Nederlando: Malsamoj inter versioj

Redakti ligilojn
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Linio 76: Linio 76:
La [[Nederlandanoj|nederlandanoj]] estas la plej altaj personoj en la mondo,<ref name="Science 2015-04-07">{{cite news|last=Enserink|first=Martin|date=7a de Aprilo 2015|title=Did natural selection make the Dutch the tallest people on the planet?|url=http://news.sciencemag.org/biology/2015/04/did-natural-selection-make-dutch-tallest-people-planet|newspaper=[[Science (gazeto)|''Science'']]|location=Amsterdam|access-date=9a de Aprilo 2015}}</ref> kun averaĝa [[alto]] de 1.81 m ĉe masklaj plenkreskuloj kaj 1.67 m ĉe inaj plenkreskuloj en 2009.<ref>{{cite web|url=http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=03799&D1=242,254,267-270&D2=0-17&HD=081103-1603&HDR=T.&STB=G1|publisher=Centraal Bureau voor de Statistiek|title=Reported health and lifestyle|accessdate=12a de Aŭgusto 2012}}</ref> Homoj en la sudo estas averaĝe ĉirkaŭ 2 cm pli malaltaj ol tiuj de la nordo.
La [[Nederlandanoj|nederlandanoj]] estas la plej altaj personoj en la mondo,<ref name="Science 2015-04-07">{{cite news|last=Enserink|first=Martin|date=7a de Aprilo 2015|title=Did natural selection make the Dutch the tallest people on the planet?|url=http://news.sciencemag.org/biology/2015/04/did-natural-selection-make-dutch-tallest-people-planet|newspaper=[[Science (gazeto)|''Science'']]|location=Amsterdam|access-date=9a de Aprilo 2015}}</ref> kun averaĝa [[alto]] de 1.81 m ĉe masklaj plenkreskuloj kaj 1.67 m ĉe inaj plenkreskuloj en 2009.<ref>{{cite web|url=http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=03799&D1=242,254,267-270&D2=0-17&HD=081103-1603&HDR=T.&STB=G1|publisher=Centraal Bureau voor de Statistiek|title=Reported health and lifestyle|accessdate=12a de Aŭgusto 2012}}</ref> Homoj en la sudo estas averaĝe ĉirkaŭ 2 cm pli malaltaj ol tiuj de la nordo.


⚫
Nederlandanoj, aŭ posteuloj de nederlandanoj, troviĝas ankaŭ en enmigrontaj komunumoj tutmonde, ĉefe en [[Kanado]], [[Aŭstralio]], [[Sudafriko]] kaj [[Usono]]. LAŭ la usona censo de 2006, pli ol 5 milionoj da usonanoj postulas totalan aŭ partan nederlandan antaŭlaron.<ref>{{cite web|author=American FactFinder, United States Census Bureau |url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_%2526amp%253B-_lang%253Den%2526amp%253B-_caller%253Dgeoselect%2526amp%253B-format%253D |title=Census 2006 ACS Ancestry estimates |publisher=Factfinder.census.gov |accessdate=29a de Aprilo 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110428095854/http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_%2526amp%253B-_lang%253Den%2526amp%253B-_caller%253Dgeoselect%2526amp%253B-format%253D |archivedate=28a de Aprilo 2011 }}</ref> Estas ĉirkaŭ 3 milionoj da nederlanddevenaj [[Afrikansoj]] kiuj laĝas en Sudafriko.<ref>[http://countrystudies.us/south-africa/49.htm South Africa – Afrikaans Speakers]. ''Library of Congress.''</ref> En 1940, estis 290,000 Eŭropanoj kaj Eŭrazianoj en Indonezio,<ref>[http://repositories.cdlib.org/cgi/viewcontent.cgi?article=1077&context=ies A Hidden Language – Dutch in Indonesia] (PDF). Institute of European Studies (University of California, Berkeley).</ref> sed plej ekde tiam lasis la landon.<ref>[http://www.kitlv.nl/pdf_documents/asia-migrations.pdf Dutch colonialism, migration and cultural heritage] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110428094931/http://www.kitlv.nl/pdf_documents/asia-migrations.pdf |date=28a de Aprilo 2011 }} (PDF). Royal Netherlands Institute of Southeast Asia and Caribbean Studies.</ref> Laŭ [[Eurostat]], en 2010 estis 1.8 milionoj da fremdnaskitaj loĝantoj en Nederlando, koresponde al 11.1% de la totala loĝantaro. El tiuj, 1.4 milionoj (8.5%) naskiĝis ekster la EU kaj 0.428 milionoj (2.6%) en alia ŝtato membro de la EU.<ref>Vasileva, Katya (2011) [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-034/EN/KS-SF-11-034-EN.PDF 6.5% of the EU population are foreigners and 9.4% are born abroad] Arkive en [https://web.archive.org/web/20120128101046/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-034/EN/KS-SF-11-034-EN.PDF] 28a de Januaro 2012, Eurostat, Statistics in focus vol. 34.</ref>
⚫
{{redaktata}}
⚫
Nederlandanoj, or [[Dutch diaspora|descendants of Dutch people]], are also found in migrant communities worldwide, notably in [[Canada]], [[Australia]], [[South Africa]] and [[the United States]]. According to the 2006 US Census, more than 5&nbsp;million Americans claim total or partial [[Dutch American|Dutch]] ancestry.<ref>{{cite web|author=American FactFinder, United States Census Bureau |url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_%2526amp%253B-_lang%253Den%2526amp%253B-_caller%253Dgeoselect%2526amp%253B-format%253D |title=Census 2006 ACS Ancestry estimates |publisher=Factfinder.census.gov |accessdate=29 April 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110428095854/http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_%2526amp%253B-_lang%253Den%2526amp%253B-_caller%253Dgeoselect%2526amp%253B-format%253D |archivedate=28 April 2011 }}</ref> There are close to 3&nbsp;million Dutch-descended [[Afrikaner]]s living in South Africa.<ref>[http://countrystudies.us/south-africa/49.htm South Africa – Afrikaans Speakers]. ''Library of Congress.''</ref> In 1940, there were 290,000 Europeans and Eurasians in Indonesia,<ref>[http://repositories.cdlib.org/cgi/viewcontent.cgi?article=1077&context=ies A Hidden Language – Dutch in Indonesia] (PDF). Institute of European Studies (University of California, Berkeley).</ref> but most have since left the country.<ref>[http://www.kitlv.nl/pdf_documents/asia-migrations.pdf Dutch colonialism, migration and cultural heritage] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110428094931/http://www.kitlv.nl/pdf_documents/asia-migrations.pdf |date=28 April 2011 }} (PDF). Royal Netherlands Institute of Southeast Asia and Caribbean Studies.</ref> According to [[Eurostat]], in 2010 there were 1.8 million foreign-born residents in the Netherlands, corresponding to 11.1% of the total population. Of these, 1.4 million (8.5%) were born outside the EU and 0.428 million (2.6%) were born in another EU Member State.<ref>Vasileva, Katya (2011) [http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-034/EN/KS-SF-11-034-EN.PDF 6.5% of the EU population are foreigners and 9.4% are born abroad] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120128101046/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-034/EN/KS-SF-11-034-EN.PDF |date=28 January 2012 }}, Eurostat, Statistics in focus vol. 34.</ref>


⚫
{{redaktata}}
The Netherlands is the 24th [[List of sovereign states and dependent territories by population density|most densely populated]] country in the world, with {{convert|408.53|PD/sqkm|sigfig=4}} or – if only the land area is counted ({{convert|33883|km2|sqmi|abbr=on|disp=comma}}) – {{convert|500.89|PD/sqkm|sigfig=4}}.<ref>{{cite web |url=http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/cijfers/extra/bevolkingsteller.htm |title=Bevolkingsteller |publisher=CBS |accessdate=23 November 2015}}</ref> When the land area of the provinces only is counted ({{convert|33718|km2|sqmi|abbr=on|disp=comma}}), a number of {{convert|500|PD/sqkm|sigfig=4}} was reached in the first half of 2014. The [[Randstad]] is the country's largest [[conurbation]] located in the west of the country and contains the four largest cities: Amsterdam in the province [[North Holland]], [[Rotterdam]] and [[The Hague]] in the province [[South Holland]], and [[Utrecht (city)|Utrecht]] in the province [[Utrecht (province)|Utrecht]]. The Randstad has a population of 7&nbsp;million inhabitants and is the [[List of metropolitan areas in Europe by population|6th largest]] [[metropolitan area]] in Europe. According to Dutch Central Statistics Bureau, in 2015, 28 percent of Dutch population had a spendable income above 40 thousand EUR.<ref>{{cite web|title = CBS – Income distribution – Extra|url = http://www.cbs.nl/en-GB/menu/themas/inkomen-bestedingen/cijfers/extra/inkomensverdeling.htm|website = www.cbs.nl|accessdate = 15 September 2015}}</ref>
The Netherlands is the 24th [[List of sovereign states and dependent territories by population density|most densely populated]] country in the world, with {{convert|408.53|PD/sqkm|sigfig=4}} or – if only the land area is counted ({{convert|33883|km2|sqmi|abbr=on|disp=comma}}) – {{convert|500.89|PD/sqkm|sigfig=4}}.<ref>{{cite web |url=http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/cijfers/extra/bevolkingsteller.htm |title=Bevolkingsteller |publisher=CBS |accessdate=23 November 2015}}</ref> When the land area of the provinces only is counted ({{convert|33718|km2|sqmi|abbr=on|disp=comma}}), a number of {{convert|500|PD/sqkm|sigfig=4}} was reached in the first half of 2014. The [[Randstad]] is the country's largest [[conurbation]] located in the west of the country and contains the four largest cities: Amsterdam in the province [[North Holland]], [[Rotterdam]] and [[The Hague]] in the province [[South Holland]], and [[Utrecht (city)|Utrecht]] in the province [[Utrecht (province)|Utrecht]]. The Randstad has a population of 7&nbsp;million inhabitants and is the [[List of metropolitan areas in Europe by population|6th largest]] [[metropolitan area]] in Europe. According to Dutch Central Statistics Bureau, in 2015, 28 percent of Dutch population had a spendable income above 40 thousand EUR.<ref>{{cite web|title = CBS – Income distribution – Extra|url = http://www.cbs.nl/en-GB/menu/themas/inkomen-bestedingen/cijfers/extra/inkomensverdeling.htm|website = www.cbs.nl|accessdate = 15 September 2015}}</ref>


Kiel registrite je 20:47, 14 feb. 2017

Reĝlando Nederlando
Koninkrijk der Nederlanden

Detaloj

Detaloj

Detaloj Detaloj
Nacia himno: Wilhelmus
Nacia devizo: Je Maintiendrai
(Mi firmtenos aŭ Mi konservos)
Situo
lando de Reĝlando Nederlando • lando
Bazaj informoj
Ĉefurbo Amsterdamo
Oficiala(j) lingvo(j) nederlanda lingvo, okcidentfrisa lingvo, Papiamento, angla lingvo
Uzata(j) lingvo(j) nederlanda lingvo
Plej ofta(j) religio(j) kristana
Areo 41,526 km²
- % de akvo 18,41 %
Loĝantaro 17 590 672 (21-an de marto 2016)
Loĝdenso 504 loĝ./km²
Horzono UTC+01:00
Interreta domajno .nl
Landokodo NLD
Telefona kodo +31
Plej alta punkto Scenery (monto)
Plej malalta punkto Zuidplaspolder
Politiko
Politika sistemo Parlamenta konstitucia monarkio
Ŝtatestro Vilhelmo-Aleksandro
Ĉefministro Mark Rutte
Nacia tago 27-a de aprilo (Tago de la Reĝo)
Sendependiĝo disde Hispanio 26-a de julio 1581
Ekonomio
Valuto eŭro (EUR)
MEP laŭ 2006
– suma $ 670,929 mlrd
– pokapa $ 35.078
Esperanto-movado
Landa E-asocio Esperanto Nederland
v • d • r
Mapo de Nederlando
Nederlando 5500 a.K.

Nederlando (loĝata de Nederlandanoj) estas okcidenteŭropa lando, limigita de la Norda Maro (kun totala marbordo de 451 kilometroj) kaj Germanio kaj Belgio (landlimo de 1027 kilometroj). La ĉefurbo estas Amsterdamo kaj la registara sidejo estas Hago. Aliaj gravaj urboj estas Roterdamo, unu el la plej grandaj havenoj en la mondo, Utrecht, la trafika nodo de la lando kaj Eindhoven. La Reĝlando Nederlando ankaŭ konsistas el transmaraj teritorioj Arubo kaj la Nederlandaj Antiloj, karibaj insuloj kiuj havas grandan internan aŭtonomion.

La oficiala, nederlandlingva nomo de Nederlando estas Koninkrijk der Nederlanden (Reĝlando de la Malaltaj Landoj). Neformale oni nomas ĝin Nederland. Nekorekte ĝi estas ankaŭ nomita Holland (Holando), sed tio fakte estas nur ĝia plej grava historia provinco.

Geografio

Lando, riveroj kaj maro

Ĉirkaŭ duono de la lando situas malpli ol unu metron super la marnivelo (mezurita ĉe Amsterdamo), ĉirkaŭ unu kvarono de la lando sub ĝi. La plataj areoj estas kutime protektitaj kontraŭ ŝtormflusego de digoj, kies tuta longeco mezuras ĉirkaŭ 3.000 kilometrojn. La plej alta punkto de kontinento estas la Vaalserberg en la plej suda parto en la trilanda triangulo al Germanujo kaj Belgujo. Ĝi staras 322,50 m alta super la Amsterdama marnivelo. La plej alta monto de la reĝlando estas la 877 m alta monto Scenery sur la kariba insulo Saba, la plej malgranda loĝata insulo de la nederlandaj Antiloj.

Partoj de Nederlando, kiel ekzemple preskaŭ la tuta provinco Flevoland, estis gajnitaj de la maro. Oni nomas ilin polderoj. Ĉirkaŭ kvinon de la nederlanda areo estas kovrita de akvo. La plej granda akva areo estas la IJsselmeer, eksa nordmara golfo nomita Zuiderzee, kiu estis polderigita en 1932 per 29 km longa digo.

La plej gravaj riveroj de Nederlando, de grote rivieren (la grandaj riveroj) estas la Rejno, la Mozo kaj la Skeldo, kiuj kuniĝas pli-malpli en la granda delto de la Rejno kaj la Mozo; la plej granda centra pejzaĝo de la ŝtato.

Klimato

La ĉefa ventodirekto estas sudokcidenta, tial rezultas meza mara klimato kun malvarmetaj someroj kaj mildaj vintroj. Ĉefe en la okcidento de la lando, ĉe la nordmara bordo, la klimata estas pli oceana (mildaj vintroj, malvarmetaj someroj). Okcidenten malpligrandiĝas la influo de la Atlantiko, tiel ke la klimato ĉe la germana landlimo jam estas subatlantika, kun pli malvarmaj vintroj kaj iom pli varmaj someroj.

Historio

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Malaltaj Landoj.

La teritorio de la nuna Nederlando estis dum longa tempo maldense loĝata periferia areo. Dum mezepoko ĝi apartenis al la Sankta Romia Imperio, sed en realo malgrandaj feŭdlandoj havis la povon. La diversajn duklandojn kaj graflandojn heredis la familio Habsburg, tiam ankaŭ imperiestroj de la Sankta Romia Imperio. Ili grupigis la diversajn nederlandajn provincojn kiel apartan subdividon ene de la Imperio.

La Guberniestro (nederlande Landvoogd au Gouverneur-Generaal) estis reganto de la Habsburga Nederlando (proksimume la teritorio de la hodiaŭaj Belgio kaj Luksemburgo, komence ankaŭ Nederlando) kiel reprezentanto de la monarĥo - la duko de Burgonjo ĝis 1549, la reĝo de Hispanio 1556-1706, kaj la arkiduko de Aŭstrio 1716-1794.

Post la morto de Karlo la 5-a kaj la disdivido de lia heredo, la nederlandajn provincojn heredis Filipo la 2-a, reĝo de Hispanio. Post konflikto religia kaj politika, la nederlandaj provincoj deklaris sin sendependaj. Sekvis la Okdekjara Milito kun Hispanio, kiu finiĝis en 1648, kiam la Respubliko de la Sep Unuiĝintaj Provincoj (la nordaj provincoj) agnoskiĝis internacie. La sudaj provincoj restis habsburgaj. La 17-a jarcento estas konata kiel la Ora Epoko en Nederlando, ĉar la respubliko iĝis monda potenco politike, ekonomie kaj kulture. Gravan rolon en la politiko ludis la dinastio Oranje-Nassau, la idoj de la gvidanto de la ribelo kontraŭ la hispanoj, princo Vilhelmo la 1-a.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Historio de judoj en Nederlando.

Post la franca okupado kreiĝis la reĝlando Nederlando en 1815, reunuigante ĉiujn malaltajn landojn en la Reĝlando de la Unuiĝintaj Nederlandoj aŭ Unuiĝinta Reĝlando de la Nederlandoj kiu ekzistis de 1815 ĝis 1831 (1839) kiel kunigo de teritorioj kiuj nun estas an la aktualaj Nederlando, Belgio kaj Luksemburgio. Tiu ĉi ŝtato, ofte ankaŭ simple nomata „Reĝlando de la Nederlandoj“, konsistis el la iamaj Aŭstraj Nederlandoj en la sudo kaj la antaŭa Respubliko de la Sep Unuiĝintaj Provincoj (1795–1806: Batava Respubliko, 1806–1810: Reĝlando Holando) en la nordo. Oni intencis starigi vivopovan ŝtaton norde de Francujo kaj okcidente de Prusujo, kiu kiel kontraŭpezo rezistu eblajn novajn ambiciojn francajn ĉi-direkten, sed ankaŭ prusan-germanan entrudiĝon al la flandra marbordo. La lando ekzistis, ĝis la sudaj provincoj sin disigis dum la Belga Revolucio en 1830 por fondi la ŝtaton Belgujo. La tiama reĝo Vilhelmo I de la Nederlandoj rifuzis akcepti subskribi packontrakton kun la nova ŝtato Belgio ĝis 1839. Luksemburgio iĝis aparta lando, sed kun nederlanda reĝo kiel sia grandduko, situacio kiu finiĝis en 1890, kiam la reĝon Vilhelmo la 3-a postsekvis lia filino Wilhelmina.

Nederlando estis granda kolonia imperio, kies plej grava kolonio estis nederlanda Hindio.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Batalo de Nederlando.

Nederlando estis neŭtrala dum la 1-a Mondmilito, sed ĝia neŭtraleco estis rompita de Nazia Germanio kiam ĝi invadis Nederlandon en majo 1940 dum la Dua Mondmilito. La Batalo de Nederlando (nederlande Slag om Nederland) estis parto de la (germane Fall Gelb), nome la Germana invado de la Malaltaj Landoj (Belgio, Luksemburgio, kaj Nederlando) kaj Francio. La batalo finis tuj post la detruega bombardado de Roterdamo fare de la Germania Luftwaffe kaj la posta minaco fare de la Germanoj por bombadi aliajn grandajn nederlandajn urbojn se la nederlandaj trupoj malakceptis kapitulacon. La nederlanda generala stabaanro sciis ke ĝi ne povos haltigi la bombardadon kaj kapitulacis por eviti ke aliaj urboj suferu la saman destinon. Nederlando restis sub germana okupado ĝis 1945, kiam la lasta nederlanda teritorio estis liberigita. Dume okazis terura ekstermado de judoj (Vidu artikolon Holokaŭsto).

Nederlando liberiĝis en 1945. Post la milito Nederlando forlasis sian neŭtralecon kaj iĝis probatalanto de eŭropa kaj internacia kunlaboro, kunfondante Benelukson, diversajn eŭropajn organizaĵojn, NATO-n kaj UN-n. Nederlandaj soldatoj partoprenis interalie la korean militon kaj la UN-protektadon en eks-Jugoslavio, sed ne povis malhelpi la masakron de Srebrenico.

Nederlando provis milite malhelpi sendependiĝon de nederlanda Hindio kiel Indonezio, kio finfine okazis en 1949. Ekde tiam ĝi tamen relative sukcese demokratigis sian regadon de okcidenthindaj teritorioj, kun interna aŭtonomio por tiuj landoj en 1954 kaj paca sendependiĝo de Surinamo en 1975.

Loĝantaro

Nederlando havis ĉirkaŭkalkule 16,785,403 loĝantojn en la 30a de Aprilo 2013.[1] Ĝi estas la 10a plej loĝata lando en Eŭropo kaj la 63a plej loĝata lando en la mondo. Inter 1900 kaj 1950, la loĝantaro de la lando preskaŭ duobliĝis el 5.1 al 10 milionoj. El 1950 al 2000, la loĝantaro plue pliiĝis, al 15.9 milionoj, kvankam tio reprezentis pli malaltan proporcion de loĝantarkresko.[2] La ĉirkaŭkalkulita kresko en 2013 estis 0.44%.[3]

Pro siaj ĉirkaŭ 400 loĝantoj por ĉiu kvadratkilometro da landa areo, Nederlando estas unu el la plej dense loĝitaj ŝtatoj en la mondo. Kompare la monda averaĝo estas 48, en Irlando 60, Germanujo 231, Namibio 2,4)[4].

La fekundindico en Nederlando estas 1.78 filojn por virino (2013 ĉ.[3]), kio estas alta kompare kun multaj aliaj eŭropaj landoj, sed sub la proporcio de 2.1 filoj por virinoj postulita por natura anstataŭado de loĝantaro. Vivdaŭro estas alta en Nederlando: 83.21 jaroj por novaj junulinoj kaj 78.93 por junuloj (2013 ĉ.[3]). La lando havas proporcion de migrado de 1.99 enmigrantoj por 1,000 loĝantoj jare.[3]

La majoritato de la loĝantaro de Nederlando estas etne nederlanda. Laŭ ĉirkaŭkalkulo de 2005, la loĝantaro estis 80.9% nederlanda, 2.4% el Indonezio, 2.4% germana, 2.2% turka, 2.0% el Surinamo, 1.9% el Maroko, 0.8% el Antiloj kaj Arubo, kaj 7.4% el aliaj lokoj.[5] Ĉirkaŭ 150,000 al 200,000 personoj kiuj loĝas en Nederlando estas eksterlandanoj, ĉefe koncentritaj en kaj ĉirkaŭ Amsterdamo kaj Hago, nune konstituanta preskaŭ 10% el la loĝantaro de tiuj urboj.[6][7]

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Nederlandanoj.

La nederlandanoj estas la plej altaj personoj en la mondo,[8] kun averaĝa alto de 1.81 m ĉe masklaj plenkreskuloj kaj 1.67 m ĉe inaj plenkreskuloj en 2009.[9] Homoj en la sudo estas averaĝe ĉirkaŭ 2 cm pli malaltaj ol tiuj de la nordo.

Nederlandanoj, aŭ posteuloj de nederlandanoj, troviĝas ankaŭ en enmigrontaj komunumoj tutmonde, ĉefe en Kanado, Aŭstralio, Sudafriko kaj Usono. LAŭ la usona censo de 2006, pli ol 5 milionoj da usonanoj postulas totalan aŭ partan nederlandan antaŭlaron.[10] Estas ĉirkaŭ 3 milionoj da nederlanddevenaj Afrikansoj kiuj laĝas en Sudafriko.[11] En 1940, estis 290,000 Eŭropanoj kaj Eŭrazianoj en Indonezio,[12] sed plej ekde tiam lasis la landon.[13] Laŭ Eurostat, en 2010 estis 1.8 milionoj da fremdnaskitaj loĝantoj en Nederlando, koresponde al 11.1% de la totala loĝantaro. El tiuj, 1.4 milionoj (8.5%) naskiĝis ekster la EU kaj 0.428 milionoj (2.6%) en alia ŝtato membro de la EU.[14]

Redaktas
 Ĉi tiu artikolo estas redaktata de iu.
Por eviti la riskon de redaktokonflikto, ne redaktu la artikolon. Kontrolu la kronologion kaj forigu la ŝablonon, se necese.

The Netherlands is the 24th most densely populated country in the world, with Ŝablono:Convert/PD/sqkm or – if only the land area is counted (Ŝablono:Convert/km2) – Ŝablono:Convert/PD/sqkm.[15] When the land area of the provinces only is counted (Ŝablono:Convert/km2), a number of Ŝablono:Convert/PD/sqkm was reached in the first half of 2014. The Randstad is the country's largest conurbation located in the west of the country and contains the four largest cities: Amsterdam in the province North Holland, Rotterdam and The Hague in the province South Holland, and Utrecht in the province Utrecht. The Randstad has a population of 7 million inhabitants and is the 6th largest metropolitan area in Europe. According to Dutch Central Statistics Bureau, in 2015, 28 percent of Dutch population had a spendable income above 40 thousand EUR.[16]

Religio

Religioj en Nederlando en 2005 (bazita sur Geloven in het publieke domein (2006) fare de WRR)
  •  Rom-Katolikoj - 27,0%
  •  Protestantoj - 16,6%
  •  Islamanoj - 5,7%
  •  Hinduoj- 1,3%
  •  Budhanoj - 1,0%
  •  Sen religio - 48,4%

    • Ŝtato

    Provincoj

    La provincoj en Nederlando

    Nederlando havas dek du provincojn (provincies) (ĉefurbo interkrampe):

    Ĉi tiuj provincoj konsistas el komunumoj (gemeentes) entute 458, vidu Komunumoj en Nederlando kaj Urboj en Nederlando. Krome la lando estas dividita en 37 akvo-administracioj (waterschappen), kiuj ne konformas al provincaj aŭ komunumaj limoj.

    Politiko

    Nederlando estas konstitucia monarĥio kaj parlamenta demokratio. La monarĥo rezidas en la registaro kun la ministroj kaj devas subskribi leĝojn. Teorie la monarĥo povas havi tre mulkan povon en la politiko, sed reale ŝi aŭ li ne povas uzi tiun povon sen igi konstitucia krizo. La plejparto de monarĥa povo sekve estas teoria kaj formala. La ministroj havas respondecon por la ĉiutaga administro kaj gravaj politikaj decidoj. La monarĥo ankaŭ estas la prezidanto de Raad van State ("Konsilantaro de Ŝtato"), sed tiu maloftege prezidas lin. Pasinte . Ĉar tio Nederlando ne estas ceremonia monarĥio.

    Nederlando havas duĉambra parlamento nomita la Ĝeneralaj Statoj: la plej grava ĉambro nomiĝas Tweede Kamer ("Dua Ĉambro") kaj la senato nomiĝas Eerste Kamer ("Unua Ĉambro"). La Tweede Kamer estas direkte elektata kaj havas leĝdonan povon kaj iniciatrajton, sed la senato estas indirekte elektate, funkcias kiel house of review kaj ne povas enirigi leĝojn. La Tweede Kamer havas 150 membroj inkluzive de prezidanto de la ĉambro, nomitajn parlamentmembroj. Tutaj membroj estas elektata per la nederlanda elektorato per proporcia reprezanteco elde malfermaj partilistoj. Blankaj voĉdonoj estas inkluzita en la unua disdono de seĝoj, ĉi tiuj seĝoj poste disdoniĝis kiel ekstraj seĝoj. Seĝoj estas disdonata laŭ la sistemo D'Hondt kaj la parlamento formale mankas elektosojlo. Sed praktike estas elektosojlo da 0.67% ĉar partio kiu ne enhavas unu seĝo bazata sur proporcio de voĉdonoj ne povas akiri ekstraj seĝoj. La Eerste Kamer havas 75 seĝojn kaj elektiĝas per la provincaj statoj, kiuj estas direkte elektata en provincaj elektoj. La ofico de senatano estas parttempa funkcio.

    La nederlanda parlamento estas konata por havi multajn partiojn. Ofte grandaj partidoj estas la kristandemokracia CDA (Kristandemokracia Apelacio), la socialdemokracia PvdA (Partio de la Laboro), la konservativliberalisma VVD (Partio de Popolo por Libereco kaj Demokracia), la progresliberalisma D66 (Demokratoj 66), la socialisma SP (Socialisma Partio) kaj la naciisma PVV (Partio por la Libereco). Aliaj partioj en la tuta parlamento estas la verda GroenLinks (Verda maldekstro), la verda best-rajta PvdD (Partio por la Bestoj), la konservativa kristansocia ChristenUnie (Kristanunio), la maljunulisma 50PLUS kaj la tre konservativa protestanta SGP (Politike Reformacia Partio). La regionalisma OSF (Sendependa Senata Partio) sole aperas en la senato. La Tweede Kamer ankaŭ havas kvin secesipartioj: unu el PvdA, unu el VVD, du el PVV kaj unu del 50PLUS.

    Rezultoj de parlamenta elekto de 2012
    Partiestro Partio Seĝoj antaŭ Seĝoj Voĉdonoj Proporcio
    Mark Rutte VVD (dekstre liberala) 31 41 2,504,948 26.6%
    Diederik Samsom PvdA (Partio de la laboro) 30 38 2,340,750 24.8%
    Geert Wilders PVV (Ekstreme dekstra) 24 15 950,263 10.1%
    Emile Roemer SP (Socialistoj) 15 15 909,853 9.7%
    Sybrand van Haersma Buma CDA (Kristan-demokratoj) 21 13 801,620 8.5%
    Alexander Pechtold D66 (Progresive liberala) 10 12 757,091 8.0%
    Arie Slob CU (Kristanoj) 5 5 288,785 3.1%
    Jolande Sap GL (Maldekstre verdula) 10 4 213,757 2.3%
    Kees van der Staaij SGP (Konservative kristana) 2 3 195,355 2.1%
    Marianne Thieme PVD (Partio por la bestoj) 2 182,162 1.9%
    Henk Krol 50PLUS (Pliaĝuloj) 0 2 177,631 1.9%

    Ekonomio

    Kulturo

    Pentrarto

    „Sunfloroj“ de Van Gogh
    Rijksmuseum, Amsterdamo. Unu el la plej famaj artmuzeoj en la mondo.

    Multaj mondfamaj pentristoj estis nederlandanoj. Unu el la plej famaj fruoj artistoj estis Hieronymus Bosch. La tiel nomata ora jarcento en la 17-a jarcento vidis grandajn artistojn kiel Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Frans Hals, Carel Fabritius, Gerard Dou, Paulus Potter, Jacob Izaaksoon van Ruisdael aŭ Jan Steen. Famaj pentristoj el pli malfruaj epokoj estis Vincent van Gogh kaj Piet Mondriaan. M. C. Escher kaj Otto Heinrich Treumann estis konataj grafistoj.

    Sciencoj kaj teknologio

    Ĉefkonstruaĵo de la teknika universitato en Delft

    El Nederlando devenas multaj gravaj scienculoj kiel Erasmo de Roterdamo, Baruch Spinoza, Christiaan Huygens kaj Antoni van Leeuwenhoek. René Descartes pasigis la plej grandan parton de sia verkada vivo en Nederlando.

    Nuntempe ekzistas 14 ŝtataj universitatoj kaj multaj altlernejoj en Nederlando. En Noordwijk troviĝas la sidejo de la Eŭropa Kosma Agentejo.

    La Reĝa Nederlanda Akademio de Artoj kaj Sciencoj (en nederlanda Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, mallongige: KNAW) estas organizaĵo dediĉita al la antaŭeniro de scienco kaj literaturo en Nederlando. La Akademio havas hejmo en Trippenhuis en Amsterdamo.

    Literaturo

    En la ora epoko (nederlande: De Gouden Eeuw) floris krom la pentrarto ankaŭ la literaturo, kies plej famaj reprezentantoj estas Joost van den Vondel kaj Pieter Corneliszoon Hooft.

    Dum la germana okupado (1940–1945) Anne Frank verkis en Amsterdamo sian tutmonde konatan taglibron.

    La tri plej gravaj aŭtoroj de la dua duono de la 20-a jarcento estas Harry Mulisch ("La atenco", "La malkovro de la ĉielo", ambaŭ ankaŭ filmigitaj), Willem Frederik Hermans ("La malhelĉambro de Damokles", ankaŭ filmigita; "Neniam plu dormi") kaj Gerard Reve ("La vesperoj", "La kvara viro", ambaŭ ankaŭ filmigitaj). Aliaj konataj aŭtoroj estas Cees Nooteboom, Jan Wolkers kaj Hella Haasse.

    Muziko

    Dum longa tempo la klasika muziko ne estis organizita en Nederlando samnivele kiel en aliaj eŭropaj ŝtatoj. Nur fine de la 19-a jarcento okazis profesiigo kaj estiĝis multaj orkestroj.

    La verŝajne plej bone konata nederlanda rokbando, Golden Earring sukcesegis en la 1970-aj jaroj per "Radar Love". Ankaŭ tutmonde konataj estis en la 1970-aj jaroj la bando Ekseption kun Rick van der Linden kaj Focus, kaj ankaŭ Shocking Blue ("Venus").

    Vidu ankaŭ: Ĥabrohaŭso.

    Fama esperanta kantistaro estas Kajto.

    Kuirarto

    Amaskomunikiloj

    Radio Nederlando Tutmonda (nederlande Radio Nederland Wereldomroep, mallongigo RNW, ekde 2013 RNW Media) ĝis la jaro 2012 estis publika kaj ŝtate subvenciita radiofonia kaj televida dissenda instanco en Hilversum, produktante kaj transdonante programojn por internaciaj spektantaroj ekster Nederlando. Ekde la jaro 1992, Radio Nederlando Tutmonda ankaŭ distribuis enhavon tra retejo kaj retpoŝta teknologio.

    Esperanto en Nederlando

    Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Esperanto-movado.

    La sidejo de UEA troviĝas en Roterdamo, kie okazis la Universala Kongreso en 2008.

    Nederlandaj Esperantistoj

    Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Nederlandaj esperantistoj.

    Vidu ankaŭ

    Eksteraj ligiloj

    Referencoj

    1. ↑ Population and population dynamics; month, quarter and year. Statistics Netherlands. Alirita 12a de Junio 2013.
    2. ↑ CBS Statline – Population; history. Centraal Bureau voor de Statistiek. Alirita la 8an de Marto 2009.
    3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 The World Factbook – Netherlands. Central Intelligence Agency. Alirita 11a de Junio 2013.
    4. ↑ Der Fischer Weltalmanach 2006. Zahlen, Daten, Fakten. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main 2005, ISBN 3-596-72006-0; S. 334,117,126,321,325
    5. ↑ Garssen, Joop, Han Nicolaas and Arno Sprangers (2005) Demografie van de allochtonen in Nederland (nederlande) (PDF). Centraal Bureau voor de Statistiek. Alirita 2a de Julio 2011.
    6. ↑ Expats in Nederland.
    7. ↑ Feiten en cijfers over immigratie – Pagina 5. Ons Amsterdam.
    8. ↑ Enserink, Martin, "Did natural selection make the Dutch the tallest people on the planet?", 7a de Aprilo 2015.
    9. ↑ Reported health and lifestyle. Centraal Bureau voor de Statistiek. Alirita 12a de Aŭgusto 2012.
    10. ↑ American FactFinder, United States Census Bureau Census 2006 ACS Ancestry estimates. Factfinder.census.gov. Arkivita el la originalo je 28a de Aprilo 2011. Alirita 29a de Aprilo 2010.
    11. ↑ South Africa – Afrikaans Speakers. Library of Congress.
    12. ↑ A Hidden Language – Dutch in Indonesia (PDF). Institute of European Studies (University of California, Berkeley).
    13. ↑ Dutch colonialism, migration and cultural heritage (el Retarkivo {{{1}}}) (PDF). Royal Netherlands Institute of Southeast Asia and Caribbean Studies.
    14. ↑ Vasileva, Katya (2011) 6.5% of the EU population are foreigners and 9.4% are born abroad Arkive en [1] 28a de Januaro 2012, Eurostat, Statistics in focus vol. 34.
    15. ↑ Bevolkingsteller. CBS. Alirita 23 November 2015.
    16. ↑ CBS – Income distribution – Extra. Alirita 15 September 2015.

    Eŭropa Unio

    Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Nederlando&oldid=6106101"