Artropodoj: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
||
| Linio 65: | Linio 65: | ||
Origine ŝajnas ke ĉiu apendico kiu havas segmentojn havas du separatajn parojn de membroj; kaj supra kaj malsupra paro. Tiuj poste fuziiĝis en unusola paro de dubranĉaj apendizoj, el kiuj la supra branĉo agadas kiel [[branko]] dum la malsupra branĉo estas uzata por translokigo.<ref>{{cite web|url=http://news.yale.edu/2015/03/11/giant-sea-creature-hints-early-arthropod-evolution|title=Giant sea creature hints at early arthropod evolution|publisher=}}</ref> Ĉe kelkaj segmentoj de ĉiuj konataj artropodoj la apendizoj estis modifitaj, por ekzemplo por formi brankojn, buŝo-partojn, [[Anteno (biologio)|antenojn]] por kolekti informaron,<ref name="WonderfulLifeP102To106" /> aŭ ungojn por kaptado;<ref>{{citation |author1=Shubin, N. |author2=Tabin, C. |author3=Carroll, S. |last-author-amp=yes |chapter=Fossils, Genes and the Evolution of Animal Limbs |title=Shaking the Tree: Readings from Nature in the History of Life |editor=Gee, H. |publisher=University of Chicago Press |year=2000 |isbn=0-226-28497-2 |page=110 |url=https://books.google.com/?id=M6yF0pU4eCsC&pg=PA110&dq=arthropod+diversity}}</ref> artropodoj estas "kvazaŭ [[Svisa tranĉilo|svisarmeaj tranĉiloj]], ĉiu ekuipita per unika aro de specializitaj iloj."<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" /> Ĉe multaj artropodoj, apendicoj vanuis el kelkaj regionoj de la korpo, kaj estas partikulare ofta ĉe abdomenaj apendicoj ke ili estas malaperintaj aŭ tre modifitaj.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" /> |
Origine ŝajnas ke ĉiu apendico kiu havas segmentojn havas du separatajn parojn de membroj; kaj supra kaj malsupra paro. Tiuj poste fuziiĝis en unusola paro de dubranĉaj apendizoj, el kiuj la supra branĉo agadas kiel [[branko]] dum la malsupra branĉo estas uzata por translokigo.<ref>{{cite web|url=http://news.yale.edu/2015/03/11/giant-sea-creature-hints-early-arthropod-evolution|title=Giant sea creature hints at early arthropod evolution|publisher=}}</ref> Ĉe kelkaj segmentoj de ĉiuj konataj artropodoj la apendizoj estis modifitaj, por ekzemplo por formi brankojn, buŝo-partojn, [[Anteno (biologio)|antenojn]] por kolekti informaron,<ref name="WonderfulLifeP102To106" /> aŭ ungojn por kaptado;<ref>{{citation |author1=Shubin, N. |author2=Tabin, C. |author3=Carroll, S. |last-author-amp=yes |chapter=Fossils, Genes and the Evolution of Animal Limbs |title=Shaking the Tree: Readings from Nature in the History of Life |editor=Gee, H. |publisher=University of Chicago Press |year=2000 |isbn=0-226-28497-2 |page=110 |url=https://books.google.com/?id=M6yF0pU4eCsC&pg=PA110&dq=arthropod+diversity}}</ref> artropodoj estas "kvazaŭ [[Svisa tranĉilo|svisarmeaj tranĉiloj]], ĉiu ekuipita per unika aro de specializitaj iloj."<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" /> Ĉe multaj artropodoj, apendicoj vanuis el kelkaj regionoj de la korpo, kaj estas partikulare ofta ĉe abdomenaj apendicoj ke ili estas malaperintaj aŭ tre modifitaj.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" /> |
||
La plej rimarkinda specializiĝo de segmentoj estas en la kapo. La kvar ĉefaj grupoj de artropodoj – nome [[ |
La plej rimarkinda specializiĝo de segmentoj estas en la kapo. La kvar ĉefaj grupoj de artropodoj – nome [[Chelicerata|kelikeruloj]] (inkludas [[araneo]]jn kaj [[skorpio]]jn), [[Krustacoj|krustuloj]] ([[salikoko]]j, [[omaro]]j, [[krabo]]j, ktp.), [[traĥeuloj]] (artropodoj kiuj spiras tra kanaloj en siaj korpoj; inklude [[insektoj]]n kaj [[miriapodoj]]n), kaj la formortintaj [[trilobito]]j – havas kapojn formitaj de variaj kombinoj de segmentoj, kun apendicoj kiuj estas perditaj aŭ specializitaj laŭ diversaj vojoj.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" /> Aldone kelkaj formortintaj artropodoj, kiaj ''Marrella'', apartenas al neniu el tiuj grupoj, ĉar ties kapoj estas formataj de siaj propraj partikularaj kombinoj de segmentoj kaj specializitaj apendicoj.<ref name="Whittington1971Marrella">{{citation |last=Whittington |first=H. B. |title=Redescription of ''Marrella splendens'' (Trilobitoidea) from the Burgess Shale, Middle Cambrian, British Columbia |journal=Geological Survey of Canada Bulletin |volume=209 |pages=1–24 |year=1971}} Resume en [[#refGould|Gould (1990)]], pp. 107–121.</ref> |
||
{{redaktata}} |
{{redaktata}} |
||
Working out the evolutionary stages by which all these different combinations could have appeared is so difficult that it has long been known as "the [[arthropod head problem]]".<ref>{{citation| author=Budd, G. E. |date=16 May 2002 |title=A palaeontological solution to the arthropod head problem| journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=417 |issue=6886 |pages=271–275 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v417/n6886/full/417271a.html |doi=10.1038/417271a |pmid=12015599|bibcode=2002Natur.417..271B }}</ref> In 1960 R. E. Snodgrass even hoped it would not be solved, as trying to work out solutions was so much fun.{{refn|"It would be too bad if the question of head segmentation ever should be finally settled; it has been for so long such fertile ground for theorizing that arthropodists would miss it as a field for mental exercise."<ref>{{citation |author=Snodgrass, R. E. |year=1960 |title=Facts and theories concerning the insect head |journal=Smithsonian Miscellaneous Collections |volume=142 |pages=1–61}}</ref>|group=Note}} |
Working out the evolutionary stages by which all these different combinations could have appeared is so difficult that it has long been known as "the [[arthropod head problem]]".<ref>{{citation| author=Budd, G. E. |date=16 May 2002 |title=A palaeontological solution to the arthropod head problem| journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=417 |issue=6886 |pages=271–275 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v417/n6886/full/417271a.html |doi=10.1038/417271a |pmid=12015599|bibcode=2002Natur.417..271B }}</ref> In 1960 R. E. Snodgrass even hoped it would not be solved, as trying to work out solutions was so much fun.{{refn|"It would be too bad if the question of head segmentation ever should be finally settled; it has been for so long such fertile ground for theorizing that arthropodists would miss it as a field for mental exercise."<ref>{{citation |author=Snodgrass, R. E. |year=1960 |title=Facts and theories concerning the insect head |journal=Smithsonian Miscellaneous Collections |volume=142 |pages=1–61}}</ref>|group=Note}} |
||
Kiel registrite je 13:04, 22 maj. 2017
 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 Formortintaj kaj modernaj artropodoj
| ||||||
| Biologia klasado | ||||||
| ||||||
Subfilumoj kaj Klasoj
| ||||||
| ||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||
La artropodoj aŭ artikpieduloj, latine arthropoda, origine greke αρθρόποδα [arthropoda] el arthro-, kuniĝo + podos, piedo[1] estas subaro de la duflankuloj. Ili ne havas spinon, kaj havas ĝenerale malmolan ŝelon. Nome temas pri senvertebraj animaloj kiu havas eksoskeleton (ekstera skeleto), segmentan korpon, kaj artiklitajn membrojn (parigitaj membroj). Artropodoj formas la filumon Arthropoda, kio inkludas la insektojn, araneedojn, miriapodojn, kaj krustacojn.
Artropodoj estas karakterizitaj per siaj artiklitaj membroj kaj kutiklo farita el kitino, ofte mineraligita per kalcia karbonato. La artropoda korpoformo konsistas el segmentoj, kiu havas po paron de membroj. La rigida kutiklo malhelpas kreskon, kaj tiele artropodoj anstataŭas ĝin periode pere de mudo. Ties adaptablo permesis al ili iĝi la plej speci-riĉaj membroj de ĉiuj speicaroj en plej medioj. Ili havas ĉirkaŭ milionon da priskribitaj specioj, kio faras ĝin pli ol 80% el ĉiuj priskribitaj vivantaj bestospecioj, kelkaj el kiuj, malkiel plej animaloj, estas tre sukcesaj eĉ en sekegaj medioj.
Artropodoj gamas laŭ grando el la mikroskopa krustaco Stygotantulus ĝis la Japana aranekrabo. La ĉefa interna kavaĵo de artropodoj estas sangujo, kiu enhavas ties internajn organojn, kaj tra kiu ties hemolimfo - similaĵo de sango - cirkulas; ili havas malfermajn cirkulajn sistemojn. Kiel ĉe ties eksteraĵoj, la internaj organoj de artropodoj estas ĝenerale konstruitaj de ripetaj segmentoj. Ties nerva sistemo estas "ŝtupareca", kun parigitaj ventraj nervofadenoj kiuj iras tra ĉiuj segmentoj kaj formas parigitajn gangliojn en ĉiu segmento. Ties kapoj estas formataj de fuzio de variaj nombroj de segmentoj, kaj ties cerboj estas formataj per fuzio de la ganglioj de tiuj segmentoj kaj ĉirkaŭas la ezofagon. La spira kaj ekskrecia sistemoj de artropodoj varias, depende multon el sia medio kaj el la subfilumo al kiu ili apartenas.
Ties vidkapablo dependas el variaj kombinoj de kompleksaj okuloj kaj pigment-truaj oceloj: ĉe plej specioj la oceloj povas detekti nur la direkton el kiu lumo venas, kaj la kompleksaj okuloj estas la ĉefa fonto de informaro, sed la ĉefaj okuloj de araneoj estas oceloj kiuj povas formi bildojn kaj, ĉe kelkaj okazoj, povas turniĝi por vidokapti predon. Artropodoj havas ankaŭ ampleksajn gamojn de kemiaj kaj mekanikaj sensiloj, ĉefe bazite sur modifoj de multaj ĥetoj (haretaĵoj) kiuj projektas tra siaj kutikloj. La metodoj de reproduktado kaj disvolvigo de artropodoj estas diversaj; ĉiuj surteraj specioj uzas internan fekundigon, sed tio okazas ofte per nerekta transigo de spermo tra membro aŭ la grundo, pli ol per rekta injekto. Akvaj specioj uzas ĉu internan aŭ eksteran fekundigon. Preskaŭ ĉiuj artropodoj demetas ovojn, sed skorpioj naskas vivajn junulojn post la idoj eloviĝis ene de la patrino. Artropodidoj varias el etegaj plenkreskuloj al larvoj kaj raŭpoj kiuj ne havas artiklitajn membrojn kaj finfine suferas totalan metamorfozon por produkti la plenkreskan formon. La nivelo de patra zorgado por idoj varias el nenio al longdaŭra zorgado havigita de skorpioj.
La evolucia praulo de artropodoj datas el la Kambria periodo. La grupo estas ĝenerale rigardita kiel monofiletika, kaj multaj analizoj eltenas la lokigon de artropodoj kun cycloneuralia (aŭ ties konstituantaj kladoj) en superfilumo de muduloj (Ecdysozoa). Ĝenerale tamen, la bazaj rilatoj de Metazoa ne estas ankoraŭ bone solvitaj. Same, la rilatoj inter variaj artropodaj gropoj estas ankoraŭ aktive debatitaj.
Artropodoj kontribuas al la homa manĝaĵaro kaj rekte kiel manĝo, kaj pli grave kiel polenigantoj de plantoj, ĉefe tiuj gravaj por agrikulturo aŭ bestobredado. Kelkaj specifaj specioj estas konataj ĉar disvastigas kelkajn malsanojn al homoj, gregaro, kaj rikoltoj.
Etimologio
La vorto artropodo derivas el la greka ἄρθρον árthron, "artiko", kaj πούς pous (gen. podos), t.e. "piedo" aŭ "kuro", kio kune signifas "artikita kruro".[2]
Priskribo
Artropodoj estas senvertebruloj kun segmentitaj korpoj kaj artikitaj membroj.[3] La eksoskeleto aŭ artropodaj kutikloj konsistas el kitino, nome polimero de glukozamino.[4] La kutiklo de krustacoj estas ankaŭ biomineraligita per kalcia karbonato.
Diverseco
Ĉirkaŭkalkuloj de la nombro de artropodaj specioj varias inter 1,170,000 kaj 5 al 10 milionoj kaj tio estus ĉirkaŭ 80% el ĉiuj konataj vivantaj animalaj specioj.[5][6] La nombro de specioj restas malfacile determinebla. Tio okazas ĉar la censomodelo supozigas projekton al aliaj regionoj por skaligi el kalkuloj je specifaj lokoj aplikite al la tuta mondo. Studo de 1992 ĉirkaŭkalkulis ke estas 500,000 specioj de animaloj kaj plantoj nur en Kostariko, el kiuj 365,000 estus artropodoj.[7]
Ili estas gravaj membroj de maraj, nesalakvaj, teraj kaj aeraj ekosistemoj, kaj estas unu el nur du ĉefaj animalgrupoj kiuj estis adaptiĝintaj al vivo en sekaj medioj; la alia estas la amniuloj, kies vivantaj membroj estas reptiloj, birdoj kaj mamuloj.[8] Unu artropoda sub-grupo, nome insektoj, estas la plej speci-riĉa membro el ĉiuj ekologiaj gildoj en medioj surteraj kaj nesalakvaj.[7] La plej malpezaj insektoj pezas malpli ol 25 mikrogramoj (miliononoj de gramo),[9] dum la plej peza pezas ĉirkaŭ 70 g.[10] Kelkaj vivantaj krustacoj estas multe pli grandaj; ekzemple, la kruroj de la Japana aranekrabo povas etendi ĝis 4 m,[9] kaj la plej peza el ĉiuj vivantaj artropodoj estas la Amerika omaro, pinte je ĉirkaŭ 20 kg (44 p.).
Segmentado
La embrioj de ĉiuj artropodoj estas segmentataj, konstruite el serio de ripetitaj moduloj. La lasta komuna praulo de vivantaj artropodoj probable konsistis el serio de nediferencataj segmentoj, el kiuj ĉiuj kun paro de apendicoj kiuj funkcias kiel membroj. Tamen, ĉiuj konataj vivantaj kaj fosiliaj artropodoj havas grupigitajn segmentojn en tagmoj en kiuj segmentoj kaj ties membroj estas specializitaj en variaj vojoj.[8]
La tri-parta aspekto de multaj insekto-korpoj kaj la du-parta aspekto de araneoj estas rezulto de tiu grupigo;[12] fakte ne estas eksteraj signoj de segmentado en akaroj.[8] Artropodoj havas ankaŭ du korpelementojn kiuj ne estas parto de tiu serie ripetita modelo de segmentoj, nome prostomium ĉe la fronto, antaŭ la buŝo, kaj telson malantaŭe, fakte malantaŭ la anuso. La okuloj estas muntitaj sur la prostomium.[8]
Origine ŝajnas ke ĉiu apendico kiu havas segmentojn havas du separatajn parojn de membroj; kaj supra kaj malsupra paro. Tiuj poste fuziiĝis en unusola paro de dubranĉaj apendizoj, el kiuj la supra branĉo agadas kiel branko dum la malsupra branĉo estas uzata por translokigo.[13] Ĉe kelkaj segmentoj de ĉiuj konataj artropodoj la apendizoj estis modifitaj, por ekzemplo por formi brankojn, buŝo-partojn, antenojn por kolekti informaron,[12] aŭ ungojn por kaptado;[14] artropodoj estas "kvazaŭ svisarmeaj tranĉiloj, ĉiu ekuipita per unika aro de specializitaj iloj."[8] Ĉe multaj artropodoj, apendicoj vanuis el kelkaj regionoj de la korpo, kaj estas partikulare ofta ĉe abdomenaj apendicoj ke ili estas malaperintaj aŭ tre modifitaj.[8]
La plej rimarkinda specializiĝo de segmentoj estas en la kapo. La kvar ĉefaj grupoj de artropodoj – nome kelikeruloj (inkludas araneojn kaj skorpiojn), krustuloj (salikokoj, omaroj, kraboj, ktp.), traĥeuloj (artropodoj kiuj spiras tra kanaloj en siaj korpoj; inklude insektojn kaj miriapodojn), kaj la formortintaj trilobitoj – havas kapojn formitaj de variaj kombinoj de segmentoj, kun apendicoj kiuj estas perditaj aŭ specializitaj laŭ diversaj vojoj.[8] Aldone kelkaj formortintaj artropodoj, kiaj Marrella, apartenas al neniu el tiuj grupoj, ĉar ties kapoj estas formataj de siaj propraj partikularaj kombinoj de segmentoj kaj specializitaj apendicoj.[15]
Working out the evolutionary stages by which all these different combinations could have appeared is so difficult that it has long been known as "the arthropod head problem".[16] In 1960 R. E. Snodgrass even hoped it would not be solved, as trying to work out solutions was so much fun.[Note 1]
Klasiga skemo
______ Heksapodoj (insektoj, dipluroj, proturoj, kolemboloj) _________/ / \______ Krustacoj (= krustuloj; kraboj, langustoj, saliketo, ktp) / / ___ Paŭropodoj / / / /____ Diplopodoj (milpieduloj) /____Miriapodoj_/ / \_____ Kilopodoj (centpieduloj) / \ __/ \___ Simfiloj \ \ _____ Araneoidoj (araneoj, akaroj, skorpioj, ktp) \ / \___Ĥeliceruloj_/______ Merostomoj \ \_____ Piknogonidoj
Bildaro
Vidu ankaŭ
Notoj
- ↑ La N.B.N.-nomo estas *Abelfilumanoj*
- ↑ Arthropoda. Online Etymology Dictionary.
- ↑ Valentine, J. W. (2004), On the Origin of Phyla, University of Chicago Press, p. 33, (ISBN 0-226-84548-6), https://books.google.com/?id=DMBkmHm5fe4C&dq=arthropod+synapomorphy
- ↑ Cutler, B. (Aŭgusto 1980), "Arthropod cuticle features and arthropod monophyly", Cellular and Molecular Life Sciences 36 (8): 953, doi:10.1007/BF01953812
- ↑ Anna Thanukos, The Arthropod Story, University of California, Berkeley, http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/arthropodstory, retrieved 29a de Septembro, 2008
- ↑ Ødegaard, Frode (2000), "How many species of arthropods? Erwin’s estimate revised.", Biological Journal of the Linnean Society 71 (4): 583–597, doi:10.1006/bijl.2000.0468, http://si-pddr.si.edu/dspace/bitstream/10088/1315/1/Odegaard_2000.pdf
- ↑ 7,0 7,1 Thompson, J. N. (1994), The Coevolutionary Process, University of Chicago Press, p. 9, (ISBN 0-226-79760-0), https://books.google.com/?id=AyXPQzEwqPIC&pg=PA9&lpg=PA9&dq=arthropod+species+number
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Ruppert, Fox & Barnes (2004), pp. 518–522
- ↑ 9,0 9,1 Schmidt-Nielsen, K. (1984), "The strength of bones and skeletons", Scaling: Why is Animal Size So Important?, Cambridge University Press, pp. 42–55, (ISBN 0-521-31987-0), https://books.google.com/?id=8WkjD3L_avQC&pg=PA53&dq=arthropod+size+range
- ↑ Williams, D.M. (21a de Aprilo, 2001), "Largest", Book of Insect Records (Universitato de Florido), http://entnemdept.ufl.edu/walker/ufbir/chapters/chapter_30.shtml, retrieved 10a de Junio, 2009
- ↑ Ruppert, Fox & Barnes (2004), pp. 518–522
- ↑ 12,0 12,1 Gould (1990), pp. 102–106
- ↑ Giant sea creature hints at early arthropod evolution.
- ↑ Shubin, N.; Tabin, C.; Carroll, S. (2000), "Fossils, Genes and the Evolution of Animal Limbs", in Gee, H., Shaking the Tree: Readings from Nature in the History of Life, University of Chicago Press, p. 110, (ISBN 0-226-28497-2), https://books.google.com/?id=M6yF0pU4eCsC&pg=PA110&dq=arthropod+diversity
- ↑ Whittington, H. B. (1971), "Redescription of Marrella splendens (Trilobitoidea) from the Burgess Shale, Middle Cambrian, British Columbia", Geological Survey of Canada Bulletin 209: 1–24 Resume en Gould (1990), pp. 107–121.
- ↑ Budd, G. E. (16 May 2002), "A palaeontological solution to the arthropod head problem", Nature 417 (6886): 271–275, doi:10.1038/417271a, PMID 12015599, http://www.nature.com/nature/journal/v417/n6886/full/417271a.html
- ↑ Snodgrass, R. E. (1960), "Facts and theories concerning the insect head", Smithsonian Miscellaneous Collections 142: 1–61
Bibliografio
- Gould, S. J. (1990), Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History, Hutchinson Radius, ISBN 0-09-174271-4
- Ruppert, E. E.; R. S. Fox; R. D. Barnes (2004), Invertebrate Zoology (7a eld.), Brooks/Cole, ISBN 0-03-025982-7
Eksteraj ligiloj
- http://www.itis.usda.gov
- http://www.peripatus.gen.nz/Taxa/Arthropoda/Index.html
- http://kasiunia123ol.webpark.pl/#%7C
- http://www.zin.ru/BioDiv/animalsm.asp?LATNAM=Arthropoda&DESCR=descrg
- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Arthropod en la angla Vikipedio.
Citaĵa eraro Etikedoj <ref> ekzistas por la grupo nomita "Note", sed la responda etikedo <references group="Note"/> ne estis trovita; $2