Perioda tabelo: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Linio 234: Linio 234:


== 2019: Internacia Jaro de la Perioda Tabelo ==
== 2019: Internacia Jaro de la Perioda Tabelo ==
La [[Unuiĝintaj Nacioj]] (UN) deklaris la jahron 2019 esti la "Internacia Jaro de la Perioda Tabelo de la Kemiaj Elementoj" (''IYPT'', ''International Year of the Periodic Table'', 2019), celante altigi tutmondan konscion de kiel [[kemio|ĥemia]] [[daŭrigebla evoluo ]] kaj provizas solvojn al tutmondaj defioj en [[energio]], [[edukado]], [[agrikulturo]] aŭ [[sano]]. Tiel la lastatempaj eltrovoj kaj nomado de kvar "pezegaj" elementoj de la perioda sistemo kun la [[atoma numero]] 113 ([[Nihonio]]), 115 ([[Moskovio (elemento)|Moskovio]]), 116 ([[Livermorumo]]), 117 ([[Teneso]]) kaj 118 ([[Oganesono]]). La dediĉo koincidas kun la 150-a datreveno de la disvolviĝo de la perioda tabelo. <Ref> {{Citaĵo el la reto | aŭtoro = Badische Zeitung | url = http: //www.badische-zeitung.de/kolumnen-sonstige/unterm-strich-wenn -s-stinkt-und-kracht | titolo = Malsupra linio: Kiam ĝi fetoras kaj kracht | eldonejo = [[Badische Zeitung]] | dato = 2019-01-02 | alirdato = 2019-01-21}} <br /> {{Citaĵo el la reto | url = https: //www.chemie.com/home/details/article/2019-willbecome-international-year-the-periodic-systems.html | titolo = 2019 estos Internacia Jaro de la Perioda Tabelo | eldonejo = Kemiaj Asocioj Baden -Württemberg | dato = 2018-01-12 | alirdato = 2019-01-21}} </ref>. Eventoj en [[Parizo]]], [[Murcio]] kaj [[Tokio]] estas por memorigi la eventon<ref> 'Internacia Jaro de la Perioda Tabelo' [https://www.iypt2019.org/] </ref>.
La [[Unuiĝintaj Nacioj]] (UN) deklaris la jahron 2019 esti la "Internacia Jaro de la Perioda Tabelo de la Kemiaj Elementoj" (''IYPT'', ''International Year of the Periodic Table'', 2019), celante altigi tutmondan konscion de kiel [[kemio|ĥemia]] [[daŭrigebla evoluo ]] kaj provizas solvojn al tutmondaj defioj en [[energio]], [[edukado]], [[agrikulturo]] aŭ [[sano]]. Tiel la lastatempaj eltrovoj kaj nomado de kvar "pezegaj" elementoj de la perioda sistemo kun la [[atoma numero]] 113 ([[Nihonio]]), 115 ([[Moskovio (elemento)|Moskovio]]), 116 ([[Livermorumo]]), 117 ([[Teneso]]) kaj 118 ([[Oganesono]]). La dediĉo koincidas kun la 150-a datreveno de la disvolviĝo de la perioda tabelo. <Ref> {{Citaĵo el la reto | aŭtoro = Badische Zeitung | url = http://www.badische-zeitung.de/kolumnen-sonstige/unterm-strich-wenn-s-stinkt-und-kracht | titolo = Malsupra linio: Kiam ĝi fetoras kaj kracht | eldonejo = [[Badische Zeitung]] | dato = 2019-01-02 | alirdato = 2019-01-21}} <br /> {{Citaĵo el la reto | url = https://www.chemie.com/home/details/article/2019-willbecome-international-year-the-periodic-systems.html | titolo = 2019 estos Internacia Jaro de la Perioda Tabelo | eldonejo = Kemiaj Asocioj Baden -Württemberg | dato = 2018-01-12 | alirdato = 2019-01-21}} </ref>. Eventoj en [[Parizo]]], [[Murcio]] kaj [[Tokio]] estas por memorigi la eventon<ref> 'Internacia Jaro de la Perioda Tabelo' [https://www.iypt2019.org/] </ref>.


== Vidu ankaŭ ==
== Vidu ankaŭ ==

Kiel registrite je 20:55, 15 jun. 2019

La perioda tabelo de kemiaj elementoj estas tabela prezento de ĉiuj konataj kemiaj elementoj. Kvankam variantoj de la tabelo ekzistis jam antaŭe, la honoro de ĝia invento estas atribuita al rusa kemiisto Dmitrij Mendelejev, kiu proponis tiun tabelon en 1869. Mendelejev proponis la tabelon por ilustri la ripetiĝantajn („periodajn“) ecojn de kemiaj elementoj. La ĝusta strukturo de la tabelo estis plurfoje precizigata dum malkovro de pliaj kemiaj elementoj, kaj dum oni evoluigis pliajn teoriajn modelojn por klarigi la eco-ŝanĝojn de jam ekzistantaj elementoj.[1]

La perioda tabelo nun estas universala en ĉiuj branĉoj de kemio, ĝi donas ekstreme utilan referencon por klasigi, sistemigi kaj kompari diversajn formojn de kemiaj ecoj. La tabelo ankaŭ trovas vastan aplikon en fiziko, biologio, inĝenierado kaj industrio. La nuntempa norma tabelo, laŭ ties versio de februaro 2010, enhavas 118 elementojn (elementoj 1H ĝis 118Og).

Strukturo de la tabelo

La strukturo de la tabelo ilustras la ripetiĝantajn („periodajn“) kemiajn ecojn. La elementoj estas listigitaj laŭ pligrandiĝanta sinsekvo de iliaj atomnumeroj (t.e. la kvanto de protonoj en la atoma kerno). La vicoj estas aranĝitaj tiel, ke elementoj kun similaj ecoj formu vertikalajn kolumnojn („grupoj“). Laŭ la teorioj de kvantuma mekaniko de elektrona konfiguraĵo de la atomoj, ĉiu horizontala vico („periodo“) en la tabelo rilatas al la plenigo de certa kvantuma ŝelo per elektronoj. La iam pligrandiĝantaj periodoj dum oni alproksimiĝas al la fundo de la tabelo grupigas elementojn en la s-, p-, d- kaj f-blokojn, kiuj respegulas ilian elektronan konfiguraĵon.

Sur printitaj tabeloj ĉiu elemento kutime aperas per sia elementa simbolo kaj atomnumero; multaj versioj de la tabelo ankaŭ listigas atomajn masojn kaj alian informon, ekzemple akronimita elektrona konfiguraĵo, elektronegativeco kaj la plej ofta valento.

Laŭ la stato de 2010 la tabelo enhavas 118 kemiajn elementojn, kies malkovro estis konfirmita. 94 nature troveblas sur la Tero, kaj la resto estas sintezitaj elementoj, kiuj estis produktitaj en partiklaj akceliloj. Elementoj 43 (teknecio), 61 (prometio), 93 (neptunio) kaj 94 (plutonio) ne havas stabilajn izotopojn kaj estis unue malkovritaj per sintezo; tamen, kiel oni poste eltrovis, ili troviĝas en spuraj kvantoj kiel produktoj de disfalo de naturaj radioaktivaj elementoj.

Perioda tabelo de la elementoj

1                                 18
1 1
H
2                     13 14 15 16 17 2
He
2 3
Li
4
Be
                    5
B
6
C
7
N
8
O
9
F
10
Ne
3 11
Na
12
Mg
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Al
14
Si
15
P
16
S
17
Cl
18
Ar
4 19
K
20
Ca
21
Sc
22
Ti
23
V
24
Cr
25
Mn
26
Fe
27
Co
28
Ni
29
Cu
30
Zn
31
Ga
32
Ge
33
As
34
Se
35
Br
36
Kr
5 37
Rb
38
Sr
39
Y
40
Zr
41
Nb
42
Mo
(43)
Tc
44
Ru
45
Rh
46
Pd
47
Ag
48
Cd
49
In
50
Sn
51
Sb
52
Te
53
I
54
Xe
6 55
Cs
56
Ba
57-71
(La)
72
Hf
73
Ta
74
W
75
Re
76
Os
77
Ir
78
Pt
79
Au
80
Hg
81
Tl
82
Pb
83
Bi
84
Po
85
At
86
Rn
7 87
Fr
88
Ra
89-103
(Ac)
(104)
Rf
(105)
Db
(106)
Sg
(107)
Bh
(108)
Hs
(109)
Mt
(110)
Ds
(111)
Rg
(112)
Cn
(113)
Nh
(114)
Fl
(115)
Mc
(116)
Lv
(117)
Ts
(118)
Og
 
Lantanoida serio 57
La
58
Ce
59
Pr
60
Nd
(61)
Pm
62
Sm
63
Eu
64
Gd
65
Tb
66
Dy
67
Ho
68
Er
69
Tm
70
Yb
71
Lu
Aktinoida serio 89
Ac
90
Th
91
Pa
92
U
(93)
Np
(94)
Pu
(95)
Am
(96)
Cm
(97)
Bk
(98)
Cf
(99)
Es
(100)
Fm
(101)
Md
(102)
No
(103)
Lr
Kemiaj serioj de la perioda tabelo
Alkalaj metaloj Teralkalaj metaloj Transirmetaloj Posttransiraj metaloj Metaloidoj
Nemetaloj Halogenoj Noblaj gasoj Lantanoidoj Aktinoidoj

Aliaj variantoj de la tabelo

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Aliaj variantoj de la perioda tabelo.
Espirale Perioda tabelo fare de Tehodor Benfey, en 1960.
Tabelo centrita al silicio fare de James Franklin Hyde, en 1975.
Ampleksa perioda tabelo por difini la proprecon de la lantanoidoj, aktinoidoj, itrioj, skandioj, aluminioj, boroj, hidrogenoj

2019: Internacia Jaro de la Perioda Tabelo

La Unuiĝintaj Nacioj (UN) deklaris la jahron 2019 esti la "Internacia Jaro de la Perioda Tabelo de la Kemiaj Elementoj" (IYPT, International Year of the Periodic Table, 2019), celante altigi tutmondan konscion de kiel ĥemia daŭrigebla evoluo kaj provizas solvojn al tutmondaj defioj en energio, edukado, agrikulturosano. Tiel la lastatempaj eltrovoj kaj nomado de kvar "pezegaj" elementoj de la perioda sistemo kun la atoma numero 113 (Nihonio), 115 (Moskovio), 116 (Livermorumo), 117 (Teneso) kaj 118 (Oganesono). La dediĉo koincidas kun la 150-a datreveno de la disvolviĝo de la perioda tabelo. [2]. Eventoj en Parizo], Murcio kaj Tokio estas por memorigi la eventon[3].

Vidu ankaŭ

Referencoj

  1. Artikolo de IUPAC pri perioda tabelo
  2. Badische Zeitung (2019-01-02). Malsupra linio: Kiam ĝi fetoras kaj kracht. Badische Zeitung. Alirita 2019-01-21.
    2019 estos Internacia Jaro de la Perioda Tabelo. Kemiaj Asocioj Baden -Württemberg (2018-01-12). Alirita 2019-01-21.
  3. 'Internacia Jaro de la Perioda Tabelo' [1]

Eksteraj ligiloj