Socia sekso: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Browse history interactively
[kontrolita revizio][nekontrolita versio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Neniu resumo de redakto
Nova enkonduka sekcio, kaj referencoj :)
Linio 1: Linio 1:
[[Dosiero:Bagpipe performer.jpg|eta|dekstra|180px|[[Sakŝalmo]] en [[Skotlando|Skota]] [[Armeo|armea]] klano-[[uniformo]]. En multaj partoj de la [[Okcidenta civilizo|Okcidento]], [[jupo]] povas esti neakceptebla kiel parto de vira [[socia seksrolo]], sed en [[Skotlando]] viroj tradicie portas [[kilto]]n, kiu estas iom simila al virina jupo.]]
[[Dosiero:Bagpipe performer.jpg|eta|dekstra|180px|[[Sakŝalmo]] en [[Skotlando|Skota]] [[Armeo|armea]] klano-[[uniformo]]. En multaj partoj de la [[Okcidenta civilizo|Okcidento]], [[jupo]] povas esti neakceptebla kiel parto de vira [[socia seksrolo]], sed en [[Skotlando]] viroj tradicie portas [[kilto]]n, kiu estas iom simila al virina jupo.]]

'''Socia sekso''' estas la "socia" aŭ "psikologia" sekso de persono, kiu malsamas al [[sekso|biologia sekso]], statistika klasigo de homoj bazita je ilia rolo en reproduktado. Oni devas rimarki, ke la esperanta vorto "sekso" ne nur inkluzivas la [[biologio|biologian]] sencon, sed enhavas ankaŭ [[socio|sociajn]] kaj [[kultura]]jn sencojn.
'''Genro'''<ref>http://www.reta-vortaro.de/revo/art/genr.html#genr.0o.POL</ref><ref>{{Citaĵo el gazeto|aŭtoro=Euleax E. G. de Lima Pereira|titolo=Genro kaj cisgenra normigo|gazeto=Kontakto|lingvo=Esperanto|numero=2|jaro=2017|paĝo=9|alirdato=la 25-an de decembro 2018}}</ref> ([[neologismo|neologisme]] laŭ la [[angla lingvo|angla]] vorto ''gender'' [ĜENder]) estas la gamo de trajtoj apartenantaj al, kaj diferencantaj inter, vireco kaj [[virineco]]. Depende de la kunteksto, ĉi tiuj trajtoj povas inkluzivi biologian [[sekso]]n (t.e., la stato de esti vira, virina, aŭ [[intersekseco|intersekseca]] variaĵo), sociajn strukturojn bazitajn sur sekso (t.e., genraj roloj), aŭ [[genra identeco]].<ref>{{citaĵo el gazeto |dato=1994-11|titolo=The Nature of Gender|url=http://people.virginia.edu/~ser6f/udry.pdf|gazeto=Demography|volumo=31|numero=4|paĝoj=561–573|doi=10.2307/2061790|jstor=2061790|pmid=7890091|persona nomo=J. Richard|familia nomo=Udry|lingvo=en}}</ref><ref>{{citaĵo el gazeto|dato=2004-04 |titolo=The Inexorable Rise of Gender and the Decline of Sex: Social Change in Academic Titles, 1945–2001 |url=http://www.oeb.harvard.edu/faculty/haig/publications_files/04inexorablerise.pdf |gazeto=Archives of Sexual Behavior |volumo=33 |numero=2 |paĝoj=87–96 |doi=10.1023/B:ASEB.0000014323.56281.0d |pmid=15146141 |persona nomo=David |familia nomo=Haig |arkivurl=https://web.archive.org/web/20120615160110/http://www.oeb.harvard.edu/faculty/haig/Publications_files/04InexorableRise.pdf |arkivdato=2012-06-15 |citeseerx=10.1.1.359.9143 |lingvo=en}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=What do we mean by "sex" and "gender"? |eldoninto=[[World Health Organization]] |alirdato=2015-11-26 |url=http://apps.who.int/gender/whatisgender/en/ |arkivurl=https://web.archive.org/web/20170130022356/http://apps.who.int/gender/whatisgender/en/ |arkivdato=2017-01-30|lingvo=en}}</ref> Plej multaj kulturoj uzas [[seksa duumismo|genran duumismon]], havante du genrojn ([[knabo]]j/[[viro]]j kaj [[knabino]]j/[[virino]]j);<ref name="Nadal-re-binary">Kevin L. Nadal, ''The SAGE Encyclopedia of Psychology and Gender'' (2017, {{ISBN|1483384276}}), page 401: "Most cultures currently construct their societies based on the understanding of gender binary—the two gender categorizations (male and female). Such societies divide their population based on biological sex assigned to individuals at birth to begin the process of gender socialization."</ref> tiuj, kiuj ekzistas ekster ĉi tiuj grupoj, estas klasifikitaj kiel [[neduuma genro|neduumaj]]. Iuj socioj havas specifajn genrojn krom "viro" kaj "virino", kiel la [[hiĝro]]j de [[Suda Azio]]; oni ofte nomas ilin [[tria sekso|triaj genroj]] (kaj kvaraj genroj, ktp).


La distingo inter "biologia sekso" kaj "socia sekso," kaj la kapablo difini biologian sekson laŭ absolutaj terminoj, estas tamen komplikitaj pro la ekzisto de homoj kun kondiĉoj, kia la [[simptomaro de plena androgen-rezistado]], kie plene fenotipe inaj homoj estas genotipe "viraj." Ĝi estas plu komplikita pro lastaj studoj en neŭroscienco, kiuj montras similaĵojn inter la malmultaj [[Seksa duformismo|sekse duformaj]] [[Cerbo|cerbaj]] strukturoj de antaŭhormonterapiaj [[transseksulo]]j kaj tiuj de cisgenruloj de ilia interna sekso.<ref>[https://docs.google.com/spreadsheets/d/1d9KKqP9IHa5ZxU84a_Jf0vIoAh7e8nj_lCW27KbYBh0 Ligilaro al diversaj neŭrosciencaj studoj en la angla].</ref> Iusence eĉ biologia sekso estas socia konstruaĵo, kvankam utila konstruaĵo por priskribi la plimulton da homoj, sed certe ne scienca leĝo kiel [[gravito]] aŭ [[lumrapido]].
La distingo inter "biologia sekso" kaj "socia sekso," kaj la kapablo difini biologian sekson laŭ absolutaj terminoj, estas tamen komplikitaj pro la ekzisto de homoj kun kondiĉoj, kia la [[simptomaro de plena androgen-rezistado]], kie plene fenotipe inaj homoj estas genotipe "viraj." Ĝi estas plu komplikita pro lastaj studoj en neŭroscienco, kiuj montras similaĵojn inter la malmultaj [[Seksa duformismo|sekse duformaj]] [[Cerbo|cerbaj]] strukturoj de antaŭhormonterapiaj [[transseksulo]]j kaj tiuj de cisgenruloj de ilia interna sekso.<ref>[https://docs.google.com/spreadsheets/d/1d9KKqP9IHa5ZxU84a_Jf0vIoAh7e8nj_lCW27KbYBh0 Ligilaro al diversaj neŭrosciencaj studoj en la angla].</ref> Iusence eĉ biologia sekso estas socia konstruaĵo, kvankam utila konstruaĵo por priskribi la plimulton da homoj, sed certe ne scienca leĝo kiel [[gravito]] aŭ [[lumrapido]].

Kiel registrite je 07:10, 27 nov. 2019

Sakŝalmo en Skota armea klano-uniformo. En multaj partoj de la Okcidento, jupo povas esti neakceptebla kiel parto de vira socia seksrolo, sed en Skotlando viroj tradicie portas kilton, kiu estas iom simila al virina jupo.

Genro[1][2] (neologisme laŭ la angla vorto gender [ĜENder]) estas la gamo de trajtoj apartenantaj al, kaj diferencantaj inter, vireco kaj virineco. Depende de la kunteksto, ĉi tiuj trajtoj povas inkluzivi biologian sekson (t.e., la stato de esti vira, virina, aŭ intersekseca variaĵo), sociajn strukturojn bazitajn sur sekso (t.e., genraj roloj), aŭ genra identeco.[3][4][5] Plej multaj kulturoj uzas genran duumismon, havante du genrojn (knaboj/viroj kaj knabinoj/virinoj);[6] tiuj, kiuj ekzistas ekster ĉi tiuj grupoj, estas klasifikitaj kiel neduumaj. Iuj socioj havas specifajn genrojn krom "viro" kaj "virino", kiel la hiĝroj de Suda Azio; oni ofte nomas ilin triaj genroj (kaj kvaraj genroj, ktp).

La distingo inter "biologia sekso" kaj "socia sekso," kaj la kapablo difini biologian sekson laŭ absolutaj terminoj, estas tamen komplikitaj pro la ekzisto de homoj kun kondiĉoj, kia la simptomaro de plena androgen-rezistado, kie plene fenotipe inaj homoj estas genotipe "viraj." Ĝi estas plu komplikita pro lastaj studoj en neŭroscienco, kiuj montras similaĵojn inter la malmultaj sekse duformaj cerbaj strukturoj de antaŭhormonterapiaj transseksuloj kaj tiuj de cisgenruloj de ilia interna sekso.[7] Iusence eĉ biologia sekso estas socia konstruaĵo, kvankam utila konstruaĵo por priskribi la plimulton da homoj, sed certe ne scienca leĝo kiel gravito aŭ lumrapido.

En feminisma teorio kaj kvir-teorio oni distingas la utilajn biologiajn klasigojn de vira, ina, kaj interseksa seksoj, disde la socia sekso, la aro de enaj sentoj, sociaj konceptoj, normoj, kredoj, kaj anticipoj konstruitaj ĉirkaŭ tiu klasigo, laŭ kiuj oni taksas sin viro, virino, ambaŭ, aŭ neniu el tiuj.

Kelkaj aspektoj de socia sekso estas:

  • nomo kaj respekttitolo;
  • aspekto - videbla fizika formo, hararo, voĉo ktp.;
  • vestaĵoj;
  • sinteno;
  • interna identiĝo.

Malakordo aŭ malkonformo inter aspektoj de ies interna sento pri sia sekso kaj ties socie determinita sekso povas logi diskriminacion aŭ eĉ perforton.

Socia seksrolo

Socia seksrolo (angle gender role) estas la kondutmaniero kiu en ĝusta kulturo estas taksata tipa aŭ akceptabla por koncerna sekso. Laŭ kelkaj psikologoj, kelkaj kondutmanieroj rezultas pro biologiaj kondiĉoj kaj kelkaj pro socia premo.

Vidu ankaŭ

Eksteraj ligiloj

Referencoj

  1. ↑ http://www.reta-vortaro.de/revo/art/genr.html#genr.0o.POL
  2. ↑ Euleax E. G. de Lima Pereira (2017). “Genro kaj cisgenra normigo”, Kontakto (Esperanto) (2), p. 9. Alirita la 25-an de decembro 2018.. 
  3. ↑ Udry, J. Richard (1994-11). “The Nature of Gender”, Demography (en) 31 (4), p. 561–573. doi:10.2307/2061790. 
  4. ↑ Haig, David (2004-04). “The Inexorable Rise of Gender and the Decline of Sex: Social Change in Academic Titles, 1945–2001”, Archives of Sexual Behavior (en) 33 (2), p. 87–96. doi:10.1023/B:ASEB.0000014323.56281.0d. 
  5. ↑ What do we mean by "sex" and "gender"? (angle). World Health Organization. Arkivita el la originalo je 2017-01-30. Alirita 2015-11-26.
  6. ↑ Kevin L. Nadal, The SAGE Encyclopedia of Psychology and Gender (2017, (ISBN 1483384276)), page 401: "Most cultures currently construct their societies based on the understanding of gender binary—the two gender categorizations (male and female). Such societies divide their population based on biological sex assigned to individuals at birth to begin the process of gender socialization."
  7. ↑ Ligilaro al diversaj neŭrosciencaj studoj en la angla.


Ĝermo pri sekco
 Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri sekco.
Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Socia_sekso&oldid=6795939"