Iława: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Kozyra (diskuto | kontribuoj) |
Kozyra (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
Linio 54: | Linio 54: | ||
[[Dosiero:Teutonic Order 1466.png|thumb|266px|dekstra|La Ŝtato de [[Teŭtona ordeno]] post la [[Dektrijara Milito]], la 1466 jaro]] |
[[Dosiero:Teutonic Order 1466.png|thumb|266px|dekstra|La Ŝtato de [[Teŭtona ordeno]] post la [[Dektrijara Milito]], la 1466 jaro]] |
||
[[Dosiero:PRVSSIA1576Casparo Henneberg.png|eta|maldekstra|Mapo de 1576 de Prusio fare de Caspar Henneberg: [[Reĝa Prusio]] (sen suda [[Pomerio]]) aperas blanke, Duka Prusio palflave]] |
[[Dosiero:PRVSSIA1576Casparo Henneberg.png|eta|maldekstra|Mapo de 1576 de Prusio fare de Caspar Henneberg: [[Reĝa Prusio]] (sen suda [[Pomerio]]) aperas blanke, Duka Prusio palflave]] |
||
[[Dosiero:Brandenburg-Prussia.jpg|eta|maldekstra|La pligrandigoj de la teritorio de Prusio en la 17a kaj la 18a jc. *''blue'': Margraflando [[Brandenburgio]] en la jaroj 1600 *''verde'': [[Duklando Prusio]] en la jaro 1600 *''flave'': Terirtorioj aneksitaj en la 1600-1772 *''ruĝe'': Teritorioj aneksitaj en la 1772-1795 sekve de la [[dispartigoj de Pollando-Litovio]] 1. Nova [[Silezio]] 2.[[Varmio]] 3.Malantaŭa [[Pomerio]] 4.[[Antaŭpomerio]] 5.[[Magdeburgo]] 6.[[Osnabruck]] 7.[[Minden]] 8.Mark 9.[[Kleve]]]] |
|||
[[Dosiero:Polish-Lithuanian Commonwealth (1619) compared with today's borders PL.png|thumb|240px|dekstra|La teritorio de la [[Krono de la Regno de Pollando]] kaj [[Grandprinclando Litovio]] ([[Litvo]]), dum la jaroj 1619–1622, post la [[armistico]] (batalhalto) en '''Deulino''' (Dywilin), vidata sur la nunaj limoj de la landoj en Eŭropo. |
[[Dosiero:Polish-Lithuanian Commonwealth (1619) compared with today's borders PL.png|thumb|240px|dekstra|La teritorio de la [[Krono de la Regno de Pollando]] kaj [[Grandprinclando Litovio]] ([[Litvo]]), dum la jaroj 1619–1622, post la [[armistico]] (batalhalto) en '''Deulino''' (Dywilin), vidata sur la nunaj limoj de la landoj en Eŭropo. |
||
<br />'''Legendo:''' |
<br />'''Legendo:''' |
Kiel registrite je 07:50, 8 okt. 2017
Iława | |||||
Flago | Blazono | ||||
urba municipo de Pollando | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
Mapo
| |||||
Genitivo de la nomo | Iławy | ||||
Provinco | Varmio-Mazurio | ||||
Distrikto | Distrikto Iława | ||||
Komunumo | Komunumo Iława | ||||
Speco de komunumo | Urba | ||||
Urba komunumo | Jes | ||||
Fondita en | 1305 | ||||
Urborajtoj | 1305 - juro chełmińskie | ||||
Koordinatoj | 53° 36′ N, 19° 34′ O (mapo)53.619.566666666667Koordinatoj: 53° 36′ N, 19° 34′ O (mapo) | ||||
Alto super la marnivelo | 100 ... 150 m | ||||
Areo | 21,88 km² | ||||
Loĝantaro | 33912 (en 2006) | ||||
Loĝdenso | 1 550 loĝ./km² | ||||
Poŝtkodo | 14-200 do 14-210 | ||||
Telefona antaŭkodo | 89 | ||||
Aŭtokodo | NIL | ||||
TERYT | 6283507011 | ||||
Estro | Włodzimierz Ptasznik | ||||
Titolo de estro | Urbestro | ||||
Adreso de estraro | ul. Niepodległości 13 | ||||
Poŝtkodo de estraro | 14-200 | ||||
Telefono de estraro | 89 649-28-42 | ||||
Fakso de estraro | 89 649-26-31 | ||||
Ĝemelaj urboj | Germanio: Herborn Nederlando: Tholen Litovio: Gargždai | ||||
Komunuma retejo | http://www.ilawa.pl | ||||
Iława (germane: Deutsch Eylau; prapruse: Īlawa) estas urbo en Varmio-Mazurio en Pollando. Ĝi apartenas al samnoma komunumo kaj estas la administra centro de samnoma distrikto Iława. Ĝis la jaro 1945 la urbo estis parto de historia Orienta Prusio kaj apartenis al Germanio.
Historio
Historio de Iława en la Mezepoko
La plej frue setligita loko proksime de hodiaŭa Iława estis la slava burgo ĉe la Lago Silno apud la vilaĝo Kamionka, ĝi estis ĉe la vojo de Chełmno al la historia praprusa Pogezanio. La unuaj mencioj pri tiuj teritorioj, sur kiu estas Iława devenas de la jaro 1226, kiam pola princo Konrado la 1-a de Mazovio (1187-1247) leĝigis dekreton, en kiu li anoncis la alvenon de teŭtonoj sur tiujn terenojn. Celo de ilia alveno estis kristanigo de la paganoj, kiuj tiam regis sur la terenoj de la hodiaŭa Iława. Post la okupo de la Prusio en la jaro 1283, la tuta okupata tereno estis laŭ la planoj de Teŭtona Ordeno koloniigata fare de la invititaj germanaj koloniuloj. La urbon fondis la teŭtona komandoro el Dzierzgoń Sieghard von Schwarzburg en la jaro 1305. En la sama jaro Iława ricevis la urborajtojn. La geografia situo (la tereno ĉirkaŭita per akvo, do facila por defendo) kaj ĝia lokigo sur la loko de fiŝista setlejo de la praprusoj estis la kialoj por elekti tiun lokon. Dum la ribelo en la jaro 1454 la urbanoj de Iława apogis la Prusia Konfederacion kies celo estis transpreni la regon de la Teŭtona Ordeno kaj transdoni ĝin al Krono de la Regno de Pollando. Post la malvenko en la batalo ĉe Chojnice Iława ekestis en la limoj de la teŭtona ŝtato. Rezulte de la dektrijara milito dum la jaroj 1454-1466, Iława dum iom da tempo estis en Duklando Prusio kiel feŭdo de la Krono de la Regno de Pollando.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Iława de la 16a ĝis la 18a jc
Komence de la jaro 1520 la urbo por mallonga tempo eniris Pollandon. Tamen la 30an de septembro 1520 la loĝantoj apogantaj la teŭtonojn perfidis kaj denove la Teŭtona Ordeno ekokupis la urbon. Post la krakova traktato inter Pollando kaj la ŝtato de Teŭtona Ordeno (en la jaro 1525) la urbo Iława ekestis en la Duklando Prusio, kaj la duklando estis kiel feŭdo de Pollando ĝis la traktato de Bydgoszcz-Welawa en la jaro 1657. De tiam Iława estis jam sendependa en Duklando Prusio, kaj kiu en la jaro 1701 kun Brandenburgio kunkreis la Reĝlando Prusio (vidu la apudan mapon). Od połowy XVI do połowy XVII wieku liczba ludności miasta nie przekraczała 600 osób. Wiek XVII to głównie walka częstymi pożarami oraz zniszczeniami wojennymi spowodowanymi przez wojska szwedzkie. W 1706 roku praktycznie większość miasta zostaje strawiona przez pożar. Ocalał jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. En la jaro 1758 por mallonga tempo la urbon okupadis rusoj.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Iława de la 19a jc ĝis la 0a jc
La 19a jc estis por la urbo bona tempo por rapida disvolviĝo. Miasto leżało przy szlaku handlowym z Gdańska do Warszawy oraz do Grudziądza i Malborka, więc napływać zaczęli do niego liczni osadnicy. Ożywienie gospodarcze pojawiło się wraz z otwarciem połączenia kolejowego z Toruniem i wybudowaniem bitych dróg. Sprzyjało temu także otwarcie w 1860 roku odgałęzienia Kanału Elbląskiego. Dzięki przekształceniu miasta w ważny węzeł komunikacyjny, Iława zaczęła się stopniowo rozrastać. Początek XX wieku był okresem dalszego rozwoju: wybudowano gazownię (1901), wodociągi miejskie (1903) i ratusz (1912). Gdy wybuchła II wojna światowa Iława liczyła 13 000 mieszkańców. W 1944 roku zaczęto przygotowania do ewakuacji ludności. 22 stycznia 1945 do Iławy wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. W wyniku działań wojennych miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Pod koniec 1945 roku zaczęli przybywać polscy osadnicy. Laŭ la decidoj de la Potsdama konferenco ĝis la fino de la jaro 1948 oni translokiĝis la plimulton de la germana loĝantaro de Iława. La urbo rapide ekkomenis rekonstruadi la ruinigitajn domojn kaj rapide disvolviĝadis.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio:
Stanisław Achremczyk (2006): Iława 1305-2005. Siedemset lat dziejów, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.
Wojciech Chudziak (2002): Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, tom 4, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Roman Groszkowski, Stanisław Baruchowski (2000): Iława na dawnej pocztówce, SBBK, Iława.
Georg Hermanowski, Heinz Georg Podehl (1996): Ostpreußen-Lexikon. Geographie, Geschichte, Kultur, Bechtermunz Verlag, Augsburg.
Mieczysław Hoffmann, Jerzy Sikorski (1971): Iława i okolice, Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej, Olsztyn.
Zdzisław Jaczewski, Zbigniew Grabowski (1977): Pojezierze Iławsko-Ostródzkie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa.
Karl Josef Kaufmann, Jędrzej Skrobot, Wiesław Skrobot (2010): Dzieje miasta Iławy, Towarzystwo Miłośników Ziemi Iławskiej, Iława.
Hanna Królikowska (1999): Iława, Towarzystwo Miłośników Ziemi Iławskiej, Olsztyn.
Kazimierz Lech Skrodzki, Wanda Cydzik, Janusz Sokołowski (2005): Dzieje ziemi zalewskiej 1305-2005, Urząd Miejski, Zalewo.
Andrzej Wakar (1972): Iława. Z dziejów miasta i powiatu, Wydawnictwo „Pojezierze”, Olsztyn.
Erich Weise (1981): Handbuch der historischen Stätten Deutschlands: Ostpreussen und Westpreussen, Kröner,Stuttgart.