Sovetunio

Unio de Sovetaj Socialismaj Respublikoj
Plena origina nomo: Союз Советских Социалистических Республик
↓ 1922 – 1991 ↓
historia lando • federacia respubliko • socialisma ŝtato • suverena ŝtato • komunisma ŝtato • plurkontinenta lando • supernacia unio • membroŝtato de Unuiĝintaj Nacioj • Permanentaj Membroj de la Konsilio de Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj • cratonym • ŝtato
Geografio
Ĉefurbo:	Moskvo
Areo:	22 402 220 km² (en la jaro 1991)
La plej alta punkto:	Ŝildo de Komunismo (7 495 m), nun nomata Montopinto Ismail Samani, en Taĝikio
Loĝantaro
Kvanto de loĝantoj:	293 047 571 (1991)
Nacia konsisto:	rusoj (50,78 %, 1991), ukrainoj (15,45 %, 1991), uzbekoj (5,84 %, 1991), multaj pluaj nacioj kaj etnoj
Lingvoj:	rusa (de-facto por internacia komunikaĝo)
Religio:	ateismo,ortodoksismo, islamo, budhismo kaj aliaj
Ŝtat-strukturo
Ŝtat-strukturo:	soveta respubliko • parlamenta respubliko • unupartiismo • federacio • communist dictatorship federacia socialisma respubliko
Monunuo:	sovetia rublo sovetia rublo
Estiĝo:	la 30-an de decembro 1922 per unuiĝo de kvar sovetaj socialismaj respublikoj
Pereo:	la 26-an de decembro 1991 pro disfalo
Antaŭaj ŝtatoj: Rusa soveta federacia socialisma respubliko Ukraina soveta socialisma respubliko Belorusa soveta socialisma respubliko Transkaŭkaza soveta federacia socialisma respubliko Postsekvaj ŝtatoj: KSŜ Litovio Latvio Estonio Elstaraj historiaj eventoj Diplomatiaj Rilatoj Kanado • Usono • Ĉeĥoslovakio • Jugoslavio • Rumanio • Israelo • Angolo • Germana Demokratia Respubliko • Danio • Grenado • Kubo • Apostola Seĝo • Laoso • Norvegio • Pakistano • Turkio • Filipinoj • Ebur-Bordo • Malajzio • Tongo • Vanuatuo • Japanio • Germanio • Popola Respubliko Ĉinio Canada–Soviet Union relations • rilatoj inter Sovetio kaj Usono • rilatoj inter Ĉeĥio kaj Rusio • Soviet Union and the Arab–Israeli conflict • Angola–Soviet Union relations • rilatoj inter Orient-Germanio kaj Sovetio • Denmark–Soviet Union relations • Grenada–Soviet Union relations • Cuba–Soviet Union relations • Holy See–Soviet Union relations • Laos–Russia relations • Norway–Soviet Union relations • Pakistan–Soviet Union relations • Soviet Union–Turkey relations • Philippines–Soviet Union relations • Ivory Coast–Soviet Union relations • Malaysia–Soviet Union relations • rilatoj inter Sovetio kaj Tongo • Soviet Union–Vanuatu relations • rilatoj inter Japanio kaj Sovetio • Germany–Soviet Union relations • Rilatoj de Ĉinio kaj Sovetunio Varsovia Kontrakto • Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo • Konsilio de Reciproka Ekonomia Helpo • Internacia Civila Aviada Organizaĵo • Unuiĝintaj Nacioj • Konsilio de Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj • Listo de ŝtatoj kun nukleaj armiloj   Partoj Rusia Soveta Federacia Socialisma Respubliko vd

La Unio de Sovetaj Socialismaj Respublikoj aŭ Sovetunio, mallonge USSR, (ruse Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик, СССР, Сове́тский Сою́з) estas ŝtato ekzistinta inter la jaroj 1922 kaj 1991. Ĝi okupis sesonon de la monda loĝata sekaĵo kaj estis pro tio siatempe la plej granda lando de la mondo.

Laŭ la Sovetunia konstitucio de 1977, USSR estis unuiĝa unia multnacia kaj socialisma ŝtato. Post la Granda patriota milito USSR havis sekaĵan landlimojn kun Norvegio, Finnlando, Pollando, Ĉeĥoslovakio, Hungario kaj Rumanio en okcidento, kun Turkio, Irano, Afganistano, Mongolio, Ĉino kaj KPDR en sudo.

Originoj

Rusujaj Revolucioj

Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Rusia Revolucio, Februara Revolucio kaj Oktobra Revolucio.

En 1917, la Rusia Imperio, kies ŝtatestro estis caro, militis inter alie kontraŭ la Germana Imperiestra Regno en la Unua Mondmilito komenciĝinta en 1914. Post kiam la militestroj gajnis pli kaj pli da potenco kaj en Rusujo kaj en Germanujo, kaj post akra batalado en la granda milito, okazis finfine la Februara Revolucio 1917 en Ruslando, kiu devigis la caron eksiĝi. La rezulto de la revolucio estis demokratia respubliko, sed ĝi estis tre disfalema pro la ankoraŭa milito kaj malbona stato de la popolo.

En oktobro (laŭ la rus-ortodoksa kalendaro) de la sama jaro, la registaro kreiĝinta fine de la Februara Revolucio fiaskis pro la okazo de denova revolucio, la tiel nomata Oktobra Revolucio. Temis pri socialisma revolucio iniciatita de la Bolŝevikoj, radikala komunisma grupo, kies ideologio fontis el la verkoj kaj pensoj de la germana filozofo Karl Marx. La Revolucio superis la jam ekzistintan registaron kaj estigis la unuan ŝtaton de la mondo bazitan sur tiuj komunismaj ideoj. La nova lando nomiĝis Rusuja Soveta Federacia Socialisma Respubliko (RSFSR) aŭ pli mallonge Rusuja Soveta Respubliko.

Enlanda Milito kaj Kreo de Sovetunio

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Rusia enlanda milito.

Unu el la promesoj, kiujn donis Lenin, la estro de la revolucio, al la rusa popolo, estis paco kaj finigo de la Mondmilito. Kiam la nova soveta Rusujo faris armisticon kun Germanujo kiel verigon de la promeso decembre de 1917, la orienta fronto (inter Germanujo kaj Rusujo) de la milito ekmalekzistis, kio signifis perdon da strategia sekureco por la aliaj nacioj militantaj kontraŭ Germanujo. Usono, Francujo kaj Britujo, kune kun aliaj malgrandaj ŝtatoj, provis re-krei la orientan fronton per halti la Rusan Revolucion. Pro tio ili subtenis tiujn movadojn, kiuj jam kontraŭis la revolucion, i.a. defendantojn de la carismo kaj de la provizora registaro kreiĝinta kaŭze de la februara revolucio. Tiel estiĝis la Rusuja Enlanda Milito.

En proksimaj regionoj ankaŭ estiĝis sovetaj respublikoj, kiuj kune batalis en la enlanda milito kontraŭ la kontraŭantoj de la Socialisma Revolucio. La celo de Usono, Francujo kaj Britujo, rekrei orientan fronton, estis realigita, kiam la armistico kun Germanujo finiĝis marte de 1918 pro la manko de antaŭe farita fina paca traktato. Do Germanujo ekis la tiel nomatan “Operacon Faustschlag”.

En marto 1918, Germanujo kaj Rusujo faris finan pacigon per la Traktato de Brest-Litovsk. Malgraŭ tio kaj la malmulte poste okazinta finiĝo de la entuta mondmilito, la enlanda milito pluiĝis ĝis junio 1923, kiam venkis la bolŝevikoj. Kelke da tempo antaŭ la venko, la 30-an de decembro 1922, la RSFSR kunfondis kun la aliaj socialismaj ŝtatoj – Belorusa SSR, Ukraina SSR kaj TSFSR – la Sovetunion, kiu baldaŭ montriĝis kiel totalisma reĝimo pleje misuzanta la ideologion de la komunismo.

Fino de Sovetunio

La 17-an de marto 1991 okazis tut-sovetia referendumo pri daŭra ekzisto de la ŝtato; el la voĉdonrajtaj civitanoj 80% partoprenis ĝin. En RSFSR 76,4% voĉdonis por konservo de Sovetunio. Pluraj teritorioj, aŭtonomiaj en Sovetunio, uzas la leĝaron de Sovetunio kaj la rezultojn de tiu referendumo por pravigi sian rajton je sendependiĝo: interalie Sud-Osetio, kies loĝantoj voĉdonis por konservo de Sovetunio kaj, laŭ la tiam funkciinta leĝaro, rajtis decidi sian sorton aparte de la sovetia respubliko, kies aŭtonomio ili estis (Kartvela SSR en la kazo de Sud-Osetio).

La 19-an de aŭgusto 1991 en Moskvo grupo de altpostenuloj faris provon restarigi sovetan regadon. Tiu provo estas konata kiel Aŭgusta puĉo. Celo de la putĉo estis haltigo de la reformoj, komencitaj en 1990-1991, kaj konservo de la unueca soveta ŝtato. Per fiasko de la putĉo fiaskis Sovetunio kiel ŝtato.

La 8-an de decembro 1991 ŝtatestroj de Ukrainio, Belorusio kaj Rusio subskribis Interkonsenton pri fondo de la Komunumo de Sendependaj Ŝtatoj, pli konata en medioj kiel Beloveĵa interkonsento. En tiu dokumento la tri ŝtatestroj „konstatis“ disfalon de Sovetunio kaj proklamis kreon de KSŜ.

La 25-an de decembro je 19:38 la flago de Sovetunio super Kremlo estis deprenita, ĝin anstataŭis la trikolora flago de Rusio. La sekvan tagon kunvenis la Supera Soveto de Sovetunio (en ĝi tiam restis ĉefe deputitoj de aziaj respublikoj, tamen la kunveno estis kvoruma) kaj faris kelkajn decidojn pri ekzistoĉeso de Sovetunio. Tiu dato, la 26-a de decembro, estas kutime konsiderata kiel la dato de disfalo de Sovetunio, kvankam kelkaj sovetiaj strukturoj (i. a. Gosstandart) ankoraŭ funkciis en 1992.

Ŝtatestroj

Jen la estroj de la Komunisma Partio, kiuj fakte, sed ne ĉiam ankaŭ laŭkonstitucie, estis la ŝtatestroj de Sovetunio:

• Vladimir Iljiĉ Lenin
• Iosif Stalin
• Nikita Ĥruŝĉov
• Leonid Breĵnev
• Juri Andropov
• Konstantin Ĉernenko
• Miĥail Sergejeviĉ Gorbaĉov

Respublikoj de Sovetunio

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Respublikoj de Sovetunio.

USSR konsistis el uniaj respublikoj, tiuj laŭ la konstitucio estis sendependaj ŝtatoj kaj havis formalan rajton eliri el Sovetunio. Ĉiu unia respubliko havis rajton interrilati kun alilandaj ŝtatoj, interŝanĝi konsulejojn, partopreni en interŝtataj organizoj. Ekzemple, Belorusa SSR kaj Ukraina SSR membris dum pluraj jaroj en UN, samrajte kun Sovetunio.

Simboloj

Konata simbolo de Sovetunio (kaj entute de la komunismo) estas la rikoltilo kaj martelo, kiuj ankaŭ troviĝas sur la sovetaj blazono kaj flago (vd. supre). Krome, la ruĝa koloro ankaŭ estas simbola por la maldekstra ideologio kaj per tio ankaŭ por Sovetunio.

Himno

Alia simbolaĵo pri Sovetunio estas ĝia himno. Sovetunio havis dum sia ekzisto du himnojn entute:

• de 1922 ĝis 1944: La Internacio
• de 1944 ĝis 1991: “Гимн Советского Союза” (vd. Nacia himno de Sovetunio)

Vidu ankaŭ

• Komunumo de sendependaj ŝtatoj
• Rusia revolucio de 1917
• Ruĝa Armeo
• KPSU
• Unua mondmilito
• Matrosribelo de Kronstadt
• Samizdato
• Atingoj de socialismo
• Rusa Enlanda Milito
• Soveta-japana baza traktato
• Soveta-germana kooperado
• Kolektivigo en la Sovetunio
• Sovetunio en la Dua mondmilito
• KGB
• SVRR
• GULAG
• Malvarma milito
• Sheila Fitzpatrick
• Popoloj de Sovetunio
• Historio de Rusio
• Dissolvo de Sovetunio
• Post-sovetaj ŝtatoj

Ligiloj

• Pri la pakto Ribbentrop-Molotov angle