masakroj kaj forraboj de Timuro de ĉio kristana draste reduktis ĝian ekziston. Fine de la regado de Timur, la restanta asiria loĝantaro preskaŭ estis ekstermita en multaj lokoj. Direkte al la fino de la 13-a jarcento, Bar Hebraeus, la konata asiria erudiciulo kaj hierarko, trovis "multe da trankvilo" en sia diocezo en Mezopotamio. La diocezo de Sirio, li skribis.

La regiono poste estis regata de la Irane loĝantaj tjurklingvaj konfederacioj de ak-kojunloj kaj kara-kojunloj. Poste, ĉiuj asirianoj, same kiel kun la resto de la etnoj loĝantaj en la antaŭaj teritorioj de la ak-kojunloj, falis en safavidajn manojn ekde 1501.

Ekde la safavidoj ĝis otomana regado

La otomanoj certigis sian regadon super Mezopotamio kaj Sirio en la unua duono de la 17-a jarcento post la Otomana-Safavida Milito (1623-39) kaj la rezultinta Traktato de Zuhab. Neislamanoj estis organizitaj en miliojn. Siriaj kristanoj tamen estis ofte konsiderataj unu milio kune kun armenoj ĝis la 19-a jarcento, kiam nestorianoj, siriaj ortodoksuloj kaj ĥaldeoj akiris tiun rajton ankaŭ.

La arameaj parolantaj mezopotamiaj kristanoj estis delonge dividitaj inter anoj de la Orienta Eklezio, ofte nomataj "Nestorianoj", kaj anoj de la Siria Ortodoksa Eklezio, ofte nomata jakobanoj. Ĉi-lastajn organizis Marutha de Tikrit (565–649) kiel 17 diocezoj sub "Metropolito de la Oriento", tenante la plej altan rangon en la Siria Ortodoksa Eklezio post tiu de la Siria Ortodoksa Patriarko de Antioĥio. La metropolito loĝis en Tikrit ĝis 1089, kiam li translokiĝis al la urbo Mosulo dum duona jarcento, antaŭ ol ekloĝi en la proksima monaĥejo de Mar Mattai (ankoraŭ apartenanta al la Siria Ortodoksa Eklezio) kaj tiel ne malproksime de la loĝejo de la Patriarkoj de la Orienta Eklezio. De 1533, la posedanto de la ofico estis konata kiel la Mapriano de Mosulo, por distingi lin de la Mapriano de la Patriarkejo de Tur Abdin.

En 1552, grupo de episkopoj de la Orienta Eklezio de la nordaj regionoj de Dijarbakiro kaj Selmas, kiuj estis malkontentaj pri rezervo de patriarka sinsekvo al membroj de ununura familio, eĉ se la elektita posteulo estis iom pli ol infano, elektita kiel rivala patriarko la abato de la Monaĥejo Rabban Hormizd, Yohannan Sulaqa. Ĉi tio tute ne estis la unua skismo en la Orienta Eklezio. Ekzemplo estas la provo anstataŭigi Timoteon la 1-a (779–823) per Efremo de Gandīsābur.

Laŭ tradicio, patriarko povus esti ordinita nur de iu kun ĉefepiskopa (metropolita) rango, rango al kiu nur membroj de tiu familio estis promociitaj. Pro tiu kialo, Sulaqa vojaĝis al Romo, kie, prezentita kiel la nova patriarko elektita, li eniris en komunion kun la katolika eklezio kaj estis ordinita de la papo kaj rekonita kiel patriarko. La titolo aŭ priskribo laŭ kiu li estis rekonita kiel patriarko estas diverse donita kiel "Patriarko de Mosulo en Orienta Sirio";  "Patriarko de la Eklezio de la Ĥaldeoj de Mosulo";  "Patriarko de la Ĥaldeoj"; "Patriarko de Mosulo"; aŭ "Patriarko de la orientaj asirianoj", ĉi tiu lasta estas la versio donita de Pietro Strozzi sur la dua lasta sennombra paĝo antaŭ paĝo 1 de lia De Dogmatibus Chaldaeorum, el kiu angla traduko estas donita en la Malgrandaj Orientaj Eklezioj de Adrian Fortescue.

Mar Ŝimun la 8-a Johannan Sulaka revenis al norda Mezopotamio en la sama jaro kaj riparis sian sidlokon en Dijarbakiro. Antaŭ ol esti malliberigita kvar monatojn kaj poste en januaro 1555 mortigita de la guberniestro de Amadija laŭ instigo de la rivala patriarko de Alkoŝ, la linio Alija,  li ordinis du metropolitojn kaj tri aliajn episkopojn, tiel komencante nova eklezia hierarkio: la patriarka linio konata kiel la linio Ŝimun. La areo de influo de ĉi tiu patriarkejo baldaŭ translokiĝis de Dijarbakiro de oriento, riparante la sidejon, post multaj ŝanĝoj, en la izolita vilaĝo Koĉanis.

La Ŝimun-linio poste devojiĝis de Romo kaj en 1662 adoptis kredan konfeson malkongruan kun tiu de Romo. Gvidado de tiuj, kiuj deziris komunion kun Romo, pasis al la ĉefepiskopo Jozefo la 1-a, rekonita unue de la turkaj civilaj aŭtoritatoj (1677) kaj poste de Romo mem (1681). Jarcenton kaj duono poste, en 1830, estreco de la katolikoj (la Ĥaldea katolika eklezio) estis donita al Johannan Hormizd, membro de la familio, kiu dum jarcentoj provizis la patriarkojn de la legitimisto "Elija-linio", kiu venkis la plej multajn el la sekvantoj de tiu linio. Tiel la patriarka linio de tiuj, kiuj en 1553 eniris komunion kun Romo, nun estas patriarkoj de la "tradiciisma" branĉo de la Orienta Eklezio, tiu, kiu en 1976 oficiale adoptis la nomon "Asiria Eklezio de la Oriento".

En la 1840-aj jaroj multaj el la asirianoj loĝantaj en la montoj Hakkari en la sudorienta angulo de la Otomana Imperio estis amase murditaj de la kurdaj emiroj de Hakkari kaj Bohtan.

Alia grava masakro de asirianoj (kaj de armenoj) en la Otomana Imperio okazis inter 1894 kaj 1897 de turkaj trupoj kaj iliaj kurdaj aliancanoj dum la regado de sultano Abdul Hamid la 2-a. La motivoj por ĉi tiuj masakroj estis provo certigi tutislamismon en la Otomana Imperio, rankoro pri la kompara riĉeco de la antikvaj indiĝenaj kristanaj komunumoj, kaj timo, ke ili provos apartiĝi de la ŝanceliĝanta Otomana Imperio. Asirianoj estis masakritaj en Dijarbakiro, Hasankeyef, Sivas kaj aliaj partoj de Anatolio, de sultano Abdul Hamid la 2-a. Ĉi tiuj atakoj kaŭzis la morton de pli ol miloj da asirianoj kaj la devigan "otomanigon" de la loĝantoj de 245 vilaĝoj. La turkaj trupoj prirabis la restaĵojn de la asiriaj setlejoj kaj ĉi tiuj poste estis ŝtelitaj kaj okupitaj de kurdoj. Senarmaj asiriaj virinoj kaj infanoj estis seksperfortitaj, torturitaj kaj murditaj.

Unua Mondmilito kaj ties konsekvenco

La asirianoj suferspertis kelkajn religie kaj etne motivitajn masakrojn dum la 17-a, 18-a kaj 19-a jarcentoj, kulminante per la grandskalaj Hamidaj masakroj de senarmaj viroj, virinoj kaj infanoj de islamaj turkoj kaj kurdoj en la malfrua 19-a jarcento ĉe la manoj de la Otomana Imperio kaj ĝiaj rilataj (plejparte kurdaj kaj arabaj ) milicoj, kiuj daŭre reduktis nombrojn, precipe en sudorienta Turkio. La plej signifa lastatempa persekuto kontraŭ la asiria loĝantaro estis la asiria genocido okazinta dum la unua mondmilito. Oni kalkulis, ke inter 275 000 kaj 300 000 asirianoj estis buĉitaj de la armeoj de la Otomana Imperio kaj iliaj kurdaj aliancanoj, nombrante ĝis du trionoj de la tuta asiria loĝantaro.

Ĉi tio kaŭzis grandskalan migradon de asiriaj homoj el Turkio en landojn kiel Sirio, Irano kaj Irako (kie ili devis suferi pliajn perfortajn atakojn mane de araboj kaj kurdoj), same kiel aliajn najbarajn landojn en kaj ĉirkaŭ la Proksima Oriento kiel Armenio, Kartvelio kaj Rusio.

Reage al la asiria genocido kaj logita de britaj kaj rusaj promesoj de sendependa nacio, la asirianoj gviditaj de Agha Petros kaj Malik Ĥoŝaba de la tribo Bit-Tjari, batalis kune kun la aliancanoj kontraŭ otomanaj trupoj en asiria sendependeca milito. Malgraŭ tio ke la asirianoj estas malpli nombraj kaj superitaj de la malamikoj, ili batalis sukcese, gajnante kelkajn venkojn super la turkoj kaj kurdoj. Ĉi tiu situacio daŭris ĝis iliaj rusaj aliancanoj forlasis la militon, kaj armena rezisto rompiĝis, lasante la asirianojn ĉirkaŭitaj, izolitaj kaj fortranĉitaj de provizaj linioj. La konsiderinda asiria ĉeesto en sudorienta Anatolio, kiu enhavis pli ol kvar jarmilojn, estis tiel reduktita al ne pli ol 15.000 antaŭ la fino de la Unua mondmilito.

Moderna historio

La plimulto de asirianoj loĝantaj en la hodiaŭa moderna Turkio estis devigita fuĝi al Sirio aŭ Irako post la turka venko dum la Milito por Turka Sendependiĝo. En 1932, asirianoj rifuzis iĝi parto de la lastatempe formita ŝtato Irako kaj anstataŭe postulis sian agnoskon kiel nacio ene de nacio. La asiria gvidanto Ŝimun la 21-a Eŝai petis al la Ligo de Nacioj agnoski la rajton de la asirianoj regi la areon konatan kiel la "asiria triangulo" en norda Irako. Dum la franca mandata periodo, kelkaj asirianoj fuĝis de etnaj purigoj en Irako dum la masakro de Simelo, establis multajn vilaĝojn laŭ la rivero Ĥabur dum la 1930-aj jaroj.

La Asiriaj Stelejoj estis fonditaj de la britoj en 1928, kun antikvaj asiriaj armeaj altranguloj kiel Rab-ŝakeh, Rab-talia kaj Tartan, revivigitaj por la unua fojo en jarmiloj por ĉi tiu forto. La asirianoj estis aprezitaj de la britaj regantoj pro siaj batalaj kvalitoj, lojaleco, braveco kaj disciplino, kaj kutimis helpi la britojn sufoki ribelojn inter la araboj kaj kurdoj. Dum la Dua Mondmilito, dek unu asiriaj firmaoj vidis agon en Palestino kaj pliaj kvar servis en Kipro. La Paraŝuta Kompanio estis ligita al la Reĝa Mara Komando kaj estis implikita en batalado en Albanio, Italio kaj Grekio. La Asiriaj Setlejoj ludis gravan rolon en subigado de la por-naziaj irakaj trupoj ĉe la batalo de Habbanija en 1941.

Tamen, ĉi tiu kunlaboro kun la britoj estis rigardata kun suspekto de iuj gvidantoj de la nove formita Iraka reĝlando. La streĉiteco atingis sian pinton baldaŭ post la formala sendependecdeklaro kiam centoj da asiriaj civiluloj estis buĉitaj dum la Masakro de Simelo fare de la iraka armeo en aŭgusto 1933. La okazaĵoj kaŭzis la elpelon de Ŝimun la 21-a Eŝai la Katolikoso kaj Patriarko de la Asiria Eklezio de la Oriento al Usono kie loĝis ĝis lia morto en 1975.

La periodo de la 1940-aj jaroj ĝis 1963 vidis periodon de ripozo por la asirianoj. La reĝimo de prezidanto Abd al-Karim Kasim precipe vidis la asirianojn akceptitajn en ĉefan socion. Multaj urbaj asirianoj iĝis sukcesaj komercistoj, aliaj estis bone reprezentitaj en politiko kaj militistaro, iliaj urboj kaj vilaĝoj prosperis neĝenataj, kaj asirianoj elstaris, kaj estis sufiĉe reprezentitaj en sportoj.

La Baazo prenis la potencon en Irako kaj Sirio en 1963, enkondukante leĝojn celantajn subpremi la asirian nacian identecon per arabigaj politikoj. La donado de tradiciaj asiriaj nomoj estis malpermesita kaj asiriaj lernejoj, partioj, preĝejoj kaj literaturo estis subpremitaj. Asirianoj estis forte premataj identigi sin kiel irakaj / siriaj kristanoj. Asirianoj ne estis agnoskitaj kiel etno de la registaroj kaj ili kreskigis dividojn inter asirianoj laŭ religiaj linioj (ekz. Asira Eklezio de la Oriento kontraŭ Ĥaldea Katolika Eklezio kontraŭ Siria Ortodoksa Eklezio).

En respondo al tia persekuto, la asirianoj de la movado Zowaa ene de la Asiria Demokratia Movado komencis armitan lukton kontraŭ la iraka registaro en 1982 sub la gvidado de Jonadam Kanna, kaj tiam interligis kun la Iraka-Kurdia Fronto en la fruaj 1990-aj jaroj. Jonadam Kanna precipe estis celo de la registaro de Saddam Hussein dum multaj jaroj.

La kampanjo Anfal de 1986–1989 en Irako, kiu celis kurdan opozicion, rezultigis murdon de 2 000 asirianoj per siaj gaskampanjoj. Pli ol 31 urboj kaj vilaĝoj, 25 asiriaj monaĥejoj kaj preĝejoj estis detruitaj ĝis la tero. Pluraj asirianoj estis murditaj, aliaj estis deportitaj al grandaj urboj, kaj iliaj teroj kaj hejmoj tiam estis transprenitaj de araboj kaj kurdoj.

21-a jarcento

Ekde la Iraka Milito en 2003 socia agitado kaj kaoso rezultigis la senprovokan persekuton de asirianoj en Irako, plejparte de islamaj ekstremistoj (kaj ŝijaistoj kaj sunaistoj) kaj kurdaj naciistoj (ekz. dum la tumultoj de Dahuk de 2011 celitaj al asirianoj kaj jezidoj). En lokoj kiel Dora, kvartalo en sudokcidenta Bagdado, la plimulto de ĝia asiria loĝantaro aŭ fuĝis eksterlanden aŭ al norda Irako, aŭ estis murdita. Islama indigno pro la okupado de Usono de Irako, kaj okazaĵoj kiel ekzemple la bildstrioj de Jyllands-Posten Mohamedo kaj la konflikto de Papo Benedikto la 16-a pri Islamo rezultigis islamanojn atakantajn asiriajn komunumojn. Ekde la komenco de la iraka milito, almenaŭ 46 preĝejoj kaj monaĥejoj estis bombitaj.

En la lastaj jaroj la asirianoj en norda Irako kaj nordorienta Sirio fariĝis celo de ekstrema senprovoka islama terorismo. Rezulte, asirianoj prenis armilojn kune kun aliaj grupoj (kiel kurdoj, turkomanoj kaj armenoj) responde al senprovokaj atakoj de Al-Kaida, la Islama Ŝtato, Nusra Fronto kaj aliaj terorismaj islamaj fundamentismaj grupoj. En 2014 islamaj teroristoj de la Islama Ŝtato atakis asiriajn urbojn kaj vilaĝojn en la asiria patrujo de norda Irako, kune kun urboj kiel Mosulo kaj Kirkuk kiuj havas grandajn asiriajn loĝantarojn. Estis raportoj pri abomenaĵoj faritaj de teroristoj de la Islama Ŝtato poste, inkluzive; senkapigoj, krucumoj, infanmurdoj, seksperforto, devigaj konvertiĝoj, etna purigado, forrabo, kaj ĉantaĝo en la formo de kontraŭleĝaj impostoj pagitaj al ne-islamanoj. Asirianoj en Irako respondis formante armitajn milicojn por defendi siajn teritoriojn.

Responde al la invado de la islama ŝtato al la asiria patrujo en 2014, multaj asiriaj organizoj ankaŭ formis siajn proprajn sendependajn bataltrupojn por kontraŭbatali la Islaman Ŝtaton kaj eble repreni siajn "praajn landojn". Ĉi tiuj inkluzivas la ebenaĵon de Ninivo.

Raporto de 2018 deklaris, ke kurdaj aŭtoritatoj en Sirio, kune kun oficialuloj de Dawronoye, fermis plurajn asiriajn lernejojn en Norda Sirio kaj eksigis sian administradon. Ĉi tio laŭdire okazis ĉar ĉi tiuj instruistoj malsukcesis registriĝi por licenco kaj malakcepti la novan instruplanon aprobitan de la Edukinstanco. Fermmetodoj intervalis de oficiala fermado de lernejoj ĝis armitaj viroj kiu eniris en la lernejojn kaj fermis ilin. Asiria edukisto nomata Isa Raŝid poste estis forte batita ekster sia hejmo pro malakcepto de la kurda programo pri memadministrado. La Asiria Politika Instituto asertis, ke asiria raportisto nomata Souleman Yusph estis arestita de kurdaj trupoj pro siaj raportoj pri la fermoj de lernejoj rilataj al Dawronoye en Sirio. Specife, li dividis multajn fotojn en Facebook detaligante la fermojn.

Demografio

Patrujo

La asiria patrujo inkluzivas la pratempajn urbojn Ninivo (Mosulo), Nuhadra (Dahuk), Arrapha/Beth Garmai (Kirkuk), Al Qosh , Tesqopa kaj Arbela (Arbil) en Irako, Urmia en Irano, kaj Hakkari (granda regiono, kiu konsistas el la modernaj urboj Yuksekova, Hakkâri, Çukurca, Semdinli kaj Uludere), Edessa/Urhoy (Urfa), Harran, Amida (Dijarbakiro) kaj Tur Abdin (Midyat kaj Kafro) en Turkio, inter aliaj. Iuj urboj estas nuntempe sub kurda regado kaj aliaj ankoraŭ havas asirian ĉeeston, nome tiuj en Irako, ĉar la asiria loĝantaro en sudorienta Turkio (kiel tiuj en Hakkari) estis etne purigitaj dum la asiria genocido de la unua mondmilito.  Tiuj, kiuj postvivis, fuĝis al netuŝitaj areoj de asiria setlejo en Norda Irako, kun aliaj ekloĝantaj en irakaj urboj sude. Kvankam multaj ankaŭ enmigris al najbaraj landoj en Kaŭkazio kaj Mezoriento kaj ĉirkaŭe kiel Armenio, Sirio, Kartvelio, suda Rusio, Libano kaj Jordanio.

En antikvaj tempoj, akadlingva Asirio ekzistis en kio nun estas Sirio, Jordanio, Israelo kaj Libano, inter aliaj modernaj landoj, pro la koncentriĝo de la Novasiria imperio en la regiono. Kvankam lastatempa loĝado de kristanaj asirianoj en Nisabina, Qamishli, Hasaka, Al-Qahtaniyah, Al-Darbasiyah, Al-Malikiyah, Amuda, Tel Tamer kaj kelkaj aliaj urbetoj en la gubernio Hasaka en Sirio, okazis en la fruaj 1930-aj jaroj, kiam ili fuĝis de Norda Irako post kiam ili estis celitaj kaj buĉitaj dum la masakro de Simelo.  La asirianoj en Sirio ne havis sirian civitanecon ĝis malfruaj 1940-aj jaroj.

Konsiderindaj asiriaj loĝantaroj restas nur en Sirio, kie ĉirkaŭ 400 000 asirianoj loĝas, kaj en Irako, kie ĉirkaŭ 300 000 asirianoj loĝas. En Irano kaj Turkio restas nur malgrandaj loĝantaroj, kun nur 20.000 asiroj en Irano, kaj malgranda sed kreskanta asiria loĝantaro en Turkio, kie vivas 25.000 asirianoj, plejparte en la urboj kaj ne en la praaj setlejoj. En Tur Abdin, tradicia centro de asiria kulturo, restas nur 2 500 asirianoj. Malpli ol 50.000 en la censo de 1960, sed pli ol 1.000 en 1992. Ĉi tiu akra malkresko ŝuldiĝas al intensa konflikto inter Turkio kaj PKK en la 1980-aj jaroj. Tamen estas ĉirkaŭ 25.000 asirianoj en tuta Turkio, kun plej multaj loĝantaj en Istanbulo. Plej multaj asirianoj nuntempe loĝas en la Okcidento pro la jarcentoj de persekutado fare de la najbaraj islamanoj. Antaŭ la Islama Ŝtato de Irako kaj Levantenio, en raporto de 2013 de oficialulo de la Ĥaldea Siria Asiria Popola Konsilio, oni kalkulis, ke 300 000 asirianoj restis en Irako.

Asiraj subgrupoj

Estas tri ĉefaj asiraj subgrupoj: orienta, okcidenta, ĥaldea. Ĉi tiuj subsekcioj nur parte interkovras lingve, historie, kulture kaj religie.

  • La orienta subgrupo loĝis historie en Hakkari en la norda Zagros-montaro, la valoj Simele kaj Sapna en Nuhadra, kaj partoj de la ebenaĵoj de Ninivo kaj Urmia. Ili parolas nordorientajn novarameajn dialektojn kaj estas religie diversaj, aliĝante al la orientaj siriaj eklezioj, protestantismo,  judismo aŭ estas senreligiaj.
  • La ĥaldea subgrupo estas subgrupo de la orientaj asirianoj. La grupo ofte egalas kun la adeptoj de la Ĥaldea katolika eklezio, tamen ne ĉiuj ĥaldeaj katolikoj identigas sin kiel ĥaldeoj.  Ili estas tradicie parolantoj de nordorientaj novarameaj dialektoj, tamen ekzistas kelkaj turklingvanoj. En Irako, ĥaldeaj katolikoj loĝas en la okcidentaj vilaĝoj de la ebenaĵo de Ninivo, Alqosh, Batnaya, Tel Keppe kaj Tesqopa, same kiel la valo Nahla kaj Akra. En Sirio ili loĝas en Halepo kaj la gubernio Hasaka. En Turkio, ili loĝas dise en Istanbulo, Dijarbakiro, Sirnak kaj Mardin.
  • La okcidenta subgrupo, historie loĝata en Tur Abdin  kaj nun havas signifan ĉeeston en la gubernio Hasaka en Sirio. Ili ĉefe parolas la centran novramean lingvon. Plej multaj aliĝas al la okcident-siriaj eklezioj, sed kelkaj ankaŭ estas nereligiaj.

Persekutado

Pro ilia kristana identeco kaj etneco, la asirianoj estis persekutitaj ekde la alpreno de kristanismo. Dum la regado de Jazdegerdo la 1-a, kristanoj en Irano estis rigarditaj kun suspekto kiel eblaj romiaj renversemuloj, rezultigante persekutojn dum samtempe antaŭenigante Nestorian Kristanismon kiel bufro inter la Eklezioj de Romo kaj Irano. Persekutoj kaj provoj trudi Zaratuŝtrismon daŭris dum la regado de Jazdegerdo la 2-a.

Dum la epokoj de mongola regado sub Ĝingis-Ĥano kaj Timur okazis arbitra buĉado de dekmiloj da asirianoj kaj detruo de la asiria loĝantaro de nordokcidenta Irano kaj centra kaj norda Irano.

Pli lastatempaj persekutoj ekde la 19-a jarcento inkluzivas la Masakrojn de Badr Ĥan, la Masakrojn de Dijarbakiro (1895), la masakron de Adana, la asirian genocidon, la Masakron de Simele kaj la kampanjo al-Anfal .

Diasporo

Ekde la asiria genocido, multaj asirianoj forlasis Mezorienton tute por pli sekura kaj komforta vivo en la landoj de la okcidenta mondo. Kiel rezulto de tio, la asiria loĝantaro en Mezoriento draste malpliiĝis. Ekde hodiaŭ estas pli multaj asirianoj en la diasporo ol en sia patrujo. La plej grandaj asiriaj diasporaj komunumoj troviĝas en Svedio (100,000), Germanio (100,000), Usono (80.000), kaj en Aŭstralio (46,000).

Laŭ etna procento, la plej grandaj asiriaj diasporaj komunumoj situas en Södertälje en Stokholma Distrikto, Svedio, kaj en Fairfield City en Sidnejo, Aŭstralio, kie ili estas la ĉefa etno en la antaŭurboj Fairfield, Fairfield Heights, Prairiewood kaj Greenfield Park. Ekzistas ankaŭ konsiderinda asiria komunumo en Melburno, Aŭstralio (Broadmeadows, Meadow Heights kaj Craigieburn) En Usono, asirianoj plejparte troviĝas en Ĉikago (Niles kaj Skokie), Detrojto (Sterling Heights, kaj West Bloomfield Township), Fenikso, Modesto (Stanislaus County) kaj Turlock.

Krome, malgrandaj asiriaj komunumoj troviĝas en San-Diego, Sakramento kaj Fresno en Usono, Toronto en Kanado kaj ankaŭ en Londono, Britio. En Germanio grandaj asiriaj komunumoj estas disigitaj tra Munkeno, Frankfurto, Stutgarto, Berlino kaj Wiesbaden. En Parizo, Francio, la komunumo Sarcelles havas malgrandan asirian komunumon. Asirianoj en Nederlando ĉefe loĝas en la oriento de la lando, en la provinco Overijssel. En Rusio, grupetoj de asirianoj plejparte loĝas en Krasnodar kaj Moskvo.

Rimarkindas ke la asirianoj loĝantaj en Kalifornio kaj Rusio sentas sin ligitaj al Irano, dum tiuj en Ĉikago kaj Sidnejo estas ĉefe irakaj asirianoj. Pli lastatempe, siriaj asirianoj grandiĝas en Sidnejo post grandega alveno de novalvenintoj en 2016, al kiuj ricevis azilo sub la speciala humanitara helpo de la Federacia Registaro.  La asirianoj en Detrojto estas ĉefe ĥaldeaj parolantoj, kiuj ankaŭ devenas de Irako. Asirianoj en tiaj eŭropaj landoj kiel Svedio kaj Germanio kutime estas turklingvaj aŭ okcident-asiriaj.

Identeco kaj subsekcioj

Asirianoj de la Proksima Oriento kaj diasporo uzas malsamajn esprimojn por mem-identigo bazitaj sur konfliktantaj kredoj pri la origino kaj identeco de siaj respektivaj komunumoj. En certaj lokoj de la asiria patrujo, identeco ene de komunumo dependas de la devenvilaĝo de persono aŭ kristana konfesio prefere ol ilia etna komuneco, ekzemple ĥaldeaj katolikoj preferas esti nomitaj ĥaldeoj anstataŭ asirianoj, aŭ siria ortodoksa kristano preferas esti nomata siria.

Dum la angla arkeologo, de la 19-a jarcento, Austen Henry Layard kredis, ke la siriaj kristanaj komunumoj devenas de la antikvaj asirianoj, vidpunkto, kiun ankaŭ kundividis William Ainger Wigram. Hodiaŭ asirianoj kaj aliaj malplimultaj etnoj en Mezoriento sentas premon identigi sin kiel "araboj", "turkoj" kaj "kurdoj".

Krome, okcidentaj amaskomunikiloj ofte mencias neniun etnan identecon de la kristanaj homoj de la regiono kaj simple nomas ilin kristanoj, irakaj kristanoj, iranaj kristanoj, siriaj kristanoj kaj turkaj kristanoj, etikedo malakceptita de asirianoj.

Memnomo

Malsupre estas terminoj ofte uzataj de asirianoj por memidentigi sin:

  • Asiriano, nomita laŭ la antikva asiria popolo, estas rekomendata de sekvantoj de ĉiuj mezoriente situantaj orientaj kaj okcidentaj siriaj ritaj eklezioj kiel termino.
  • Ĥaldeo estas termino, kiu dum jarcentoj indikis la aramean lingvon. Ĝi estis tiel uzita de Hieronimo, kaj estis ankoraŭ la normala terminologio en la 19-a jarcento. Nur en 1445 ĝi komencis esti uzata por signifi arameajn parolantojn, kiuj eniris en komunion kun la katolika eklezio. Ĉi tio okazis dum la Koncilio de Florenco, kiu akceptis la konfeson de kredo, kiun Timoteo, metropolito de la arameaj parolantoj en Kipro faris en la aramea, kaj kiu dekretis, ke "neniu en la estonteco kuraĝos nomi [...] ĥaldedojn, nestorianoj". Antaŭe, kiam ankoraŭ ne estis katolikaj arameaj parolantoj de mezopotamia origino, la esprimo "ĥaldeo" estis uzita kun eksplicita referenco al ilia "nestoriana" religio. Tiel Jacques de Vitry skribis pri ili en 1220/1, ke "ili neis, ke Maria estas la Dipatrino kaj asertis, ke Kristo ekzistas en du personoj. Ili konsekris fermentitan panon kaj uzis la "ĥaldean" (sirian) lingvon". Ĝis la dua duono de la 19-a jarcento, la termino "ĥaldea" daŭris ĝenerale por oriente siriaj kristanoj, ĉu "nestoriana" aŭ katolika.
  • Siria lingvo, nomita laŭ la siria lingvo kaj kiel koruptaĵo de "asiria" fare de la greka Seleŭkida Imperio, povas esti trovita rekomendata de anoj de la Siria Ortodoksa Eklezio kaj de la Siria Katolika Eklezio.
  • Aramea, ankaŭ konatan kiel okcidenta asirianosiria-aramea, nomita laŭ la praa aramea popolo, estas rekomendita fare de anoj de la Siria Ortodoksa Eklezio en Sirio kaj kelkaj anoj de Siria katolika eklezio en Israelo. Krome, tiuj identigantaj kiel Arameon akiris rekonon de la israela registaro. Rimarkinde, la arameoj estas aparta antikva etno, kiu vivis samtempe kun la asiria imperio en nuna Sirio, Libano, Palestino kaj Jordanio. Kelkaj asirianoj fervore kritikas la aramean mem-identecon rekomendatan de tiuj, kiuj apartenas al la Siria ortodoksa eklezio, deklarante ke, ĉar ili originis de Tur-Abdin en sudorienta Turkio en Alta Mezopotamio, ili ne povas pretendi ligojn kun la antikva aramea tero, ĉar ĝi estis centrita en Levantenio.

Vidu ankaŭ

Eksteraj ligiloj

Ĉi tiu artikolo estas verkita en Esperanto-Vikipedio kiel la unua el ĉiuj lingvoj en la tuta Vikipedia projekto.