Neotropiso: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Luckas-bot (diskuto | kontribuoj)
e r2.7.1) (robota aldono de: be:Неатропіка
Neniu resumo de redakto
Linio 1: Linio 1:
[[Dosiero:Ecozone Neotropic.svg|thumb|250 px|Mapo de la Neotropika ekozono]]
[[Dosiero:Ecozone Neotropic.svg|thumb|250 px|Mapo de la Neotropika ekozono]]
La '''neotropika ekozono''' aŭ '''[[neotropiko]]'''<ref> Ne temas pri ''[[Tropiko|tropika]]'' regiono ĉar la ekozono enhavas ankaŭ vastegajn mezvarmajn, mediteraneajn, altmontarajn, eĉ subpolusajn regionojn; tial rekonebla transskribo de la jam internacia [[termino]] ŝajnas la plej akceptinda traduko por ne krei konfuzojn pri ties signifo. Tio kio jam estas internacia inter fakuloj, restu evidente prefere tiele.</ref> aŭ '''novtropika ekozono''' (novtropiko kiel mallongigo por ''[[nova mondo|novmonda]] tropiko'') estas unu el la ok [[ekozono]]j aŭ [[biogeografio|biogeografiaj]] regnoj de la [[Tero|tersupra]]ĵo. Ekozono estas '''ujo''' de plantoj kaj bestoj kiuj havas tre longan komunan historion, estante disigitaj de aliaj partoj de la tersupraĵo <ref> Da Lage, Antoine & Georges Métailié e.a. 2000 : Dictionnaire de biogéographie végétale, CNRS Éditions, Paris, 580 p., p. 365, ISBN 2-271-05816-3 {{fr}} <br>
La '''neotropika ekozono''' aŭ '''[[neotropiko]]'''<ref> Ne temas pri ''[[Tropiko|tropika]]'' regiono ĉar la ekozono enhavas ankaŭ vastegajn mezvarmajn, mediteraneajn, altmontarajn, eĉ subpolusajn regionojn; tial rekonebla transskribo de la jam internacia [[termino]] ŝajnas la plej akceptinda traduko por ne krei konfuzojn pri ties signifo. Tio kio jam estas internacia inter fakuloj, restu evidente prefere tiele. Eble pli akceptebla Esperanta termino, ol tiu ĉi-supre proponita, estus "Neotropiso", do derivita de la latina nomo.</ref> aŭ '''novtropika ekozono''' (novtropiko kiel mallongigo por ''[[nova mondo|novmonda]] tropiko'') estas unu el la ok [[ekozono]]j aŭ [[biogeografio|biogeografiaj]] regnoj de la [[Tero|tersupra]]ĵo. Ekozono estas '''ujo''' de plantoj kaj bestoj kiuj havas tre longan komunan historion, estante disigitaj de aliaj partoj de la tersupraĵo <ref> Da Lage, Antoine & Georges Métailié e.a. 2000 : Dictionnaire de biogéographie végétale, CNRS Éditions, Paris, 580 p., p. 365, ISBN 2-271-05816-3 {{fr}} <br>
Néotrpical (adj.)
Néotrpical (adj.)
1) Dans la nomenclature d’Alfred Russel Wallace, qualifie le territoire biogéographique correspondant au Néotropis. 2) Se dit de la flore ou de faune ou plus particulièrement d’un taxon present dans toute cette partie du globe ou qui en est originaire. 3) Dans une flore donnée, se dit de l’élément constitué par de tels taxons. 4) Se dit de l’aire de tels taxons.
1) Dans la nomenclature d’Alfred Russel Wallace, qualifie le territoire biogéographique correspondant au Néotropis. 2) Se dit de la flore ou de faune ou plus particulièrement d’un taxon present dans toute cette partie du globe ou qui en est originaire. 3) Dans une flore donnée, se dit de l’élément constitué par de tels taxons. 4) Se dit de l’aire de tels taxons.

Kiel registrite je 19:43, 5 feb. 2012

Mapo de la Neotropika ekozono

La neotropika ekozononeotropiko[1]novtropika ekozono (novtropiko kiel mallongigo por novmonda tropiko) estas unu el la ok ekozonojbiogeografiaj regnoj de la tersupraĵo. Ekozono estas ujo de plantoj kaj bestoj kiuj havas tre longan komunan historion, estante disigitaj de aliaj partoj de la tersupraĵo [2].

La Neotropiko ampleksas la tutaĵon de Sudameriko kaj Mezameriko ĝis la sudo de Meksiko. Ĝi prezentas faŭnon kaj flaŭron kiuj diferencas de tiuj de la Nearkto, pro la estinta disigo inter la du kontinentoj.

Ĉefaj ekologiaj partoj

La Monda Natur-Fonduso (WWF) disigas la Neotropiko en ok ekoprovincojn (aŭ biolandojn), kiujn ĝi difinas kiel "geografiaj grupoj de ekoregionoj povinte enteni diverstipajn biomojn, sed prezentante fortajn biogegrafiajn afinecojn, speciale je taksonomiaj niveloj pli altaj ol la specia nivelo (genro, familio)."

  • Ekoprovinco de Centraj Andoj
  • Orient-Sudamerika ekoprovinco

Orient-Sudameriko inkluzivas la kaatingajn kserfitarojn de nordorienta Brazilujo, la vastajn ceradajn herbejojn kaj savanojn de la Brazilaj Altaĵoj, kaj la pantanalajn kaj ĉakajn herbejojn. La diversa Atlantika arbaro de orienta Brazilujo estas disigita de la arbaroj de Amazonio per Kaatingo kaj Cerado, kaj gastigas diferencan flaŭron kaj faŭnon.

  • Ekoprovinco de Nordaj Andoj
  • Sud-Sudamerika ekoprovinco

Historio

Sudameriko origine estis parto de la superkontinento Gondvano, kiu inkluzivis Afrikon, Aŭstralion, Hindujon, Nov-Zelandon, kaj Antarkton, kaj la Neotropiko kunhavas multajn plantajn kaj bestajn parencarojn kun aliaj kontinentoj, inkluzive marsupiulajn mamulojn kaj la antarktan flaŭron.

Post la decida disfalo de Gondvano ĉirkaŭ antaŭ 110 milionoj da jaroj, Sudameriko estis apartigita de Afriko kaj drivis norden kaj okcidenten. Multe pli malfrue, antaŭ ĉirkaŭ 2 ĝis 3 milionoj da jaroj, Sudameriko estis ligita al Nordameriko per la Istmo de Panamo , kiu permesis biologian interŝanĝon inter la du kontinentoj, la tiel nomatan Grandan Amerikan Interŝanĝon.

Endemiaj bestoj kaj plantoj

Bestoj

Dendrobates azureus (supre) kaj Dendrobates leucomeles
Distribuo de la Dendrobatidae

Tridek unu birdfamilioj estas endemiaj de la Neotropiko, pli ol la duoblo de iu ajn alia ekozono. Ili inkluzivas raojn, tinamojn, Cracidae, kaj tokanojn. Birdfamilioj origine limigitaj al la Neotropiko inkluzivas kolibrojn (familon Trochilidae) kaj trogloditedojn (familon Troglodytidae).

Mamulaj taksonoj origine restriktaj al la Neotropiko inkluzivas :

Aliaj ekzemploj de grupoj kiuj estas komplete aŭ ĉefe restriktaj al Neotropiko inkluzivas :

Vidu ankaŭ

Neotropikaj ekoregionoj

Tropikaj kaj subtropikaj humidaj foliarbaroj
NT0101 Araŭkariaj humidaj arbaroj Argentino, Brazilo
NT0102 Atlantik-marbordaj restingaoj Brazilo
NT0103 Bahiaj marbordaj arbaroj Brazilo
NT0105 Boliviaj jungaoj Bolivio, Peruo
NT0106 Kaating-enklavaj humidaj arbaroj Brazilo
NT0116 Kokos-insulaj humidaj arbaroj Kostariko
NT0117 Mar-andaj montarbaroj Venezuelo
NT0120 Kubaj humidaj arbaroj Kubo
NT0121 Montarbaroj de orienta Reĝa Kordilero Ekvadoro, Kolombio, Peruo
NT0144 Nordorient-brazilaj restingaoj Brazilo
NT0151 Pernambukaj marbordaj arbaroj Brazilo
NT0152 Pernambukaj landinternaj arbaroj Brazilo
NT0153 Peruaj jungaoj Peruo
NT0154 Petenaj-verakrucaj humidaj arbaroj Gvatemalo, Meksiko
NT0160 Marbordaj arbaroj de Serra do Mar Brazilo
NT0162 Ĉiapas-patrinmontaraj humidaj arbaroj Gvatemalo, Meksiko, Salvadoro
NT0164 Sud-floridaj rokejoj Usono
NT0165 Sud-andaj jungaoj Argentino, Bolivio
NT0166 Humidaj arbaroj de sudokcidenta Amazonio Brazilo, Bolivio, Peruo
NT0167 Talamankaj montarbaroj Kostariko, Panamo
Tropikaj kaj subtropikaj sekaj foliarbaroj
NT0202 Atlantikaj sekaj arbaroj Brazilo
NT0204 Sekaj arbaroj de Bajío Meksiko
NT0205 Balsasaj sekaj arbaroj Meksiko
NT0207 Kaŭko-valaj sekaj arbaroj Kolombio
NT0212 Ĉikitaj sekaj arbaroj Bolivio, Brazilo
NT0213 Kubaj sekaj arbaroj Kubo
NT0216 Sekaj arbaroj de Insuloj Revillagigedoj Meksiko
NT0223 Maranjonaj sekaj arbaroj Peruo
NT0226 Portorikaj sekaj arbaroj Porto-Riko
NT0227 Laguna-montaraj sekaj arbaroj Meksiko
NT0231 Sekaj arbaroj de Trinidado kaj Tobago Trinidado kaj Tobago
NT0232 Tumbesiaj kaj pjuriaj sekaj arbaroj Ekvadoro, Peruo
Tropikaj kaj subtropikaj koniferarbaroj
NT0301 Bahamaj pinaroj Bahamoj, Turkoj kaj Kajkoj ( Britujo )
NT0303 Centramerikaj miksaj koniferaroj Gvatemalo, Honduro, Meksiko, Nikaragvo, Salvadoro
NT0304 Kubaj pinaroj Kubo
NT0305 Hispaniolaj pinaroj Haitio, Domingo
NT0307 Laguna-montaraj pinaroj-kverkaroj Meksiko
NT0308 Oaĥak-patrinmontaraj pinaroj-kverkaroj Meksiko
NT0309 Sud-patrinmontaraj pinaroj-kverkaroj Meksiko
NT0310 Neĝmontaraj pinaroj-kverkaroj Meksiko
Mezvarmaj foliaj kaj miksaj arbaroj
NT0401 Moderaj arbaroj de Insularo Juan Fernández Ĉilio
NT0402 Magelanaj subpolusaj arbaroj Arĝentino, Ĉilio
NT0404 Valdiviaj moderaj pluvarbaroj Arĝentino, Ĉilio
Tropikaj kaj subtropikaj herbejoj, savanoj kaj arbedaroj
NT0702 Benia savano Bolivio
NT0704 Cerado Bolivio, Brazilo, Paragvajo
NT0709 Llanos Kolombio
NT0710 Urugvaja savano Argentino, Brazilo, Urugvajo
Mezvarmaj herbejoj, savanoj kaj arbedaroj
NT0802 Monte-Arbedaro Argentino
NT0803 Humidaj Pampoj Argentino
NT0804 Patagonaj herbejoj Argentino, Ĉilio
NT0805 Patagona Stepo Argentino, Ĉilio
NT0806 Duonaridaj Pampoj Argentino
Inunditaj herbejoj kaj savanoj
NT0904 Evergladoj Usono
NT0907 Pantanalo Bolivio, Brazilo, Paragvajo
Montaraj herbejoj kaj arbustaroj
NT1001 Centr-andaj sekaj punaoj Argentino, Bolivio, Ĉilio
NT1002 Centr-andaj punaoj Argentino, Bolivio, Peruo
NT1003 Centr-andaj humidaj punaoj Bolivio, Peruo
NT1004 Centr-andaj paramoj Ekvadoro, Peruo
NT1009 Zakatonalo Meksiko
Mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj
NT1201 Ĉiliaj arbustaroj Ĉilio
Dezertoj kaj kserofitaroj
NT1303 Atakama-Dezerto Ĉilio
NT1304 Kaatingo Brazilo
NT1306 Kubaj kaktaroj Kubo
NT1314 Sankt-lukaj kserofitaroj Meksiko
NT1315 Seĉura-Dezerto Argentino, Peruo
Mangrovarbaroj
NT1403 Bahamaj mangrovoj Bahamoj
NT1404 Bahiaj mangrovoj Brazilo
NT1408 Marbord-venezuelaj mangrovoj Venezuelo
NT1419 Maranjaj mangrovoj Brazilo
NT1424 Miskit-nikaragvaj marbord-karibaj mangrovoj Honduro, Kostariko, Nikaragvo
NT1432 Mangrovoj de Rio Piranhas Brazilo

Notoj

  1. Ne temas pri tropika regiono ĉar la ekozono enhavas ankaŭ vastegajn mezvarmajn, mediteraneajn, altmontarajn, eĉ subpolusajn regionojn; tial rekonebla transskribo de la jam internacia termino ŝajnas la plej akceptinda traduko por ne krei konfuzojn pri ties signifo. Tio kio jam estas internacia inter fakuloj, restu evidente prefere tiele. Eble pli akceptebla Esperanta termino, ol tiu ĉi-supre proponita, estus "Neotropiso", do derivita de la latina nomo.
  2. Da Lage, Antoine & Georges Métailié e.a. 2000 : Dictionnaire de biogéographie végétale, CNRS Éditions, Paris, 580 p., p. 365, ISBN 2-271-05816-3 france
    Néotrpical (adj.) 1) Dans la nomenclature d’Alfred Russel Wallace, qualifie le territoire biogéographique correspondant au Néotropis. 2) Se dit de la flore ou de faune ou plus particulièrement d’un taxon present dans toute cette partie du globe ou qui en est originaire. 3) Dans une flore donnée, se dit de l’élément constitué par de tels taxons. 4) Se dit de l’aire de tels taxons.
    [Neotropika ( adjektivo ) 1) Laŭ la terminologio de Alfred Russel Wallace, indikas la biogeografian teritorion respondanta al Neotropis. 2) Diriĝas pri la flaŭro aŭ la faŭno aŭ speciale pri taksono ĉeestanta en tuta tiu parto de la mondo aŭ kiu estas origina de tie. 3) En difinita flaŭro, diriĝas pri la elemento konstituita de tiaj taksonoj. 4) Diriĝas pri la arealo de tiaj taksonoj.]

Eksteraj ligiloj

Referencoj

  • Cox, C. Barry; Peter D. Moore 1985 : Biogeography. An Ecological and Evolutionary Approach (Fourth Edition). Blackwell Scientific Publications, Oxford. angle
  • Dinerstein, Eric; David Olson; Douglas J. Graham; et al. 1995 : A Conservation Assessment of the Terrestrial Ecoregions of Latin America and the Caribbean. World Bank, Washington DC. angle
  • Schultz, J. 2005 : The Ecozones of the World, Springer, Berlin Heidelberg New York, 2n ed. ISBN 3-540-20014-2 angle
  • Udvardy, M.D.F. 1975 : A classification of the biogeographical provinces of the world. IUCN Occasional Paper no. 18, Morgues, Switzerland. angle