Ĉipevajana lingvo

Dene-sulina lingvo
Dëne Sųłiné
lingvo • moderna lingvo
Northern Athabaskan
Parolata en	Kanado
Regiono	Norda Alberto, Saskaĉevano, Manitobo; sudaj Nordokcidentaj Teritorioj kaj Nunavuto
Parolantoj	4 000
Skribo	Kanada indiĝena silabaro, latina alfabeto
Lingva statuso	2 vundebla
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-2	chp
ISO 639-3	chp
Glottolog	chip1261
Angla nomo	Chipewyan
Franca nomo	chipewyan

La dene-sulina lingvo (angle: Chipewyan aŭ Dene; dene-suline: Dëne Sųłiné, Dene Sųłiné, Dene Suliné, Dëne Suliné, Dene Soun’liné) estas la lingvo parolata de la ĉipevajana gento de centra Kanado (partoj de Alberto, Saskaĉevano, Manitobo, Nordokcidentaj Teritorioj, kaj Nunavuto). Parolas ĝin 4000 el 6000 etnaj Ĉipevajanoj.

La ĉipevajana estas parto de la atabaska familio kaj estas parenca al la Dinea lingvo.

La dene-sulina estas unu el la oficialaj lingvoj de la Nordokcidentaj Teritorioj; la aliaj estas la angla, la franca, la kria, la dogriba, la gviĉina, la inuka lingvo, kaj la slavia.

Sonoj

Konsonantoj

La 39 konsonantoj de la dene-sulina:

		Bilabiala	Interdentala	Dentala		Postalveolara	Velara		Glotala
				centra	laterala		ebena	labiala
Halto	neaspiracia	p		t			k	kʷ
	aspiracia			tʰ			kʰ	kʷʰ
	ejectiva			tʼ			kʼ	kʼʷ	ʔ
Afrikato	neaspiracia		tθ	ʦ	tɬ	ʧ
	aspiracia		tθʰ	ʦʰ	tɬʰ	ʧʰ
	ejectiva		tθʼ	ʦʼ	tɬʼ	ʧʼ
Nazalo		m		n
Trilo				r
Frikativo	senvoĉa		θ	s	ɬ	ʃ	χ	χʷ	h
	voĉa		ð	z	ɮ	ʒ	ʁ	ʁʷ

La "velaraj" frikativoj estas reale uvularaj.

Vokaloj

La dene-sulina havas vokalojn de 6 diferencajn kvalitojn.

	Antaŭa	Centra	Dorsa
Alta	mi		u
Supra-Meza	e		o
Suba-Meza	ɛ
Malalta		a

La plejo da vokaloj povas esti aŭ

• buŝa aŭ naza
• mallonga aŭ longa

Rezulte, la dene-sulina havas 18 fonemajn vokalojn:

		Antaŭa		Centra		Dorsa
		mallonga	longa	mallonga	longa	mallonga	longa
Alta	buŝa	mi	iː			u	uː
	naza	ĩ	ĩː			ũ	ũː
Mez-supra		e				o
Mez-suba	buŝa	ɛ	ɛː
	naza	ɛ̃	ɛ̃ː
Malalta	buŝa			a	aː
	naza			ã	ãː

La dene-sulina ankaŭ havas 9 buŝajn kaj nazajn diftongojn de la formo vokalo + /j/.

	Antaŭa		Centra		Dorsa
	buŝa	naza	buŝa	naza	buŝa	naza
Alta					uj	ũj
Meza	ej	ẽj	əj		oj	õj
Malalta			aj	ãj

Tonoj

La dene-sulina havas du tonojn:

• alta
• malalta

Eksteraj ligiloj

• Chipewyan je Ethnologue
• Niaj Lingvoj: Dene (Saskaĉevana Indiana Kultura Centro)
  • historio & fono
  • rezervejoj
  • rezervejo (mapoj, mapas)
  • konservado/revitalization
  • alfabeto
  • gramatiko
  • terminoj)/frazoj (inkluzivas sondosierojn)

Bibliografio

• Cook, Eung-Do. (2004). A grammar of Dëne Sųłiné (Chipewyan) (~A gramatiko de Dëne Sųłiné (Chipewya). Algonquian and Iroquoian Linguistics - Special Athabaskan Number, Memoir 17. Winnipeg: Algonquian and Iroquoian Linguistics. ISBN 0-921064-17-9.
• Gordon, Raymond G., Jr. (Ed.). (2005). Ethnologue: Languages of the world (~Ethnologue: Lingvoj de la mondo) (15-a ed.). Dallas, TX: SIL International. ISBN 1-55671-159-X. (Perreta versio: http://www.ethnologue.com).
• Li, Fang-Kuei. (1946). Chipewyan. In C. Osgood & H. Hoijer (Eds.), Linguistic structures of native America (~Lingvaj strukturoj de aŭtoĥtona Ameriko) (pp. 398-423). New York: The Viking Fund.
• Osgood, Cornelius; & Hoijer, Harry (Eds.). (1946). Linguistic structures of native America (~Lingva (strukturoj, strukturas) de aŭtoĥtona Ameriko). Viking fund publications in anthropology (No. 6). New York: The Viking Fund. (Represita 1963, 1965, 1967, & 1971, ( New York: Johnson Reprint Corp.).