Tjurka lingvaro: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
e r2.7.1) (robota aldono de: udm:Тюрк кылъёс |
e r2.7.1) (robota aldono de: mhr:Тюрк йылме-влак |
||
Linio 187: | Linio 187: | ||
{{LigoLeginda|de}} |
{{LigoLeginda|de}} |
||
⚫ | |||
[[an:Luengas turquicas]] |
[[an:Luengas turquicas]] |
||
Linio 230: | Linio 228: | ||
[[lt:Tiurkų kalbos]] |
[[lt:Tiurkų kalbos]] |
||
[[lv:Tjurku valodas]] |
[[lv:Tjurku valodas]] |
||
[[mhr:Тюрк йылме-влак]] |
|||
[[mn:Түрэг хэлний бүлэг]] |
[[mn:Түрэг хэлний бүлэг]] |
||
[[nl:Turkse talen]] |
[[nl:Turkse talen]] |
||
Linio 253: | Linio 252: | ||
[[tg:Забонҳои туркӣ]] |
[[tg:Забонҳои туркӣ]] |
||
[[tr:Türk dilleri]] |
[[tr:Türk dilleri]] |
||
⚫ | |||
[[udm:Тюрк кылъёс]] |
[[udm:Тюрк кылъёс]] |
||
[[ug:تۈركى تىللار ئائىلىسى]] |
[[ug:تۈركى تىللار ئائىلىسى]] |
Kiel registrite je 17:14, 10 apr. 2011
Turkeca aŭ tjurka lingvaro estas familio de lingvoj parolataj de multaj homoj de Orienta Eŭropo ĝis Siberio kaj okcidenta Ĉinio. Tuta kvanto de parolantoj de ĉiuj turkecaj lingvoj estas ĉirkaŭ 200 milionoj, plimulto de kiuj (ĉ. 180 milionoj) estas denaskaj parolantoj. La plej populara lingvo de la lingvaro estas Turka, kiun parolas ĉ. 40% de turkeca-parolantoj.
Gramatikaj ecoj
La plej karakteraj ecoj de turkeca lingvaro estas aglutineco, plej ofte per sufiksoj, harmonio de vokaloj kaj neekzisto de verbaj klasoj aŭ gramatika sekso. En multaj turkecaj lingvoj ankaŭ mankas, aŭ ekzistas nur eta kvanto de, prepozicioj, kaj diferaj aspektoj de substantivoj estas esprimitaj per kazoj kaj postpozicioj. Modernaj turkecaj lingvoj uzas variantojn de cirila, latina kaj araba skribsistemoj. Antikvaj turkecaj lingvoj ankaŭ uzetis bolgaran kaj orĥonan runoskribojn kaj grekajn literojn.
Klasado
Ĝenerala klasifiko de la Tjurka lingvaro
|
Problemoj pri klasado
La klasado uzata en tiu ĉi artikolo estas kreita far rusa turkecologo O.Mudrak. Sed la lingvostatistika metodo, kiu, bedaŭrinde, ne prilaboris ĉiujn turkecajn lingvojn, donas iomete malsamajn rezultojn. Ekzemple, per ĝi karluka kaj kipĉaka grupoj estas unuigitaj kaj azerbajĝana lingvo pli proksimas al la turkmena ol al la turka.
Ekzemploj de plej gravaj turkecaj lingvoj
Esperanta | Turka | Azerbajĝana | Turkmena | Tatara | Kazaĥa | Kirgiza | Uzbeka | Ujgura |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
"Kiaj vortoj ekzistas por paŝo de ĉevalo?" | Atın yürüyüşleri için hangi sözcükler var? | Atın yerişi üçün hansı sözler var? | Atın yörişleri barada ne hili sözler bar? | Atnıng yürişleri turında nindi süzler bar? | Atıng cürisin sıypattaytın kanday sözder bar? | Attım cürüşü cönündö kanday atayın terimder bar? | Atnıng yurişleri üçün kanday sözler bar? | Atnıng mengiş ve yürügişliri toğısında kandak atamlarılar bar? |
Altaja superlingvaro
Multaj lingvistoj kredas ke turkecajn lingvojn necesas unuigi kun la Mongolaj en unu grandan Altajan superlingvaron. Kelkaj eĉ proponas ankaŭ aldoni la Japanan kaj la Korean. Sed multaj aliaj fakuloj tion tute ne agnoskas.
Etnoj
Turka grupo Grupo de popoloj en altaja lingvofamilio. La plej multnombraj popoloj de la grupo: turkoj, uzbekoj, azerbajĝananoj, kazaĥoj, tataroj, ujguroj.
Etnoj de la grupo | Kvanto | Propra nomo | france | ruse | Priskribo | lingvo | Religioj |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Oguza subgrupo | |||||||
Turkoj | 53.300.000 [3] | tjurk | Turcs | turki |
|
turka. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Azerbajĝananoj | 17.000.000 [3] | azerbajĝanlilar, azeriler | Azerbaidjanais | azerbajĝanci |
|
azerbajĝana. | precipe muzulmanoj-ŝiaistoj. |
Taliŝoj | 121.000 | Talychs | taliŝi | Popolo en sudoriento de Azerbajĝano (21,1 mil,[4]) kaj en nordo de Irano (100 mil,[3]). | taliŝa. | muzulmanoj-ŝiaistoj, parto - sunaistoj. | |
Turkmenoj | 4.600.000 | turkmen | Turkmenes | turkmeni | Popolo, ĉefloĝantoj de Turkmenio (2,537 mln,[3]). Loĝas ankaŭ en Afganio, Irano, Turkio kaj aliaj landoj. | turkmena. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Gagauzoj | 220.000 [3]. | Gagaouzes | gagauzi | Popolo en Moldavio (153 mil) kaj Ukrajnio (32 mil,[3]). Loĝas ankaŭ en Rusio (ĉ. 10 mil), Bulgario, Rumanio, Grekio kaj Turkio. | gagauza. | ortodoksuloj. | |
Kaĝaroj | 30.000 (1987) | Kadjars | kaĝari | Popolo en nordo de Irano. Devenas de unu el kizilbaŝa tribo. | de turka grupo. | muzulmanoj-ŝiaistoj, parto - sunaistoj. | |
Kipĉaka subgrupo | |||||||
Kazaĥoj | 9.420.000 | kazak | Kazakhs | kazaĥ | Popolo, ĉefloĝantoj de Kazaĥstano (pli ol 6,54 mln,[3]). Loĝas ankaŭ en Uzbekistano (808 mil), Turkmenio (87 mil), Kirgizio (37 mil), Taĝikio kaj Rusio (635,9 mil); en Ĉinio (1,115 mln,[3]), Mongolio (125 mil) k.a. | kazaĥa. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Nogajoj | 75.200 mil [3] | nogaj | Nogais | nogajci | Popolo en Rusia Federacio, precipe en Stavropola regiono, en Dagestano, ankaŭ en Karaĉajio-Ĉerkesio, en Ĉeĉenio kaj Inguŝio | nogaja. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Tataroj | 5.520.000 6,71 mln | tatar | Tatares | tatari | Popolo, ĉefloĝantoj de Tatarstano (1,765 mln,[3]). Loĝas ankaŭ en Baŝkirio, Maria Respubliko, Mordovio, Udmurtio, Ĉuvaŝio, en aliaj regionoj de Rusia Federacio. Oni nomas tatarojn ankaŭ turklingvaj popoloj de Siberio (siberiaj tataroj), Krimeo (krimeaj tataroj) k.a. En Rusia Federacio (sen krimeaj tataroj) 5,52 mln [3]. | tatara. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Nagajbakoj | 6.000 [3] | Nagaibaks | nagajbaki | tatara. | ortodoksuloj. | ||
Kirgizoj | 2.660.000 | kirgiz | Kirghizes | kirgizi | Popolo, ĉefloĝantoj de Kirgizio (2,23 mln). en Uzbekistano 175 mil, Taĝikio 64 mil. Rusio 42 mil [3]; en Ĉinio 150 mil (1987). | kirgiza. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Baŝkiroj | 1.420.000 | baŝkort | Bachkirs | baŝkiri | Popolo en Rusio, ĉefloĝantoj de Baŝkirio (864 mil). Entute en Rusia Federacio ĉ. 1,35 mln [3]. Loĝas ankaŭ en Kazaĥstano (42 mil), Uzbekistano (35 mil) k.a. | baŝkira. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Karakalpakoj | 423.000 | Karakalpaks | karakalpaki | Popolo en Mez-Azio, precipe en Uzbekistano, en Karakalpakstano (412 mil,[3]); 5 mil Loĝas ankaŭ en Afganio [3]. en Rusio - 6 mil | karakalpaka. | muzulmanoj-sunaistoj. | |
Kumikoj | 282.000 [3] | Koumyks | kumiki | Popolo en Dagestano (232 mil). | kumika. | muzulmanoj-sunaistoj. | |
Krimeaj tataroj | 272.000 | Tatars de Crimée | krimskije tatari | Popolo en Ukrajnio (Krimeo, Hersona regiono), ankaŭ en Uzbekistano, Rusia Federacio (Nord-Kaŭkazio). Ĉ. 272 mil [3]. | krime-tatara. | muzulmanoj-sunaistoj. | |
Karaĉajanoj | 150.000 [3] | karaĉajlila | Karatchaeviens | karaĉajci | Popolo en Karaĉajio-Ĉerkesio (129 mil) kaj Stavropola regiono. | karaĉaj-balkara. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Balkaroj | 78.000 | taulula | Balkars | balkarci | Popolo en Rusio, en Kabardio-Balkario (71 mil). Entute en Rusia Federacio 78 mil [3]. | karaĉaj-balkara. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Karluka subgrupo | |||||||
Uzbekoj | 18.500.000 | uzbek | Ouzbeks | uzbeki |
|
uzbeka. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Ujguroj | 7.770.000 | ujgur | Ouigours | ujguri | Popolo en Ĉinio (7,5 mln,[3]). Loĝas ankaŭ en Kazaĥstano, Kirgizio, Uzbekistano k.a. | ujgura. | muzulmanoj-sunaistoj. |
Sudsiberia subgrupo | |||||||
Tuvanoj | 207.000 [3] | tiva | Touvas | tuvinci | Popolo, ĉefloĝantoj de Tuvo (198,4 mil). Entute en Rusio 206,2 mil [3]. Loĝas ankaŭ en Mongolio kaj Ĉinio. | tuvana. | lamaistoj. |
Ĥakasoj | 80.300 | ĥakas | Hakasses | ĥakasi (malnova - abakanaj kaj minusinaj tataroj) | Popolo en Ĥakasio (62,9 mil), Entute en Rusia Federacio | ĥakasa. | ortodoksuloj, konservas tradiciajn kredojn. |
Altajanoj | 130 000 | altaj-kiĵi | Altaiens | altajci | Popolo en Altaja Respubliko (59 mil). Kvanto: en Rusia Federacio 69 mil [3]. | altaja. | ortodoksuloj, parto - baptistoj; konservas tradiciajn kredojn. |
Jakuta subgrupo | |||||||
Jakutoj | 380.000 [3] | saĥa | Yakoutes | jakuti | Popolo, ĉefloĝantoj de Jakutio (365 mil) | jakuta. | ortodoksuloj. |
Bolgara subgrupo | |||||||
Ĉuvaŝoj | 1.845.000 | ĉavaŝ | Tchouvaches | ĉuvaŝi | Popolo, ĉefloĝantoj de Ĉuvaŝio (907,6 mil), Loĝas ankaŭ en Baŝkirio, Tatarstano, najbaraj regionoj. Entute en Rusia Federacio 1773,6 mil [3]. | ĉuvaŝa. | ortodoksuloj. |
Notoj kaj referencoj
- ↑ dialekto de la Krime-Tatara, uzata far 'urumoj', tjurka-parolantaj Krimeaj grekoj
- ↑ Meza dialekto de Krime-tatara agnoskita estiel oficiala literatura Krime-tatara lingvo
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 3,23 3,24 3,25 3,26 3,27 1992
- ↑ 1989