Katalunio: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Ni ne konfuzu la signifon de "lando" kaj "ŝtato", vidu diskuton
Minsbot (diskuto | kontribuoj)
e r2.7.2) (robota modifo de: vi:Catalunya
Linio 319: Linio 319:
[[uk:Каталонія]]
[[uk:Каталонія]]
[[vec:Catełogna]]
[[vec:Catełogna]]
[[vi:Catalonia]]
[[vi:Catalunya]]
[[vls:Catalonië]]
[[vls:Catalonië]]
[[war:Cataluña]]
[[war:Cataluña]]

Kiel registrite je 16:39, 7 apr. 2012

Katalunio
hispane: Cataluña, katalune: Catalunya, okcitane: Catalonha, france: Catalogne
aŭtonoma komunumo
Vido al Barcelono el parko Güell
Oficiala nomo: Comunidad Autónoma de Cataluña
Comunitat Autònoma de Catalunya
Comunautat Autonoma de Catalonha
Ŝtato Hispanio Hispanio
Duoninsulo Iberio
Provincoj
Historiaj regionoj Aragonio, Kronlando de Aragono
Montaro Pireneoj
Najbaras kun
Kelkaj urboj
Muzeo MNAK
Riveroj
Ĉefurbo Barcelono
 - mezo Barcelono
 - alteco 256 m s. m.
 - koordinatoj 41° 24′ 07″ N 02° 10′ 17″ O / 41.40194 °N, 2.17139 °O / 41.40194; 2.17139 (mapo)
Areo 32,114 km² (3 211,4 ha)
Loĝantaro 7 504 881 (2010)
Denseco 233 694,99 loĝ./km²
Aŭtonomeco 9-a de aŭgusto 2006
Gvidantaro Generalitat de Catalunya
Prezidanto Artur Mas i Gavarró
Horzono MET (UTC+1)
 - somera tempo MET (UTC+2)
ISO 3166-2:ES CT
Loko de Monda heredaĵo de UNESKO
Nomo Archaeological Ensemble of Tárraco
Tipo de heredaĵo kultura heredaĵo
Jaro 2000 (#24)
Numero 875
Regiono Eŭropo
Kriterioj ii, iii
Oficaj lingvoj kataluna, okcitana, hispana
Situo de Barcelono enkadre de Hispanio
Situo de Barcelono enkadre de Hispanio
Situo de Barcelono enkadre de Hispanio
Situo de Katalunio enkadre de Hispanio
Situo de Katalunio enkadre de Hispanio
Situo de Katalunio enkadre de Hispanio
Geomorfologia mapo de Katalunio
Geomorfologia mapo de Katalunio
Geomorfologia mapo de Katalunio
Vikimedia Komunejo: Catalonia
Retpaĝo: www.gencat.cat

KatalunioKatalunujo (katalune Catalunya [katalunja], okcitane Catalonha [katalunjo], hispane Cataluña [katalunja], france Catalogne [katalónj]) estas lando en la nord-orienta parto de Iberio, dividita de Pireneoj inter ŝtatojn Hispanio (Sud-Katalunio aŭ simple Katalunio) kaj Francio (Nord-Katalunio).

Sud-Katalunio, aŭ simple Katalunio, kiel estas nomita en Hispanio (31.930 km2) havas proksimume 7.400.000 loĝantojn. Ĝi estas aŭtonoma komunumo de Hispanio kaj konsistas el la provincoj de Barcelona, Girona, Lleida, kaj Tarragona (kvankam katalunoj plej ofte ne tre ŝatas tiun artefaritan dividon kaj uzas alian kun 41 etaj regionoj nomataj komarkoj). La ĉefurbo estas Barcelono, grava havenurbo en Mediteraneo.

La loka lingvo estas la kataluna, sed ĉiuj parolas ankaŭ la hispanan aŭ la francan. En valo Arano, la loka lingvo estas la arana, gaskona (okcitana) dialekto, kiu estas oficiala en la tuta Aŭtonoma Komunumo Katalunio, kune kun la kataluna kaj la hispana.

Kvankam industrio (ĉefe teksa, ĥemia kaj aŭtomobila) plu gardas elstaran gravecon, la servoj delonge transprenis la ĉefan ekonomian rolon. Turismo rimarkinde gravas, ĉefe pro la allogo de Barcelono kaj de la marbordoj (Costa Brava, Costa Daurada.)

Historio

Nacia Muzeo de Arto de Katalunio
Monaĥejo Montserrat
Foiro kun fruktoj en Barcelono
Encantats, en Nacia parko de Aigüestortes, Pireneoj

Iberoj loĝis la landon unue. Ili havis urbetojn en multaj lokoj hodiaŭ ankoraŭ ekzistantaj kiel Barcelono.

Punktoj en la marbordo estis koloniitaj de helenoj, kiuj fondis Hemeroskopeion, Emporion.

Romianoj detruis la iberan kulturon. Romianoj el Tarraco regis la valon de rivero Ebro, forminte provincon Tarraconensis.

La invado de Iberio fare de araboj en 711 konkeris nunan Katalunion.

Komence de la 9-a jarcento, Karolo la Granda invadis la nordon de la Iberia duoninsulo por sekurigi la sudajn limojn de sia imperio kaj fondis la t.n. Hispanan Markion (Marca Hispanica, latine). En 993 la grafo de Barcelono rifuzis ĵuri fidelecon al la franka reĝo, per kio plifirmiĝis la fakta delonga memstareco de la regiono. La grafaj posedaĵoj ampleksiĝis dum pluraj jarcentoj: Katalunio, Aragonio, Balearoj, Valencilando, Sicilio, Sardio, Napola Reĝlando k.a. fariĝis jure memstaraj reĝlandoj kundividantaj la saman regnestron. Tiuepoke disvolviĝas la kataluna, kiu iom post iom fariĝas lingvo de beletro kaj anstataŭadas latinon en la reĝa kancelario.

En 1479, per la Katolikaj Gereĝoj, Katalunio kaj Kastilio ekhavas la samajn regantojn, sed ĉiu lando plu gardas siajn apartajn leĝaron kaj parlamenton.

En 1659 Francio konkeras la nordan parton de la lando kaj komenciĝas ĝia francigo (fakte preskaŭ plene sukcesa nur en la 20-a jarcento). Sude, en 10-jara Hispana Postven-Milito katalunaj aŭtoritatuloj subtenis malvenkontan ĉefdukon de Aŭstrio. En 1714, ĉia memstareco estas nuligita, kaj kastilia leĝaro ekvalidas en Aragona Reĝlandaro kaj komenciĝas longa persekutado kontraŭ la kataluna lingvo.

Analoge al aliaj eŭropaj popoloj, dum la 19-a jarcento la intelektularo interesiĝas pri sia nacia lingvo, kaj la katalunan oni literature revartas post periodo de dekadenco. Samtempe disvolviĝas industrio, kio unikas en Hispanio (se oni esceptas Eŭskion), kaj ekestas akraj disputoj inter la kataluna burĝaro, deziranta protekton de "siaj" merkatoj kontraŭ eksterlanda konkurenco, kaj la hispanaj grandbienuloj, preferantaj la plej malmultekostajn varojn. Tio igas, ke parto de la kataluna burĝaro ekorganizas fine de la 19-a jarcento siajn proprajn politikajn partiojn favorante la t.n. katalunan specifecon. Tiuj partioj baldaŭ fariĝas plimultaj kaj ekpostulas aŭtonomecon. Per tio la "kataluna problemo" fariĝas unu el la centraj diskut-temoj en la hispania politiko en la lastaj 150 jaroj: Hispana Enlanda Milito (1936-1939) kaj du puĉaj diktaturoj totalisme orientitaj (1923-1930 kaj 1939-1975) grandparte fontas el la celo batali por la unueco de Hispanio.

Kataluna Esperanto-movado

Vidu ankaŭ: Katalunio:Esperanto-movado

Vidu ankaŭ

Eksteraj ligiloj

greke tradiciaj vestoj de Katalunio greke Regiona divido de Katalunio (Nur la mapo) Ŝablono:El2 greke Hèctor Alòs i Font. "Katalunio 2005". La Ondo de Esperanto n-ro 125, marto 2005. [1]


 
Komarkoj de Katalunio
Flago de Katalunio
Komarkoj de Sud-Katalunio
Alt Camp | Alt Empordà | Alt Penedès | Alt Urgell | Alta Ribagorça | Anoia | Bages | Baix Camp | Baix Ebre | Baix Empordà | Baix Llobregat | Baix Penedès | Barcelonès | Berguedà | Baixa Cerdanya | Conca de Barberà | Garraf | Garrigues | Garrotxa | Gironès | Maresme | Montsià | Noguera | Osona | Pallars Jussà | Pallars Sobirà | Pla de l'Estany | Pla d'Urgell | Priorat | Ribera d'Ebre | Ripollès | Segarra | Segrià | La Selva | Solsonès | Tarragonès | Terra Alta | Urgell | Val d'Aran | Vallès Occidental | Vallès Oriental

Komarkoj de Nord-Katalunio
Alta Cerdanya | Capcir | Conflent | Fenolleda | Rosselló | Vallespir