Prahistorio

Difino

Oni nomas prahistorio la periodon disde la apero de prahomo ĝis la komenco de "historio". Tiu ĉi lasta ĝenerale estas difinita kiel periodo komenciĝanta kun la unuaj skribitaj tekstoj aŭ kun la apero de la unuaj historiaj fontoj. Prahistorio finiĝas kiam historiaj fontoj eĉ postaj disponeblas pri la koncerna civilizacio.

La daŭro de registrita historio estas plimalpli 5,000-5,500 jaroj. Kojnoskribo eble estas la plej malnova formo de skribo. Tamen ĉar ekzistis multaj popoloj similstadiaj je tiuj "historiaj", kaj ne havantaj skribon, kaj estus strange ordigi ilin kun prahistorio, oni kreis ankaŭ la nomon "protohistoria" por kvalifiki tiuj periodojn.

Temas pri periodoj dum kiuj la historiaj fontoj ekzistas, sed ili estas cˆu postaj cˆu eksteraj. La termino prahistorio montras ankau˘ la gravecon de skribajˆoj en la okcidenta civilizacio. Sekve, en Egiptio prahistorio finigˆas cˆirkau˘ - 3500, dum en NovGineo gˆi finigˆas cˆirkau˘ 1900. Antau˘ ol rigardi historion alimaniere, temas ja pri gˆisnuna kutimo por apartigi la diversajn partojn de la Historio cˆu homa cˆu universala.

Eko de prahistorio

vidu Prahomo

Kronologio

Vidu la sintezan tabelon de la ĉefaj kulturoj prahistoriaj de la malnova mondo. tradukota

La kronologio de la prahistorio estigiĝanta en la XIX-a jarcento, estas la konsekvenco de la laboroj far la imponaj taksonomiistoj de la antaŭa jarcento, Lineo, Bufono (Buffon), kiuj konsiderinde prokrastis la originon de la vivo sur la Tero. Oni konsideras, ke tiu kronologio, rezulto de la malkovroj far Boucher de Perthes, estigiĝis en 1912 de la pastro Breuil, sekve de la multnombraj prifosoj okazintaj en la dua duono de la XIXa jarcento.

Komence, prahistorio diviĝis en tri eraoj, kiuj respondas al la sinsekva uzado de tri diversaj teknologioj: ŝtona, bronza kaj fera uzado.

• la ŝtonepoko ;
• la bronzepoko ;
• la ferepoko.

Siavice tiuj eraoj estis dividitaj en pluraj periodoj, kies daŭroj malsamas por respondi al la prahistoriistajn bezonoj. La dividado klarigas sin pro la diverseco de la "materialaj kulturoj" ekzistantaj dum ĉiu erao; iuj arkeologiaj situoj altvaloraj (aŭ simple ĉar ili estis la unuaj el nova tipo, kiuj estis malkovritaj) utilis samkiel referenco por iu periodo kiel ekzemple Hallstatt aŭ La Hène dum la fer-erao.

• la ŝton-erao : tradukota
  • paleolitiko ;
    • arkaika paleolitiko (Afrique) ;
    • frua paleolitiko ;
    • meza paleolitiko ;
    • malfrua paleolitiko ;
    • fina paleolitiko (Afrique) ;
  • mezolitiko :
    • epipaleolitiko ;
    • post-glacia erao ;
  • paleoindia erao (Nord-ameriko) ;
  • formodona erao (Nord-ameriko) ;
  • "jomon" erao (Japanio) ;
  • neolitiko.

la jenaj periodoj apartenas ankaŭ al la Protohistorio)

• La bronz-erao. tradukota
  • Frua Bronz-erao
  • Meza Bronz-erao
  • Malfrua Bronz-erao

• La fer-erao.tradukota
  • Hallstatt
  • La Tène

Ces catégories basées sur l'étude des vestiges durables (outillage de pierre essentiellement, puis productions de céramique et métallurgie) se sont beaucoup affinées avec les outils de recherche modernes. D'autres catégories, de moindre durée, existent mais sont non reconnues pour l'ensemble des régions du globe ou par l'ensemble de la communauté scientifique. C'est le cas, par exemple, de l'Âge du cuivre ou du Chalcolithique.

Récemment, les périodes de la préhistoire ont commencé à s'effacer devant la notion de cultures. Cette subdivision, plus fine, est la plus récente. Elle prend davantage en compte les limites géographiques des aires culturelles et répond à une connaissance accrue de la préhistoire. Selon les préhistoriens français et pour la France, 13 cultures sont connues pour l'âge de la pierre :

• La unuaj civilizacioj
• l'Abbevillien tradukota
• l'Acheuléen tradukota
• Musterio
• Ŝatelperonio
• Aŭrignacio
• Gravetio
• Solutreo
• Magdalenio
• La post-glaci-epokaj civilizacioj
• le Cardial tradukota
• le Danubien tradukota
• le Chasséen tradukota
• Neolitiko

Periodoj de Prahistorio

Gravaj etapoj de prahistorio

• Paleolitiko

• antaŭ 5 milionoj da jaroj : apero de d'Aŭstralopiteko.
• antaŭ 3 milionoj da jaroj : apero de d'Homo habilis ofte rigardata kiel la unua vera Homo 1.
• antaŭ 400 000 jaroj :  fajr-regado;
• antaŭ 80 000 jaroj : unuaj entombigoj ;
• antaŭ 30 000 jaroj : : Homo sapiens estas la sola homa specio, kiu pluvivas post la malapero de Néandertala Homo ;
• antaŭ 20 000 jaroj : pentraĵoj en la groto de Lascaux.

• Neolitiko

• Ĉirkaŭ -12 000 / -10 000 : dolmanoj kaj menhiroj ;
• Ĉirkaŭ -10 000 : unuaj vilaĝoj (Çatal Hüyük en Turkio);
• Ĉirkaŭ -3 000 : apero de skribo kaj fino de prahistorio.

1 Ĵusaj malkovroj de fosilioj en Ĉadio kontraŭas tiun datadon. Ili pruvus, ke la unua Homo aperis antaŭ 7 milionoj da jaroj.

==Gravaj prahistoriistoj== skribota

Problema difino

Kutima difino de la prahistorio estigas plurajn problemojn tiom pri la kriter-elekto kiom por determini la datadon de la tempaj limoj prahistoriaj.

=== Kriterioj de la prahistorio-komenco === skribota

La prahistorio komenciĝis kiam "aperis" la homo. Nu, la homo estas nur la rezulto de lanta evoluo de specifa specio, kiu diferenciĝis de aliaj "superaj simioj". Ĝia apero-dato estas ne nur nekonata, sed eĉ tutcerte ne sciebla. Tiu ĉi problemo estas konata sub la nomo mankanta ĉenero.

=== Datado de la prahistorio-komenco === skribota

=== Kriterioj de la fino de la prahistorio === skribota

=== Datado de la prahistorio-fino === skribota

Ŝablono:Stumpo