Palatalo: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
eNeniu resumo de redakto
ligiloj
Linio 1: Linio 1:
{{Lokoj de artikulacio}}
{{Lokoj de artikulacio}}
'''Palataloj''', '''palatalaj konsonantoj''', aŭ '''palataj konsonantoj''' estas [[konsonanto]]j artikulaciataj per la korpo de la lango levita kontraŭ la [[malmola palato]] (la meza parto de la plafono de la buŝo).
'''Palataj konsonantoj''', aŭ '''palataloj''' estas [[konsonanto]]j artikulaciataj per la korpo de la lango levita kontraŭ la [[palato]] (la meza parto de la plafono de la buŝo).


Konsonantoj kun la pinto de la lango kurbigita dorsen kontraŭ la palaton nomiĝas [[retrofleksa konsonanto|retrofleksoj]].
Konsonantoj kun la langopinto kurbigita dorsen kontraŭ la palaton nomiĝas [[retrofleksa konsonanto|retrofleksoj]].


== Komunaj palataloj ==
== Komunaj palataloj ==
La plej komuna speco de palatala konsonanto estas la treege komuna [[alproksimanto]] {{IPA|j}}, kiu kalkuliĝas entute, inter la dek plej oftaj sonoj inter la lingvoj de la mondo. La [[nazala konsonanto|nazalo]] {{IPA|ɲ}} ankaŭ oftas, troviĝante en po ĉirkaŭ 35 elcento de la lingvoj de la mondo<ref>Ian Maddieson (kun ĉapitro kontribuita de Sandra Ferrari Disner); ''Patterns of sounds''; Cambridge University Press, 1984. ISBN 0-521-26536-3</ref>, en la plejo el kiuj ĝia respektiva [[obstrukcanto]] estas ne la [[plozivo]] {{IPA|c}}, sed la [[afrikato]] [[senvoĉa postalveolara afrikato|{{IPA|tʃ}}]]. Nur malmultaj lingvoj en norda [[Eŭrazio]], la [[Ameriko]]j, kaj centra [[Afriko]] faras kontraston inter palatalaj plozivoj kaj postalveolaraj afrikatoj - la solaj bone konataj estas la [[Hungara lingvo|hungara]] kaj la [[Albana lingvo|albana]].
La plej komuna speco de palata konsonanto estas la treege komuna [[alproksimanto]] {{IPA|j}}, kiu kalkuliĝas entute, inter la dek plej oftaj sonoj inter la lingvoj de la mondo. La [[nazala konsonanto|nazalo]] {{IPA|ɲ}} ankaŭ oftas, troviĝante en po ĉirkaŭ 35 elcento de la lingvoj de la mondo<ref>Ian Maddieson (kun ĉapitro kontribuita de Sandra Ferrari Disner); ''Patterns of sounds''; Cambridge University Press, 1984. ISBN 0-521-26536-3</ref>, en la plejo el kiuj ĝia respektiva [[obstrukcanto]] estas ne la [[plozivo]] {{IPA|c}}, sed la [[afrikato]] [[senvoĉa postalveolara afrikato|{{IPA|tʃ}}]]. Nur malmultaj lingvoj en norda [[Eŭrazio]], la [[Ameriko]]j, kaj centra [[Afriko]] faras kontraston inter palataj plozivoj kaj postalveolaraj afrikatoj - la solaj bone konataj estas la [[Hungara lingvo|hungara]] kaj la [[Albana lingvo|albana]].


== Notacia atentigo ==
== Notacia atentigo ==
'''Zorgu:''' la signoj de la IFA {{IPA|<c, ɟ>}} estas ofte uzataj, ne por palatalaj plozivoj, sed por la [[#Palataligo|palataligitaj]] [[velara konsonanto|velaraj]] plozivoj {{IPA|[kʲ, ɡʲ]}}, aŭ la palatalaj [[afrikato]]j {{IPA|[c͡ç, ɟ͡ʝ]}}, aŭ la [[alveolo-palatala konsonanto|alveolo-palatalaj]] afrikatoj {{IPA|[t͡ɕ, d͡ʑ]}}, aŭ eĉ la [[postalveolara konsonanto|postalveolaraj]] afrikatoj {{IPA|[t͡ʃ, d͡ʒ]}}. Tio estas malnova tradicio en la IFA. Veraj palatalaj plozivoj relative maloftas, do estas bona ideo certiĝi pri la elparolo kiam ajn oni vidas iun {{IPA|<c, ɟ>}} en la transskribo de ia lingvo.
'''Zorgu:''' la signoj de la IFA {{IPA|<c, ɟ>}} estas ofte uzataj, ne por palataj plozivoj, sed por la [[#Palatigo|palatigitaj]] [[velara konsonanto|velaraj]] plozivoj {{IPA|[kʲ, ɡʲ]}}, aŭ la palataj [[afrikato]]j {{IPA|[c͡ç, ɟ͡ʝ]}}, aŭ la [[alveolo-palata konsonanto|alveolo-palataj]] afrikatoj {{IPA|[t͡ɕ, d͡ʑ]}}, aŭ eĉ la [[postalveolara konsonanto|postalveolaraj]] afrikatoj {{IPA|[t͡ʃ, d͡ʒ]}}. Tio estas malnova tradicio en la IFA. Veraj palataj plozivoj relative maloftas, do estas bona ideo certiĝi pri la elparolo kiam ajn oni vidas iun {{IPA|<c, ɟ>}} en la transskribo de ia lingvo.


== Palataligo ==
== Palatigo ==
Konsonantoj kun aliaj primaraj artikulacioj povas esti '''palataligitaj''', tio estas, akompanataj de la levado de la langa surfaco al la dura palato. Ekzemple, la angla {{IPA|[ʃ]}} (literumita ''sh'') havas tian palatalan komponenton, kvankam ĝia primara artikulacio engaĝas la pinton de la lingo kaj la supran gingivon (tiu tipo de artikulacio nomiĝas [[Palato-alveolaro|palato-alveolara]]).
Konsonantoj kun aliaj primaraj artikulacioj povas esti '''palatigitaj''', tio estas, akompanataj de la levado de la langa surfaco al la palato. Ekzemple, la angla {{IPA|[ʃ]}} (literumita ''sh'') havas tian palatan komponenton, kvankam ĝia ĉefa artikulacio engaĝas la pinton de la lango kaj la supran gingivon (tiu tipo de artikulacio nomiĝas [[Palato-alveolaro|palato-alveolara]]).


Kelkaj lingvoj, ekzemple la [[Rusa lingvo|rusa]], havas palataligitan formon por ĉiuj aŭ preskaŭ ĉiuj konsonantoj.
Kelkaj lingvoj, ekzemple la [[Rusa lingvo|rusa]], havas palatigitan formon por ĉiuj aŭ preskaŭ ĉiuj konsonantoj.


== IFA ==
== IFA ==
La palatalaj konsonantoj identigitaj de la [[Internacia Fonetika Alfabeto]] estas:
La palataj konsonantoj identigitaj de la [[Internacia Fonetika Alfabeto]] estas:
<br /><center>
<br /><center>
{|border="1px" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border-collapse:collapse"
{|border="1px" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border-collapse:collapse"
Linio 30: Linio 30:
|-
|-
! [[Dosiero:Xsampa-J.png]]
! [[Dosiero:Xsampa-J.png]]
| [[palatala nazalo]]
| [[palata nazalo]]
| [[Franca lingvo|Franca]]
| [[Franca lingvo|Franca]]
| a<span style="color:#700000">'''gn'''</span>eau
| a<span style="color:#700000">'''gn'''</span>eau
Linio 37: Linio 37:
|-
|-
! [[Dosiero:Xsampa-c.png]]
! [[Dosiero:Xsampa-c.png]]
| [[senvoĉa palatala plozivo]]
| [[senvoĉa palata plozivo]]
| [[Hungara lingvo|Hungara]]
| [[Hungara lingvo|Hungara]]
| ha<span style="color:#700000">'''tty'''</span>ú
| ha<span style="color:#700000">'''tty'''</span>ú
Linio 44: Linio 44:
|-
|-
! [[Dosiero:Xsampa-Jslash.png]]
! [[Dosiero:Xsampa-Jslash.png]]
| [[voĉa palatala plozivo]]
| [[voĉa palata plozivo]]
| [[Margi lingvo|Margi]]
| [[Margi lingvo|Margi]]
| <span style="color:#700000">'''{{IPA|ɟ}}'''</span>{{IPA|aɗí}}
| <span style="color:#700000">'''{{IPA|ɟ}}'''</span>{{IPA|aɗí}}
Linio 51: Linio 51:
|-
|-
! [[Dosiero:Xsampa-C2.png]]
! [[Dosiero:Xsampa-C2.png]]
| [[senvoĉa palatala frikativo]]
| [[palata frotsono senvoĉa]]
| [[Germana lingvo|Germana]]
| [[Germana lingvo|Germana]]
| ni<span style="color:#700000">'''ch'''</span>t
| ni<span style="color:#700000">'''ch'''</span>t
Linio 58: Linio 58:
|-
|-
! [[Dosiero:Xsampa-jslash2.png]]
! [[Dosiero:Xsampa-jslash2.png]]
| [[voĉa palatala frikativo]]
| [[palata frotsono voĉa]]
| [[Hispana lingvo|Hispana]]
| [[Hispana lingvo|Hispana]]
| <span style="color:#700000">'''y'''</span>ema
| <span style="color:#700000">'''y'''</span>ema
Linio 65: Linio 65:
|-
|-
! [[Dosiero:Xsampa-j2.png]]
! [[Dosiero:Xsampa-j2.png]]
| [[palatala alproksimanto]]
| [[palata alproksimanto]]
| [[Angla lingvo|Angla]]
| [[Angla lingvo|Angla]]
| <span style="color:#700000">'''y'''</span>es
| <span style="color:#700000">'''y'''</span>es
Linio 72: Linio 72:
|-
|-
! [[Dosiero:Xsampa-L2.png]]
! [[Dosiero:Xsampa-L2.png]]
| [[laterala palatala alproximanto]]
| [[laterala palata alproximanto]]
| [[Itala lingvo|Itala]]
| [[Itala lingvo|Itala]]
| <span style="color:#700000">'''gl'''</span>i
| <span style="color:#700000">'''gl'''</span>i
Linio 79: Linio 79:
|-
|-
! [[Dosiero:Xsampa-Jslash_lessthan.png]]
! [[Dosiero:Xsampa-Jslash_lessthan.png]]
| [[voĉa palatala injektivo]]
| [[voĉa palata injektivo]]
| [[Svahila lingvo|Svahila]]
| [[Svahila lingvo|Svahila]]
| hu<span style="color:#700000">'''j'''</span>ambo
| hu<span style="color:#700000">'''j'''</span>ambo
Linio 97: Linio 97:


[[Kategorio:Konsonantoj]]
[[Kategorio:Konsonantoj]]
[[Kategorio:Palataj konsonantoj]]

Kiel registrite je 04:39, 4 mar. 2018

Lokoj de artikulacio
Labialo
Bilabialo
Labial-velaro
Labial-alveolaro
Labial-dentalo
Koronalo
Lango-labialo
Interdentalo
Dentalo
Alveolaro
Apeksa konsonanto
Laminalo
Postalveolaro
Alveolo-palatalo
Retroflekso
Dorsalo
Palatalo
Labial-palatalo
Velsono
Uvularo
Uvular-epiglotalo
Radikalo
Faringalo
Epigloto-faringalo
Epiglotalo
Glotalo
Ĉi tiu paĝo entenas fonetikan informon en la IFA, kiu povas ne ĝuste montriĝi per iuj retumiloj.
[Helpon!]
vdr

Palataj konsonantoj, aŭ palataloj estas konsonantoj artikulaciataj per la korpo de la lango levita kontraŭ la palato (la meza parto de la plafono de la buŝo).

Konsonantoj kun la langopinto kurbigita dorsen kontraŭ la palaton nomiĝas retrofleksoj.

Komunaj palataloj

La plej komuna speco de palata konsonanto estas la treege komuna alproksimanto j, kiu kalkuliĝas entute, inter la dek plej oftaj sonoj inter la lingvoj de la mondo. La nazalo ɲ ankaŭ oftas, troviĝante en po ĉirkaŭ 35 elcento de la lingvoj de la mondo[1], en la plejo el kiuj ĝia respektiva obstrukcanto estas ne la plozivo c, sed la afrikato [[senvoĉa postalveolara afrikato|]]. Nur malmultaj lingvoj en norda Eŭrazio, la Amerikoj, kaj centra Afriko faras kontraston inter palataj plozivoj kaj postalveolaraj afrikatoj - la solaj bone konataj estas la hungara kaj la albana.

Notacia atentigo

Zorgu: la signoj de la IFA <c, ɟ> estas ofte uzataj, ne por palataj plozivoj, sed por la palatigitaj velaraj plozivoj [kʲ, ɡʲ], aŭ la palataj afrikatoj [c͡ç, ɟ͡ʝ], aŭ la alveolo-palataj afrikatoj [t͡ɕ, d͡ʑ], aŭ eĉ la postalveolaraj afrikatoj [t͡ʃ, d͡ʒ]. Tio estas malnova tradicio en la IFA. Veraj palataj plozivoj relative maloftas, do estas bona ideo certiĝi pri la elparolo kiam ajn oni vidas iun <c, ɟ> en la transskribo de ia lingvo.

Palatigo

Konsonantoj kun aliaj primaraj artikulacioj povas esti palatigitaj, tio estas, akompanataj de la levado de la langa surfaco al la palato. Ekzemple, la angla [ʃ] (literumita sh) havas tian palatan komponenton, kvankam ĝia ĉefa artikulacio engaĝas la pinton de la lango kaj la supran gingivon (tiu tipo de artikulacio nomiĝas palato-alveolara).

Kelkaj lingvoj, ekzemple la rusa, havas palatigitan formon por ĉiuj aŭ preskaŭ ĉiuj konsonantoj.

IFA

La palataj konsonantoj identigitaj de la Internacia Fonetika Alfabeto estas:


IFA Priskribo Ekzemplo
Lingvo Ortografio IFA Signifo
palata nazalo Franca agneau [aɲo] ŝafido
senvoĉa palata plozivo Hungara hattyú [] cigno
voĉa palata plozivo Margi ɟaɗí [ɟaɗí] ĝibo de bovino
palata frotsono senvoĉa Germana nicht [çt] ne
palata frotsono voĉa Hispana yema [ʝema] ovo-flavo
palata alproksimanto Angla yes [jɛs] jes
laterala palata alproximanto Itala gli [ʎi] la (virseksa multnombro)
voĉa palata injektivo Svahila hujambo [huʄambo] saluton

Piednotoj

  1. Ian Maddieson (kun ĉapitro kontribuita de Sandra Ferrari Disner); Patterns of sounds; Cambridge University Press, 1984. ISBN 0-521-26536-3

Vidu ankaŭ