Neotropiso: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
||
| Linio 60: | Linio 60: | ||
* [[Granda Ĉako]] |
* [[Granda Ĉako]] |
||
* [[Granda Amerika Interŝanĝo]] |
* [[Granda Amerika Interŝanĝo]] |
||
* [[Cotinga (gazeto)]] |
|||
== Laŭbiome klasifitaj neotropisaj ekoregionoj == |
== Laŭbiome klasifitaj neotropisaj ekoregionoj == |
||
Kiel registrite je 13:11, 9 feb. 2014
La neotropiso [1] aŭ neotropisa ekozono estas unu el la ok ekozonoj aŭ biogeografiaj regnoj de la tersupraĵo. Ekozono estas ujo de plantoj kaj bestoj kiuj havas tre longan komunan historion, estante disigitaj de aliaj partoj de la tersupraĵo [2].
La neotropisa ekozono ampleksas la tutaĵon de Sudameriko kaj Mezameriko ĝis la sudo de Meksiko. Ĝi prezentas faŭnon kaj flaŭron kiuj diferencas de tiuj de la nearktisa ekozono, pro la estinta disigo inter la du kontinentoj.
Ĉefaj ekologiaj partoj
La Monda Natur-Fonduso (WWF) disigas la neotropisan ekozonon en ok ekoprovincojn (aŭ biolandojn), kiujn ĝi difinas kiel "geografiaj grupoj de ekoregionoj povinte enteni diverstipajn biomojn, sed prezentante fortajn biogegrafiajn afinecojn, speciale je taksonomiaj niveloj pli altaj ol la specia nivelo (genro, familio)."
- Centr-anda ekoprovinco
- Orient-sudamerika ekoprovinco
Orient-sudameriko inkluzivas la kaatingajn kserfitarojn de nordorienta Brazilo, la vastajn ceradajn herbejojn kaj savanojn de la Brazilaj Altaĵoj, kaj la pantanalajn kaj ĉakajn herbejojn. La diversaj Atlantikaj arbaroj de orienta Brazilo estas disigita de la arbaroj de Amazonio per Kaatingo kaj Cerado, kaj gastigas diferencan flaŭron kaj faŭnon.
- Nord-anda ekoprovinco
- Orinoka ekoprovinco
- Sud-sudamerika ekoprovinco
Historio
Sudameriko origine estis parto de la superkontinento Gondvano, kiu inkluzivis Afrikon, Aŭstralion, Hindujon, Novzelandon, kaj Antarkton, kaj la neotropiso kunhavas multajn plantajn kaj bestajn parencarojn kun aliaj kontinentoj, inkluzive de marsupiulaj mamuloj kaj la antarkta flaŭro.
Post la decida disfalo de Gondvano ĉirkaŭ antaŭ 110 milionoj da jaroj, Sudameriko estis apartigita de Afriko kaj drivis norden kaj okcidenten. Multe pli malfrue, antaŭ ĉirkaŭ 2 ĝis 3 milionoj da jaroj, Sudameriko estis ligita al Nordameriko per la Istmo de Panamo , kiu permesis biologian interŝanĝon inter la du kontinentoj, la tiel nomatan Grandan Amerikan Interŝanĝon.
Endemiaj bestoj kaj plantoj
Bestoj
Tridek unu birdfamilioj estas endemiaj de la neotropiso, pli ol la duoblo de iu ajn alia ekozono. Ili inkluzivas raojn, tinamojn, Cracidae, kaj tokanojn. Birdfamilioj origine limigitaj al la neotropiso inkluzivas kolibrojn (familon Trochilidae) kaj trogloditedojn (familon Troglodytidae).
Mamulaj taksonoj origine restriktaj al la neotropiso inkluzivas :
- la ordon ksenartrojn : formikomanĝulojn, dazipojn, Megalonychidae kaj Bradypodidae;
- okcidentajn simiulojn : kalitriksedojn, cebedojn, Aotidae, Pitheciidae, Atelidae;
- Caviomorpha (ronĝulojn), inkluzive de kapibaro, kobajo, kaj ĉinĉiloj;
- la ordojn Didelphimorphia kaj Paucituberculata.
Aliaj ekzemploj de grupoj kiuj estas komplete aŭ ĉefe restriktaj al neotropiso inkluzivas :
- Furnariedojn
- Tamnofiledojn
- Traŭpedojn
- Caimaninae (grupon de aligatoredoj)
- Dendrobatidae (grupon de anuroj)
- Gonyleptidae (grupon de araneoidoj)
Vidu ankaŭ
- Tutmondaj 200
- Ekologia klasifiko de la tersupraĵoj
- Granda Ĉako
- Granda Amerika Interŝanĝo
- Cotinga (gazeto)
Laŭbiome klasifitaj neotropisaj ekoregionoj
| Neotropisaj tropikaj kaj subtropikaj sekaj foliarbaroj | |
|---|---|
| NT0202 Atlantikaj sekaj arbaroj |  Brazilo
|
| NT0204 Baĥiaj sekaj arbaroj |  Meksiko
|
| NT0205 Balsasaj sekaj arbaroj | Meksiko
|
| NT0207 Kaŭko-valaj sekaj arbaroj |  Kolombio
|
| NT0210 Ĉako |  Argentino,  Bolivio,  Paragvajo
|
| NT0212 Ĉikitaj sekaj arbaroj | Bolivio, Brazilo
|
| NT0213 Kubaj sekaj arbaroj |  Kubo
|
| NT0216 Sekaj arbaroj de Insuloj Revillagigedoj | Meksiko
|
| NT0218 Jamajkaj sekaj arbaroj |  Jamajko
|
| NT0223 Maranjonaj sekaj arbaroj |  Peruo
|
| NT0226 Portorikaj sekaj arbaroj |  Porto-Riko
|
| NT0227 Laguna-montaraj sekaj arbaroj | Meksiko
|
| NT0231 Sekaj arbaroj de Trinidado kaj Tobago |  Trinidado kaj Tobago
|
| NT0232 Tumbesiaj kaj pjuriaj sekaj arbaroj |  Ekvadoro, Peruo
|
| Neotropisaj mezvarmaj foliaj kaj miksaj arbaroj | |
|---|---|
| NT0401 Moderaj arbaroj de Insularo Juan Fernández |  Ĉilio
|
| NT0402 Magelanaj subpolusaj arbaroj | Argentino, Ĉilio
|
| NT0404 Valdiviaj moderaj pluvarbaroj | Argentino, Ĉilio
|
| Neotropisaj tropikaj kaj subtropikaj herbejoj, savanoj kaj arbedaroj | |
|---|---|
| NT0701 Arida Ĉako | Argentino
|
| NT0702 Benia savano | Bolivio
|
| NT0704 Cerado | Bolivio, Brazilo, Paragvajo
|
| NT0708 Humida Ĉako | Argentino, Brazilo, Paragvajo
|
| NT0709 Llanos | Kolombio
|
| NT0710 Urugvaja savano | Argentino, Brazilo,  Urugvajo
|
| Neotropisaj mezvarmaj herbejoj, savanoj kaj arbedaroj | |
|---|---|
| NT0802 Monte-Arbedaro | Argentino
|
| NT0803 Malseka Pampo | Argentino
|
| NT0804 Patagonaj herbejoj | Argentino, Ĉilio
|
| NT0805 Patagona Stepo | Argentino, Ĉilio
|
| NT0806 Seka Pampo | Argentino
|
| Neotropisaj inunditaj herbejoj kaj savanoj | |
|---|---|
| NT0904 Evergladoj |  Usono
|
| NT0907 Pantanalo | Bolivio, Brazilo, Paragvajo
|
| Neotropisaj montaraj herbejoj kaj arbustaroj | |
|---|---|
| NT1001 Centr-andaj sekaj punaoj | Argentino, Bolivio, Ĉilio
|
| NT1002 Centr-andaj punaoj | Argentino, Bolivio, Peruo
|
| NT1003 Centr-andaj humidaj punaoj | Bolivio, Peruo
|
| NT1004 Centr-andaj paramoj | Ekvadoro, Peruo
|
| NT1009 Zakatonalo | Meksiko
|
| Neotropisaj mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj | |
|---|---|
| NT1201 Ĉiliaj arbustaroj | Ĉilio
|
| Neotropisaj dezertoj kaj kserofitaroj | |
|---|---|
| NT1303 Atakama-Dezerto | Ĉilio
|
| NT1304 Kaatingo | Brazilo
|
| NT1306 Kubaj kaktaroj | Kubo
|
| NT1308 Gvaĥiraj-barankilaj kserofitaroj | Kolombio,  Venezuelo
|
| NT1314 Sankt-lukaj kserofitaroj | Meksiko
|
| NT1315 Seĉura-Dezerto | Argentino, Peruo
|
| NT1316 Tehuakan-vala kserofitaro | Meksiko
|
| Neotropisaj mangrovarbaroj | |
|---|---|
| NT1403 Bahamaj mangrovoj |  Bahamoj
|
| NT1404 Bahiaj mangrovoj | Brazilo
|
| NT1408 Marbord-venezuelaj mangrovoj | Venezuelo
|
| NT1419 Maranjaj mangrovoj | Brazilo
|
| NT1424 Miskit-nikaragvaj marbord-karibaj mangrovoj |  Honduro,  Kostariko,  Nikaragvo
|
| NT1432 Mangrovoj de Rio Piranhas | Brazilo
|
Notoj
- ↑ Tute ne temas pri ekskluzive tropika regiono, nek pri iu "nova tropiko" ĉar la ekozono enhavas ankaŭ vastegajn mezvarmajn, dezertegajn, altamontarajn kaj eĉ subpolusajn partojn; tial laŭvorta traduko estas erariga kaj senenhava; la Esperanta nomo, senpere derivata de la 19-a jarcenta scienca-latina nomo Neotropis estas laŭfundamenta (15-a regulo : La tiel nomataj vortoj fremdaj, t.e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fonto, estas uzataj en la lingvo Esperanto sen ŝanĝo, ricevante nur la ortografion de tiu ĉi lingvo) kaj ne kreas konfuzojn pri ties signifo. Tio kio jam estas internacia inter fakuloj, restu evidente prefere tiele.
- ↑ france Da Lage, Antoine & Georges Métailié e.a. 2000 : Dictionnaire de biogéographie végétale, CNRS Éditions, Paris, 580 p., p. 365, ISBN 2-271-05816-3
Néotropical (adj.) 1) Dans la nomenclature d’Alfred Russel Wallace, qualifie le territoire biogéographique correspondant au Néotropis. 2) Se dit de la flore ou de faune ou plus particulièrement d’un taxon present dans toute cette partie du globe ou qui en est originaire. 3) Dans une flore donnée, se dit de l’élément constitué par de tels taxons. 4) Se dit de l’aire de tels taxons.
[Néotropical (adjektivo) 1) Laŭ la terminologio de Alfred Russel Wallace, indikas la biogeografian teritorion respondanta al Neotropis. 2) Diriĝas pri la flaŭro aŭ la faŭno aŭ speciale pri taksono ĉeestanta en tuta tiu parto de la mondo aŭ kiu estas origina de tie. 3) En difinita flaŭro, diriĝas pri la elemento konstituita de tiaj taksonoj. 4) Diriĝas pri la arealo de tiaj taksonoj.]
Bibliografio
- angle Cox, C. Barry; Peter D. Moore 1985 : Biogeography. An Ecological and Evolutionary Approach (Fourth Edition). Blackwell Scientific Publications, Oxford.
- angle Dinerstein, Eric; David Olson; Douglas J. Graham; et al. 1995 : A Conservation Assessment of the Terrestrial Ecoregions of Latin America and the Caribbean. World Bank, Washington DC.
- angle Schultz, J. 2005 : The Ecozones of the World, Springer, Berlin Heidelberg New York, 2n ed. ISBN 3-540-20014-2.
- angle Udvardy, M.D.F. 1975 : A classification of the biogeographical provinces of the world. IUCN Occasional Paper no. 18, Morgues, Switzerland.
Eksteraj ligiloj
- angle Listo de neotropisaj ekoregionoj (WWF)
- angle Ekoregionoj en Sudameriko (The Encyclopedia of Earth)
- angle La plej rimarkindaj naturejoj en la mondo (WWF)
- hispane angle Eko-Indekso, Dulingvaj elserĉ-referencoj pri naturprotektaj kaj esploradaj projektoj en la neotropiso; Servo de la "Rainforest Alliance" (Pluvarbara Ligo).
- angle Neotropisaj fiŝoj.
- hispane Origino de la sudamerika faŭno.
