Racio: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[kontrolita revizio][nekontrolita versio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
aldono
Linio 4: Linio 4:


[[Immanuel Kant]] skizas la regnon de la racio jene:<br>
[[Immanuel Kant]] skizas la regnon de la racio jene:<br>
''La racio estas la kapablo je unueco de la fenomenoj pere de reguloj.''“(En ''Kritik der reinen Vernunft''). Kaj en alia loko: ''La racio limigas la sensan sperton, sen tial pliampleksigi sian propran teritorion Verstand begrenzt die Sinnlichkeit.''
''La racio estas la kapablo je unueco de la fenomenoj pere de reguloj.''“(En ''Kritik der reinen Vernunft''). Kaj en alia loko: ''La racio limigas la sensan sperton, sen tial pliampleksigi sian propran teritorion.''
<!--


Umfassend ist die Definition von [[Rudolf Eisler]], der in seinem ''Wörterbuch der philosophischen Begriffe'' (2. Auflage 1904) schrieb:
Ampleksan difinon donis [[Rudolf Eisler]], en sia vortaro de filozofiaj nocioj (''Wörterbuch der philosophischen Begriffe'' (Dua eldono, 1904):


:„''Verstand ([[logos]], epistêmê, intellectus, intelligentia, [[ratio]], entendement, understanding) ist im weitern Sinn die Denkkraft, die Intelligenz gegenüber der Sinnlichkeit, im engeren, gegenüber der Vernunft (s. d.), die Einheit, Fähigkeit des geistigen Erfassens, des (richtigen) Begreifens (Abstrahierens) und Urteilens, kurz des beziehend-vergleichenden, analysierenden Denkens, sowie des »Verstehens«, d.h. des Wissens um die Bedeutung der Worte und Begriffe. »Gesunder Verstand« (»bon sens«) ist die natürliche (schon ohne besondere Ausbildung wirksame) Auffassungs- und Beurteilungskraft, das normale, aber unmethodische, daher auch leicht fehlgehende Denken.''
:„''Racio ([[logos]], epistêmê, intellectus, intelligentia, ratio, entendement, understanding) estas en laŭ larĝa kompreno la pensivo, la inteligento en kontrasto kun la sensivo, laŭ mallarĝa en kontrasto kun la rezono, la unueco, kapablo de mensa percepto, de la (ĝusta) kompreno (abstraktigo) kaj juĝo, koncize: de la rilatige komparanta, analizanta [[pensado]] kaj komprenado, tio estas de la scio pri la signifo de la vortoj kaj nocioj.''"


Für [[Arthur Schopenhauer]] beschränkt sich der Verstand auf das Erkennen von Ursache und Wirkung:
[[Arthur Schopenhauer]] limigas la racion je la ekkono de kaŭzo kaj efiko:<br>
„''La subjektiva komplemento de la [[materio]] aŭ de la kaŭzo-efiko-rilato estas la racio, kaj ghi estas nenio krom tio. Ekkoni kaŭzo-efiko-rilatojn estas ĝia sola funkcio, ĝia sola povo.''“ (En ''Die Welt als Wille und Vorstellung'')


:„''Das subjektive Korrelat der Materie oder der Kausalität, denn beide sind eines, ist der Verstand, und er ist nichts außerdem. Kausalität erkennen ist seine einzige Funktion, seine alleinige Kraft.''“ <!--Schopenhauer: Die Welt als Wille und Vorstellung, S. 55

Klassisch geworden, wenngleich keine Begriffsbestimmung, ist auch der erste Satz in der ''Abhandlung über die Methode, richtig zu denken und Wahrheit in den Wissenschaften zu suchen'' von [[René Descartes]]:

:„''Der gesunde Verstand ist das, was in der Welt am besten verteilt ist; denn jedermann meint damit so gut versehen zu sein, dass selbst Personen, die in allen anderen Dingen schwer zu befriedigen sind, doch an Verstand nicht mehr, als sie haben, sich zu wünschen pflegen.''“

==Literatur==
* [[René Descartes]], Abhandlung über die Methode, richtig zu denken und Wahrheit in den Wissenschaften zu suchen
* [[John Locke]], ''Versuch über den menschlichen Verstand'' : in vier Büchern, Bd. 1., Buch I und II, 5., Aufl. Meiner, Hamburg 2000. ISBN 978-3-7873-1555-0, Bd. 2., Buch III und IV, 3. Aufl. Meiner, Hamburg 1988. ISBN 978-3-7873-0931-3
* John Locke: ''Über den richtigen Gebrauch des Verstandes'', übers. von Otto Martin, Leipzig: Felix Meiner, 1920; unveränd. Nachdr. d. Ausg. von 1920, Hamburg: Felix Meiner, 1978, ISBN 3-7873-0434-7
* John Locke: ''Die Leitung des Verstandes''. Übersetzt von Jürgen Bona Meyer, Wissenschaftlicher Verlag, Schutterwald/Baden 1998, ISBN 978-3-928640-61-9
* [[David Hume]], Untersuchung in Betreff des menschlichen Verstandes
* [[George Berkeley]], Abhandlungen über die Prinzipien der menschlichen Erkenntnis
* [[Gottfried Wilhelm Leibniz]], Neue Abhandlungen über den menschlichen Verstand
* [[Immanuel Kant]], Kritik der reinen Vernunft, Kritik der praktischen Vernunft, Kritik der Urteilskraft
-->
==Etimologio kaj parencaj nocioj==
==Etimologio kaj parencaj nocioj==
La vorto '''racio''', devenas el la latina ''ratio'' (= racieco), siavice la hindo-eŭropa radiko ''re-'' kun la senco kalkuli, nombri, signifas la kapablon pensi kun la ordigo de la aferoj tiamaniere, ke ili fariĝas pli klaraj. El la sama radiko devenas [[rezono]]. Ankaŭ racio rilatas al ordigo, sed ne tiel precize. Malsame [[penso]] rilatas ĉiujn mensajn operaciojn.
La vorto '''racio''', devenas el la latina ''ratio'' (= racieco), siavice la hindo-eŭropa radiko ''re-'' kun la senco kalkuli, nombri, signifas la kapablon pensi kun la ordigo de la aferoj tiamaniere, ke ili iĝas pli klaraj. El la sama radiko devenas [[rezono]]. Ankaŭ racio rilatas al ordigo, sed ne tiel precize. Malsame [[penso]] rilatas ĉiujn mensajn operaciojn.


[[Penso]] kaj racio, [[koncepto]] kaj [[ideo]], [[juĝo]] kaj [[rezono]] rilatas la menson kiel aktivecon, foje kiel precizajn specojn de operacio. Koncepti, idei, juĝi, rezoni ĉiuokaze estas la samo kiel pensi; efektive, penso estas genro rilate la menciitajn operaciojn.
[[Penso]] kaj racio, [[koncepto]] kaj [[ideo]], [[juĝo]] kaj [[rezono]] rilatas la menson kiel aktivecon, foje kiel precizajn specojn de operacio. Koncepti, idei, juĝi, rezoni ĉiuokaze estas la samo kiel pensi; efektive, penso estas genro rilate la menciitajn operaciojn.

Kiel registrite je 21:58, 7 nov. 2009

Racio estas en la filozofio la kapablo krei nociojn kaj kunligi ilin formante juĝojn. La nunatempa uzon de la nocio racio estas grave influita de Immanuel Kant, kiu ofte diferencige kontraŭmetis racion kaj rezonon, kaj ankaŭ distingis la racion dis de percepto kaj sperto (aŭ empirio).

Difinprovoj

Immanuel Kant skizas la regnon de la racio jene:
La racio estas la kapablo je unueco de la fenomenoj pere de reguloj.“(En Kritik der reinen Vernunft). Kaj en alia loko: La racio limigas la sensan sperton, sen tial pliampleksigi sian propran teritorion.

Ampleksan difinon donis Rudolf Eisler, en sia vortaro de filozofiaj nocioj (Wörterbuch der philosophischen Begriffe (Dua eldono, 1904):

Racio (logos, epistêmê, intellectus, intelligentia, ratio, entendement, understanding) estas en laŭ larĝa kompreno la pensivo, la inteligento en kontrasto kun la sensivo, laŭ mallarĝa en kontrasto kun la rezono, la unueco, kapablo de mensa percepto, de la (ĝusta) kompreno (abstraktigo) kaj juĝo, koncize: de la rilatige komparanta, analizanta pensado kaj komprenado, tio estas de la scio pri la signifo de la vortoj kaj nocioj."

Arthur Schopenhauer limigas la racion je la ekkono de kaŭzo kaj efiko:
La subjektiva komplemento de la materio aŭ de la kaŭzo-efiko-rilato estas la racio, kaj ghi estas nenio krom tio. Ekkoni kaŭzo-efiko-rilatojn estas ĝia sola funkcio, ĝia sola povo.“ (En Die Welt als Wille und Vorstellung)

Etimologio kaj parencaj nocioj

La vorto racio, devenas el la latina ratio (= racieco), siavice la hindo-eŭropa radiko re- kun la senco kalkuli, nombri, signifas la kapablon pensi kun la ordigo de la aferoj tiamaniere, ke ili iĝas pli klaraj. El la sama radiko devenas rezono. Ankaŭ racio rilatas al ordigo, sed ne tiel precize. Malsame penso rilatas ĉiujn mensajn operaciojn.

Penso kaj racio, koncepto kaj ideo, juĝo kaj rezono rilatas la menson kiel aktivecon, foje kiel precizajn specojn de operacio. Koncepti, idei, juĝi, rezoni ĉiuokaze estas la samo kiel pensi; efektive, penso estas genro rilate la menciitajn operaciojn.

En Esperanto "racia" estas adjektiva radiko.

Komparu kun:

Raciismo ~ sciteorio