Franciŝak Aljaĥnoviĉ

Franciŝak Aljaĥnoviĉ
Persona informo
Францішак Аляхновіч
Naskonomo	Францішак Каралевіч Аляхновіч
Naskiĝo	9-an de marto 1883 (1883-03-09) en Vilno
Morto	3-an de marto 1944 (1944-03-03) (60-jaraĝa) en Vilno
Tombo	Rasos Cemetery vd
Etno	belorusoj vd
Lingvoj	belorusa • pola vd
Ŝtataneco	Rusia Imperio • Belorusa Popola Respubliko • Socialisma Soveta Respubliko Belorusio • Litova-Belorusa Soveta Socialisma Respubliko • Respubliko Centra Litovio • Dua Pola Respubliko • Belorusa Soveta Socialisma Respubliko vd
Partio	Partio por Sendependiĝo de Belorusio vd
Familio
Dinastio	House of Olechnowicz vd
Patro	Karal Alyakhnovich vd
Profesio
Alia nomo	Юрый Монвід • Я. Монвід • І. Монвід vd
Okupo	dramaturgo • publikigisto • verkisto • poeto • ĵurnalisto • gazetoredaktisto vd
Laborkampo	teatro vd
Membrecoj Membrecoj Q6468470 vd
vd	Fonto: Vikidatumoj

Franciĉak aljaĥnoviĉ, Aljaĥnoviĉ-Alekna (beloruse Францішак Аляхновіч, beloruse Аляхновіч-Алекна; 9-an de marto 1883, Vilno, la Rusia imperio — 3-an de marto 1943, Vilnuso, Sovetunio) estis belorusa dramisto, teatra aganto, publicisto. Lia novelo "En ungegoj de OGPU" estas unua verko en mondliteraturo, en kiu gulago estis priverkita de vidpunkto de homo, enprizonita en ĝi.

Biografio

Naskiĝis en fasmilio de muzikistoj. De infanaĝo kreskis en artista medio: lia patro laboris kiel violonisto en teatro. Li ne estis edukita, sed kelkfoje provis ekstudi: en vilna gimnazio, en Vilna kemi-teknika lernejo, Krakova universitato. En la jaro 1904 ekstudis en Varsovia dramista lernejo, post fino de kio en la jaro 1907, vojaĝis kun aktora trupo.

En la jaro 1908 revenis en Vilno, kie komencis labori kiel raportisto, samtempe komencis eldoni pollingvan humuran ĵurnalon "Perkunas". Samtempe aliĝis al belorusa nacia movado. Pro preso de kontraŭcara artikolo, ĵurnalo "Perkinas" estis fermita, kaj Aljaĥnoviĉ vivis en Aŭstrujo, kie li laboris en Krakovo en loka teatro. En la jaro 1913 pro proklamita en Rusujo amnestio, revenis en patrolando, sed estis enprizonita pto tio, ke al li estis pardonita nur parto de kulpo. Dum sia enprizonado komencis verki teatraĵojn.

En junio 1918 ekloĝis en Minsko, printempe 1919 revenis en Vilno, kie eldonadis ĵurnalon, provis malfermi teatron. Aŭtune 1919 revenis en Minsko, kie laboris kiel direktoro de teatro, kiun subvenciis pola registaro. De julio de 1920 vivis en Vilno. Pro libro "Belorusa teatro" (1924) estas konsiderata kiel unua belorusa esploristo de teatro. En novembro 1926 alveturis en Minsko por partopreni en Akademia konferencio, restis en Belorusa SSR, laboris en teatro en Vicebsko, kie en januaro 1927 estis arestita kaj enprizonita je 10 jaroj en gulago. En septembro de la jaro 1933 estis interŝanĝita kontraŭ enŝlositan en pola prizono belorusan lingvistonBranislaŭ Taraŝkeviĉ. Post reveno en Vilno verkis pli faman sian verkon "En ungegojn de OGPU" pri sia enŝloso en gulago. Ĉi tia libro estis eldonita pollingve (1935, "Siedem lat w szponach G. P. U." En la jaro 1937 en Varsovio estis eldonita ankoraŭ unu varianto de ĉi tia libro. La verko estis tradukita en itala lingvo ("La verita sulla Russia Bolscevica"), en portugala lingvo en Brazilio ("Sete annos nas garras soveticas"), ukrainia lingvo, kaj ruslingve (en elmigrinta gazeto). Nur en la jaro 1937 la aŭtoro povis eldoni libron en belorusa lingvo. Dum en la jaro 1940 en Vilno eniris sovetunia armeo, Franciŝak Aljaĥnoviĉ vivis konspire. Dum germana okupado (1942-1944) redaktis gazeton "Belaruski holas" (Belorusa voĉo), kiu eldonadis sub gvido de nazioj. En marto de la jaro estis pafmortita en sia loĝejo, eble per sovetuniaj spionoj, senditaj trans frontlinio. Liaj verkoj denove estis presitaj kaj surscenigitaj en Belorusio nur en la jardeko 1990-a. En la jaro 2006 estis eldonitaj elektitaj verkoj.

Literaturo

• Аляхновіч Францішак //Беларускія пісьменнікі (1917-1990). Даведнік; Склад. А. Л. Верабей. = Мн.: Мастацкая літартура, 1994. - 653 с. іл. ISBN 5-340-00709-X
• Аляхновіч Францішак // Беларускія пісьменнікі: Бібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. Мн.: БелЭн, 1992-1995.
• Аляхновіч Ф. Выбраныя творы /Укл., прадм. А. Сабалеўскага. - Мн., 544 с.
• Маракоў Л. У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794-1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. - Мн.: 2003. ISBN 985-6374-04-9
• Крывіцкі Л. (Луцкевіч Л.). Францішак Аляхновіч // Ніва (Беласток). 1990, №2-3.
• Сабалеўскі А. Адметны след // Спадчына. 1990 №3.
• Сабалеўскі А. На адраджэнскай хвалі // Полымя. 1992, №5.
• Бяляцкі А. "Як я памру..." // Маладосць. 1990, №10.
• Няфёд У. І. францішак Аляхновіч: Тэатральная і грамадска-палітычная дзейнасць. Мн., 1996.
• ЭГБ, т. 1.