19-a de marto

marto
lu	ma	me	ĵa	ve	sa	di
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30	31
aranĝo de 2024 tagoj

La 19-a de marto estas la 78-a tago de la jaro (la 79-a en superjaroj) laŭ la gregoria kalendaro. 287 tagoj restas.

Je la 19-a de marto okazis, interalie:

Eventoj

• 1227: Gregorio la 9-a iĝis papo
• 1238: Papo Gregorio la 9-a eldonis buleon, en kiu konfirmis transdonon, fare de princo de Pomerio kaj Szczecin Bogusław la 1-a, de posedaĵoj apud Stargard favore al Malta Ordeno - en la buleo unuafoje aperis mencio pri Bogusław kiel la princo de Kaŝubio
• 1279: Venko de mongola ŝiparo super la ĉina en batalo apud Yamen (provinco Gŭangdongo); falo de Dinastio Song
• 1452: Frederiko la 3-a kroniĝis kiel imperiestro de la Sankta Romia Imperio
• 1514: En procesio dum palmodimanĉo en Romo partoprenis, krom aliaj ekzotaj bestoj, azia elefanto-albino, donaco de portugala reĝo Emanuelo la 1-a al papo Leono la 10-a
• 1563: Francio: oni subskribis en Amboise pactraktaton post fino de la unua hugenota milito
• 1611: Moskvo: eksplodo de armita ribelo, gvidata de komercisto Kuzma Minin kaj princo Dmitrij Poĵarskij, kontraŭ pola okupantaro de Kremlo, kiu estis forigita de la urbo
• 1616: Navigisto kaj verkisto Walter Raleigh - mortkondamnita kaj enkarcerigita en la Turo de Londono pro partopreno en komploto kontraŭ reĝo Jakobo la 1-a - post 13 jaroj estis liberigita
• 1682: Reĝo Ludoviko la 14-a devigis francan klerikaron akcepti galikanismon
• 1687: Franca esploristo René Robert Cavelier de La Salle estis murdita borde de Teksaso de ribelintaj membroj de lia ekspedicio al riverdelto de Misisipo
• 1697: Sub gvido de vojaĝanta neidentigeble caro Petro la Granda ekveturis diplomatia misio de rusaj diplomatoj tra landaro de Okcidenta Eŭropo
• 1729: Johano Nepomuka estis kanonizita
• 1808: Reĝo de Hispanio Karlo la 4-a abdikis favore al sia filo Fernando la 7-a
• 1812: La hispana parlamento Cortes publikigas en Cádiz la unuan hispanan konstitucion, popolnome La Pepa.
• 1842: En Turkio oni fondis polan vilaĝon Adampol/Polonezköy (proksime al Istanbulo)
• 1848: Printempo de la Popoloj: nokte eksplodis stratbataloj en Berlino
• 1853: Tajpingoj konkeris Nankingon
• 1856: Bahá'u'lláh, la profeto fondinta Bahaan Kredon, kiu ermitiĝis dum du jaroj en la Kurdistano sur la monto Sar-Galú ĉe la urbo Sulejmanijo, revenas al Bagdado por gvidi la baban komunumon.
• 1892: Aŭstra astronomo Johann Palisa malkovris asteroidon Tamara
• 1900: Torino: itala aŭtomobila firmao Fiat fondiĝis
• 1911: Germana astronomo Max Wolf malkovris asteroidon Boliviano
• 1915: Unua foto de Plutono - 15 jarojn antaŭ ties malkovro
• 1918: Usona Kongreso dividis la landon laŭ horzonoj kaj enkondukis por milita periodo someran tempon por ŝpari energion
• 1919: Pollando: Gdańsk iĝis Libera Urbo Dancigo
• 1919: Germana astronomo Karl Wilhelm Reinmuth malkovris asteroidon Agamemno
• 1920: Józef Piłsudski iĝis la unua marŝalo de Pollando
• 1922: Svedio: la unua Vasa-kuro pri skikurado okazis - la plej malnova, longa kaj granda
• 1937: Papo Pio la 11-a en sia encikliko Divini Redemptoris kondamnis kontraŭreligian karakteron de komunismo
• Dua mondmilito en Pollando kaj la mondo:
  • 1940: Germana polico forveturigis de malliberejo en Lodzo ĉ. 100 personojn en nekonata direkto kaj de tiu tempo ĉia spuro post ili perdiĝis (ili versxajne estis pafmortigitaj); germanaj regopovoj decidis neniigi librojn, valoraj 1438 mil zlotojn, troviĝantaj en librovendejo en Poznań
  • 1941: En Klerigejo por Rifuĝintoj en Tel-Avivo aŭdiĝis porokaza parolo "Nomtage de la unua marŝalo de Pollando
  • 1942: Al germana koncentrejo Aŭŝvico venis la unua transporto de 144 polinoj; regopovoj de Ĝenerala Gubernio decidis krei en Lublin koncentrejon por 150 mil de militkaptitoj
  • Gestapo transportis al koncentrejo Gross-Rosen 10 polojn de malliberejo en Piotrków Trybunalski kaj 19 de Tomaszów Mazowiecki; germanoj arestis en Francio direktoron de pola gimnazio kaj Liceo je la nomo al Cyprian Norwid en Villard-de-Lans (departemento Isère)
  • 1943: En malliberejo en Katowice germanoj plenumis verdikton de mortpuno al 15 poloj, en Poznań ekzekutis 7 polojn, kaj la polico pafmortigis en Kazanów 7 virojn, en Sarzyna 5 polojn; en Radom dum surstrata homkaptado subite mortis pola poetino kaj dramistino
  • Laboranto de ministerio pri eksteraj aferoj de Nazia Germanio jene priskribis siajn impresojn post la 4-taga vojaĝo tra Varto-Lando: Preĝejoj estas fermitaj. En multaj distriktoj estas nek nuptoj nek baptoj. Germanaj regopovoj montras despotan reĝimon
  • 1944: Germanoj decidis evakui koncentrejon Majdanek
  • Civitana Komitato de Polaj Rifuĝintoj en Sankta Tero eldonis en Tel-Avivo porokazan gazeton "por omaĝi al memoro de Józef Piłsudski"; germanaj naziaj trupoj okupis Hungarion pro ties provoj retiriĝi de la milito
  • 1945: En Jagelona Universitato okazis la unua inaŭguro de la akademia jaro
  • En koncentrejo Mittelbau-Dora (proksime al Nordhausen) SS pafmortigis 57 malliberulojn, en tio polojn; en sinagogo de Romo okazis pola-juda funebra ceremonio memore al ribelantoj de la varsovia geto kun preĝoj "por bonŝanca reveno de polaj soldatoj al libera kaj sendependa Pollando"; en Londono okazis renkonto dediĉita al memoro de Józef Piłsudski kun 4 parolintoj; rezulte de alianca aeratako al germana Jena pereis ĉirkaŭ 140 personoj; Adolf Hitler ordonis detrui en Germanio ĉion, kion kontraŭulo povus utiligi por daŭrigi la bataladon
• 1946: Franca Gviano, Gvadelupo, Martiniko kaj Reunio iĝis Transmaraj departementoj
• 1946: En Varsovio komunistaj regopovoj anoncis verdikton pri mortkondamno de 7 el 23 aktivuloj de Pola Subtera Ŝtato apartenantaj al Naciaj Armitaj Fortoj de Pollando kaj Nacia Militista Unuiĝo en Lublinio
• 1958: Eŭropa Parlamenta Asembleo (antaŭulo de Eŭropa Parlamento) kun sidejo en Strasburgo establiĝis - opinidona organo de Eŭropa Ekonomia Komunumo
• 1968: Unua sekretario de Pola Unuiĝinta Laborista Partio Władysław Gomułka faris kontraŭcionisman paroladon por membroj de la partio en Varsovia Kultur- kaj Sciencpalaco - pro la kampanjo en la jaroj 1968-1969 el Pollando forveturis ĉ. 13 mil judoj kaj personoj juddevenaj
• 1970: En Erfurto unuafoje renkontiĝis ĉefoj de la registaroj de Germana Demokratia Respubliko kaj Federacia Respubliko Germanio
• 1972: Barato kaj Bangladeŝo kontraktis 25-jaran traktaton pri amikeco, kunlaboro kaj paco
• 1981: Pollando: milico kaj sekureca servo perforte forigis delegitaron de Solidareco de konferencejo en Bydgoszcz - oni batis tri delegitojn, kiuj pro tio ektroviĝis en malsanulejo
• 1982: Argentino hisis flagon de Argentino en Sud-Georgio, kio kaŭzis la Falklandan Militon
• 1990: Japanio, kiel la tria lando en la historio, fiksis artefaritan sateliton sur orbito de la Luno – la kosmosondilon Hiten
• 1994: Metroo de Bakuo: pro eksplodo de bombo pereis 14 homoj kaj 42 vundiĝis
• 1998: Atal Behari Vajpayee refoje iĝis ĉefministro de Barato
• 1999: 60 personoj pereis kaj pli ol 100 vundiĝis en bomba atenco en Vladikavkaz, la ĉefurbo de Sud-Osetio
• 2000: Senegalio: Abdoulaye Wade gajnis prezidentan balotadon
• 2002: Zimbabvo estis suspendita kiel membro de Komunumo de Nacioj
• 2003: La Tria Golfa Milito komenciĝas (0100 UTC 20-a de marto)
• 2006: Aleksandro Lukaŝenko gajnis prezidentajn balotojn en Belorusio
• 2007: Siberio: en mineja akcidento de Uljanovsk (proksime al Novokuzneck) pereis 108 ministoj; la plej granda mineja katastrofo en Rusio
• 2008: Libia diktatoro Muamar Kadafi malfermis fonditan de si moskeon en la ĉefurbo de Ugando Kampalo, la duan laŭ grandeco en Afriko
• 2008: En konstelacio Bovisto oni ekvidis gamo-radian ekbrilon GRB 080319B
• 2009: Aŭstra seksperfortulo Josef Fritzl estis kondamnita por ĝismorta puno en psikiatriejo
• 2011: Libia enlanda milito: internacia koalicio komencis militistan operacon apogantan ribelantojn
• 2013: Inaŭguro de la pontifikado de papo Francisko
• 2016: Rusio: dum alteriĝo, fluganta de Dubajurbo al la rusa Rostov-na-Donu, Boeing 737 de Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj frakasis - ĉiuj 62 personoj pereis (55 pasaĝeroj kaj 7 skipanoj)

Naskiĝoj

• 1534: José de Anchieta, hispana jesuito kaj misiisto, beatigita (m. 1597)
• 1593: Georges de La Tour, franca pentristo (m. 1652)
• 1601: (bapto) Alonso Cano, hispana skulptisto, pentristo kaj arkitekto (m. 1667)
• 1629: Aleksej Miĥajloviĉ, caro de Rusio (m. 1676)
• 1661: Francesco Gasparini, itala komponisto (m. 1727)
• 1734: Vicente García de la Huerta, hispana poeto kaj dramaturgo, reprezentanto de klerismo (m. 1787)
• 1738: Tupak-Amaru la 2-a, gvidanto de indiana ribelo kontraŭ hispanoj en Peruo, murdita per kvaronumo (m. 1781)
• 1770: Šebestián Hněvkovský, ĉeĥa verkisto kaj poeto (m. 1847)
• 1782: József Lázár, hungara soldato, poeto (m. 1865)
• 1813: David Livingstone, skota vojaĝisto kaj protestantisma misiisto (m. 1873)
• 1817: Jozef Miloslav Hurban, slovaka politikisto kaj verkisto (m. 1888)
• 1819: Károly Vida, hungara ĵurnalisto (m. 1862)
• 1821: Richard Francis Burton, brita esploristo, orientalisto, verkisto, tradukisto (m. 1890)
• 1832: Ármin Vámbéry, hungara orientalisto kaj esploristo juddevena vojaĝanta en derviŝ-vesto, kolektinto de hirudoj (m. 1913)
• 1839: António Gonçalves da Silva, brazila misiisto kaj apostolo de spiritismo (m. 1909)
• 1844: Minna Canth, finna verkistino kaj socia aktivulino (m. 1897)
• 1846: Béla Mátrai Betegh, hungara aktoro (m.1912)
• 1856: Friedrich Holbein, germana pentristo (m. 1940)
• 1858: József Abonyi, hungara dentkuracisto (m.1914)
• 1860: Fernand Doré, franca industriisto kaj esperantisto (m. 1922)
• 1873: Max Reger, germana komponisto kaj dirigento (m. 1916)
• 1880: Menyhért Kiss, hungara poeto (m. 1934)
• 1895: Maksim Rilskij, ukraina poeto, tradukisto, publicisto kaj socia aganto poldevena; esperantigata (m. 1964)
• 1899: Aksel Sandemose, dana verkisto verkanta en la norvega lingvo, en sia romano enkondukis faman en Skandinavio regularon de Jante (m. 1965)
• 1900: Frédéric Joliot-Curie, franca fizikisto, Nobelmpremiita pri kemio, komunista prezidanto de Monda Pac-Konsilio (m. 1958)
• 1905: Albert Speer, germana arkitekto kaj nazia oficisto (m. 1981)
• 1906: Adolf Eichmann, germana nazia militkrimulo (m. 1962)
• 1909: Elżbieta Zawacka, pola kurierino de Pola Enlanda Armeo, mutobskurulo,generalo, profesorino de homa scienco (m. 2009)
• 1910: Pál Salgó, rumania hungara ĵurnalisto (m. ?)
• 1912: Gábor Glück, hungara pentristo en Ukraino (m. 1983)
• 1915: José Siquara da Rocha, brazila esperantisto kaj verkisto
• 1917: Dinu Lipatti, rumana pianisto kaj komponisto (m. 1950)
• 1928: Hans Küng, svisa verkisto, katolika teologo
• 1931: Emma Andijevska, ukraina poetino, prozistino kaj pentristino (esperantigata de Olga Kerzjuk)
• 1933: Philip Roth, usona romanverkisto juddevena
• 1937: Egon Krenz, orientgermana politikisto
• 1937: Elżbieta Dzikowska, pola historiistino pri arto, kun la edzo Tony Halik, realigis ĉ. 300 dokumentajn filmojn de ĉiuj kontinentoj
• 1938: Zoltán Sinkó, hungara verkisto (m. 2002)
• 1940: Carlo Minnaja, itala matematikisto kaj denaska esperantisto, vortaristo kaj membro de la Akademio de Esperanto
• 1940: János Venczel, rumania hungara grafikisto
• 1941: István Eszteró, hungara instruisto, poeto
• 1941: István Zsugán, hungara filmhistoriisto (m. 1995)
• 1943: Mario Monti, itala politikisto, komisaro de la Eŭropa Unio
• 1944: János Abkarovits, hungara pentristo
• 1952: Wolfgang Ambros, aŭtra kantaŭtoro kaj muzikisto
• 1953: Károly József Konecsnyi, rumania hungara geografo
• 1954: József Balázs, rumania hungara pentristo
• 1955: Bruce Willis, usona aktoro
• 1955: László Zólya, rumania hungara geologo
• 1956: Jegor Gajdar, ekonomikisto, ĉefministro de Rusio (m. 2009)
• 1960: Eliane Elias, brazila pianistino, komponistino kaj kantistino
• 1979: Éva Farkas Wellmann, hungara poeto
• 1997: Rūta Meilutytė, litova naĝistino

Mortoj

• 800: Ealhmund, anglosaksa sanktulo kaj verŝajne filo de Alhred, reĝo de Northumbria, Anglio (verŝajna mortdato; n. nekonata)
• 1238: Henryk la 1-a Brodaty, pola reganto (n. 1165/1170)
• 1286: Aleksandro la 3-a, reĝo de Skotlando (n. 1241)
• 1314: Jacques de Molay, grandmajstro de la templanoj (n. ĉ. 1243)
• 1623: Uesugi Kagekatsu, japania daimio kaj samurajo (n. 1556)
• 1637: Péter Pázmány, hungara filozofo, teologo, kardinalo, kontraŭreformaciisto (n. 1570)
• 1656: Georgius Calixtus, luterana teologo kaj profesoro pri teologio de la Universitato de Helmstedt (n. 1586)
• 1687: René Robert Cavelier de La Salle, franca vojaĝisto (n. 1643)
• 1697: Nicolaus Bruhns, germana komponisto kaj orgenisto (n. 1665)
• 1721: Klemento la 11-a, papo (n. 1649)
• 1869: Lajos Gyulay, hungara politikisto, verkisto (n. 1800)
• 1871: József Salamon, hungara verkisto (n. 1790)
• 1884: Elias Lönnrot, finna kuracisto, poeto, lingvisto, kompilinto de epopeo Kalevala (n. 1802)
• 1886: Miksa Mayer, hungara verkisto (n. 1842)
• 1887: Józef Ignacy Kraszewski, pola verkisto la plej fekunda, historiisto, socia kaj politika aganto, eldonisto (n. 1812)
• 1897: Antoine d'Abbadie, franca geografo kaj esploristo (n. 1810)
• 1902: Lajos Tolnai, hungara verkisto (n. 1837)
• 1904: Lajos Goró, hungara grafikisto (n. 1965)
• 1906: Kosta Ĥetagurov, oseta poeto (n. 1859)
• 1916: Vasilij Surikov, rusa pentristo (n. 1846)
• 1926: Emil Ramann, germana grundosciencisto (n. 1851)
• 1943: Béla Schmidt, hungara, rumania hungara kuracisto (n. 1881)
• 1945: Marcel Callo, franca presisto kaj martiro (n. 1921)
• 1950: Edgar Rice Burroughs, usona verkisto (n. 1875)
• 1950: Alexandru Vaida-Voevod, rumana politikisto (n. 1872)
• 1954: Károly Czédly, rumania hungara publicisto, tradukisto (n. 1899)
• 1955: Mihály Károlyi, hungara ĉefministro kaj prezidento (n. 1875)
• 1965: Gheorghe Gheorghiu-Dej, ĉefministro kaj prezidento de Rumanio (n. 1901)
• 1985: Leopold Tyrmand, pola verkisto kaj publicisto juddevena, populariganto de ĵazo, kontraŭkomunisto (n. 1920)
• 1987: Louis de Broglie, franca Nobelpremiita fizikisto konata de la hipotezo de Broglie (n. 1892)
• 1996: Chen Jingrun, ĉina matematikisto specialiĝanta pri nombroteorio (n. 1933)
• 1999: José Agustín Goytisolo, hispana verkisto (n. 1928)
• 2008: Arthur C. Clarke, brita sciencfikcia verkisto (n. 1917)
• 2008: Hugo Claus, flandra poeto kaj verkisto (n. 1929)
• 2009: Gertrud Fussenegger, aŭstra verkistino (n. 1912)
• 2014: Fred Phelps, usona juristo, gvidanto de Baptista Eklezio de Vestboro, predikisto kontraŭa al samseksemo (n. 1929)

Specialaj tagoj kaj festoj

• Romkatolika Kalendaro: Soleno de Sankta Jozefo, fianĉo de la beata Virgulino Maria
• Fajro-Festo en Valencio (Hispanio)
• Hispanio: Patro-Tago - oni pridonacas patrojn
• Pollando: Unuec-Tago de Kaŝuboj - de 2004

Tagoj de semajno

La 19-a de marto estas (laŭ gregoria kalendaro):

• Dimanĉo en jaroj: 1589 1595 1600 1606 1617 1623 1628 1634 1645 1651 1656 1662 1673 1679 1684 1690 1702 1713 1719 1724 1730 1741 1747 1752 1758 1769 1775 1780 1786 1797 1809 1815 1820 1826 1837 1843 1848 1854 1865 1871 1876 1882 1893 1899 1905 1911 1916 1922 1933 1939 1944 1950 1961 1967 1972 1978 1989 1995 2000 2006 2017 2023 2028 2034 2045 2051 2056 2062 2073 2079 2084 2090;
• Lundo en jaroj: 1584 1590 1601 1607 1612 1618 1629 1635 1640 1646 1657 1663 1668 1674 1685 1691 1696 1703 1708 1714 1725 1731 1736 1742 1753 1759 1764 1770 1781 1787 1792 1798 1804 1810 1821 1827 1832 1838 1849 1855 1860 1866 1877 1883 1888 1894 1900 1906 1917 1923 1928 1934 1945 1951 1956 1962 1973 1979 1984 1990 2001 2007 2012 2018 2029 2035 2040 2046 2057 2063 2068 2074 2085 2091 2096;
• Mardo en jaroj: 1585 1591 1596 1602 1613 1619 1624 1630 1641 1647 1652 1658 1669 1675 1680 1686 1697 1709 1715 1720 1726 1737 1743 1748 1754 1765 1771 1776 1782 1793 1799 1805 1811 1816 1822 1833 1839 1844 1850 1861 1867 1872 1878 1889 1895 1901 1907 1912 1918 1929 1935 1940 1946 1957 1963 1968 1974 1985 1991 1996 2002 2013 2019 2024 2030 2041 2047 2052 2058 2069 2075 2080 2086 2097;
• Merkredo en jaroj: 1586 1597 1603 1608 1614 1625 1631 1636 1642 1653 1659 1664 1670 1681 1687 1692 1698 1704 1710 1721 1727 1732 1738 1749 1755 1760 1766 1777 1783 1788 1794 1800 1806 1817 1823 1828 1834 1845 1851 1856 1862 1873 1879 1884 1890 1902 1913 1919 1924 1930 1941 1947 1952 1958 1969 1975 1980 1986 1997 2003 2008 2014 2025 2031 2036 2042 2053 2059 2064 2070 2081 2087 2092 2098;
• Ĵaŭdo en jaroj: 1587 1592 1598 1609 1615 1620 1626 1637 1643 1648 1654 1665 1671 1676 1682 1693 1699 1705 1711 1716 1722 1733 1739 1744 1750 1761 1767 1772 1778 1789 1795 1801 1807 1812 1818 1829 1835 1840 1846 1857 1863 1868 1874 1885 1891 1896 1903 1908 1914 1925 1931 1936 1942 1953 1959 1964 1970 1981 1987 1992 1998 2009 2015 2020 2026 2037 2043 2048 2054 2065 2071 2076 2082 2093 2099;
• Vendredo en jaroj: 1582 1593 1599 1604 1610 1621 1627 1632 1638 1649 1655 1660 1666 1677 1683 1688 1694 1700 1706 1717 1723 1728 1734 1745 1751 1756 1762 1773 1779 1784 1790 1802 1813 1819 1824 1830 1841 1847 1852 1858 1869 1875 1880 1886 1897 1909 1915 1920 1926 1937 1943 1948 1954 1965 1971 1976 1982 1993 1999 2004 2010 2021 2027 2032 2038 2049 2055 2060 2066 2077 2083 2088 2094;
• Sabato en jaroj: 1583 1588 1594 1605 1611 1616 1622 1633 1639 1644 1650 1661 1667 1672 1678 1689 1695 1701 1707 1712 1718 1729 1735 1740 1746 1757 1763 1768 1774 1785 1791 1796 1803 1808 1814 1825 1831 1836 1842 1853 1859 1864 1870 1881 1887 1892 1898 1904 1910 1921 1927 1932 1938 1949 1955 1960 1966 1977 1983 1988 1994 2005 2011 2016 2022 2033 2039 2044 2050 2061 2067 2072 2078 2089 2095.