Svahila lingvo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
||
| Linio 59: | Linio 59: | ||
La svahila havas fonetikan [[ortografio]]n, uzante 24 el la 26 latinaj literoj. Ĝi estas fonetika en la senco ke ĉiu sono estas skribata en nur unu maniero. Tamen kelkaj sonoj estas skribataj per pli ol unu litero (ekz. sh por la sono ''ŝ''), do malkiel Esperanto ĝi ne estas fonetika en la senco ke ĉiu litero nur reprezentas unu sonon. |
La svahila havas fonetikan [[ortografio]]n, uzante 24 el la 26 latinaj literoj. Ĝi estas fonetika en la senco ke ĉiu sono estas skribata en nur unu maniero. Tamen kelkaj sonoj estas skribataj per pli ol unu litero (ekz. sh por la sono ''ŝ''), do malkiel Esperanto ĝi ne estas fonetika en la senco ke ĉiu litero nur reprezentas unu sonon. |
||
La svahila skribiĝis per la [[araba alfabeto]] ĝis la [[18a jarcento]], sed la formo skribita kutima en la aktualo uzas la [[latina alfabeto|latinan alfabeton]]. {{redaktata}}Recientemente se ha desarrollado el sistema de escritura [[Mandombe]] para varias lenguas centroafricanas, entre ellas el suajili, aunque su uso es minoritario. La ortografía moderna es altamente [[fonema|fonémica]], por lo que su lectura y pronunciación es bastante sencilla, a diferencia del inglés y francés, donde las grafías etimológicas predominan sobre las fonémicas, particularmente en las vocales. |
|||
== Notoj == |
== Notoj == |
||
Kiel registrite je 12:50, 29 jun. 2015
| Svahila lingvo | ||
| Kiswahili | ||
| ||
| makrolingvo • natura lingvo • moderna lingvo | ||
|---|---|---|
| Sabaki • Bantua lingvaro | ||
| Parolata en | Tanzanio, Kenjo, Ugando kaj iomete en limaj regionoj de najbaraj landoj | |
| Parolantoj | proksimume 60 milionoj | |
| Skribo | Latina alfabeto | |
| Lingvistika klasifiko | ||
Niĝerkonga lingvaro
| ||
| Oficiala statuso | ||
| Oficiala lingvo en | Tanzanio, Kenjo, Ugando, Demokratia Respubliko Kongo | |
| Reguligita de | Baraza la Kiswahili la Taifa | |
| Lingvaj kodoj | ||
| Lingvaj kodoj | ||
| ISO 639-1 | sw | |
| ISO 639-2 | swa | |
| ISO 639-3 | swa | |
| SIL | SWA | |
| Glottolog | swah1254 | |
| Angla nomo | Swahili | |
| Franca nomo | swahili | |
| Specimeno | ||
La Patro Nia:
Baba yetu uliye mbinguni, | ||
| Vikipedio | ||
La svahila lingvo (malofte sŭahila aŭ suahila[1], svahile Kiswahili [kisŭaHIli]) estas bantua lingvo (ene de la niĝerkonga lingvaro) parolata en Orienta Afriko, ĉefe en Tanzanio, Kenjo, Ugando kaj en la limaj regionoj de Kongo, Zambio kaj Mozambiko. La nuntempa norma dialekto de la lingvo estas tiu de Zanzibaro, nome insulo ĉe Tanzanio.
Spite sian kondiĉon de afrika lingvo, ĝi ricevis fortan influon de la araba kaj, en la lastaj du jarcentoj, de la angla kaj de la portugala; tiu laste menciita je malpli grado (mvinyo, bendera, meza, limau, por vino, flago, tablo kaj citrono el bandera, mesa kaj limao respektive). Tiuj influoj limiĝas tamen al la vortotrezoro, ĉar la gramatiko pluestas absolute bantua. Dum la jarcentoj la svahila estis perdinta la distingon de tonoj. Temas pri lingvo kun gramatiko (sistemo de klasoj) tre regula kun absoluta ekvivalento inter skribado kaj prononcado.
Historio
La svahila lingvo estiĝis kiam la bantuaj popoloj renkontiĝis kun arabaj komercistoj ĉe la marbordo (kaj la vorto "svahilo" mem venis el la araba vorto sahel ساحل: "el la marbordo", "marbordanoj"). Poste la portugaloj koloniigis la tieajn regionojn, sekvotaj de la germanoj kaj post la Unua Mondmilito de la angloj. En la 19-a jarcento multaj baratanoj kaj pakistananoj venis tien por komerco. Pro tio, la svahila havas fremdajn vortojn de ĉiuj lingvoj de ĉi tiuj popoloj. Tamen la gramatiko, kaj la ofte uzataj vortoj, ĉefe devenas de la bantua lingvofamilio. La araba alportis la plej multajn fremdajn vortojn, sekvate de la angla.
Dum la komenco de la kolonia periodo, kiam oni ekproduktis la unuajn lernolibrojn por la svahila, la zanzibara dialekto de la svahila iĝis la norma dialekto. Tial la nuntempe disvastigata versio de la svahila devenas de tiu dialekto. La aliaj dialektoj ankoraŭ estas iomete uzataj, kvankam forte influitaj de la zanzibara dialekto.
Svahila Marbordo
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Svahila Marbordo.La termino Svahila Marbordo referencas al marborda areo en Sudorienta Afriko loĝataj de parolantoj de la Svahila lingvo. Ĝi ĉefe konsistas el marborda Kenjo, Tanzanio kaj norda Mozambiko. La termino povas inkludi ankaŭ kelkajn el la insuloj de la Hinda Oceano, kiaj Zanzibaro, Pate kaj Komoroj, kiuj kuŝas ĉe la Svahila Marbordo. La Svahila Marbordo havas distingan kulturon, demografion, religion kaj geografion, kaj kiel rezulto - kun aliaj faktoroj, kiaj ekonomio - vidis aperintajn movadojn por separismo.[2]
Nuna stato
Nuntempe la svahila estas la nura ŝtatlingvo en Tanzanio, kaj unu el la du ŝtatlingvoj de Kenjo (kune kun la angla). Ĝi estas multe uzata por kompreniĝo inter la diversaj triboj de Orientafriko, kiuj ĉiuj havas siajn tribajn lingvojn. Tamen nuntempe en Tanzanio la plejmulto de la homoj (kaj ĉefe la junuloj) regas la svahilan same bone kiel sian triban lingvon. Por pli da informoj pri la lingva situacio en Tanzanio, rigardu la paĝon pri Tanzanio.
La svahila estas oficiala lingvo de Ugando, Tanzanio kaj Kenjo, same kiel de la Afrika Unio (kun la angla, la franca, la araba, la hispana kaj la portugala). En la Demokratia Respubliko Kongo ĝi havas la konsideron de "nacia lingvo". Ĝi estas uzata de ĉirkaŭ 80 milionoj da personoj en Orienta Afriko kaj ĝi estas konsiderata "Lingvafrankao" en teritorio kie ekzistas dekoj da aliaj lingvoj. Kurioze, nur la 2% el la loka loĝantaro konsideras ĝin gepatra lingvo en la socilingvistikaj enketoj. Laŭ kelkaj ĉirkaŭkalkuloj, la parolantoj de la svahila povus esti inter 120 kaj 150 milionoj da personoj.[3]
Oni antaŭvidas konstantan pliigon de la parolantoj de svahila, danke al la gravo lastatempe atribuita fundamente de la edukaj institucioj de Kenjo kaj Tanzanio, kie ĝi estas oficiala lingvo, same kiel pro la kreskanta intereso flanke de la afrikusona komunumo por ties studo kaj disvastigo kiel lingvo de konstruado tutafrika.
Trajtoj
Kiel en la aliaj bantuaj lingvoj, en la svahila ekzistas diversaj substantivaj klasoj, kiuj estas signalitaj de la prefikso de la substantivo. La verboj kaj adjektivoj devas kongrui kun la substantiva klaso de la ĉefa substantivo.
La svahila havas fonetikan ortografion, uzante 24 el la 26 latinaj literoj. Ĝi estas fonetika en la senco ke ĉiu sono estas skribata en nur unu maniero. Tamen kelkaj sonoj estas skribataj per pli ol unu litero (ekz. sh por la sono ŝ), do malkiel Esperanto ĝi ne estas fonetika en la senco ke ĉiu litero nur reprezentas unu sonon.
La svahila skribiĝis per la araba alfabeto ĝis la 18a jarcento, sed la formo skribita kutima en la aktualo uzas la latinan alfabeton.
Recientemente se ha desarrollado el sistema de escritura Mandombe para varias lenguas centroafricanas, entre ellas el suajili, aunque su uso es minoritario. La ortografía moderna es altamente fonémica, por lo que su lectura y pronunciación es bastante sencilla, a diferencia del inglés y francés, donde las grafías etimológicas predominan sobre las fonémicas, particularmente en las vocales.
Notoj
- ↑ Plej fidela al la svahila prononco estus la esperantigo "sŭahila", kiu tamen estas problema, ĉar "ŭ" post konsonanto ne estas kutima en Esperanto kaj estas eĉ kontraŭ-Fundamenta. "svahila" estas la plej kutima formo, kaj ankaŭ sekvas la Esperantan kutimon en tiaj okazoj uzi "v" anstataŭ "ŭ" (kiel ĉe "Urugvajo").
- ↑ "Contagion of discontent: Muslim extremism spreads down east Africa coastline," The Economist (3a de Novembro 2012)
- ↑ 2005 World Bank Data.
Aliaj projektoj
Vidu ankaŭ
- Lingvistiko
- Listo de lingvoj
- Esperanto-svahila vortaro
- Jan Knappert
- Maorea lingvo
- Svahillingva Vikipedio
Eksteraj ligiloj
- Mwana Simba: Kiswahili? Hakuna matata Gramatika enkonduko al la svahila lingvo kun laŭtema svahila vortaro (franca/angla)
- Kamusi Project reta vortaro
- Kisa cha Mzee Meko Tanzania bildstrio kun esperanto-traduko
