Wołów: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[nekontrolita versio][nekontrolita versio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kozyra (diskuto | kontribuoj)
Neniu resumo de redakto
Kozyra (diskuto | kontribuoj)
Neniu resumo de redakto
Linio 158: Linio 158:
[[Kategorio:Gotika Arkitekturo en Malsupra Silezio|Wołów]]
[[Kategorio:Gotika Arkitekturo en Malsupra Silezio|Wołów]]


<gallery>
Dosiero:Wolow (js).jpg|Kastelo
</gallery>


[[Kategorio:Urboj de Malsupra Silezio]]
[[Kategorio:Urboj de Malsupra Silezio]]

Kiel registrite je 17:20, 27 apr. 2013

Wołów

Flago

Blazono

Flago Blazono
urbo
Genitivo de la nomo Wołowa
Provinco Malsupra Silezio
Distrikto Distrikto Wołowski
Komunumo Komunumo Wołów
Speco de komunumo Urbo-kampa
Urborajtoj 1285
Loĝdenso 774,2 loĝ./km²
Poŝtkodo 56-100
Telefona antaŭkodo 71
Aŭtokodo DWL
TERYT 5020222034
Estro Witold Krochmal
Titolo de estro Urbestro
Adreso de estraro Rynek-Ratusz
Poŝtkodo de estraro 56-100
Telefono de estraro 71 389-24-29
Fakso de estraro 71 389-30-70
Poŝto de estraro sekretariat@wolow.pl
Ĝemelaj urboj Canteleu (Francio) Buchholz in der Nordheide (Germanio)
Komunuma retejo http://www.wolow.pl
vdr

Wołów estas urbo en Malsupra Silezio en Pollando. Ĝi apartenas al komunumo Wołów en distrikto Wołowski.

Wołów (legu: Voŭuf) (latine Wolavia, germane Wohlau, cheĥe Volov) – urbo en sud-okcidenta Pollando, en Malsupra Silezio, en distrikto Wołowski, geografie en Altaĵo de Trzebnica en Malsupra Silezio. La urbo estas sidejo de la urb-kampara komunumo Wołów.

En la pejzaĝo estas kampoj, herbejoj kaj arbaroj. Nord-okcidenten de la urbo etendiĝas la Pejzaĝa Parko de la Valo Jezierzyca (legu: Jezjeĵica) (7953 ha), kun la rivero Juszka kiu dividas la urbon Wołów de Krzywy Wołów. Kadre de la Pejzaĝa Parko estas Natur-rezervejo "Uroczysko Wrzosy" / Rav-Erikejo (576 ha).

La 31-an de marto 2011 en la urbo estis 12 597 da loĝantoj.

Toponimio

Nomo Wolow inter la aliaj nomoj de la urboj en Silezio en la ofica dokumento de Prusio el la jaro 1750 en la pola lingvo en Berlino[1].

La nomo devenas de worto "Wół" / Eksvirbovo - kiuj estis bredataj en la apudaj vastaj paŝtejoj – „miejsce z wołami” / Loko ligita kun eksvirbovoj .[2]

W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Wolow.[3][4] W 1475 roku w Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensis miejscowość wymieniona jest jako Wolauia.[5]

W historii miasto nosiło również nazwę łacińską Wolavia, w 1645 roku Wolaw, zgermanizowaną nazwę Wohlau. Jeszcze w 1750 roku nazwa "Wolow" wymieniona jest w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska[6].

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880-1906 notuje nazwę miasta pod polską nazwą Wołów oraz niemiecką Wohlau. Słownik podaje również starze wersje wynotowane z łacińskich dokumentów jak Wolaw oraz Wolau.[7]

Situo

Położone na wysokości 108 m n.p.m. na południowo-zachodnich stokach Wzgórz Trzebnickich (zw. potocznie Kocimi Górami (z niemieckiego: Katzengebirge), stanowiącymi środkową część Wału Trzebnickiego, łagodnie opadającymi na południe i zachód w pradolinę Odry, a na północy w pradolinę Baryczy.

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 18,54 km²[8].

Od 1945 miasto należy do województwa z siedzibą we Wrocławiu (z wyjątkiem krótkiego okresu przejściowego w 1945, kiedy siedziba znajdowała się w Trzebnicy, a potem w Lignicy (obecnie Legnica), które wielokrotnie zmieniało granice i nazwę na skutek reform podziału administracyjnego kraju (1946, 1950, 1957, 1975, 1998).

Antikvaĵoj

La kastelo ej piastaj tempoj
Preĝejo de Sankta Laŭrenco
Preĝejo de sankta Boromeo
Malnovurbo
Simbolo de Wołów - stilizitaj eksvirbovoj

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[9]:

  • ośrodek historyczny miasta
  • zespół klasztorny karmelitów, z l. 1712-24:
  • kościół ewangelicki, obecnie rzym.kat. pomocniczy pw. św. Wawrzyńca, gotycki z XIV-XV w., l. 1701-11, wystrój wnętrza barokowy, renesansowe i barokowe epitafia mieszczan wołowskich, do 1973 r. ewangelicko-augsburski, od 1998 r. parafia rzymskokatolicka. We wnętrzu unikatowe barokowe organy Adama Horatio Caspariniego z 1716 r. Od 2001 r. miejsce Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej
  • figura Matki Boskiej - kolumna maryjna w otoczeniu Aniołów, pl. Zamkowy, z 1733 r., przed zamkiem
  • cmentarz katolicki, nieczynny, z poł. XVII w., ul. Piłsudskiego, d. Fornalskiej
  • kaplica pw. Świętego Krzyża, z 1676 r., XIX/XX w.
  • zamek piastowski z pierwszej poł. XIV w., wielokrotnie przebudowywany w: 1578 r., XIX w., obecny kształt nadano mu w latach 1923-28 - XX w. Na pierwszym piętrze gotycki kamienny portal
  • mury miejskie, z XIV-XV w., fragmenty średniowiecznych murów obronnych wraz z pomnikiem "wołowskich byków"
  • ratusz, z drugiej poł. XV w., wielokrotnie przebudowywany w: XVII/XVIII w., l. 1820-40, odbudowany po zniszczeniach w 1945 r. Na południowej ścianie kamienne średniowieczne znaki cechowe
  • pałac, pl. Piłsudskiego 23, z drugiej poł. XVIII w., k. XIX w.
  • dom, obecnie sąd, Rynek 26, z k. XVII w., pocz. XX w.

Wołów - Garncarze

  • cmentarz, zamknięty, z 1919 r.
    • budynek bramny z fragmentami ogrodzenia, z 1919 r.

inne zabytki:

  • budynek wagi. obok ratusz, zrekonstruowany
  • więzienie wybudowane w latach 1891-93 w tzw. systemie pensylwańskim na planie krzyża na miejscu starszego i małego więzienia pomocniczego. Od końca 1944 r. Niemcy przetrzymywali i mordowali w nim jeńców z powstania warszawskiego, od stycznia 1945 r. do początku 1949 r. w rękach radzieckiego NKWD, które więziło tu i także mordowało głównie byłych żołnierzy armii Własowa. W drugiej połowie 1949 r. przejęte przez władze PRL, które w latach 50. oraz 80. XX w. przetrzymywały w nim więźniów politycznych. Najprawdopodobniej to więzienie (ZK Wołów) wspomina Marek Hłasko w opowiadaniu "Sowa, córka piekarza" z 1968 r.
  • zespół opactwa oo. cystersów z budynkami poklasztornymi w Lubiąż, znajduje się na terenie gminy Wołów.

Historio

Ŝablono:Źródła

Epoko antaŭ piastoj

Ziemia wołowska dzieliła historię rejonu Dolnego Śląska, który w VII w. został zasiedlony przez lechickie plemiona słowiańskie (m.in. Trzebowian). Potem znalazł się w obrębie państwa Wielkich Moraw (IX-X w.), a ok. 990 został włączony do państwa Mieszka I.

En Pollando de piastoj

Wołów to jedno z najstarszych miast śląskich, wspomniane w 1157, kiedy Władysław II Wygnaniec nakazał budowę zamku drewnianego (na palach) na bagnistych terenach nad rzeką Juszką; obok zamku rozwinęła się osada.[7] Miasto otrzymało prawa miejskie ok. 1285, prawdopodobnie było lokowane przez jednego z Piastów głogowskich – Przemka ścinawskiego (najstarsza zachowana pieczęć z herbem miasta pochodzi z 1473), potem nastąpił napływ osadników niemieckich, przedmieścia – gdzie obecnie jest zlokalizowane więzienie – długo zamieszkane były głównie przez ludność polską. Polskie nazwiska występowały tam jeszcze w końcu XIX w. (Kasowskiy), a nazwa tych przedmieść Polska Wieś (Polnischdorf) przetrwała aż do lat 30. XX w. Pod koniec XIII w. miasto i okolice zostały zniszczone przez jedno z najsilniejszych na obecnych ziemiach polskich trzęsień ziemi. Na miejscu drewnianego zamku w połowie XIV w. książę oleśnicki Konrad I wzniósł murowany zamek z cegły.

En la Ĉeĥa Reĝlando

W 1392 Wołów przyłączono do luksemburskiego Królestwa Czech. Miejsce sądów książęcych (hofgericht). W XIV i XV w. uformowały się władze miejskie (rada i burmistrz). Miasto było lokalnym ośrodkiem władzy z własną mennicą do 1492, kiedy stało się własnością króla czeskiego Władysława II Jagiellończyka (1456-1516).

En la Ŝtato de Habsburgoj

W 1526 wraz z Czechami Wołów wchodzi w skład państwa austriackich Habsburgów. W XVI w. wołowski zamek jest rozbudowany. Miasto nawiedzały zarazy, z których najstraszniejszą była epidemia dżumy z 1585. Przy życiu pozostało tylko 375 mieszkańców miasta i przedmieść. W XVI-XVII w. Wołów to znany ośrodek sukiennictwa i handlu, większość mieszkańców staje się ewangelikami. Wojna trzydziestoletnia zrujnowała miasto i region (ludność miasta zmalała o połowę). Od 1523 miasto było własnością Piastów legnicko-brzeskich, od 1653 do 1675 stolicą samodzielnego księstwa. Od 1675 po śmierci ostatniego śląskiego Piasta, księcia brzesko-legnicko-wołowskiego Jerzego IV Wilhelma, księstwo wołowskie znalazło się pod bezpośrednim zwierzchnictwem Habsburgów. 12 maja 1689 ogromny pożar zniszczył większość zabudowań, w tym ratusz, kościół i szkołę. W latach 1705-1711 cesarz Józef I Habsburg, zwolennik merkantylizmu, uwolnił chłopów od pańszczyzny w księstwie legnicko-brzesko-wołowskim, mimo sprzeciwu miejscowej arystokracji. Skutkiem było zwiększenie produkcji rolnej i zamożności miasta. Jednak wkrótce Józef I spowodował zapaść ekonomiczną, zmuszając ewangelickich chłopów do emigracji do Transylwanii i wyludniając w ten sposób okolice Wołowa. Józef I nie mógł jednak zmusić ewangelickich mieszczan wołowskich do zmiany wyznania na katolickie, ponieważ wolność wyznania gwarantował im pokój westfalski. Okres kontrreformacji zaznaczył się w Wołowie budową klasztoru i kościoła karmelitów (obecnie św. Karola Boromeusza).

En Prusio kaj Germanio

W 1742 Wołów został przyłączony do Królestwa Prus w wyniku I wojny śląskiej. Od tego czasu stał się miastem garnizonowym wojsk pruskich. Kolejny pożar w 1781 spowodował upadek miasta oraz jego stopniową odbudowę, przy czym ze względów bezpieczeństwa wznoszono budynki z cegły, kryte dachówką. Rozebrano również częściowo mury miejskie. Od 1816 siedziba powiatu. Otwarcie linii kolejowej WrocławBerlin i Szczecin 1 sierpnia 1874 r. oraz rozbudowa dróg i infrastruktury miejskiej spowodowało ożywienie ekonomiczne. W wyborach do Reichstagu 5 marca 1933 NSDAP otrzymała wyjątkowo wysokie poparcie wynoszące 60,7%[10]. W czasie II wojny światowej w mieście istniała baza zaopatrzeniowa formacji SS.

En Pollando

Zdobyte przez Armię Czerwoną 26 stycznia 1945 i przyłączone do Polski. Zabudowa zniszczona w 70%. Po II wojnie światowej zasiedlone w większości przez emigrantów wysiedlonych z dawnych obszarów wschodnich II Rzeczypospolitej (głównie z dawnego województwa wileńskiego i tarnopolskiego), repatriantów (np. z Francji, Związku Radzieckiego) oraz przez ludność łemkowską wysiedloną z Bieszczadów i innych obszarów obecnej Polski południowo-wschodniej (do 1948 osiedlono w d. powiecie wołowskim 2800 osób po zakończeniu Akcji "Wisła"). Praktycznie nie było tutaj polskich autochtonów ani też nie ostała się ludność niemiecka (w większości ewakuowana przed zdobyciem miasta przez Armię Czerwoną). Wołów stał się także miejscem osiedlenia zakonu (w założeniu kaplicy św. Józefa przy ul. Poznańskiej) benedyktynek ormiańskich ze Lwowa. Jednakże z powodu braku rodzimych powołań i faktycznego zaniku społeczności ormiańskiej w granicach powojennej Polski zdecydowały się one, w 1961, na konwersję na obrządek łaciński. Po wojnie znaczna rozbudowa i modernizacja miasta jako lokalnego ośrodka usługowo-przemysłowego. O dobrej sytuacji współczesnego Wołowa świadczy stale rosnąca liczba mieszkańców (w 1939 miasto wraz z Krzywym Wołowem liczyło tylko 7971 mieszkańców). Ponadto w więzieniu ZK Wołów przebywa jednorazowo ok. 1400 penitencjariuszy. 19 sierpnia 1962 miał miejsce w Wołowie napad na bank największy w historii Polski pod względem wysokości łupu (12 531 000 zł). W 2005 otworzono Ośrodek Sportu i Rekreacji (na miejscu przedwojennego basenu) z ośmiotorowym 50-metrowym otwartym basenem, na którym odbyły się w lipcu 2006 pierwsze w Wołowie ogólnopolskie zawody pływackie (Mistrzostwa Polski Juniorów 16-letnich).

Esperanto

Religiaj komunumoj

Większość mieszkańców Wołowa stanowią katolicy – siedzibę mają tu dwie parafie rzymskie, św. Wawrzyńca i św. Karola Boromeusza, oraz parafia greckokatolicka. Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi także zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów, protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym. W pobliskim Starym Wołowie siedzibę ma także parafia prawosławna oraz Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy[11].

Mastrumado

Znaczna część ludności znajduje zatrudnienie w dolnobrzeskich zakładach chemicznych PCC Rokita, w ZK Wołów oraz mniejszych przedsiębiorstwach produkcyjno-usługowych.

Transporto

Wołów jest położony przy drodze wojewódzkiej nr 340 ze Ścinawy do Oleśnicy (przez Oborniki Śl. i Trzebnicę). W Wołowie w roku 1897 testowano linię tramwajową na późniejszy pożytek Wrocławia. Linię jednak rozebrano na początku XX wieku.

Fervojoj

W roku 1874 uruchomiono połączenia kolejowe miasta z Wrocławiem, wraz z wybudowaniem stacji kolejowej Wołów. Po II wojnie światowej Armia Czerwona rozebrała zachodni tor poprzednio dwutorowej trasy kolejowej WrocławGłogów i, wraz z mostami, wywiozła do ZSRR. W rezultacie, po odbudowie i reperacji toru wschodniego, wraz z mostami na Odrze w Brzegu Dolnym i Ścinawie, uruchomiono połączenie zwane "trasą szczecińską" lub "magistralą nadodrzańską", łączące Szczecin z Przemyślem przez Zieloną Górę, Wrocław, Katowice i Kraków. Była to trasa pasażerska (najdłuższa w Polsce linia osobowa) oraz towarowa, szczególnie ważna dla masowego transportu węgla kamiennego z Górnego Śląska do portów w Szczecinie i Świnoujściu. W latach 60. odbudowano tor zachodni wraz z mostami na Odrze, a w latach 70. trasę zelektryfikowano. Większość ruchu pasażerskiego była obsługiwana przez wrocławski Dworzec Świebodzki, który zamknięto w 1992. Intensywna eksploatacja linii oraz niewystarczające nakłady na jej utrzymanie spowodowały w latach 90. zamknięcie dla ruchu pasażerskiego toru wschodniego, wraz z mostem na Odrze, na odcinku pomiędzy Księginicami a Wołowem, ze względu na zły stan techniczny.

Wcześniej, w 1960 roku, zamknięto lokalną linię kolejową Wołów – Lubiąż, która została uruchomiona 15 grudnia 1916 i następnie w 1923 przedłużona do Malczyc. Po II wojnie światowej, na skutek zniszczenia mostu na Odrze w Lubiążu, udostępniono tylko odcinek Wołów – Lubiąż o dł. 16 km, z pośrednimi stacjami w Mojęcicach, Krzydlinie Małej i Ratajach. Linię rozebrano w 1970 roku.

Administracio

Wołów estas ano de la Unio de Polaj Urbetoj[12].

Partner-urboj

Wołów

Detaloj

Detaloj

Detaloj Detaloj
urbo
Bazaj informoj
Loĝantaro 12 275 (31-a de marto 2021)
Horzono UTC+01:00
Politiko
Ekonomio
vdr

[13]

Personoj ligitaj kun Wołów

Eksteraj ligiloj

Ŝablono:Miasta województwa dolnośląskiego Ŝablono:Gmina Wołów Ŝablono:Powiat wołowski Ŝablono:Powiat wołowski (dawny)

  1. Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – "Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750"
  2. LEGENDY ZIEMI WOŁOWSKIEJ "O ZAŁOŻENIU WOŁOWA"
  3. Ŝablono:Cytuj stronę
  4. H. Markgraf, J. W. Schulte, Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Breslau 1889.
  5. Franz Xaver Seppelt,"Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446", Franz Goerlich, Breslau 1912, str. 76-77 - tekst łaciński statutów w wersji zdygitalizowanej.
  6. "Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750".
  7. 7,0 7,1 Wołów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom XIII, str.905
  8. Ŝablono:Cytuj książkę
  9. Ŝablono:Cytuj stronę
  10. Statistik des Deutschen Reichs. Band 434: Die Wahlen zum Reichstag am 31. Juli und 6. November 1932 und am 5. März 1933 (Sechste bis achte Wahlperiode). Berlin, 1935. http://www.geschichte-on-demand.de/wohlau.html
  11. Strażnica 15.10.1996 s. 25-29
  12. Ŝablono:Cytuj stronę
  13. 13,0 13,1 Ŝablono:Cytuj stronę