Internacia sistemo de unuoj: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Franeg (diskuto | kontribuoj)
Gramatika plibonigo.
Franeg (diskuto | kontribuoj)
Gramatika plibonigo.
Linio 1: Linio 1:
:''La mallongigo '''SI''' estas uzata en ĉi tiu artikolo por nomo de sistemo de mezurunuoj. Por aliaj signifoj, bonvolu vidi la apartigilon [[Si]]'''.''
:''La mallongigo '''SI''' estas uzata en ĉi tiu artikolo por nomo de sistemo de mezurunuoj. Por aliaj signifoj, bonvolu vidi la apartigilon [[Si]]'''.''
[[Dosiero:SI base unit.svg|eta|300px|La sep [[#Bazaj unuoj|bazaj unuoj]] kaj iliaj reciprokaj dependecoj. Dekstrumen de supre: [[kelvino]] (temperaturo), [[sekundo]] (tempo), [[metro]] (longo), [[kilogramo]] (maso), [[Kandelo (mezurunuo)|kandelo]] (lumforto), [[molo]] (nombro da materio) kaj [[Ampero (unuo)|ampero]] (elektra kurento)]]
[[Dosiero:SI base unit.svg|eta|300px|La sep [[#Bazaj unuoj|bazaj unuoj]] kaj iliaj reciprokaj dependecoj. Dekstrumen de supre: [[kelvino]] (temperaturo), [[sekundo]] (tempo), [[metro]] (longo), [[kilogramo]] (maso), [[Kandelo (mezurunuo)|kandelo]] (lumforto), [[molo]] (nombro da materio) kaj [[Ampero (unuo)|ampero]] (elektra kurento)]]
[[Dosiero:Countries adopting Metric System 2006.png|thumb|400px|Verde, la ŝtatoj, en kiuj estis adoptita la '''Sistemo Internacia de Unuoj''' kiel prioritataunika. La tri solaj landoj kio en ĝia leĝaro ne estis adoptita la SI estas: [[Birmo]], [[Liberio]] kaj [[Usono]].]]
[[Dosiero:Countries adopting Metric System 2006.png|thumb|400px|Verde, la ŝtatoj, kiuj adoptis la '''Sistemon Internacian de Unuoj''' kiel prioritatanunikan. La tri solaj landoj kiuj ne adoptis ĝin estas: [[Birmo]], [[Liberio]] kaj [[Usono]].]]


La '''Sistemo Internacia de Unuoj''' estas la ĉefa sistemo de mezuro en la mondo. Ĝi estas konata sub la mallongigo '''SI''', origine el la franclingva ''Système international d'unités'', sed uzata ankaŭ alilingve. Ĝi estis establita en 1960 kiel moderna versio de la [[metro|metra sistemo]].
La '''Sistemo Internacia de Unuoj''' estas la ĉefa sistemo de mezuro en la mondo. Ĝi estas konata sub la mallongigo '''SI''', origine el la franclingva ''Système international d'unités'', sed uzata ankaŭ alilingve. Ĝi estis establita en 1960 kiel moderna versio de la [[metro|metra sistemo]].

Kiel registrite je 19:10, 20 apr. 2018

La mallongigo SI estas uzata en ĉi tiu artikolo por nomo de sistemo de mezurunuoj. Por aliaj signifoj, bonvolu vidi la apartigilon Si.
La sep bazaj unuoj kaj iliaj reciprokaj dependecoj. Dekstrumen de supre: kelvino (temperaturo), sekundo (tempo), metro (longo), kilogramo (maso), kandelo (lumforto), molo (nombro da materio) kaj ampero (elektra kurento)
Verde, la ŝtatoj, kiuj adoptis la Sistemon Internacian de Unuoj kiel prioritatan aŭ unikan. La tri solaj landoj kiuj ne adoptis ĝin estas: Birmo, Liberio kaj Usono.

La Sistemo Internacia de Unuoj estas la ĉefa sistemo de mezuro en la mondo. Ĝi estas konata sub la mallongigo SI, origine el la franclingva Système international d'unités, sed uzata ankaŭ alilingve. Ĝi estis establita en 1960 kiel moderna versio de la metra sistemo.

SI estas uzata ĉie por ĉiuj mezuroj en scienco, industrio, kaj komerco; la sola grava escepto estas Usono, kie la tradiciaj brit-devenaj mezurunuoj ankoraŭ regas en la ĉiutaga vivo. Ankaŭ en Britio la malnovaj unuoj plu rolas. Eĉ se iuj landoj uzas malnovajn unuojn en la ĉiutago, tiuj jam ĉie estas difinitaj per unuoj de SI. Ekzemple, la usona-brita colo estas difinita ekzakte egala al 0,0254 metroj, kaj tial ĝi estas rekte dependa de la difino de metro.

La sistemo estas konstruita sur bazo de sep fundamentaj unuoj: la metro, kilogramo, sekundo, ampero, kelvino, kandelo kaj molo.

La tuta SI konsistas el aro da mezurunuoj kune kun aro da prefiksoj. Estas du grupoj de unuoj: la sep bazaj unuoj por sep fizikaj grandoj (kun fizikaj dimensioj inter si sendependaj) kaj multaj derivitaj unuoj konstruitaj el la bazaj. SI agnoskas ankaŭ kelkajn ekster-SI-ajn unuojn por uzo kun la sistemo. SI-prefikson oni povas meti antaŭ unuonomon por nomi multoblon de la unuo. Ekzemple, kilo- signas mil-oblon kaj tiel kilometro egalas al mil metroj, mili- signas milon-oblon kaj tiel milimetro estas milono de metro. Ĉiuj SI-prefiksoj signifas multobligon aŭ dividon per potenco de 10.

Ekzistas ankaŭ aliaj versioj de la metra mezursistemo: La CGS-sistemo prenas centimetron, gramon kaj sekundon kiel la bazajn unuojn (la nomon CGS donas la komencliteroj de la ĉefunuoj). Ĝi estis, kaj iam ankoraŭ estas, uzata por certaj sciencaj celoj. Evoluis ankaŭ sistemoj, kiuj normigis metron, kilogramon kaj sekundon (MKS) kiel la bazajn unuojn. La MKSA-sistemo, kiu aldone havas amperon en sia bazo, formis la elirpunkton por la Sistemo Internacia de Unuoj

La nomoj de unuoj estas ĉiam skribataj per minusklaj literoj, sed la simboloj de tiuj unuoj, kies nomo estas derivita de familia nomo, komenciĝas per majuskla litero.

Bazaj unuoj

La Sistemo Internacia de Unuoj konsistas el sep bazaj unuoj, kiu esprimas fizikajn grandojn. Komence de ĉi tiuj oni determinas la ceterajn mezurunuojn (derivitaj):[1]

GrandoUnuoSimbolo Difino
longometrom

La longo, kiun trapasas lumo en vakuo dum la tempo de 1/299 792 458 de sekundo.

masokilogramokg

La maso de la internacia prototipo de kilogramo (tiu cilindra peco el platena-iridia kunfandaĵo estas konservata en la Internacia Buroo de Pezoj kaj Mezuroj en Parizo)

temposekundos

La tempodaŭro de 9 192 631 770 cikloj de la radiado kiun donas la transiro inter la du hiperfajnaj niveloj de la baza stato de atomo de cezio-133.

elektra kurentoamperoA La ampero egalas al tia konstanta elektra kurento, kiu, trapasante du paralelajn, senfine longajn rektajn konduktilojn, kun distanco de 1 metro kaj neglektebla cirkla kversekco, en vakuo, kaŭzas inter tiuj konduktiloj forton de 2 × 10−7 neŭtonoj je metro.
temperaturokelvinoK

La frakcio 1/273,16 de la termodinamika temperaturo de la triobla punkto de akvo (tio estas punkto, kie akvaj formoj solida, likva kaj gasa koincidas)

materikvantomolomol

Kvanto de substanco en sistemo, kiu enhavas tiom da strukturaj elementoj, kiom da atomoj estas en 0,012 kilogramoj da karbono-12. Kiam oni uzas la molon, oni specifu ankaŭ la strukturajn elementojn, kiuj povas esti atomoj, molekuloj, jonoj, elektronoj aŭ aliaj partikloj aŭ difinitaj grupoj de tiaj partikloj. (La nombro estas la konstanto de Avogadro).

lumintensokandelocd

La kandelo estas la lumintenso, en difinita direkto, de lumfonto, kiu radias unukoloran lumon de frekvenco 540 × 1012 hercoj kaj kiu havas en tiu direkto energi-intenson de 1/683 de vato je steradiano.

Derivitaj unuoj

Per ĉi tiu nomado oni rilatas al la uzitaj unuoj por espremi fizikajn grandojn, kiu estas la rezulto el kombini la bazajn fizikajn grandojn. Oni ne devas konfuzi ĉi tiun koncepton kun la koncepto de dekoblaj kaj dekonaj unuoj, kiu oni uzas kaj en la bazaj unuoj kaj en la derivitaj unuoj.[2]

GrandoNomo de la unuoSimboloMezuro en bazaj unuoj
frekvenco herco Hz s−1
forto neŭtono N kg · m / s2
premo paskalo Pa kg / (m·s2)
laboro/energio ĵulo J kg·m2 / s2
elektra ŝargo kulombo C A·s
povumo/radiadoflukso vato W kg·m2 / s3
elektra tensio/elektromova forto volto V kg·m2 / (A·s3)
elektrostatika kapacitanco farado F=C/V kg−1·m−1·s4·A2
magneta flukso vebero Wb kg·m2 / (A·s2)
induktanco henro H kg·m2 / (A2·s2)
elektra rezistanco omo Ω=V/A m2.kg.s−3.A−2
elektra konduktanco simenso S=A/V m−2.kg−1·s3·A2
magnetfluksa denso teslo T=Wb/m2 kg·s−2.A−1
celsia temperaturo celsia grado °C K
lumfluksolumeno lm=cd.sr m2·m−2·cd=cd
iluminancolukso lx=lm/m2 m2·m−4.cd=m−2.cd
aktiveco de radionuklido bekerelo Bq s−1
ensorbita dozograjo Gy=J/kg m2·s−2
doz-ekvivalento siverto Sv=J/kg m2·s−2
kataliza aktiveco katalo kat s−1·mol
(ebena) anguloradianorad 1 (m·m−1)
spaca angulosteradianosr 1 (m2·m-2)

Unuoj sen speciala nomo

GrandoNomo de la unuoSimboloMezuro per bazaj unuoj
areo kvadratmetro m2 m2
volumeno kubmetro m3 m3
denso kilogramo je kubmetro kg / m3 kg / m3
rapido metro je sekundo m / s m / s
akcelo metro je sekundo en kvadrato m / s2 m / s2
elektra kampo volto je metro V / m kg·m / (A·s3)

Tabulo de dekoblaj kaj dekonaj unuoj

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Dekoblaj kaj dekonaj unuoj.
Prefiksoj SI
10n Prefikso Signo Longa skalo
(*malpreferinda nomo)
Mallonga skalo
(malpreferinda)
Oblo Deveno Ekzemplo
1030 kveta Q kviniliono
(*kvintiliono)
noniliono 1 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 latine decem – “dek” Qg – kvetagramo (kviniliono da gramoj)
1027 rona R kvariliardo
(*kvadriliardo)
oktiliono 1 000 000 000 000 000 000 000 000 000 greke ἐννέα – “naŭ” RB – ronabajto (kvariliardo da bajtoj)
1024 jota Y kvariliono
(*kvadriliono)
septiliono 1 000 000 000 000 000 000 000 000 greke ὀκτώ – “ok” YT – jotateslo (kvariliono da tesloj)
1021 zeta Z triiliardo
(*triliardo)
sekstiliono 1 000 000 000 000 000 000 000 france sept – “sep” ZWb – zetavebero (mil triilionoj da veberoj)
1018 eksa E triiliono
(*triliono)
kvintiliono 1 000 000 000 000 000 000 greke ἕξ – “ses” EJ – eksaĵulo (triiliono da ĵuloj)
1015 peta P duiliardo
(*biliardo)
kvadriliono 1 000 000 000 000 000 greke πέντε – “kvin” PV – petavolto (mil duilionoj da voltoj)
1012 tera T duiliono
(*biliono)
triliono 1 000 000 000 000 greke τέρας – “monstro” Tl – teralitro (duiliono da litroj)
109 giga G miliardo biliono 1 000 000 000 greke γίγας – “grandega” GW – gigavato (miliardo da vatoj)
106 mega M miliono miliono 1 000 000 greke μέγας – “granda” MHz – megaherco (miliono da hercoj)
103 kilo k mil mil 1 000 greke χίλιοι – “mil” kB – kilobajto (mil bajtoj)
102 hekto h cent cent 100 greke έκατόν – “cent” hPa – hektopaskalo (cent paskaloj)
101 deka da dek dek 10 greke δέκα – “dek” dalm – dekalumeno (dek lumenoj)
10−1 deci d dekono - 0,1 latine decimus – “deka” dB – decibelo (dekona belo)
10−2 centi c centono - 0,01 latine centum – “cent” cm – centimetro (centona metro)
10−3 mili m milono - 0,001 latine mille – “mil” mA – miliampero (milona ampero)
10−6 mikro µ milionono - 0,000 001 greke μικρός – “malgranda” μmol – mikromolo (milion-ona molo)
10−9 nano n miliardono - 0,000 000 001 greke νανος – “nano” nH – nanohenro (miliard-ona henro)
10−12 piko p duilionono
(*bilionono)
- 0,000 000 000 001 itale piccolo – “malgranda” pF – pikofarado (duilion-ona farado)
10−15 femto f duiliardono
(*biliardono)
- 0,000 000 000 000 001 dane femten – “dek kvin” fcd – femtokandelo (mil-duilion-ona kandelo)
10−18 ato a triilionono
(*trilionono)
- 0,000 000 000 000 000 001 dane atten – “dek ok” as – atosekundo (triilion-ona sekundo)
10−21 zepto z triiliardono
(*triliardono)
- 0,000 000 000 000 000 000 001 france sept – “sep” zC – zeptokulombo (mil-triilion-ona kulombo)
10−24 jokto y kvarilionono
(*kvadrilionono)
- 0,000 000 000 000 000 000 000 001 greke ὀκτώ – “ok” yg – joktogramo (kvarilion-ona gramo)
10−27 ronto r kvariliardono
(*kvadriliardono)
- 0,000 000 000 000 000 000 000 000 001 greke ἐννέα – “naŭ” rg – rontogramo (mil-kvarilion-ona gramo)
10−30 kvekto q kvinilionono
(*kvintilionono)
- 0,000 000 000 000 000 000 000 000 000 001 latine decem – “dek” qg – kvektogramo (kvinilion-ona gramo)


Referencoj

  1. Resumo de la Sistemo Internacia de Unuoj (hispane). Centro Español de Metrología. Alirita 7-a de aŭgusto en 2016.
  2. Gvidilo por la uzado de la SI (angle). National Institute of Standards and Technology (USA). Alirita 8-a de aŭgusto en 2016.

Vidu ankaŭ

Eksteraj ligiloj