Frankfurto ĉe Odro: Malsamoj inter versioj

Ĝemelurboj
	Gorzów Wielkopolski • Słubice • Nimo • Vantaa • Hajlbrono • Vicebsko • Tzoran-Kadima • Yuma (Arizono) • Vraca • Tijuana • Distrikto Słubice • Scandicci vd

	Frankfurto ĉe Odro
Frankfurto ĉe Odro (Germanio)
universitata urbo • Hansa urbo • urba komunumo de Germanio • eksterdistrikta urbo en Brandenburgio • limurbo • urbo dividita de landlimo • urbo
Ĝemelurboj
	Gorzów Wielkopolski • Słubice • Nimo • Vantaa • Hajlbrono • Vicebsko • Tzoran-Kadima • Yuma (Arizono) • Vraca • Tijuana • Distrikto Słubice • Scandicci vd
Administrado
Federacia lando	Brandenburgio
Distrikto	eksterdistrikta urbo
Urborajtoj	Urbo (Stadt)
Telefona antaŭkodo	0335, 033605 (parto Booßen)
Poŝtkodo	15230–15236
Aŭtomobila kodo	FF
Oficiala Municipokodo	12053000
NUTS	DE403
LOCODE	DE FFO
Politiko
Komunumestro	Martin Wilke
Partio de komunumestro	senpartia
Adreso de la administrejo	Marktplatz 1; 15230 Frankfurt (Oder)
Demografio
Loĝantaro	58230 (stato 2022-12-31) [fonto: landa statistika oficejo]
Geografio
Geografia situo	52° 21′ N, 14° 33′ O (mapo)52.34208333333314.551666666667Koordinatoj: 52° 21′ N, 14° 33′ O (mapo)
Alto super la marnivelo	28 m
Areo	147 km²
Oficiala retejo	https://www.frankfurt-oder.de/
	v • d • r

Browse history interactively

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo Iru al sekvanta ŝanĝo →

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Kiel registrite je 15:35, 26 feb. 2020

Frankfurto ĉe Odro (germane: Frankfurt an der Oder) estas la kvara plej granda urbo de la germana federacia lando Brandenburgio. Ĝi situas ĉe la rivero Odro, proksime de la nuna landlimo de Pollando. La antaŭa orienta urboparto Dammvorstadt post la jaro 1945 fariĝis la nuna urbo Słubice en Pollando.

Frankfurto ĉe Odro estiĝis en la jaro 1226 kiel komercista setlejo. En 1253 ĝi akiris la rangon de urbo. La plej fama persono, kiu vivis en Frankfurto ĉe Odro, estis la germana poeto Heinrich von Kleist pri kiu ekzistas vizitinda muzeo enurbe.

Historio

Ĝis la 20a jarcento

Frankfurto estiĝis en la 13-a jarcento el setlejo de frankoniaj komercistoj. Ĝi deklaratis urbo en la 14.7.1253 fare de margrafo Johano la 1-a (Brandenburgio). Ĝi transprenis de Berlino la magdeburgan leĝaron kaj ricevis baldaŭ poste ĉirkaŭfortikaĵon. Kiam - dum la pripotenckvereloj de la unua vitelsbaĥo - en la markion ensturmis la poloj (laŭ komisio de episkopo Stefano el Lebus), la burĝoj de Frankfurt atakis la episkopan rezidejon en Görlitz kaj bruligis ĝin. Pro tio Frankfurt punitis per interdikto papa fare de Johano la 22-a. Tio validis ĝis 1334 kaj reproklamitis fare de Benedikto la 12-a en 1338 kaj 1350. Nur kvar jarojn poste ĉio tia malestiĝis. En 1348 la urbo, ĉar ĝi restis fidela al margrafo Ludoviko, sieĝitis vane fare de Valdemaro. Sgmundo garantiis al la urbanoj liberan ŝipadon sur Odro. Inter 1368 ĝis ĉirkaŭ 1450 Frankfurto estis parto de Hansa ligo. La husanoj sieĝis Frankfurton du fojojn (1429 kaj 1432) nesukcese, la samon volis fari en 1450 la poloj kaj en 1477 duko Johano de Żagań.

En la 26.4.1506 princelektisto Joakimo la 1-a malfermis la fare de papo Julio la 2-a en la 15a de marto starigitian altlernejon Viadrina. Ĝi baldaŭ havis 450 studentojn sed translokitis jam en 1516 al Cottbus kaj revenis ne antaŭ 1539. Tiam enkondukis onin ankaŭ la Reformacion en la urbo. Dum la Tridekjara milito reĝo Gustavo la 2-a Adolfo (Svedio) sturmprenis la malbone remparitan urbon kiun defendis ses miloj da imperiestraj soldatoj en la 3.4.1631. La okupado restis ĝis la 11.8.1632. Post la renkontiĝo je Ścinawa (1633) ekregis enurbe Albrecht von Wallenstein. Sed lia princelektista moŝto, kun helpo de suedaj trupoj, perfortis la imperiestran kolonelon von Manteuffell transdoni la urbon. Inter 1640–44 la urbo denove estis sub sueda regado. Sub Frederiko la Granda reinaŭguritis la altlernejo kaj translokitis dum pestepidemio de 1656 al Fürstenwalde. Reĝo Frederiko al 1-a nomumis la tronheredanton rektoro.

Tiutempe la komerco frankfurta malfloris unue pro milito kaj pli malfrue pro la aranĝo de la Müllrose-kanalo; sed la foiroj ĉiam restis allogaj kaj ege frekventataj. la Sepjara milito kaŭzis novajn premojn. Post la Batalo de Kije apud Palck (23.7.1759) la rusoj sub Piotr Saltykov okupis Frankfurton; tre proksime okazis en la 12a de aŭgusto la Batalo de Kunowice (nuntempe kvartalo de Słubice). Ili ja restis la venkantoj por kelkaj jaroj. En 1812 okupitis Frankfurto fare de la Grenier-taĉmento antaŭ la apero de vicreĝo Eŭgeno. En la 21.2.1813 li ekmarŝis lasante generalon Girard kun 2500 soldatoj enurbe. Li foriris en la 2a de marto, post kiam la urbo okupitis en la 9a de marto fare de la rusoj. Post la malfermo de la universitato, kiu refonditits en Vroclavo en 1811, oni rekompence fondis en Frankfurto du landajn instituciojn, la registaron neumarkian (disde Chojna) kaj la superan tribunalon neumarkian (disde Soldin); la menciita juĝejo denove perdis Frankfurto en 1879.^[1] En la 22.10.1842 inaŭguritis la fervojlinio inter Berlino kaj Frankfurto pere de Berlin-Frankfurter Eisenbahngesellschaft kaj en 1870 malfermitis la fervojlinio al Poznano kun 444 metrojn longa ponto trans Odro. La unua ŝtona ponto inaŭguritis en la 1895-a jaro.

Ekde la 20a jarcento

La unua flugmaŝino surteriĝis en la 19.8.1911 sur malaktiva ekzercadplaco ĉe Kunersdorf. 8254 rifuĝintoj venis inter 1919 kaj 1926 el polujiĝintaj teritorioj. Pro sekva malestiĝo de gravaj merkatoj en la oriento de Eŭropo ankaŭ la ekonomio frankfurta suferis, krome malekfloris la trafikoj kaj vara kaj persona. En junio 1924 okazis foiro pri metioj kaj agrikulturo Ostmarkschau für Gewerbe und Landwirtschaft/Ogela kiun vizitis ne tute 100 miloj da homoj. Grandaj esperoj tiam ekzistis pri gastigo de industriejoj kaj oni fondis societon speciale por tiu ĉi projekto. La projektanoj preparis 250 miloj da kvadratmetroj en la kvartalo Dammvorstadt por kvar sekcioj (metioj, agrikulturmaŝinoj, etbestoj, bestoj). La tuto, malgraŭ multaj elspezoj, kontentigis la organizantojn. Tamen la esperitaj industrioj novaj ne venis Frankfurton. En la 1.4.1930 inauĝuritis nova konstruaĵo por la ŝtata faklernejo pri konstruado (Höhere Technische Staatslehranstalt für Hoch- und Tiefbau). Krome la Pedagogika akademio ricevis novan konstruaĵon en la jaro 1931; pro monrimedmanko la instituto devis refermi la pordojn en 1932. Remalfermiĝo iĝis en 1934; nova konstruaĵo ĉe Bismarck-strato 51/52 inaŭguritis en 1935.

La nazioj internigis i.a. la postan urbestron Willy Jentsch ĉe la historian tribulanprizonon de ĉe Collegien-stratok kie troviĝis ĝis 1945 la ĉefmaalliberejo de Gestapo. En 1937 ekfunkciis aŭtostratego en la direkto de Berlino. Dum la Kristala nokto detruitis la interno de la sinagogo impona de 1822. Pro manko da granda industriejoj bombadoj dum la Dua mondmilito malestis ĝis komenco de 1944; dum la lastaj monatoj militaj inter 264.000 kaj 300.000 forpelitaj samlandanoj venis trans Frankfurto. En la 26.1.1945 la urbo deklaritis oficiale ĉiukondiĉe defendota fortikaĵo. En la 19.4. eksplodigis Wehrmacht-anoj la ponton trans Odro; retiriĝo de la trupoj komenciĝis en la 21.4. kaj en la 23.4. la unuaj sovetiaj soldatoj atingis la urbon. Per bombado kaj bruligoj ĉ. 93 % de la urbo malkonstruitis. En la 24.4. brulis ankaŭ la turo de la Mario-kirko kaj la volbaĵo neglektita kelkajn monatojn poste terenfalis. Por 170 viktimoj de la nazioj metitis en Frankfurto stumbligaj ŝtonetoj. Refaro provizora de la ponto trans Odro faritis jam en majo 1945. Laŭ la Pocdama Interkonsento forpelitis disde la kvartalo Dammvorstadt ene de nur 2 tagoj ĉiuj enloĝantoj; ĝi iĝis la pola urbeto Słubice. En 1952 Frankfurto, post la malestiĝo de landoj en GDR, iĝis distrikta ĉefurbo. En 1957 konstruitis aŭtostratega ponto trans Odro. Sen observo de historiaj strataroj novkonstruitis en la 1950aj kaj 1960aj jaroj la centro; nur kelkaj historiaĵoj (ekz. la urbodomo) rekonstruitis. En la 1970aj kaj 1980aj jaroj estiĝis pluraj grandaj loĝdomblokaj teritorioj, ekz. Hansa Nord, Südring kaj Neuberesinchen. Tuj antaŭ Turniĝo iĝis en la 1.11.1989 centra demonstracio kontraŭkomunisma de ĉe Brunnen-placo kion memorigas al oni monumento. En 1990 la urbo iĝis parto de Brandenburgio. En la 15.7.1991 oficiale refonditis la Viadrina-universitato (Europa-Universität Viadrina). Grava estis krome la renoviĝo kompleta de la tre damaĝita Mario-preĝejo.

Iom da statistiko

Germana nomo: Frankfurt (Oder) [FRANKfurt Oder]
Situo: 14°31’ OR, 52°22’ NO
Loĝantaro: ĉirkaŭ 66.341 (2003-12-31)
Alteco: averaĝe 22 m super la marnivelo
horzono: GMT+1h (+2h de aprilo ĝis oktobro)

Frankfurto kaj Esperanto

Inter la 29a de majo kaj la 5a de junio 2020 okazos en Frankfurto komuna kongreso de esperantistoj el Pollando kaj Germanujo kaj de IFEF-fervojistoj (Transponta Esperanto-Kongreso). Ĝi estas samtempe la ĉiujare okazanta Germana Esperanto-Kongreso.^[2]

Homoj rilataj al Frankfurto

Gefiloj

Aliaj kun rilatoj alurbaj

Alexander von Humboldt, esploristo
Axel Schulz, boksisto
Carl Philipp Emanuel Bach, orgenisto
Ewald Christian von Kleist, poeto
Hans Joachim von Zieten, oficiro
Heinrich Zschokke, poeto kaj politologo
Henry Maske, boksisto
Johann Gottfried Piefke, muzikisto
Leopold von Braunschweig-Wolfenbüttel, generalo
Martin Opitz, scienculo
Michael Praetorius, muzikisto
Thomas Müntzer, teologo
Ulrich von Hutten, humanisto
Wilhelm von Humboldt, scienculo kaj filozofo

Vidu ankaŭ

Blazono

Ruĝa koko en ora kiraso staras sub la arko de pordega konstruaĵo kun ambaŭflanke du ses-angulaj turoj, super la konstruaĵo estas arĝenta ŝildo kun ruĝa aglo, sur la tegmentoj de la turoj staras po unu ora birdo, la anguloj de la tegmento de la meza konstruaĵo portas po unu oran krucon.

Notoj

↑ La una parto de la historia alineo sekvas artikolon ĉe Meyers Großes Konversations-Lexikon, volumo 6 (Leipzig 1906), p. 839-840, kio relegeblas tie ĉi interrete.
↑ Anonco sur la retpaĝoj de Germana Esperanto-Asocio, relegeblo estas tie ĉi.

Eksteraj ligiloj

Frankfurto ĉe Odro en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Frankfurto ĉe Odro en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

Bibliotekoj

PeEnEo: 5856
GND: 4018122-4
LCCN: n81107068
VIAF: 312802909 845145424794886830938, 312802909
SUDOC: 027750485
BNF: 11974031j
NKC: ge211578

[1] La una parto de la historia alineo sekvas artikolon ĉe Meyers Großes Konversations-Lexikon, volumo 6 (Leipzig 1906), p. 839-840, kio relegeblas tie ĉi interrete.

[2] Anonco sur la retpaĝoj de Germana Esperanto-Asocio, relegeblo estas tie ĉi.

[1]

[2]

@@ Linio 34: / Linio 34: @@
 La unua flugmaŝino surteriĝis en la 19.8.1911 sur malaktiva ekzercadplaco ĉe Kunersdorf. 8254 rifuĝintoj venis inter 1919 kaj 1926 el [[polujo|polujiĝintaj]] teritorioj. Pro sekva malestiĝo de gravaj merkatoj en la oriento de Eŭropo ankaŭ la ekonomio frankfurta suferis, krome malekfloris la trafikoj kaj vara kaj persona. En junio 1924 okazis foiro pri metioj kaj agrikulturo ''Ostmarkschau für Gewerbe und Landwirtschaft/Ogela'' kiun vizitis ne tute 100 miloj da homoj. Grandaj esperoj tiam ekzistis pri gastigo de industriejoj kaj oni fondis societon speciale por tiu ĉi projekto. La projektanoj preparis 250 miloj da kvadratmetroj en la kvartalo Dammvorstadt por kvar sekcioj (metioj, agrikulturmaŝinoj, etbestoj, bestoj). La tuto, malgraŭ multaj elspezoj, kontentigis la organizantojn. Tamen la esperitaj industrioj novaj ne venis Frankfurton. En la 1.4.1930 inauĝuritis nova konstruaĵo por la ŝtata faklernejo pri konstruado ''(Höhere Technische Staatslehranstalt für Hoch- und Tiefbau)''. Krome la Pedagogika akademio ricevis novan konstruaĵon en la jaro 1931; pro monrimedmanko la instituto devis refermi la pordojn en 1932. Remalfermiĝo iĝis en 1934; nova konstruaĵo ĉe Bismarck-strato 51/52 inaŭguritis en 1935.
-La [[nazioj]] internigis i.a. la postan urbestron Willy Jentsch ĉe la historian tribulanprizonon de ĉe  Collegien-stratok kie troviĝis ĝis 1945 la ĉefmaalliberejo de [[Gestapo]]. En 1937 ekfunkciis aŭtostratego en la direkto de Berlino. Dum la [[Kristala nokto]] detruitis la interno de la sinagogo impona de 1822. Pro manko da granda industriejoj bombadoj dum la [[Dua mondmilito]] malestis ĝis komenco de 1944; dum la lastaj monatoj militaj inter 264.000 kaj 300.000 [[Forpelo de Germanoj (1944–1950)|forpelitaj samlandanoj]] venis trans Frankfurto. En la 26.1.1945 la urbo deklaritis oficiale ĉiukondiĉe defendota fortikaĵo. En la 19.4. eksplodigis [[Wehrmacht]]-anoj la ponton trans Odro; retiriĝo de la trupoj komenciĝis en la 21.4. kaj en la 23.4. la unuaj [[ruĝa Armeo|sovetiaj soldatoj]] atingis la urbon. Per bombado kaj bruligoj ĉ. 93 % de la urbo malkonstruitis. En la 24.4. brulis ankaŭ la turo de la [[Preĝejo Sankta Mario (Frankfurto ĉe Odro)|Mario-kirko]] kaj la volbaĵo neglektita kelkajn monatojn poste terenfalis. Por 170 viktimoj de la nazioj metitis en Frankfurto [[stumbliga ŝtoneto|stumbligaj ŝtonetoj]]. Refaro provizora de la ponto trans Odro faritis jam en majo 1945. Laŭ la [[Pocdama Interkonsento]] forpelitis disde la kvartalo Dammvorstadt ene de nur 2 tagoj ĉiuj enloĝantoj; ĝi iĝis la pola urbeto [[Słubice]]. En 1952 Frankfurto, post la malestiĝo de landoj en [[GDR]], iĝis distrikta ĉefurbo. En 1957 konstruitis aŭtostratega ponto trans Odro. Sen observo de historiaj strataroj novkonstruitis en la 1950aj kaj 1960aj jaroj la centro; nur kelkaj historiaĵoj (ekz. la urbodomo) rekonstruitis. En la 1970aj kaj 1980aj jaroj estiĝis pluraj grandaj loĝdomblokaj teritorioj, ekz. Hansa Nord, Südring kaj Neuberesinchen. Tuj antaŭ [[Turniĝo]] iĝis en la 1.11.1989 centra demonstracio kontraŭkomunisma de ĉe Brunnen-placo kion memorigas al oni monumento. En 1990 la urbo iĝis parto de [[Brandenburgio]]. En la 15.7.1991 oficiale refonditis la Viadrina-universitato ''(Europa-Universität Viadrina)''. Grava estis krome la renoviĝo kompleta de la tre damaĝita Mario-preĝejo.
+La [[nazioj]] internigis i.a. la postan urbestron Willy Jentsch ĉe la historian tribulanprizonon de ĉe  Collegien-stratok kie troviĝis ĝis 1945 la ĉefmaalliberejo de [[Gestapo]]. En 1937 ekfunkciis aŭtostratego en la direkto de Berlino. Dum la [[Kristala nokto]] detruitis la interno de la sinagogo impona de 1822. Pro manko da granda industriejoj bombadoj dum la [[Dua mondmilito]] malestis ĝis komenco de 1944; dum la lastaj monatoj militaj inter 264.000 kaj 300.000 [[Forpelo de Germanoj (1944–1950)|forpelitaj samlandanoj]] venis trans Frankfurto. En la 26.1.1945 la urbo deklaritis oficiale ĉiukondiĉe defendota fortikaĵo. En la 19.4. eksplodigis [[Wehrmacht]]-anoj la ponton trans Odro; retiriĝo de la trupoj komenciĝis en la 21.4. kaj en la 23.4. la unuaj [[ruĝa Armeo|sovetiaj soldatoj]] atingis la urbon. Per bombado kaj bruligoj ĉ. 93 % de la urbo malkonstruitis. En la 24.4. brulis ankaŭ la turo de la [[Preĝejo Sankta Mario (Frankfurto ĉe Odro)|Mario-kirko]] kaj la volbaĵo neglektita kelkajn monatojn poste terenfalis. Por 170 viktimoj de la nazioj metitis en Frankfurto [[stumbliga ŝtoneto|stumbligaj ŝtonetoj]]. Refaro provizora de la ponto trans Odro faritis jam en majo 1945. Laŭ la [[Pocdama Interkonsento]] forpelitis disde la kvartalo Dammvorstadt ene de nur 2 tagoj ĉiuj enloĝantoj; ĝi iĝis la pola urbeto [[Słubice]]. En 1952 Frankfurto, post la malestiĝo de landoj en [[GDR]], iĝis distrikta ĉefurbo. En 1957 konstruitis aŭtostratega ponto trans Odro. Sen observo de historiaj strataroj novkonstruitis en la 1950aj kaj 1960aj jaroj la centro; nur kelkaj historiaĵoj (ekz. la [[Urbodomo de Frankfurto ĉe Odro|urbodomo]]) rekonstruitis. En la 1970aj kaj 1980aj jaroj estiĝis pluraj grandaj loĝdomblokaj teritorioj, ekz. Hansa Nord, Südring kaj Neuberesinchen. Tuj antaŭ [[Turniĝo]] iĝis en la 1.11.1989 centra demonstracio kontraŭkomunisma de ĉe Brunnen-placo kion memorigas al oni monumento. En 1990 la urbo iĝis parto de [[Brandenburgio]]. En la 15.7.1991 oficiale refonditis la Viadrina-universitato ''(Europa-Universität Viadrina)''. Grava estis krome la renoviĝo kompleta de la tre damaĝita Mario-preĝejo.
 == Iom da statistiko ==