Granda Depresio: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Linio 67: Linio 67:
==Kaŭzoj==
==Kaŭzoj==
[[File:Money_supply_during_the_great_depression_era.png|thumb|right|300px|Mondispono ege malpliiĝis inter la [[Borsa Katastrofo de 1929|Nigra Mardo]] de la 24a de oktobro, 1929, kaj la bankoferio de marto 1933 pro la leĝo "Emergency Banking Act" reage al la amasa bankopaniko tra tuta Usono.]]
[[File:Money_supply_during_the_great_depression_era.png|thumb|right|300px|Mondispono ege malpliiĝis inter la [[Borsa Katastrofo de 1929|Nigra Mardo]] de la 24a de oktobro, 1929, kaj la bankoferio de marto 1933 pro la leĝo "Emergency Banking Act" reage al la amasa bankopaniko tra tuta Usono.]]
La du klasikaj konkurencaj ekonomikaj teorioj pri la Granda Depresio estas la [[Kejnesia ekonomiko|Kejnesia]] (mendo-regata) kaj la [[Kvanta teorio de mono|monteoria]] klarigo. Estas ankaŭ variaj heterodoksaj teorioj kiuj malgravigas aŭ malakceptas la klarigojn de kaj Kejnesi-anoj kaj de monteori-anoj. Interkonsento inter la mendo-regataj teorioj estas ke grand-skala perdo de fidindeco kondukis al subita malpliigo de la elspezo en konsumado kaj investaado. Post la ekapero de paniko kaj deflacio, multaj personoj kredis, ke ili povos eviti pliajn perdojn apartiĝante el la merkatoj. Reteno de mono iĝis profitebla dum la prezoj falis pli malalten kaj difinita kvanto de mono aĉetis eĉ pliajn varojn, pliigegante la falon en la mendado. Monteori-anoj kredis, ke la Granda Depresio startis kiel ordinara recesio, sed la drono de la mon-disponado ege pliakrigis la ekonomian situacion, kaŭzante recesion ĝis descendo en la Grandan Depresion.
La du klasikaj konkurencaj ekonomikaj teorioj pri la Granda Depresio estas la [[Kejnsisma ekonomiko|Kejnsisma]] (mendo-regata) kaj la [[Kvanta teorio de mono|monteoria]] klarigo. Estas ankaŭ variaj heterodoksaj teorioj kiuj malgravigas aŭ malakceptas la klarigojn de kaj Kejnsi-anoj kaj de monteori-anoj. Interkonsento inter la mendo-regataj teorioj estas ke grand-skala perdo de fidindeco kondukis al subita malpliigo de la elspezo en konsumado kaj investaado. Post la ekapero de paniko kaj deflacio, multaj personoj kredis, ke ili povos eviti pliajn perdojn apartiĝante el la merkatoj. Reteno de mono iĝis profitebla dum la prezoj falis pli malalten kaj difinita kvanto de mono aĉetis eĉ pliajn varojn, pliigegante la falon en la mendado. Monteori-anoj kredis, ke la Granda Depresio startis kiel ordinara recesio, sed la drono de la mon-disponado ege pliakrigis la ekonomian situacion, kaŭzante recesion ĝis descendo en la Grandan Depresion.


Economists and economic historians are almost evenly split as to whether the traditional monetary explanation that monetary forces were the primary cause of the Great Depression is right, or the traditional Keynesian explanation that a fall in autonomous spending, particularly investment, is the primary explanation for the onset of the Great Depression.<ref name="in JSTOR">{{cite journal|at=p. 150|jstor=2123771|url=http://www.employees.csbsju.edu/jolson/ECON315/Whaples2123771.pdf|title=Where is There Consensus Among American Economic Historians? The Results of a Survey on Forty Propositions|journal=The Journal of Economic History|volume=55|issue=1|last1=Whaples|first1=Robert|year=1995|doi=10.1017/S0022050700040602|citeseerx=10.1.1.482.4975}}</ref> Today the controversy is of lesser importance since there is mainstream support for the [[debt deflation]] theory and the [[expectations hypothesis]] thatbuilding on the monetary explanation of [[Milton Friedman]] and [[Anna Schwartz]] — add non-monetary explanations.
Ekonomikistoj kaj ekonomihistoriistoj estas preskaŭ ĉiam disigitaj en la du ebloj: ĉu la tradicia monteoria klarigo ke mondisponaj fortoj estis la unuaranga kaŭzo de la Granda Depresio pravas, ĉu la tradicia Kejnsisma klarigo ke falo en la aŭtonoma elspezado, partikulare en investado, estis la unuaranga klarigo por la ekapero de la Granda Depresio.<ref name="in JSTOR">{{cite journal|at=p. 150|jstor=2123771|url=http://www.employees.csbsju.edu/jolson/ECON315/Whaples2123771.pdf|title=Where is There Consensus Among American Economic Historians? The Results of a Survey on Forty Propositions|journal=The Journal of Economic History|volume=55|issue=1|last1=Whaples|first1=Robert|year=1995|doi=10.1017/S0022050700040602|citeseerx=10.1.1.482.4975}}</ref> Nuntempe la polemiko estas pli malgrava ĉar estas ĉeftendenca subteno por la teorio de la [[deflacio]] de ŝuldo kaj la esper-hipotezo kiukonstruita sur la mondispona klarigo de [[Milton Friedman]] kaj [[Anna Schwartz]] — aldonas ne-mondisponajn klarigojn.


There is a consensus that the [[Federal Reserve System]] should have cut short the process of monetary deflation and banking collapse. If they had done this, the economic downturn would have been far less severe and much shorter.<ref>{{cite journal|at=p. 143|jstor=2123771|url=http://www.employees.csbsju.edu/jolson/ECON315/Whaples2123771.pdf|title=Where is There Consensus Among American Economic Historians? The Results of a Survey on Forty Propositions|journal=The Journal of Economic History|volume=55|issue=1|last1=Whaples|first1=Robert|year=1995|doi=10.1017/S0022050700040602|citeseerx=10.1.1.482.4975}}</ref>
Estas interkonsento ke la usona [[Federacia Rezerva Sistemo (Usono)|Federacia Rezerva Sistemo]] estus povinta haltigi la procezon de mondeflacio kaj bankofalo. Se ili estus farinta tion, la ekonomia rezulto estus estinta multe malpli akra kaj multe pli mallonga.<ref>{{cite journal|at=p. 143|jstor=2123771|url=http://www.employees.csbsju.edu/jolson/ECON315/Whaples2123771.pdf|title=Where is There Consensus Among American Economic Historians? The Results of a Survey on Forty Propositions|journal=The Journal of Economic History|volume=55|issue=1|last1=Whaples|first1=Robert|year=1995|doi=10.1017/S0022050700040602|citeseerx=10.1.1.482.4975}}</ref>

===Ĉeftendencaj klarigoj===

Modern mainstream economists see the reasons in
* Insufficient demand from the private sector and insufficient fiscal spending ([[Keynesians]]).
* A money supply reduction ([[Monetarists]]) and therefore a banking crisis, reduction of credit and bankruptcies.

Insufficient spending, the money supply reduction and debt on margin led to falling prices and further bankruptcies ([[Irving Fisher]]'s debt deflation).

====Kejnsisma teorio====
British economist [[John Maynard Keynes]] argued in ''[[The General Theory of Employment, Interest and Money]]'' that lower [[aggregate expenditure]]s in the economy contributed to a massive decline in income and to employment that was well below the average. In such a situation, the economy reached equilibrium at low levels of economic activity and high unemployment.

Keynes's basic idea was simple: to keep people fully employed, governments have to run deficits when the economy is slowing, as the private sector would not invest enough to keep production at the normal level and bring the economy out of recession. Keynesian economists called on governments during times of [[Crisis (economic)|economic crisis]] to pick up the slack by increasing [[government spending]] or cutting taxes.

As the Depression wore on, [[Franklin D. Roosevelt]] tried [[public works]], [[Agricultural subsidy|farm subsidies]], and other devices to restart the U.S. economy, but never completely gave up trying to balance the budget. According to the Keynesians, this improved the economy, but Roosevelt never spent enough to bring the economy out of recession until the start of [[World War II]].<ref>{{Cite journal| authorlink=Lawrence Klein|first=Lawrence R.|last=Klein|title=The Keynesian Revolution|year=1947| pages=56–58, 169, 177–79|location=New York|publisher=Macmillan|ref=harv}}; {{Cite book|first=Theodore|last=Rosenof|title=Economics in the Long Run: New Deal Theorists and Their Legacies, 1933–1993|year=1997|location=Chapel Hill|publisher=University of North Carolina Press|isbn=0-8078-2315-5|ref=harv}}</ref>

====Mondispona teorio====
[[File:Great Depression monetary policy.png|thumb|The Great Depression in the U.S. from a monetary view. [[Real gross domestic product]] in 1996-Dollar (blue), [[price index]] (red), [[money supply]] M2 (green) and number of banks (grey). All data adjusted to 1929 = 100%.]]
[[File:American union bank.gif|thumb|Crowd at New York's American Union Bank during a [[bank run]] early in the Great Depression]]

The monetarist explanation was given by American economists [[Milton Friedman]] and [[Anna J. Schwartz]].<ref>A Monetary History of the United States, 1857-1960. Princeton University Press, Princeton, NJ, 1963.</ref> They argued that the Great Depression was caused by the banking crisis that caused one-third of all banks to vanish, a reduction of bank shareholder wealth and more importantly [[Contractionary monetary policy|monetary contraction]] of 35%, which they called "The [[Great Contraction]]". This caused a price drop of 33% ([[deflation]]).<ref>Randall E. Parker (2003), [https://books.google.com/books?id=Y-g4AgAAQBAJ&lpg=PR1&pg=PA11#v=snippet&q=%22Pin%20the%20blame%20squarely%20on%20the%20Federal%20Reserve%22 ''Reflections on the Great Depression''], Edward Elgar Publishing, {{ISBN|978-1-84376-550-9}}, pp. 11–12</ref> By not lowering interest rates, by not increasing the monetary base and by not injecting liquidity into the banking system to prevent it from crumbling, the Federal Reserve passively watched the transformation of a normal recession into the Great Depression. Friedman and Schwartz argued that the downward turn in the economy, starting with the stock market crash, would merely have been an ordinary recession if the Federal Reserve had taken aggressive action.<ref>{{cite book|last1=Friedman|first1=Milton|author2=Anna Jacobson Schwartz|title=The Great Contraction, 1929–1933|url= https://books.google.com/books?id=-lCArZfazBkC&q=%22Regarding%20the%20Great%20Depression%20You're%20right%20We%20did%20it%22|year=2008|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0691137940|edition=New}}</ref><ref>{{cite book|last=Bernanke|first=Ben|year=2000|title=Essays on the Great Depression|url= https://books.google.com/books?id=c2OSWhLjzJkC&lpg=PA7&vq=Schwartz&pg=PA6#v=onepage|publisher=Princeton University Press|page=7|isbn=0-691-01698-4}}</ref> This view was endorsed by [[Federal Reserve Board of Governors|Federal Reserve Governor]] [[Ben Bernanke]] in a speech honoring Friedman and Schwartz with this statement:

{{quote|Let me end my talk by abusing slightly my status as an official representative of the Federal Reserve. I would like to say to Milton and Anna: Regarding the Great Depression, you're right. We did it. We're very sorry. But thanks to you, we won't do it again.<ref>Ben S. Bernanke (8 Nov 2002), [http://www.federalreserve.gov/boarddocs/speeches/2002/20021108/default.htm FederalReserve.gov: Remarks by Governor Ben S. Bernanke] Conference to Honor Milton Friedman, University of Chicago</ref><ref name=FriedmanSchwartz>{{cite book|last1=Friedman|first1=Milton|last2=Schwartz|first2=Anna|title=The Great Contraction, 1929–1933|url= https://books.google.com/books?id=-lCArZfazBkC&q=%22Regarding%20the%20Great%20Depression%20You're%20right%20We%20did%20it%22|year=2008|publisher=Princeton University Press|page=247|isbn=978-0691137940|edition=New}}</ref><br /> — Ben S. Bernanke}}

The Federal Reserve allowed some large public bank failures – particularly that of the [[New York Bank of United States]] – which produced panic and widespread runs on local banks, and the Federal Reserve sat idly by while banks collapsed. Friedman and Schwartz argued that, if the Fed had provided emergency lending to these key banks, or simply bought [[government bond]]s on the [[open market]] to provide liquidity and increase the quantity of money after the key banks fell, all the rest of the banks would not have fallen after the large ones did, and the money supply would not have fallen as far and as fast as it did.<ref>{{cite journal|accessdate=May 22, 2008 |url=http://www.nybooks.com/articles/19857 |title=Who Was Milton Friedman? |journal=[[The New York Review of Books]] |date= February 15, 2007|last=Krugman|first=Paul|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080410200144/http://www.nybooks.com/articles/19857 |archivedate=April 10, 2008 }}</ref>

With significantly less money to go around, businesses could not get new loans and could not even get their old loans renewed, forcing many to stop investing. This interpretation blames the Federal Reserve for inaction, especially the [[Federal Reserve Bank of New York|New York branch]].<ref>{{cite book|author=G. Edward Griffin|title=The Creature from Jekyll Island: A Second Look at the Federal Reserve|url=https://archive.org/details/TheCreatureFromJekyllIslandByG.EdwardGriffin|year=1998|edition=3d|page=[https://archive.org/details/TheCreatureFromJekyllIslandByG.EdwardGriffin/page/n261 503]|isbn= 978-0-912986-39-5}}</ref>

One reason why the Federal Reserve did not act to limit the decline of the money supply was the [[gold standard]]. At that time, the amount of credit the Federal Reserve could issue was limited by the [[Federal Reserve Act]], which required 40% gold backing of Federal Reserve Notes issued. By the late [[1920s]], the Federal Reserve had almost hit the limit of allowable credit that could be backed by the gold in its possession. This credit was in the form of Federal Reserve demand notes.<ref name="text">Frank Freidel (1973), [https://archive.org/details/franklindrooseve04fran ''Franklin D. Roosevelt: Launching the New Deal''], ch. 19, Little, Brown & Co.</ref> A "promise of gold" is not as good as "gold in the hand", particularly when they only had enough gold to cover 40% of the Federal Reserve Notes outstanding. During the bank panics, a portion of those demand notes was redeemed for Federal Reserve gold. Since the Federal Reserve had hit its limit on allowable credit, any reduction in gold in its vaults had to be accompanied by a greater reduction in credit. On April 5, 1933, President Roosevelt signed [[Executive Order 6102]] making the private ownership of [[gold certificate]]s, coins and bullion illegal, reducing the pressure on Federal Reserve gold.<ref name="text"/>


== Fona kunteksto ==
== Fona kunteksto ==

Kiel registrite je 12:50, 13 jun. 2020

Malsataj patrino kaj infanoj. Temas pri fama foto de Dorothea Lange nome Migranta patrino kiu priskribas malriĉajn migrantajn rikoltistojn en Kalifornio, centre sur la figuro de Florence Owens Thompson, aĝe 32, nome patrino de sep gefiloj, en Nipomo, Kalifornio, Marto 1936.
Usona ĉiujara reala malneta enlanda produkto el 1910 al 1960, kun la jaroj de la Granda Depresio (1929–1939) markitaj.
La indico de sendungiteco en Usono dum 1910–60, kun la jaroj de la Granda Depresio (1929–1939) markitaj.

La Granda Depresio (anglalingve Great Depression) estis mondvasta financa kaj ekonomia krizo, nome ekonomia depresio. Ties daŭro variis depende el la landoj, sed en la plej multaj landoj, la depresio daŭris de la jaro 1929 ĝis la fino de la 1930-aj jaroj.[1] Dum la krizo falis individua enspezo, impostada enspezo, profitoj, kaj prezoj. Internacia komerco ŝrumpis pli ol 50%, kaj senlaboreco atingis 33% en kelkaj landoj kaj 23% en Usono.[2] Ĝi estis la plej longa, plej profunda kaj plej disvastigata depresio de la 20a jarcento.[3] En la 21a jarcento, la Granda Depresio estas ofte uzata kiel ekzemplo de kiel la ekonomio de la tuta mondo povas iam malpliiĝi.[4]

La Granda Depresio startis en Usono post grava falo en la prezoj de borso kio komencis ĉirkaŭ la 4a de septembro, 1929, kaj iĝis tutmonda novaĵo pro la kolapso de la borso de la 29a de oktobro, 1929, (konata kiel Nigra Mardo). Inter 1929 kaj 1932, tutmonda malneta enlanda produkto (MEP) falis ĉirkaŭkalkulita 15%. Kompare, la tutonda MEP falis malpli ol 1% el 2008 ĝis 2009 dum la ekonomia krizo de 2008.[5] Kelkaj ekonomioj ekrekuperiĝis meze de la 1930-aj jaroj. Tamen, en multaj landoj, la negativaj efikoj de la Granda Depresio daŭris ĝis la komenco de la Dua Mondmilito.[6] La Granda Depresio havis detruegajn efikojn kaj en riĉaj kaj en malriĉaj landoj.

Grandaj urboj tra la tuta mondo estis frapitaj, ĉefe tiuj kiuj estis dependaj el la peza industrio. Konstruado estis praktike haltigita en multaj landoj. Farmistaj komunumoj kaj ruraj areoj suferis ĉar la prezoj de la produktoj rikoltitaj falis ĉe ĉirkaŭ 60%.[7][8][9] Frontante la faligitan mendaron per malmultaj alternativaj fontoj por laborpostenoj, la areoj dependantaj el la industrioj de unuaranga sektoro kia minado kaj lignoproduktado suferis pleje.[10]

Starto

La borsindico Dow Jones, 1928–30.

Priekonomiaj historiistoj kutime konsideras la eksplodigilo de la Granda Depresio la subitan detruegan usonan borsokatastrofon de 1929, startinta la 24an de oktobro, 1929. Tamen,[11] kelkaj pridubas tiun konkludon kaj vidas tiun katastrofon nur kiel simptomo, pli ol liel kaŭzo, de la Granda Depresio.[12][13]

Eĉ post la katastrofo de Wall Street de 1929 optimismo pludaŭris dum iom da tempo. John D. Rockefeller diris "Tiuj estas tagoj en kiuj multaj malkuraĝiĝis. En la 93 jaroj de mia vivo, depresioj venis kaj foriris. Prospero ĉiam revenis kaj denove revenos."[14] La borso revenis supren komence de 1930, reen al la niveloj de la komenco de 1929 ĉirkaŭ aprilo. Tio estis ankoraŭ preskaŭ 30% sub la pinto de septembro 1929.[15]

Kune, registaro kaj negocoj elspezis pli en la unua duono de 1930 ol en la koresponda periodo de la antaŭa jaro. Aliflanke, konsumantoj, multaj el kiuj estis suferintaj fortajn perdojn en borso dum la antaŭa jaro, fortranĉis siajn elspezojn en ĉirkaŭ 10%. Aldone, dekomence en la mezo de la 1930-aj jaroj, forta sekego frapegis la agrikulturan kernon de Usono.[16]

Ĉirkaŭ la mezo de 1930, interesproporcioj estis falintaj al malaltaj niveloj, sed atendita deflacio kaj la kontinua malpreteco de la konsumantoj ŝpari indikis, ke la konsumelspezo kaj la investado estis falintaj.[17] Ĉirkaŭ majo de 1930, la vendado de aŭtomobiloj estis falinta sub niveloj de 1928. Prezoj, ĝenerale, ekmalaltiĝis, kvankam la salajroj restis simile en 1930. Tiam deflacia spiralo startis en 1931. Farmistoj frontis plej malbonan antaŭrigardon; malpliiĝintaj rikioltoprezoj kaj sekego en la Grandaj Ebenaĵoj kripligis iliajn ekonomiajn rezultojn. En ties pinto, dum la Granda Depresio preskaŭ 10% el la bienoj de la Grandaj Ebenaĵoj ŝanĝis siajn posedantojn spite la federalan helpon.[18]

La malpliigo de la usona ekonomio estis la faktoro kiu pelsi suben tiun de aliaj landoj; poste, internaj fortecoj aŭ malfortecoj en ĉiu lando plibonigis aŭ malbonigis iliajn statojn. Riskegaj klopodoj apogi la ekonomiojn de unuopaj ŝtatoj tra la tuta mondo pere de protektismaj politikoj, kiel jam en 1930 pere de la usona Leĝo Smoot-Hawley kaj pere de reprezaliaj tarifoj en aliaj ŝtatoj, akrigis la falegon de la tutmonda komerco.[19] Ĉirkaŭ 1933, la ekonomia malpliiĝo estis pelinta la tutmondan komercon al unu triono de sia nivelo de ĝuste kvar jaroj pli frue.[20]

Ekonomiaj indikiloj

Ŝanĝo en la ekonomiaj indikiloj 1929–32[21]

Usono Unuiĝinta Reĝlando Francio Germanio
Industria produktado −46% −23% −24% −41%
Varprezoj −32% −33% −34% −29%
Eksterlanda komerco −70% −60% −54% −61%
Sendungado +607% +129% +214% +232%

Kaŭzoj

Mondispono ege malpliiĝis inter la Nigra Mardo de la 24a de oktobro, 1929, kaj la bankoferio de marto 1933 pro la leĝo "Emergency Banking Act" reage al la amasa bankopaniko tra tuta Usono.

La du klasikaj konkurencaj ekonomikaj teorioj pri la Granda Depresio estas la Kejnsisma (mendo-regata) kaj la monteoria klarigo. Estas ankaŭ variaj heterodoksaj teorioj kiuj malgravigas aŭ malakceptas la klarigojn de kaj Kejnsi-anoj kaj de monteori-anoj. Interkonsento inter la mendo-regataj teorioj estas ke grand-skala perdo de fidindeco kondukis al subita malpliigo de la elspezo en konsumado kaj investaado. Post la ekapero de paniko kaj deflacio, multaj personoj kredis, ke ili povos eviti pliajn perdojn apartiĝante el la merkatoj. Reteno de mono iĝis profitebla dum la prezoj falis pli malalten kaj difinita kvanto de mono aĉetis eĉ pliajn varojn, pliigegante la falon en la mendado. Monteori-anoj kredis, ke la Granda Depresio startis kiel ordinara recesio, sed la drono de la mon-disponado ege pliakrigis la ekonomian situacion, kaŭzante recesion ĝis descendo en la Grandan Depresion.

Ekonomikistoj kaj ekonomihistoriistoj estas preskaŭ ĉiam disigitaj en la du ebloj: ĉu la tradicia monteoria klarigo ke mondisponaj fortoj estis la unuaranga kaŭzo de la Granda Depresio pravas, aŭ ĉu la tradicia Kejnsisma klarigo ke falo en la aŭtonoma elspezado, partikulare en investado, estis la unuaranga klarigo por la ekapero de la Granda Depresio.[22] Nuntempe la polemiko estas pli malgrava ĉar estas ĉeftendenca subteno por la teorio de la deflacio de ŝuldo kaj la esper-hipotezo kiu — konstruita sur la mondispona klarigo de Milton Friedman kaj Anna Schwartz — aldonas ne-mondisponajn klarigojn.

Estas interkonsento ke la usona Federacia Rezerva Sistemo estus povinta haltigi la procezon de mondeflacio kaj bankofalo. Se ili estus farinta tion, la ekonomia rezulto estus estinta multe malpli akra kaj multe pli mallonga.[23]

Ĉeftendencaj klarigoj

Modern mainstream economists see the reasons in

  • Insufficient demand from the private sector and insufficient fiscal spending (Keynesians).
  • A money supply reduction (Monetarists) and therefore a banking crisis, reduction of credit and bankruptcies.

Insufficient spending, the money supply reduction and debt on margin led to falling prices and further bankruptcies (Irving Fisher's debt deflation).

Kejnsisma teorio

British economist John Maynard Keynes argued in The General Theory of Employment, Interest and Money that lower aggregate expenditures in the economy contributed to a massive decline in income and to employment that was well below the average. In such a situation, the economy reached equilibrium at low levels of economic activity and high unemployment.

Keynes's basic idea was simple: to keep people fully employed, governments have to run deficits when the economy is slowing, as the private sector would not invest enough to keep production at the normal level and bring the economy out of recession. Keynesian economists called on governments during times of economic crisis to pick up the slack by increasing government spending or cutting taxes.

As the Depression wore on, Franklin D. Roosevelt tried public works, farm subsidies, and other devices to restart the U.S. economy, but never completely gave up trying to balance the budget. According to the Keynesians, this improved the economy, but Roosevelt never spent enough to bring the economy out of recession until the start of World War II.[24]

Mondispona teorio

The Great Depression in the U.S. from a monetary view. Real gross domestic product in 1996-Dollar (blue), price index (red), money supply M2 (green) and number of banks (grey). All data adjusted to 1929 = 100%.
Crowd at New York's American Union Bank during a bank run early in the Great Depression

The monetarist explanation was given by American economists Milton Friedman and Anna J. Schwartz.[25] They argued that the Great Depression was caused by the banking crisis that caused one-third of all banks to vanish, a reduction of bank shareholder wealth and more importantly monetary contraction of 35%, which they called "The Great Contraction". This caused a price drop of 33% (deflation).[26] By not lowering interest rates, by not increasing the monetary base and by not injecting liquidity into the banking system to prevent it from crumbling, the Federal Reserve passively watched the transformation of a normal recession into the Great Depression. Friedman and Schwartz argued that the downward turn in the economy, starting with the stock market crash, would merely have been an ordinary recession if the Federal Reserve had taken aggressive action.[27][28] This view was endorsed by Federal Reserve Governor Ben Bernanke in a speech honoring Friedman and Schwartz with this statement:

Citaĵo
 Let me end my talk by abusing slightly my status as an official representative of the Federal Reserve. I would like to say to Milton and Anna: Regarding the Great Depression, you're right. We did it. We're very sorry. But thanks to you, we won't do it again.[29][30]
— Ben S. Bernanke 

The Federal Reserve allowed some large public bank failures – particularly that of the New York Bank of United States – which produced panic and widespread runs on local banks, and the Federal Reserve sat idly by while banks collapsed. Friedman and Schwartz argued that, if the Fed had provided emergency lending to these key banks, or simply bought government bonds on the open market to provide liquidity and increase the quantity of money after the key banks fell, all the rest of the banks would not have fallen after the large ones did, and the money supply would not have fallen as far and as fast as it did.[31]

With significantly less money to go around, businesses could not get new loans and could not even get their old loans renewed, forcing many to stop investing. This interpretation blames the Federal Reserve for inaction, especially the New York branch.[32]

One reason why the Federal Reserve did not act to limit the decline of the money supply was the gold standard. At that time, the amount of credit the Federal Reserve could issue was limited by the Federal Reserve Act, which required 40% gold backing of Federal Reserve Notes issued. By the late 1920s, the Federal Reserve had almost hit the limit of allowable credit that could be backed by the gold in its possession. This credit was in the form of Federal Reserve demand notes.[33] A "promise of gold" is not as good as "gold in the hand", particularly when they only had enough gold to cover 40% of the Federal Reserve Notes outstanding. During the bank panics, a portion of those demand notes was redeemed for Federal Reserve gold. Since the Federal Reserve had hit its limit on allowable credit, any reduction in gold in its vaults had to be accompanied by a greater reduction in credit. On April 5, 1933, President Roosevelt signed Executive Order 6102 making the private ownership of gold certificates, coins and bullion illegal, reducing the pressure on Federal Reserve gold.[33]

Fona kunteksto

Amasiĝanta homamaso en Wall Street post la katastrofo de 1929.

Kiam finiĝis la Unua Mondmilito, la industrio de Usono respondecis pri preskaŭ 50% de la monda produktado. Tiu lando kreis novan vivostilon: the American way of life (la Usona vivstilo). Tiu vivstilo karakteriziĝis per granda kresko en aĉetado de aŭtomobiloj kaj ĉiuj specoj de industriaj produktoj. Sed Usono suferis grandan abalon en 1929, kiam okazis terura krizo, kiu atingis la tutan mondon.

Tiu estis la unua pura krizo de kapitalismo, la krizo de superproduktado. La altaj interezaj indicoj de Usono, kune kun deflaciiga politiko, celanta disvendi la troon de la komerco, kiu aperis post la milito kaj la krizo de 1921, kaj eviti la eliron de kapitaloj, altiris al Usonaj Borsoj investojn de la tuta mondo. Tio rezultis en periodo de financa spekulado, kiu atingis grandegajn proporciojn. La prezo de akcioj estis multe pli alta ol ilia vera valoro, kaj oni kreis falsajn entreprenojn nur por aĉetadi kaj vendadi akciojn. Samtempe, la plibonigo de produtiveco de l' Fordismo pligrandigis la kvanton de produktoj. Oni oferis senliman krediton por ebligi la vendojn kaj oni stimuligis la konsumismon per reklamado, sed la ofero daŭris tre supera al demando kaj la merkato restis saturata.

La Neoklasika ekonomika skolo, kiu tiam estis la sola ekonomika teorio kiel alternativo al marksismo, diris ke ekonomiko estas scienco de l' manko. Do, ne estas taŭgaj teorioj por troo.

Tiel, bankrotis la unua angla entrepreno, kaj oni retiris rapide la anglajn kapitalojn de la Borso de Novjorko la 24-an de oktobro 1929, nome la Nigran Ĵaŭdon, komenco de la Borsa Katastrofo de 1929, la plej teruran tagon de la historio de kapitalismo. Tro granda kvanto da akcioj estis oferata, kaj iliaj prezoj falis. La asocio de bankistoj kaj la usona registaro intervenis, sed la deflacio en prezoj de akcioj iĝis neinversigebla. Al tiu financa krizo kunigis alia ekonomia, artikloj kaj tropikaj produktoj (kiaj kafo, kaŭĉuko, kotono) perdis mendadon, tuj poste tiuj ekonomiaj sektoroj estis afektataj. Tiu bankrotaro ne nur malgrandigis la rentojn, sed ankaŭ malpligrandigis la povon de aĉeto kaj, sekve, malkreskigis la dungitecon. Ankaŭ ekonomia komerco eniris recesion kaj pligrandigis la internaciajn vendojn de usona produktado.

La bankroto de multaj entreprenoj kaj la manko de investo igis la krizon daŭri longan tempon. La bankaro estis la sektoro pli atingita de la krizo. La "crash" (disrompo) de Novjorka Borso kaŭzis ankaŭ la retiron de usonaj kapitaloj investitaj en eksterlando, kaj la konfida krizo igis la privatajn investantojn nuligi siajn bankajn deponaĵojn kaj aĉeti oron. Tio kaŭzis krizon en kredito. En majo 1931 bankrotis la ĉefa aŭstra banko, regata de la Rothschild-familio: malaperis la kredito al entreprenoj de centra Eŭropo, kiuj ankaŭ bankrotis. La fakto, ke la familio Rothschild esti juda, pligrandigis la senton kontraŭ la judoj en Eŭropo.

De 1929 ĝis 1932 Usono perdis 55 % de sia laborkapablo. La registaro provis krei novajn publikajn dungojn kaj pligrandigi la socialan protektadon. Germanio haltigis pagon de militreparaj ŝuldoj al Francio kaj Britio, kiuj ĉesis pagi debetojn al Usono. Inter 1929 kaj 1932, en la tuta mondo la totalo de malneta enlanda produkto falis ĉirkaŭkalkule 15%. Kiel komparo, oni notu ke la tutmonda malneta produkto falis malpli ol 1% el 2008 al 2009 dum la Ekonomia krizo de 2008.[34] Kelkaj ekonomioj startis rekuperon ĉirkaŭ la meza de la 1930-aj jaroj. Tamen, en multaj landoj, la negativaj efikoj de la Granda Depresio daŭris ĝis la komenco de la Dua Mondmilito.[35] La Granda Depresio havis detruajn efikojn en landoj kaj riĉaj kaj malriĉaj.

La usona registaro provis protekti la enlandan industrion de l' fremda konkurenco per la plej altaj impostoj al importado de usona historio. Kiel kontraŭago, aliaj landoj pligrandigis la tarifojn al usonaj importaĵoj. Tio kaŭzis la malkreskon de monda industria produktado en 36 % inter 1929 kaj 1932, kaj la monda komerco suferis falon de 62 %.

En 1932 Usono elektis Franklin D. Roosevelt kiel prezidenton. Li proponis la "New Deal" (nova ludkomenco), platformon de registaraj programoj por stimuli kaj revigligi la ekonomion. New Deal (Nova Vojo) estis aro da agoj celantaj venki la krizon. La New Deal estis inspirata de ideoj de la angla ekonomikisto John Maynard Keynes.

Ankaŭ Britio kaj Francio intervenis en siaj ekonomioj kaj eskapis de la plej malbona depresio. Samtempe Sovetunio kreis la kvinjarajn planojn.

En Germanio la depresio kaŭzis tre altan inflacion kaj ekonomian krizon. Kiam la nazioj prenis la povon, Adolf Hitler aplikis rimedojn por neŭtraligi ĝin. Li pligrandigis la armeon por absorbi la senlaborajn homojn kaj aĉetis armilojn de la enlanda industrio, kiu reprenis kreskon.

La depresio finiĝis nur en 1939, kiam komenciĝis la Dua mondmilito, kiu detruis la troon de produktado en la monda ekonomio.

Vidu ankaŭ

Referencoj

  1. John A. Garraty, The Great Depression (1986)
  2. Frank, Robert H.; Bernanke, Ben S. (2007). Principles of Macroeconomics (3a eld.). Boston: McGraw-Hill/Irwin. p. 98
  3. Charles Duhigg, "Depression, You Say? Check Those Safety Nets", The New York Times, 23a de Marto, 2008.
  4. Barry Eichengreen, Hall of Mirrors: The Great Depression, The Great Recession, and the Uses-and Misuses-of History (2014)
  5. Roger Lowenstein, "History Repeating," Wall Street Journal Jan 14, 2015
  6. Garraty, Great Depression (1986) ch1
  7. Commodity Data. US Bureau of Labor Statistics. Alirita 2008-11-30.
  8. Cochrane, Willard W. (1958). “Farm Prices, Myth and Reality”, p. 15. 
  9. “World Economic Survey 1932–33”, Ligo de Nacioj, p. 43. 
  10. Mitchell, Depression Decade
  11. Great Depression, Encyclopædia Britannica
  12. Citaĵa eraro Malvalida etikedo <ref>; neniu teksto estis provizita por ref-oj nomataj Frank_Bernanke; $2
  13. "Economics focus: The Great Depression".
  14. . Crashing Hopes: The Great Depression. American History 102: Civil War to the Present. University of Wisconsin–Madison (1999). Arkivita el la originalo je 23a de marto, 2008. Alirita 13a de marto, 2008.
  15. 1998/99 Prognosis Based Upon 1929 Market Autopsy. Gold Eagle. Arkivita el la originalo je 17a de majo, 2008. Alirita 22a de majo, 2008.
  16. Drought: A Paleo Perspective – 20th Century Drought. National Climatic Data Center. Alirita 5a de aprilo, 2009.
  17. (1987) “Monetary Factors in the Great Depression”, Journal of Monetary Economics 19 (2), p. 145–69. doi:10.1016/0304-3932(87)90045-6. 
  18. The Great Depression (en-US). Alirita 29a de marto, 2018.
  19. Richard, Clay Hanes (editor). (Julio 2002) Historic Events for Students: The Great Depression. Gale. ISBN 978-0-7876-5701-7.
  20. Tignor, Tignor, Robert L.. (28a de oktobro, 2013) Worlds together, worlds apart: a history of the world from the beginnings of humankind to the present. ISBN 978-0-393-92207-3. OCLC 854609153.
  21. Jerome Blum, Rondo Cameron, Thomas G. Barnes, The European world: a history (2a eld 1970) 885 pp.
  22. (1995) “Where is There Consensus Among American Economic Historians? The Results of a Survey on Forty Propositions”, The Journal of Economic History 55 (1). doi:10.1017/S0022050700040602. 
  23. (1995) “Where is There Consensus Among American Economic Historians? The Results of a Survey on Forty Propositions”, The Journal of Economic History 55 (1). doi:10.1017/S0022050700040602. 
  24. (1947) “The Keynesian Revolution”, p. 56–58, 169, 177–79. 
    Rosenof, Theodore. (1997) Economics in the Long Run: New Deal Theorists and Their Legacies, 1933–1993. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ISBN 0-8078-2315-5.
  25. A Monetary History of the United States, 1857-1960. Princeton University Press, Princeton, NJ, 1963.
  26. Randall E. Parker (2003), Reflections on the Great Depression, Edward Elgar Publishing, (ISBN 978-1-84376-550-9), pp. 11–12
  27. Friedman, Milton. (2008) The Great Contraction, 1929–1933. Princeton University Press. ISBN 978-0691137940.
  28. Bernanke, Ben. (2000) Essays on the Great Depression. Princeton University Press. ISBN 0-691-01698-4.
  29. Ben S. Bernanke (8 Nov 2002), FederalReserve.gov: Remarks by Governor Ben S. Bernanke Conference to Honor Milton Friedman, University of Chicago
  30. Friedman, Milton. (2008) The Great Contraction, 1929–1933. Princeton University Press. ISBN 978-0691137940.
  31. (February 15, 2007) “Who Was Milton Friedman?”, The New York Review of Books. Alirita May 22, 2008.. 
  32. G. Edward Griffin. (1998) The Creature from Jekyll Island: A Second Look at the Federal Reserve, 3‑a eldono. ISBN 978-0-912986-39-5.
  33. 33,0 33,1 Frank Freidel (1973), Franklin D. Roosevelt: Launching the New Deal, ch. 19, Little, Brown & Co.
  34. Roger Lowenstein, "History Repeating," Wall Street Journal Jan 14, 2015
  35. Garraty, Great Depression (1986) ch1

Bibliografio

  • Brown, Ian. The Economies of Africa and Asia in the Iinter-war Depression (1989)
  • Davis, Joseph S. The World Between the Wars, 1919–39: An Economist's View (1974)
  • Drinot, Paulo, and Alan Knight, eds. The Great Depression in Latin America (2014) resumo
  • Eichengreen, Barry. Golden Fetters: The gold standard and the Great Depression, 1919–1939. 1992.
  • Eichengreen, Barry, kaj Marc Flandreau. The Gold Standard in Theory and History (1997) reta versio
  • Feinstein. Charles H. The European Economy between the Wars (1997)
  • Friedman, Milton, and Anna Jacobson Schwartz. A Monetary History of the United States, 1867–1960 (1963)
  • Galbraith, John Kenneth, The Great Crash, 1929 (1954), populara
  • Garraty, John A. The Great Depression: An Inquiry into the causes, course, and Consequences of the Worldwide Depression of the Nineteen-Thirties, as Seen by Contemporaries and in Light of History (1986)
  • Garraty John A. Unemployment in History (1978)
  • Garside, William R. Capitalism in Crisis: international responses to the Great Depression (1993)
  • Glasner, David, eld. Business Cycles and Depressions (Routledge, 1997), 800pp; resumo
  • Goldston, Robert, The Great Depression: The United States in the Thirties (1968)
  • Haberler, Gottfried. The World Economy, money, and the great depression 1919–1939 (1976)
  • Hall Thomas E., kaj J. David Ferguson. The Great Depression: An International Disaster of Perverse Economic Policies (1998)
  • Kaiser, David E. Economic diplomacy and the origins of the Second World War: Germany, Britain, France and Eastern Europe, 1930–1939 (1980)
  • Kehoe, Timothy J., kaj Edward C. Prescott, eld. Great Depressions of the Twentieth Century (2007), essays by economists on US, Britain, France, Germany, Italy and on tariffs; statistical
  • Kindleberger, Charles P. The World in Depression, 1929–1939 (3rd ed. 2013)
  • Konrad, Helmut kaj Wolfgang Maderthaner, eld. Routes Into the Abyss: Coping With Crises in the 1930s (Berghahn Books, 2013), 224 pp.
  • Madsen, Jakob B. "Trade Barriers and the Collapse of World Trade during the Great Depression", Southern Economic Journal, Southern Economic Journal (2001) 67#4 pp:848–868 online at JSTOR.
  • Markwell, Donald. John Maynard Keynes and International Relations: Economic Paths to War and Peace, Oxford University Press (2006).
  • Mitchell, Broadus. Depression Decade: From New Era through New Deal, 1929–1941 (1947), 462pp; thorough coverage of the U.S.. economy
  • Mundell, R. A. "A Reconsideration of the Twentieth Century", The American Economic Review Vol. 90, No. 3 (Jun., 2000), pp. 327–340 reta versio
  • Psalidopoulos, Michael, ed. The Great Depression in Europe: Economic Thought and Policy in a National Context (Athens: Alpha Bank, 2012). ISBN 9789609979368. table of contents
  • Romer, Christina D. "The Nation in Depression," Journal of Economic Perspectives (1993) 7#2 pp. 19–39 in JSTOR
  • Rothermund, Dietmar. The Global Impact of the Great Depression (1996) Online
  • Tipton, F., kaj R. Aldrich, An Economic and Social History of Europe, 1890–1939 (1987)

Tiutempaj

  • Keynes, John Maynard. "The World's Economic Outlook", Atlantic (Majo 1932), online edition
  • League of Nations, World Economic Survey 1932–33 (1934)

Eksteraj ligiloj

  • En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Great Depression en la angla Vikipedio.