Kalifornio: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Xqbot (diskuto | kontribuoj) e r2.7.3) (Roboto: Ŝanĝanta zh-yue:加利福尼亞省 al zh-yue:加利福尼亞州 |
TjBot (diskuto | kontribuoj) e r2.7.2) (robota aldono de: ay:California suyu |
||
Linio 88: | Linio 88: | ||
[[arz:كاليفورنيا]] |
[[arz:كاليفورنيا]] |
||
[[ast:California]] |
[[ast:California]] |
||
[[ay:California suyu]] |
|||
[[az:Kaliforniya]] |
[[az:Kaliforniya]] |
||
[[bar:Kalifornien]] |
[[bar:Kalifornien]] |
Kiel registrite je 23:47, 21 nov. 2012
Kalifornio Ŝtato de Kalifornio | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
Ŝtata kromnomo: The Golden State ("La Ora Ŝtato") | |||||
Aliaj subŝtatoj de Usono | |||||
Ĉefurbo | Sakramento | ||||
Plej granda urbo | Losanĝeleso | ||||
Ŝtatestro | Jerry Brown | ||||
Areo | 423970 km² (3) | ||||
Loĝantaro (2020) | |||||
- Loĝantaro | 37 593 222 (1-a) | ||||
- Denso | 90,49 /km² (11-a) | ||||
Aliĝo | |||||
- Dato | 9-a de septembro 1850 | ||||
- Ordo | 31 | ||||
Horzono | Pacifika Tempo: UTC -8/-7 | ||||
Latitudo | 32° 32′ N al 42° N | ||||
Longitudo | 114° 8′ U al 124° 26′ U | ||||
Larĝeco | 400 km | ||||
Longeco | 1240 km | ||||
Alteco | |||||
- Plej alta | Monto Whitney, 4418 m m | ||||
- Meza alteco | 884 m m | ||||
- Plej malalta | Morta Valo, -86 m m | ||||
Mallongigoj | |||||
- USPS | CA | ||||
- ISO 3166-2 | US-CA | ||||
Retejo | ca.gov | ||||
Kalifornio (angle kaj hispane, California) estas la plej multnombre enloĝata ŝtato de Usono, kun proksimume 34 milionoj da homoj kaj terareo de 404.815 km² (iom pli granda ol Japanio). Ĝin limas okcidente la Pacifiko, norde Oregono, oriente Nevado kaj Arizono, kaj sude Meksiko. La nuna Kalifornio mondfamas kiel centro de la usonaj kinoindustrio en Holivudo en la suda urbego Losanĝeleso kaj komputikindustrio en Silicia Valo apud la norda urbego Sanfrancisko.
Geografio
Kalifornio estas granda ŝtato kun tre diversa geografio. La Kalifornia Centra Valo situas meze de la stato, ĉirkaŭita de la Kaskada Montaro norde, la Sierra Nevada oriente, la Tehachapi Montaro sude kaj la Pacifika Marbord-montaro Oriente. La Norda parto de Centra Valo enhavas la Sakramentan Rivervalon, kaj la suda parto enhavas la San-Joaquin-an Rivervalon. La Centra Valo estas ekstreme fekunda, kaj kreskas proksimume unu triono de kultivaĵoj por la tuta Usono.
La Sierra Nevada (Hispane: neĝa montaro) enhavas Monto Whitney, la plej alta montopunkto en la koheraj subŝtatoj, kaj ankaŭ Naciaj Parkoj Josemiteaj, Reĝa-Kanjonaj, kaj Sekvojaj. Oriente situas kelkaj lagoj, kiuj estas grava por migrantaj birdoj, inter ili Lago Mono kaj Lago Tahoe, ankaŭ ĉefa turisto celloko. En la sudorienta angulo situas la Mojave-dezerto kaj Morta Valo, kiu havas la plej varmega kaj plej malalta punkto en Nordameriko.
Fitogeografie, proksimume 45 procentoj de la stato estas arbaro, inter ili aristaj pinoj en la Sierra Nevada (iom de la plej malnovaj arboj en la mondo), sekvojoj laŭ la norda Marbord-montaro (la plej altaj arboj en la mondo), kaj sekvojadendroj ĉirkaŭ Nacia Parko Sekvoja (la plej granda vivantaj organismoj). Tektonike, Kalifornio estas tre sismologie aktiva, ĉar kelkaj faŭltoj trapas la staton, plejeminente la Faŭlto de San Andreas. Grandaj tertremoj frapis la staton en 1906 kaj 1989.
Historio
Hispanaj esploristoj de la 16-a jarcento nomis ĉi tiun regionon de centra pacifikborda Nordameriko "California" laŭ paradiza lando en tiama hispana romano, sed ili ne koloniigis la tutan landon ĝis la malfrua 18-a jarcento. Dum longa tempo, la sola rŭropa penetro en la izolita loko estis hispanaj misiistoj. Ĉi tiu kolonia Kalifornio dividiĝis inter du regionoj, poste meksikaj ŝtatoj: norda Alta Kalifornio kaj suda Malalta (Baĥa) Kalifornio. Samtempe, usonaj kolonianoj komencis alveni en Alta Kalifornio.
En 1846, usona koloniano ribelis kontraŭ la meksika registaro en "La Urso-Flago Ribelo", kiu nomiĝis por la flago de la ribeluloj, kiu ekzistas en modifita formon en la aktuala ŝtata flago. Samtempe, Usono forprenis Altan Kalifornion de Meksiko rezulte de la meksika-usona Milito de 1846-1848, por la fekunda Centra Valo kaj la Pacifika haveno de Sanfrancisko. Kalifornio fariĝis la 31-a usona ŝtato la 9-an de septembro 1850, du jaroj post la malkovro de oro kaŭzis la loĝantaron akceli rapide. Pro tio lasta, ĝi akiris la ĉjo-nomon "La Ora Ŝtato". La enfluo de kolonianoj de norda Usono asekuritas tio Kalifornio aligus sin al nordaj ŝtatoj en la usona Enlanda Milito.
Loĝantaro
Kalifornion estas la plej loĝata ŝtato en Usono (vidu la kesto maldekstre por loĝantar-statistiko en 2010). Malgraŭ ĉi tiu, la loĝantaro en Kalifornio estas disvastigita tre malegale, dense koncentrita ĉirkaŭ Sanfrancisko kaj la Silicia Valo, Sandiego, kaj Losanĝeleso. Efektive, Kantono Losanĝeleso estas sole pli dense loĝata ol 42 ŝtatoj, kiel la plej dense loĝata kantono en la lando. La Mojave-dezerto en la sudorienta angulo estas tre malabunde loĝatigita, kiel ankaŭ la densa arbaro norde de la ŝtato.
Aliaj Statistikoj:
- Etnoj: angloj (46,7%), hispanoj (32,4%), azianoj (10,9%), afrikanoj (6,7%), amerikanoj (1,0%), pacifikanoj (0.3%), aliaj (2,0%)
- Lingvoj: angla (60,5%), hispana (25,8%), ĉina (2,6%), tagaloga (2,0%), vjetnama (1,3%), kaj multaj aliaj
Ekonomio
Kalifornio havas la plej grandan ekonomion de iu usona ŝtato, kaj okupigas proksimume dek tri procentoj de la malneta enlanda produkto de Usono. Fakte, nur ok landoj en la mondo havas pli grandajn ekonomiojn ol Kalifornio. La internacia komerco konsistigas preskaŭ kvaronon de kalifornia ekonomio, kaj komputiloj kaj elektronikaj produktoj estas la pinta eksporto, rezulte de Silicia Valo. Aliaj gravaj sektoroj estas agrikulturo, turismo, transportado, registaro, privata komerco, kaj edukado kaj sano servoj. Ĝis lastatempe, Kalifornia registaro alfrontas buĝetan krizon, ĉar la aktuala usona ekonomia recesio.
Transportado
Kalifornio estas konektita de vasta reto de Interŝtataj Ŝoseoj, Usonaj Vojoj, kaj Kaliforniaj Ŝtataj Vojoj. La Golden-Gate-Ponto, kiu portas Usonan Vojon 101 kaj Kalifornian Ŝtatan Vojon 1, estas unu el la plej fama de rekoniloj en la stato, kompletigis en 1937. Ĉefaj flughavenoj en Kalifornio inkluzivas Losanĝelesa Internacia Flughaveno kaj Sanfranciska Internacia Flughaveno.
Politiko
Kalifornio estas ĝenerale Demokrata ŝtato. Malgraŭ ĉi tiu, ĝi elektis kelkajn Respublikanajn ŝtatestrojn, inter ili siatempa ŝtatestro Arnold Schwarzenegger. Kalifornia oficiale permesas mortpunon, kaj havas la plej grandan nombron de la mortovico prizonuloj en la lando.
Pedagogio
Kalifornio havas tri apartajn sistemojn por publika postduaranga edukado. La tre respektata Universitato de Kalifornio havas dek terenojn tra la tuta stato, inter ili Berkeley, Irvine, Losanĝeleso kaj Santa Cruz. Kalifornia Ŝtata Universitato havas dudek tri terenojn, kaj estas la plej granda universitata sistemo en la lando laŭ nombro de studentoj. La sistemo de Kaliforniaj Komunumaj Superaj Lernejoj provizas kaj superlernejajn kursojn kaj metian trejnadon malplimultekoste ol universitatoj. Ĝi estas la plej granda superlerneja sistemo en Usono, kun 110 terenoj. En Kalifornio, estas ankaŭ kelkaj estimataj privataj Universitatoj, kiel Stanford, Kalifornia Instituto de Teknologio, kaj Universitato de Suda Kalifornio.
Eksteraj ligiloj
|
|