Ramón del Valle-Inclán

Dosiero:Valle-Inclan.jpg

Ramón VALLE PEÑA, konata sub la nomo Ramón DEL VALLE-INCLÁN (Vilanova de Arousa, 28-a de oktobro 1866 - Santiago de Compostela, 5-a de januaro 1936) estis galega verkisto en la hispana lingvo.

Li estis membro de la t.n. Generacio de 1898, kune kun, inter aliaj, Miguel de Unamuno, Azorín kaj Pío Baroja, sed Valle-Inclán eniris en tiuj grupo kaj stilo poste (ĉirkaŭ la 1920-aj jaroj, kiel simile faris Antonio Machado. Li verkis prozaĵojn kaj teatrajn verkojn, nur malmulte da poezio. Precipe en teatro li estis moderniganto de la tiama stilo (komerca teatro), kun tre nova aliro al teatro, interalie per la uzo de literatura stilo nomata esperpento, kiun li mem kreis kaj definis; tia tetaro ne estis tre sukcesa dum ties epoko (1920-aj kaj 1930-aj jaroj), sed ja estis sukcesa dum aliaj jardekoj, nome la 1970aj kaj la 1980-aj jaroj kaj markis la teatran hispanlingvan produktadon de la tuta jarcento.

Li uzis fortan kritikon, precipe al la tradiciaj klasoj kaj potencoj en sia dua etapo.

Ĉefaj verkoj

• Divinas palabras (Diaj vortoj)
• Luces de bohemia (Bohemaj lumoj)
• Sonatas (Sonatoj)

En Esperanto aperis de Valle la romano Tirano Banderas, priskribo de latinamerika diktatoro (kaŭdilo), tradukita de Fernando de Diego.

Biografío

Li estis la filo de liberala kaj galegista verkisto, Ramón del Valle-Inclán Bermúdez de Castro, kaj de Dolores de la Peña y Montenegro, ambaŭ de hidalga deveno; tamen li ricevis pli simplan nomon de Ramón José Simón Valle Peña. Li studis en mezlernejo de Pontevedra ĝis 1885, kaj poste ekstudis Juron en la Universitato de Santiago de Compostela. Samtempe, li praktikis skermon kaj desegnon.

En tiu epoko li ekverkis por publikaĵoj kiel Café con gotas (Kafo kun gutoj), de Santiago, kaj la barcelona La Ilustración ibérica (La Iberia Bildigo), kaj partoprenis aktive, kun sia frato Carlos, en la gazetara vivo de la urbo. En 1890, pro la morto de lia patro, abandonis la karieron de juro, kiun tiu devigis al li, kaj revenis al Pontevedra. Poste eble li vojaĝis en Italion, kaj pli certe al Madrido fine de 1890, kie li ĉeestis la Muzeon de Prado kaj la bibliotekoj de la urbo, kunlaboris en ĵurnaloj kiel El Globo, kaj dediĉas grandan parton de sia libertempo al popola kantoteatro.

En 1892, Valle realigis sian unuan vojaĝon al Ameriko, pli precize al Meksikio, kie li vivis ĉirkau unu jaron en la urboj de Veracruz kaj Meksikurbo. En tiu lando kunlaboris por du ĵurnaloj: El Veracruzano Libre, de Veracruz, kaj El Universal, en Meksikurbo, kie li publikigis diversajn rakontojn. Tie ŝajne li vivis kelkajn malfacilaĵojn kiel tre verŝajna partopreno en duelo en Meksikurbo, kaj en kverelo en Veracruz. El Meksikio li pasis al Kubo, kaj resti kelkajn tagojn en Matanzas, ĉe amikoj.

Revene en Hispanio, en 1893, instaliĝis en Pontevedra, kie amikiĝis kun Jesús Muruáis, bibliografo kaj profesor de latina en la urba Mezlernejo, en kies biblioteko povis legi la ĉefajn aŭtorojn tiamajn. Dum tiu epoko de Pontevedra, li publikis sian unuan libron, la kolekton de amrakontoj Femeninas (Inaĵoj) (1894). Tiam li komencis ankaŭ vesti per bizarega vestaro: mantelo (dekomence meksikia ponĉo), ŝalmantelo, ĉapelo kaj, ĉefe, siaj longega kaj karaktera barbo, la "barbas de chivo" (kapridaj barboj) pri kiu parolis Rubén Darío en poemo dediĉita al aŭtoro.

En 1896 li reinstaliĝis en Madrido. Tie ĉeestis diversajn babilrondojn, en kiuj li ekkonis multajn elstarajn intelektajn gravulojn, kiel Enrique Gómez Carrillo, Pío kaj Ricardo Baroja, Azorín, Benavente, González Blanco, Villaespesa, Mariano Miguel de Val, ktp. En 1897 li publikigis sian duan libron, Epitalamio (Historias de amores) (Amrakontoj), sen atingi grandan sukceson. Dum tiuj jaroj li aktoris en teatroludoj kiel La comedia de las fieras (La komedio de la sovaĝaj bestoj), de Jacinto Benavente, aŭ Los reyes en el destierro (La reĝoj enekzile), adaptigo de Alejandro Sawa pri romano de Alphonse Daudet. En 1899, dum kverelo en kafejo, la ĵurnalisto Manuel Bueno vundigis lian brakon kiu finfine malsaniĝis kaj devis esti fortranĉita. Tiun saman jaron li premieris en la Teatro Lara de Madrido kaj publikigis laŭ libro Cenizas (Cendroj), sia unua teatraĵo.

Samepoke li kunlaboris en multnombraj literaturaj gazetoj, kiel La vida literaria (Literatura vivo), ĉefredaktita de Benavente, Revista Nueva (Nova gazeto), ĉefredaktita de Luis Ruiz Contreras, Germinal ĉefredaktita de Joaquín Dicenta aŭ Vida Nueva (Nova vivo) ĉefredaktita de Eusebio Blascokie Unamuno verkis du konatajn artikolojn "Muera Don Quijote" (Mortu don Kiĥoto) kaj "Renovación” (Renovigo). Li vivis la literatran bohemon modernisman kaj suferis malsaton kaj necesojn. Li loĝis tiom mallarĝan ejon ke oni bezonis supreniri seĝojn per pulio por libere marŝi.

En 1900, Valle partoprenis en konkurenco de rakontoj ĉe la ĵurnalo El Liberal. Li ne sukcesis, sed ties rakonto estis laŭdata de fama tiama verkisto nome Juan Valera, unu el la membroj de la tribunalo. Ŝajne tiu ne kuraĝis premii tiom renovigitan tekston. En venontaj jaroj, li plukunlaboris en diversaj publikaĵoj, kiel La Ilustración Artística, La Ilustración Española e Hispanoamericana, La España Moderna, ktp. En Alma Española li publikis, decembre de 1903, faman membiografion. En Los Lunes de El Imparcial (Lundoj de kla Senpartiulo) li ekpublikis Sonata de otoño (Aŭtuna sonato), ki unuafoje aperis ties fama ĉefrolulo, la markiso de Bradomín.

La Sonatoj estis publikitaj en libro en 1902 (Sonata de otoño), 1903 (Sonata de estío -somera-), 1904 (Sonata de primavera -printempa-) kaj 1905 (Sonata de invierno -vintra-). Tiuj rakontoj, eroj de supozata memoraro de la markiso de Bradomín, konsistigas la plej plstaran ekzemplon de modernisma prozo en la hispana literaturo. En tiu sama jaro 1905 li publikis kolekton de rakontoj sub la titolo de Jardín novelesco; Historias de almas en pena, de duendes y de ladrones (Novela ĝardeno). Venontjare li premieris en la Teatro de la Princesa (Princino) teatraĵon bazitan sur la ĉefrolulo de la Sonatoj, El Marqués de Bradomín (La markiso de Bradomín). Aktoriniĝis Josefina Blanco,