Parlamento: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto
Linio 13: Linio 13:
==Historio==
==Historio==
La [[Kortesoj de Leono]]<ref>Registras la vorton Kortesoj por "Cortes" la vortaro de [https://www.esperanto.es/hef/index.php/diccionario-esperanto Fernando de Diego]</ref> de [[1188]] estis parlamenta kunsido okazinta dum la printempo de tiu jaro, komence de la regado de [[Alfonso la 9-a|Alfonso la 9-a de Leono]], en la klostro de la [[Baziliko San Isidoro en Leono|Baziliko San Isidoro]] de [[Leono (Hispanio)|Leono]]. En 2013 la Unesko agnoskis ilin en la Programo Memoro de la Mondo kiel «la dokumenta atestilo plej antikva de la eŭropa parlamenta sistemo».​<ref>[http://www.diariodeleon.es/noticias/cultura/la-unesco-reconoce-a-leon-como-cuna-del-parlamentarismo-europeo_804851.html La Unesco reconoce a León como cuna del parlamentarismo europeo]</ref><ref>[http://www.unesco.org/new/es/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-8/the-decreta-of-leon-of-1188-the-oldest-documentary-manifestation-of-the-european-parliamentary-system/ Los “Decreta” de León de 1188 – El testimonio documental más antiguo del sistema parlamentario europeo]</ref>
La [[Kortesoj de Leono]]<ref>Registras la vorton Kortesoj por "Cortes" la vortaro de [https://www.esperanto.es/hef/index.php/diccionario-esperanto Fernando de Diego]</ref> de [[1188]] estis parlamenta kunsido okazinta dum la printempo de tiu jaro, komence de la regado de [[Alfonso la 9-a|Alfonso la 9-a de Leono]], en la klostro de la [[Baziliko San Isidoro en Leono|Baziliko San Isidoro]] de [[Leono (Hispanio)|Leono]]. En 2013 la Unesko agnoskis ilin en la Programo Memoro de la Mondo kiel «la dokumenta atestilo plej antikva de la eŭropa parlamenta sistemo».​<ref>[http://www.diariodeleon.es/noticias/cultura/la-unesco-reconoce-a-leon-como-cuna-del-parlamentarismo-europeo_804851.html La Unesco reconoce a León como cuna del parlamentarismo europeo]</ref><ref>[http://www.unesco.org/new/es/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-8/the-decreta-of-leon-of-1188-the-oldest-documentary-manifestation-of-the-european-parliamentary-system/ Los “Decreta” de León de 1188 – El testimonio documental más antiguo del sistema parlamentario europeo]</ref>

La [[Parlamento de la Unuiĝinta Reĝlando|angla parlamento]] originas de la ''Witan'' koncilioj de la 11-a jarcento, kiuj enhavis religiajn estrojn, potenculojn kaj reĝajn ministrojn. Saksaj reĝoj konsultis tiujn konciliojn. Ekde la 13-a jarcento, senditoj de grafujoj, urboj kaj municipoj ĉestis la konsiliojn. La [[Magna Carta]] (Granda ĉarto) de 1215 limitigis la reĝpovon kaj devigis la reĝon peti parlamenton antaŭ kolekti iujn ajn impostojn. Ekde la 14-a jarcento ekaperis du "domojn" - unu enhavis senditojn kaj eknomiĝis la ''Commons'' (Komunumuloj); la alia enhavis religiajn estrojn (''Lords spiritual'', aŭ Lordoj spiritaj) kaj potenculojn (''Lords temporal'', aŭ Lordoj tempecaj), kaj eknomiĝis la ''Upper House'' (Supera ĉambro). La du ĉambroj unue amasiĝis en la halo Westminster en 1320.


== Parlamentoj ==
== Parlamentoj ==

Kiel registrite je 11:39, 25 jul. 2022

Palaco de Westminster, unu el la plej konataj sidejoj de parlamentoj de la mondo, nome la Parlamento de la Unuiĝinta Reĝlando.

Parlamento estas la reprezentantaro de la civitanoj, federitaj ŝtatoj aŭ lokaj teritorioj, kiu, en konstituciaj landoj, faras leĝojn kaj voĉdonas buĝeton. Cetere, ĝin oni kutime alnomas Leĝofara Povo kontraste al la Ekzekutiva Povo (registaro).

Parlamento povas estas unu-, du- aŭ plur-ĉambra. La parlamento de federacia ŝtato estas ĝenerale duĉambra, t.e. unu ĉambro por reprezenti la civitanojn, la alia por reprezenti la federitajn ŝtatojn.

  • Landoj kun parlamento unuĉambra: la antaŭa Jugoslavio de marŝalo Tito...
  • Landoj kun parlamento duĉambra: Britio, Nederlando, Francio, Usono, Svisio...
  • Landoj kun parlamento plurĉambra: la iama Napoleona Francio (kvarĉambra)...

Ĝenerale, almenaŭ unu el la ĉambroj konsistas el homoj rekte aŭ nerekte elektitaj de la voĉrajta civitanaro. La eventualaj aliaj ĉambroj povas konsisti el dumvivaj, iam nomumitaj membroj, de homoj elektitaj de lokaj elektitoj...

La parlamento rolas diversmaniere laŭ la ŝtata reĝimo.

Historio

La Kortesoj de Leono[1] de 1188 estis parlamenta kunsido okazinta dum la printempo de tiu jaro, komence de la regado de Alfonso la 9-a de Leono, en la klostro de la Baziliko San Isidoro de Leono. En 2013 la Unesko agnoskis ilin en la Programo Memoro de la Mondo kiel «la dokumenta atestilo plej antikva de la eŭropa parlamenta sistemo».​[2][3]

La angla parlamento originas de la Witan koncilioj de la 11-a jarcento, kiuj enhavis religiajn estrojn, potenculojn kaj reĝajn ministrojn. Saksaj reĝoj konsultis tiujn konciliojn. Ekde la 13-a jarcento, senditoj de grafujoj, urboj kaj municipoj ĉestis la konsiliojn. La Magna Carta (Granda ĉarto) de 1215 limitigis la reĝpovon kaj devigis la reĝon peti parlamenton antaŭ kolekti iujn ajn impostojn. Ekde la 14-a jarcento ekaperis du "domojn" - unu enhavis senditojn kaj eknomiĝis la Commons (Komunumuloj); la alia enhavis religiajn estrojn (Lords spiritual, aŭ Lordoj spiritaj) kaj potenculojn (Lords temporal, aŭ Lordoj tempecaj), kaj eknomiĝis la Upper House (Supera ĉambro). La du ĉambroj unue amasiĝis en la halo Westminster en 1320.

Parlamentoj

Alia grava parlamentejo, nome en Budapeŝto, junio 2005.

Historiaj parlamentoj

Vidu ankaŭ

Notoj