Deporto de la ĉeĉenoj kaj inguŝoj

Deporto de ĉeĉenoj kaj inguŝoj.

Historio de Ĉeĉenio
Ĉi tiu artikolo apartenas al serio
Frua historio
Ĉeĉenoj, Vajnaĥoj
Tajpo, Tukĥumo
Ĉeĉenio kaj Rusio
Kaŭkaza milito
Norda Kaŭkaza Imamato
Tereka distrikto
Terekaj kazakoj
Rusia Enlanda milito
Montara Respubliko (1917—1919)
Tereka Soveta Respubliko (1918—1919)
Norda Kaŭkaza Soveta Respubliko (1918)
Norda Kaŭkaza Emirato (1919-1920)
Montara ASSR (1921—1924)
Ĉeĉena Nacia Distrikto (1920—1922)
Ĉeĉenio en Sovetunio
Ĉeĉena Aŭtonoma Regiono (1922—1934)
Ĉeĉena-Inguŝa ASSR (1934—1944)
Ĉeĉena-Inguŝa ASSR dum la Granda Patriotisma Milito (1941-1945)
Deporto de la ĉeĉenoj kaj inguŝoj (1944-1957)
Grozna distrikto (1944-1957)
Restarigo de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR (1957)
Ĉeĉena-Inguŝa ASSR (1957—1991)
Ĉeĉenio post la dissolvo de Sovetunio
Iĉkerio (1991-2000)
Unua Ĉeĉenia milito (1994-1996)
Ĥasavjurtaj Interkonsentoj (1996)
Intermilita krizo en Iĉkerio (1996-1999)
Dua Ĉeĉenia milito (1999-2009)
Ĉeĉenio (ekde 2000)
Ĉeĉenaj rifuĝintoj

Deporto de ĉeĉenoj kaj inguŝoj (ruse Депортация чеченцев и ингушей, ĉeĉene Ардахар) estis deviga translokigo de ĉiuj ĉeĉenoj kaj inguŝoj en Kazaĥan SSR kaj Kirgizan SSR en la periodo de la 23a de februaro ĝis la 9a de marto 1944. En ĝia kurso, laŭ diversaj taksoj, 500—650 mil ĉeĉenoj kaj inguŝoj estis elpelitaj. Dum la elpelado kaj la unuaj jaroj post ĝi, mortis proksimume 100 mil ĉeĉenoj kaj 23 mil inguŝoj, tio estas proksimume unu kvarono el ambaŭ popoloj. Partoprenis la deporton 100 mil soldatoj, ĉirkaŭ la sama nombro estis pretigitaj en najbaraj regionoj. La deportado okazis ĉefe per fervojo, 180 vagonaroj kun deportitoj estis senditaj. La Ĉeĉena-Inguŝa ASSR (aŭtonomio de ĉeĉenoj kaj inguŝoj) estis nuligita, kaj la Grozna regiono (ru) kreiĝis sur ĝia teritorio, parto de la eksa aŭtonomio fariĝis parto de Norda Osetio, Dagestano kaj Kartvelio. Kistinoj (ru) kaj bacbijcoj (ru) loĝantaj en la Kartvela SSR, etne proksimaj al ĉeĉenoj kaj inguŝoj, ne estis deportitaj.

La oficiale anoncitaj kialoj de la deporto estis amasa kunlaboro kun la naziaj invadintoj, kontraŭsovetia agado kaj banditismo. Tamen la vajnaĥoj (komuna nomo de la parencaj etnoj de ĉeĉenoj kaj inguŝoj) ne povis fizike kunlabori kun la okupantoj pro la manko de okupado: la nazioj povis konkeri nur malgrandan parton de la Malgobeka distrikto kaj baldaŭ estis forpelitaj de tie. La skalo de kontraŭsovetia agado kaj banditismo en la respubliko ne superis similajn indikilojn en najbaraj regionoj. Oficialaj datumoj estis falsigitaj por pravigi la agojn de la aŭtoritatoj. La veraj kialoj de la deporto ankoraŭ ne estas konstatitaj. La deporto de popoloj, senigo de ili je ŝtatregado kaj ŝanĝo de limoj estis kontraŭleĝaj, ĉar ili ne estis provizitaj de iuj ajn funkciantaj leĝoj aŭ regularoj.

Post la deporto de la indiĝena loĝantaro, oni klopodis detrui la spurojn de ĝia restado en ĉi tiu teritorio: rusaj kaj osetaj nomoj estis atribuitaj al la loĝlokoj, moskeoj kaj tombejoj estis profanitaj kaj prirabitaj, tomboŝtonoj estis uzataj en konstruado domoj kaj vojoj, inguŝaj kaj ĉeĉenaj libroj brulis. Referencoj al vajnaĥoj estis forigitaj el libroj, «politike malĝustaj» eksponatoj estis forigitaj de muzeaj kolektoj, oni neniigis aŭ disrabis manskribitajn librojn, meblojn, tapiŝojn ktp.

Per la dekretoj de la Prezidiumoj de Superaj Sovetunoj de Sovetunio kaj RSFSR (ru) la 9an de januaro 1957, la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR estis restarigita, tamen ĝiaj limoj estis ŝanĝitaj. La Supera Soveto de Sovetunio aprobis la dekreton de sia Prezidio kaj redonis al la Konstitucio de Sovetio referencon al aŭtonomeco. Ĉeĉenoj kaj inguŝoj rajtis reveni al sia patrujo. Pro la nekonceptita kaj nekonsekvenca efektivigo de la decidoj de la aŭtoritatoj kaj la rezisto de parto de la partio-sovetaj agantoj en la centro kaj en la lokoj, la restariga procezo komplikiĝis, estis plena de malfacilaĵoj kaj kreis novajn problemojn. Pro reciprokaj provokoj kaj kun la nekontraŭstaro de la respublikaj aŭtoritatoj, sole en 1957, pli ol 113 mil reprezentantoj de ne-indiĝenaj loĝantoj forlasis la respublikon.

Kialoj por deporto

La 7-an de marto 1944 la Prezidiumo de la Supera Soveto de Sovetunio eldonis dekreton pri likvidado de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR kaj pri la administra strukturo de ĝia teritorio:

“

Pro la fakto, ke dum la Granda patriota milito, precipe en la daŭro de la agado de naziaj fortoj en Kaŭkazio, multaj ĉeĉenoj kaj inguŝoj perfidis sian patrujon, transiris al la flanko de la faŝismaj invadantoj, aliĝis al la taĉmentoj de sabotistoj kaj skoltoj ĵetitaj de la germanoj al la malantaŭo de la Ruĝa Armeo, kreis sub gvido de la germanoj armitajn bandojn por batali kontraŭ la soveta potenco, kaj ankaŭ konsiderante, ke multaj ĉeĉenoj kaj inguŝoj dum pluraj jaroj partoprenis armitajn manifestaciojn kontraŭ la soveta potenco kaj dum longa tempo sen envolvi sin en honestan laboradon faras banditajn atakojn al la kolektivaj bienoj de la najbaraj regionoj, prirabas kaj mortigas sovetajn homojn, — la Supera Soveto de la Soveta Unio decidas: 1. Ĉiuj ĉeĉenoj kaj inguŝoj loĝantaj sur la teritorio de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR, same kiel en la regionoj najbaraj al ĝi, estu translokigitaj al aliaj regionoj de Sovetunio, kaj la Ĉeĉena-Inguŝa Aŭtonoma Soveta Socialisma Respubliko estu likvidita. La Konsilio de Popolaj Komisaroj de Sovetunio donu al la ĉeĉenoj kaj inguŝoj en la novaj lokoj terpecojn kaj provizu ilin per la ŝtata helpo por ekonomia establiĝo...

”

La tezo pri amasa kunlaboro kun la okupantoj estas senbaza konsiderante la foreston de la okupo mem. La soldatoj de Wehrmacht kaptis nur malgrandan parton de la Malgobeka distrikto de Ĉeĉenio-Inguŝio kaj la nazioj estis forpelitaj de tie post tri monatoj. La veraj kialoj de la deporto ne estis plene establitaj kaj daŭre estas la temo de furioza debato. Krome, la deporto de popoloj, senigo je ŝtatregado kaj ŝanĝo de la limoj estis kontraŭleĝaj, ĉar ili ne estis provizitaj de la Konstitucioj de Ĉeĉenio-Inguŝio, de la RSFSR aŭ de Sovetunio, aŭ de iuj aliaj leĝoj aŭ regularoj.

Kunlaborado kun okupantoj

De la komenco de la milito ĝis januaro 1944, 55 bandoj likvidiĝis en la respubliko, 973 el iliaj membroj estis mortigitaj, 1901 homoj estis arestitaj. La organoj de NKVD registris sur la teritorio de Ĉeĉenio-Inguŝio 150-200 bandojn en konsisto de 2-3 mil homoj (ĉirkaŭ 0,5% de la tuta loĝantaro).

Multaj aŭtoroj dubas pri tio, ke la kialo de la deporto estis granda nombro de kontraŭsovetiaj aktivuloj kaj por-faŝismaj simpatinatoj, ankaŭ pri ilia ekstreme granda agado. En aŭgusto 1943, ekzistis 156 kontraŭleĝaj armitaj grupoj konsistantaj el 3.485 homoj tra la tuta Norda Kaŭkazo. Inter ili en Ĉeĉenio-Inguŝio — 44 (300 partoprenantoj), en Kabardio-Balkario — 47 (900 partoprenantoj), en Dagestano — 1.500 partoprenantoj, 1.000 dizertintoj kaj 800 homoj evitantaj mobilizadon. En Norda Osetio dum la tri jaroj de la milito — 4366 dizertintoj, 862 kazoj de evitado de servo, «politikaj bandoj» kaj sabotistoj de Abwehr ankaŭ aktivis. De la komenco de la milito ĝis la dua duono de 1944, estis registritaj 49.362 kazoj de dizerto en la Norda Kaŭkazo, el kiuj 23.711 kazoj estis en Krasnodara teritorio, 10.546 en Stavropola teritorio, 4.441 en Ĉeĉenio-Inguŝio kaj 4.366 en Norda Osetio.

La kolonelo de NKVD Sultan Albogaĉiev (ru), kiu estis de februaro 1941 ĝis septembro 1943 la Popola Komisaro pri la internaj aferoj en la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR, skribis en 1963:

“

Ne estis pli da banditoj en la montoj de Ĉeĉenio ol en aliaj regionoj de la lando… Laŭ miaj kalkuloj, estis ĉirkaŭ 300 banditoj en la montoj de Ĉeĉenio tiutempe, inkluzive de ĉirkaŭ 160-170 aktivaj… Mi ripetas ankoraŭfoje — ne estis kialoj por la elpelado de ĉeĉenoj kaj inguŝoj. Tion konfirmis Berija mem dum la proceso kontraŭ li en 1953.

”

En aŭgusto de 1942, unu el la organizantoj de la kontraŭsovetia movado en la regiono, Majrbek Ŝeripov (ru), estrante taĉmenton de 150 homoj, eniris la vilaĝon Ĥimoj (ru) kaj prirabis ĝin. La operacio estis interkonsentita kun Idris Aliev, estro de la kontraŭ-bandita departamento de la Ĉeĉena-Inguŝa NKVD, kiu eligis la taĉmenton NKVD el la vilaĝo tagon antaŭe. Rezulte, la malkontentaj pri la sovetia reĝimo loĝantoj de la respubliko komencis aliĝadi al la taĉmento de Ŝeripov. Ĉi tiu taĉmento transloĝiĝis al la vilaĝo Itum-Kali (ru), kie ĝi estis venkita de grandaj NKVD-fortoj kaj ĉesis ekzisti.

La 25an de aŭgusto 1942, allogitaj de onidiroj pri estonta grandskala ribelo, nazioj ĵetis grandan grupon de sabotistoj sub la gvidado de Osman Gube (ru) en la Galaŝkan distrikton (ru). La grupo tuj estis sub la kompleta kontrolo de la sovetiaj sekurecaj servoj. Ĝi restis tie kvar monatojn, ĝis kiam NKVD decidis likvidi ĝin.

La reala nombro de la bando de alia konata kontraŭulo de la aŭtoritatoj, Ĥasan Israilov (ru), inkluzive de la NKVD-agentoj en ĝi, neniam superis 14 homojn. Kontaktoj inter komandantoj de germanaj sabotaj grupoj kaj Israilov estis epizodaj en naturo kaj okazis nur per dungitoj de la sovetiaj sekurecaj servoj, agantaj kiel kontraŭleĝaj enmigrintoj en rolo de gvidistoj kaj konsilistoj.

Laŭ iuj historiistoj, la situacio kun la «larĝa kontraŭsovetia movado» en Ĉeĉenio-Inguŝio estis nur grandioza ludo de la organoj de la sovetia ŝtata sekureco. Ĉi tiu klarigo ankaŭ subtenas la fakton, ke la estroj de lokaj specialaj servoj, kiuj laŭdire subtenis la banditojn kaj akre kritikis la respublikajn partiajn korpojn pro neagado, ricevis leterojn de aprezo, ordenojn kaj rangojn de la centra gvidantaro. Popola Komisaro de NKVD de Ĉeĉena-Inguŝa ASSR, Sultan Albogaĉiev (ru) dum unu jaro ricevis militan ordonon, eksterordinaran rangon kaj en 1943 estis transdonita al laboro en Moskvo. Ĉiuj malkontentaj pri la sovetia reĝimo, kiu havis kontakton kun Israilov, pli frue aŭ poste falis en la manojn de la NKVD. Ĥasuĥa Magomadov, kiu aliĝis al la grupo Israilov, baldaŭ rimarkis ĉi tiun ŝablonon. Post likvidado de alia grupo de germanaj paraŝutistoj, li sekrete forlasis la bandon kaj agis sendepende ĝis sia morto en 1976.

Multaj ĉeĉenoj kaj inguŝoj batalis en la Ruĝa Armeo. Proksimume 9 mil ĉeĉenoj kaj inguŝoj servis en iuj partoj de la Ruĝa Armeo en la komenco de la milito, kaj aliaj 30-40 miloj aliĝis al siaj rangoj dum la du jaroj de la milito. 420 homoj el Ĉeĉenio-Inguŝio partoprenis en la defendo de la Bresta Fortikaĵo (ru), el kiuj 270 estis altranguloj. Unu el la defendantoj de la Bresta Fortikaĵo estis Magomed Uzuev (ru), kiu en 1996 ricevis postmorte la titolon de Heroo de la Rusa Federacio (ru).

De la 24a de junio ĝis la 10a de julio 1941, pli ol 17 mil loĝantoj de la respubliko aliĝis al la milicio, el kiuj ĉirkaŭ 10 mil estis vajnaĥoj. Sur la teritorio de Ĉeĉenio-Inguŝio, la 317-a infanteriodivizio kaj la 114-a Ĉeĉena-Inguŝa kavalerio dividiĝis el 80% altuloj. Ĉi tiuj militaj unuoj batalis en la direkto Mozdok - Malgobek. Krom la menciitaj, la 242-a monta fusila divido, la 16-a batal-inĝeniera brigado, la 4-a manovrebla aera brigado, la aŭta bataliono, la infanteria marŝala divido, pluraj rezervaj unuoj ankaŭ formiĝis en la respubliko.

Ekde novembro 1941 en Grozno okazis la formado de la 114-a Ĉeĉenia-Inguŝa kavaleria divido. 600 volontuloj enskribiĝis en la divido pli ol la ŝtato supozis. Tamen ne eblis plenumi ĝian formadon: komence de 1942 sekreta ordono estis donita por ĉesigi la rekrutadon de ĉeĉenoj kaj inguŝoj en la armeon kaj ne koncedi distingajn batalantojn inter ili. Grupo de ĉeĉenaj kaj inguŝaj oficiroj petis la registaron varbi volontulojn el inter la loĝantoj de Ĉeĉenio-Inguŝio. En 1942, surbaze de la divido, formiĝis la 255-a Aparta Ĉeĉenа-Inguŝа kavaleriа regimento (ru), kiu partoprenis en la Batalo ĉe Stalingrado. Pro la grandaj perdoj kaŭzitaj dum la batalo kaj la nekapablo replenigi ĝian kunmetaĵon el Ĉeĉenio-Inguŝio, la komandejo decidis krei du agnoskajn kavalirajn dividojn el la restaĵoj de la regimento kaj verŝi ilin en la 4-an kavalerian korpon (ru).

La titolo de Heroo de Sovetunio estis donita al 36 soldatoj el 147 nomumitaj al la titolo de indiĝenoj de Ĉeĉenio-Inguŝio, sed nur 6 premiitaj estis ĉeĉenoj (inkluzive Mavlid Visaitov (ru), donita la titolon en 1990). Samtempe ili estis registritaj en premiitaj dokumentoj sub aliaj naciecoj (Ĥavaĝi Magomed-Mirzaev (ru) estis registrita de la tataro, Irbajĥan Bejbulatov (ru) - de kumiko, Ĥansultan Daĉiev (ru) - de oseto, Ĥanpaŝa Nuradilov (ru) - de azerio, la nacieco de Abuĥaĝi Idrisov (ru) tute ne estis indikita). Samtempe, el 110 indiĝenoj de Norda Osetio reprezentitaj al la titolo de Heroo, 75 batalantoj ricevis ĉi tiun honoron.

Estis prezentitaj por doni la titolon de Heroo de Sovetunio dufoje: Maĥmud Amaev (ru), A. Aĥtaev, A.-V. Aĥtaev, Daŝa Akaev (ru), Z. Aĥmatĥanov, J. Alisultanov, Ali Guĉigov (ru), Ĥavaĝi Magomed-Mirzaev (ru), Irbajĥan Bejbulatov (ru), S. Midaev, U. Kasumov, I. Ŝaipov, A.-X. Ismailov; trifoje: Abuĥaĝi Idrisov (ru), Mavlid Visaitov (ru), Saka Visaitov, Mataŝ Mazaev (ru), I. Uciev; kvarfoje: Ĥanpaŝa Nuradilov (ru).

Post kiam la deporto komenciĝis, reprezentantoj de la subpremitaj popoloj estis malmobilizitaj de la Ruĝa Armeo kaj senditaj al laboro en la malantaŭaj komponaĵoj. Iuj partoprenantoj en la milito sukcesis fabriki novajn dokumentojn kaj resti en la armeo post deporto. La estonta Heroo de Sovetunio, la estro de la kavaleria regimento Mavlid Visaitov (ru) restis en la armeo kaj estis unu el la unuaj kunvenintaj kun usonaj trupoj sur la Elba. Magomed Inderbiev (ru), poste Ministro pri Sano de Ĉeĉenio-Inguŝio, partoprenis la ŝtormon al Berlino (ru), Dresdeno kaj la liberigo de Prago.

En 1995-1996, pro la ekspluatadoj faritaj dum la Granda Patriotisma Milito, la titolo de Heroo de la Rusa Federacio estis aljuĝita al ĉeĉenoj Kanti Abduraĥmanov (ru), Movladi Umarov (ru), Magomed Uzuev (ru) kaj inguŝoj Murad Ozdoev (ru), Ŝirvani Kostoev (ru), Aĥmed Malsagov (ru).

La antaŭaj laboristoj de la malantaŭo de Ĉeĉenio-Inguŝio aktive helpis la fronton. Industriaj laboristoj kaj funkciuloj kontribuis siajn unu-tagajn enspezojn de la monata salajro al la defenda fonduso (ru) de la lando. Dungitoj de la Ŝatoja distrikto (ru) promesis depreni 10% de sia monata salajro. De la 15-a de januaro 1942, la populacio de la respubliko kontribuis 5 milionojn 135 mil rublojn, obligaciojn de ŝtataj pruntoj sume 6 milionoj 263 mil rubloj, 430 gramojn da oro kaj 16 500 gramojn da arĝento al la oficejo de la Ŝtata Banko de Sovetunio (ru). Dum 1943, loĝantoj kolektis 13 milionojn da rubloj por la konstruado de la kirastrajno de Aslanbek Ŝeripov (ru).

En la komenco de 1942 41,6 tunoj da viando, 8,3 tunoj da fiŝoj, 4,1 tunoj da graso, 2,9 tunoj da fromaĝo, 3,8 tunoj da dolĉaĵoj, 85,8 tunoj da fruktoj kaj legomoj estis kolektitaj kiel donacoj por soldatoj. Individuaj kaj kolektivaj parceloj kun pli ol 1 miliono da rubloj, ankaŭ estis kolektitaj granda lino, varmaj vestoj, ĉapeloj, ŝuoj, ktp. Dimanĉoj estis organizitaj komunista sabatoj, en kiuj ĝis 100 mil homoj partoprenis aparte, kaj la monoj enspezis transdonita al la defenda fonduso.

Por restarigo de detruitaj instalaĵoj kaj batalo kontraŭ sabotistoj, aparta inĝenierado kaj kemia kontraŭkemia bataliono estis formita, du apartaj urbaj batalionoj de la loka aera defendo (ru), 14 krizaj reakiroj kaj brigadoj, 17 paramilitaj NKVD-teamoj, 31 aeraj observado, avertaj kaj komunikaj afiŝoj, estis starigita Grozny-komunista batalanto. 80 mil homoj estis mobilizitaj por konstruado de defendaj strukturoj. La fabrikoj de Grozno produktis milojn da kontraŭtankaj erinacoj disfalditaj en tanĝ-danĝeraj direktoj. Por heroa laboro en konstruado de defendaj linioj, miloj da loĝantoj de la respubliko ricevis premiojn «Por la Defendo de Kaŭkazo».

En Ĉeĉenio-Inguŝio troviĝis multaj hospitaloj. Ĉe la regiona komitato funkciis speciala komitato por helpi hospitalojn. La hospitaloj mem situis en komfortaj konstruaĵoj de Grozno, la feriejo de Sernovodsko (ru), kaj ripozejo en la vilaĝo Ĉiŝko (ru). Dekduoj de kolektivaj bienoj kaj industriaj entreprenoj de la respubliko prenis patronadon super hospitaloj. Pioniroj kaj lernejanoj, kiuj prenis patronecon, kolektis preskaŭ 27 mil rublojn, 14 650 librojn, 25 muzikajn instrumentojn, 242 tabloludojn, 413 arojn da litoj, miloj da plumoj kaj krajonoj por hospitaloj.

Kamparaj laboristoj partoprenis aktivan aldonan trejnadon al la defenda fonduso. En 1941, la kolektivaj farmistoj de la Sunĵenska distrikto (ru) transdonis milojn da kvintaloj da greno kaj sunfloro, pli ol 1,500 brutoj. Dum la sama periodo, kolektivaj farmistoj en la vilaĝo Alĥan-Jurto (ru) transdonis 105 brutojn, 600 centcentojn da fojno, 100 centcentojn da greno. La 10-an de januaro 1942, la kolektivaj farmistoj de la respubliko kontribuis 458 centcentojn da viando, 1.435 centcentojn da terpomoj, 13 centcentojn da legomoj, 189 centojn da sunfloro, 854 centcentojn da greno, ktp [26]. En 1942, en la distriktoj Galanĉoĵa (ru) kaj Ŝatoja distriktoj (ru), kie supozeble okazis la tumulto (ru), kolektivaj bienoj antaŭ la tempo plenumis la ŝtatan planon pri produktado de brutaj produktoj. En 1943, pliigita plano por liverado de greno al la ŝtato plenumis 111%.

Kiam ili provis rabi kolektivajn bienojn, banditoj ofte renkontiĝis kun rezisto de la kolektivaj farmistoj. La 22-an de novembro 1942 krima bando de 34 homoj atakis brutobredan bienon en la vilaĝo Guli en Vedena distrikto. Tamen, rezulte de interpafado kun la lokanoj, ŝi perdis mortigojn kaj vundiĝis ĝis duono de sia stabo. Kvar lokaj loĝantoj ankaŭ mortis. La faktoj de organizita rezisto de la kolektivaj kamparanoj ne estis izolitaj: 23 kolektivaj farmistoj ricevis premiojn de la Prezidium de la Supera Konsilio de Ĉeĉenia-Inguŝia ASSR pro ilia aktiva partopreno en la batalo kontraŭ banditaro.

En la 2000-aj jaroj, la NKVD-dokumentoj estis deklasifikitaj, raportante la seriozan kontribuon de iuj religiaj estroj kaj centoj da ordinaraj muridoj al la batalo kontraŭ germanaj sabotantoj.

Faligado de datumoj

Iuj fontoj pridubas la fidindecon de oficialaj figuroj rilate deporton kaj ĝian pravigon, ĉar ili varias laŭ diversaj dokumentoj de malsamaj organizaĵoj. Krome, estas tendenco en ĉi tiuj dokumentoj tajlori numerojn al antaŭ-planitaj rezultoj. Kaj la NKVD en siaj dokumentoj intence distordis la faktojn kaj batis konfesojn de krimo de reprezentantoj de deportitaj popoloj. Plie, ĝi okupiĝis pri la riparado de faktoj jam en la antaŭaj kaj dum deportoj. V. Filkin, kiu dum la jaroj de la milito okupis la postenon de sekretario de la regiona komitato de Ĉeĉena-Inguŝa regiona komitato de la KPS (ru) kaj estis membro de la NKVD-trio en la batalo kontraŭ banditaro, asertis, ke la datumoj de la NKVD kaj ĝiaj dungitoj pri la nombro de bandoj kaj banditoj ne estis fidindaj. Pro tiaj akuzoj en la 1970-aj jaroj li estis senigita je la posteno de estro de la departemento pri historio de la Komunista Partio de Sovetunio.

La gvidado de la NKVD de Kabardio-Balkario estis anstataŭita por «subtaksado» la nombron de banditrupoj. La novaj alvenantoj rapide korektis la statistikon konforme al la deziroj de la gvidantaro. Novaj indikiloj fariĝis unu el la kialoj de la deporto de balkaroj.

Laŭ la dokumentoj de NKVD, dum la deporto de ĉeĉenoj kaj inguŝoj pli ol 20 mil pafiloj estis kaptitaj, kio estas malbone kongrua kun la fakto, ke nur ĉirkaŭ 2 mil homoj estis arestitaj. Ĉi tiu discrepanco estas klarigita per la fakto, ke la aŭtoritatoj de NKVD prenis ostaĝojn, kiujn ili liberigis nur post kiam parencoj de la arestitoj kapitulacigis armilojn aĉetitajn de la samaj NKVD-oficiroj. Rezulte, la sama armilo povus esti vendita kaj kapitulacita multfoje.

En sia deklaro Deputita Popola Komisaro de Ŝtata Sekureco Bogdan Kobulov (ru) skribis: «En marto 1942, el 14.576 homoj dizertis kaj evitis la servon, 13.560 homoj, kiuj iris en kontraŭleĝa situacio, iris al la montoj kaj aliĝis al la bandoj». Dukvaĥa Abduraĥmanov (ru) kaj Javus Aĥmadov (ru) nomigas ĉi tiujn akuzojn falsajn politika falsilo, ĉar efektive, laŭ iliaj datumoj, 4579 kazoj de dizerto estis registritaj en la respubliko, kaj, sekve, ne povus ekzisti tia nombro da banditoj.

Nekredebleco

Inter la eblaj kialoj de la deportado estas, interalie, «malfido pri la naciaj minoritatoj enloĝantaj la landlimajn regionojn de Sovetunio kun Turkio, Irano, ktp. Homoj loĝantaj en la landlimaj regionoj de Azerbajĝano, Armenio kaj Kartvelio estis en la kategorio de "nefidindaj" havis parencojn eksterlande».

Reprezentadoj de «nefidindaj» popoloj reiras al la laboroj de specialistoj pri militaj statistikoj fine de la 19a jarcento V. Zolotarjov, A. Makŝeev kaj N. Obruĉev. Laŭ iliaj ideoj, la slava loĝantaro de la lando estis konsiderata fidinda, kaj la popoloj de la periferio de Rusujo estis konsiderataj ne fidindaj. Fremdaj civitanoj, naciaj aŭ religiaj proksimecoj al la lando kun kiu Rusio estis en milito estis ankaŭ konsiderataj signoj de nekredemo. Alia kriterio estis konsiderata eblaj obstakloj al la koloniigo de novaj landoj fare de Rusio.

Turka politiko

Dum la tuta Patriota milito, streĉiĝo restis en sovetia-turka rilato. Ĉi tio estis pro la impredecibleco de la politikoj de Turkio, kiu estis karakterizita kiel «malamika neŭtraleco». La 18an de junio 1941, Turkio subskribis interkonsenton kun Germanio «Pri amikeco kaj ne-agreso», kaj en oktobro 1941 alia kun la sama orientiĝo. Ĉi tiuj traktatoj esence trapasis la sovetian-turkan traktaton de amikeco kaj neŭtraleco de la 17-a de decembro 1925 kaj atestis la malamikan sintenon de la turka gvidado rilate al Sovetunio.

Jamil Hasanli skribis, ke la deportoj de la popoloj de Kaŭkazo

“

... ne estis kaŭzitaj de milita neceso kaj ne rilatis al militaj operacioj. Ĉi tiuj estis ĉiuj elementoj de Kremlin-inspira prema politiko.

”

Laŭ A. Bugaev (ru), Josif Stalin ne tiom zorgis pri la ebleco de la plejparto de la islamaj popoloj de la Norda Kaŭkazio, la Tjurkaj popoloj de la Suda Kaŭkazio kaj Krimeo, sed pri ilia ebla firmiĝo kontraŭ la agresemaj planoj kaj agoj de Kremlino kontraŭ Turkio.

Kartvelia ekspansio

Plejparto de la tero liberigita de deportitaj popoloj iris al Kartvelio. Nur tiuj teroj restis en la RSFSR, kiuj, parto de la aŭtonomioj de la deportitaj popoloj, estis loĝataj de rusoj. La teritorioj de Norda Osetio kaj Dagestano, kiuj ricevis la teritoriojn de deportitaj popoloj kiel kompenson, ankaŭ estis translokigitaj al Kartvelio. Do parto de la teritorio de Kabardino-Balkario estis translokigita al Kartvelio sub la preteksto de fortigado de la defendaj linioj ĉe la norda limo de Kartvelio, tio estas, al la limo kun la RSFSR.

NKVD-politiko

Esploristo D. M. Ediev ofertas sian version de la kialoj. Unue la milit-politika gvidado plifortigis la ideon de ne fidindeco sur nacia bazo. Due, la sperto pri etna purigado akiris dum la efektivigo de preventaj mezuroj por fortigi landlimajn kaj frontajn areojn. Dum la unuaj deportadoj, precedenco estis kreita kaj fortigita en la mensoj de homoj kaj la politikaj iloj de la soveta registaro. La ŝtata maŝino de deportadoj estis kreita kaj la scenaro de ĝia laboro estis aranĝita. Dum la deporto de germanoj (ru) en aŭgusto 1941, speciala sekcio pri kompromisoj estis kreita en la strukturo de NKVD.

Antaŭe, la deportadoj estis iniciatitaj de la militistaro, kaj la NKVD agis kiel ekzekutisto de ĉi tiuj agoj. En la deportoj de 1943-1944, la NKVD agis kiel iniciatinto, ekzekutisto kaj prokuroro, fabrikante «evidentaĵojn» pri kulpo de subpremitaj popoloj.

En la dua duono de la milito, pro venkoj sur la frontoj, la aŭtoritato de la armeo leviĝis. Tio ne konvenis al la gvidado de NKVD kaj J. Stalin mem, kiel oni povas vidi el pluaj movadoj de Georgij Ĵukov. Sub ĉi tiuj kondiĉoj, oni decidis uzi la deportan mekanismon por levi la rangigon de la NKVD. Sekve de la rezultoj de la deportadoj, la gvidantaro kaj dungitoj de NKVD estis aljuĝitaj militajn ordojn, inkluzive de armeaj komandantoj. Lavrentij Berija, B. Kobulov, S. Kruglov (ru), I. Serov (ru) estis aljuĝitaj la ordonoj de Suvorov (ru) I-grado, kiuj laŭ la statuto de la ordono estas aljuĝitaj al estroj de frontoj kaj armeoj, iliaj deputitoj, estroj de servistaro, operaciaj fakoj kaj funkciaj fakoj, la estroj de la armetrupoj de la frontoj kaj armeoj «por bone organizita kaj farita frontlinio aŭ armea operacio kun la malvenko de la malamiko per malpli fortoj». A. Apolonov (ru), V. Merkulov (ru), kaj I. Pijaŝev (ru) estis premiitaj al la Ordeno de Kutuzov (ru) de la 1-a grado, kiu devus esti aljuĝita al «Ruĝaj Armeaj komandantoj pro bonevoluinta kaj efektivigita plano de operacio sur fronta linio, armea skalo aŭ aparta formacio, rezulte de kiu la malamiko "peza malvenko estis kaŭzita, kaj niaj trupoj konservis sian batalon efike». Suborganizaj deportaj organizantoj ricevis ordonojn de pli malalta rango: la Ordeno de Suvorov II-grado - 13 homoj, la Ordeno de Kutuzov II-grado - 17 homoj, ktp.

Deportoj komenciĝis kiel agoj de purigado de eksterlandaj naciecoj (okcidentaj kaj orientaj) kaj finiĝis per persekutado de «iliaj» naciaj minoritatoj en la intereso de individuoj kaj fakoj.

Operacio «Lentoj»

La pozicioj de membroj de la Politburo

Anastas Mikojan

Kiam la demando pri deporto de ĉeĉenoj kaj inguŝoj estis pridiskutita en kunveno de la Politburo de la Centra Komitato de PCUS en 1944, du opinioj estis esprimitaj: Molotov, Ĵdanov, Voznesenskij (ru) kaj Andreev (ru) proponis tuj elpeli ĉiujn ĉeĉenojn kaj inguŝojn kaj likvidi la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR. Stalin, Voroŝilov, Ĥruŝĉov, Kaganoviĉ, Berija kaj Kalinin, proponis komenci deporton nur post la liberigo de la Norda Kaŭkazo de la germanoj. Anastas Mikojan esprimis apartan pozicion, konsentante principe pri deportado, li rimarkis, ke tio damaĝos la reputacion de Sovetunio eksterlande. En 1957, Mikoyan estris la komisionon por la restarigo de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR.

Nomo

Laŭ iuj modernaj esploristoj, la nomo "Ĉeĉenoj" estis interpretita en la nomo de la operacio (en la rusa, la vortoj «ĉeĉenoj» kaj «lentoj» estas konsonantaj).

Preparo

Komence oni antaŭvidis ke la vainaĥoj estos elpelitaj al Altaja regiono, Novosibirska kaj Omska provincoj. Tamen en la estonteco, intencoj ŝanĝiĝis kaj en decembro 1943 estis jam demando pri deporto al Kazaĥa kaj Kirgiza SSR.

Estas kialoj kredi, ke preparoj por la elpelado komenciĝis en la printempo de 1942, kiam la mobilizado de ĉeĉenoj kaj inguŝoj estis ĉesigita sub la preteksto de supozeble nekapablo teni ilin en partoj (la altaj terposedantoj ne manĝis porkaĵon, kaj porka kuiraĵo kaj graso estis la solaj viandmanĝaĵoj de la Ruĝa Armeo tiutempe). En oktobro 1943, vickomisaro de NKVD B. Kobulov venis al Ĉeĉenio-Inguŝio por prepari datumojn pri «kontraŭsovetiaj agoj». La 9an de novembro, li prezentis noton al Popola Komisaro pri Internaj Aferoj de Sovetunio L. Berija pri la supozeble amasaj manifestacioj de banditismo kaj dizerto en la respubliko, kiu estis aprobita de ĉi tiu lasta. En Kazaĥio kaj Centra Azio komenciĝis preparoj por ricevo de specialaj setlantoj. Por regi ilin, 135 oficejoj de distrikto kaj 375 vilaĝaj komandantoj estis kreitaj. Ekde oktobro 1943 la Stavropola regiona plenuma komitato de la VKP(b) preparis listojn de rusaj enmigrintoj al Ĉeĉenio-Inguŝio. En la somero de 1943, trupoj kolektiĝis en Grozno, kvankam la frontlinio iris pli okcidenten. Alvenante NKVD-trupoj vestitaj en kombinitaj armiloj. Rekonaj aviadiloj faris regulajn superfluojn de montaj areoj.

Por trankviligi la lokan loĝantaron, estis oficiale anoncite, ke grandskalaj ekzercoj estis farataj en la montaj regionoj de la respubliko por prepari sin al la ofensivo de la Ruĝa Armeo en Karpatoj. La trupo estis kampadita proksime de la vilaĝoj. Homoj estis petitaj plibonigi kaj konstrui vojojn. La populacio traktis la soldatojn kordiale. Ekzemple, la vira loĝantaro de la Majsta Vilaĝa Konsilio ne nur libervole transdonis militajn provizojn al montaj garnizonoj, sed ankaŭ «prezentas donacojn, bongustan manĝaĵon kaj proponis provizi ĉiujn garnizonojn per brulligno el siaj propraj rezervoj».

Por malhelpi eblan reziston, la kontraŭsovetiaj elementoj planitaj por aresto estis detenitaj. La partia-sovetia havaĵo de Ĉeĉenio-Inguŝio mem (kelkaj mil homoj), Dagestano (6-7 mil) kaj Norda Osetio (3 mil) estis implikita en la deporto.

Pluraj esploristoj kredas, ke en la monto, arbaro kaj aliaj foraj regionoj de la respubliko, kie oni povis disfaldi ribelulojn, sabotantojn kaj deviantojn, oni devis supozi uzon de kemiaj armiloj. Por ĉi tiu celo, oni planis uzi la 105-an kaj 126-an aviadilajn sekciojn, bazitajn en Ĉeĉenio-Inguŝio. Krome, la Konotopa (ru) Milita Aviada Lernejo estis transdonita al Grozni kun la sama celo. Berija subskribis la ordonon # 00609 pri alportado de Grozno al plena batala preteco kontraŭ kontraŭkemia kaj san-kemia protekto. Ankaŭ la unua sekretario de la Ĉeĉena-Inguŝa regiona komitato de la VKP(b) V. Ivanov (ru) ricevis peton pri la ĝusta loĝantaro de la urbo kaj la nombro kaj kondiĉo de gasaj gastejoj. La responda mesaĝo diris, ke la ĉefaj industriaj instalaĵoj de la nafto-industrio estis preparitaj kontentige, sed la loĝdoma sektoro estis «ekstreme malkontenta» preparita (la loĝantaro de la urbo tiutempe estis preskaŭ 230 mil homoj). La tuta kapacito de gasaj ŝirmejoj estis 10.749 homoj, el kiuj nur 40 rifuĝejoj kun kapacito de 6385 homoj estis ekipitaj per kompleta sigela sistemo. Ĉi tiuj datumoj donas kialojn al iuj esploristoj por argumenti, ke la landa gvidantaro planis uzi venenajn substancojn kontraŭ ĉiuj montaj loĝantoj, kio multe faciligus la deporton. Nur timoj pro la gravaj konsekvencoj, kiujn ĉi tiuj agoj povus havi por Grozni, kun ĝia potenca industrio kaj tre lertaj laboristoj de ĉefe rusa nacieco, ĉesis la efektivigon de ĉi tiuj planoj.

La 31an de januaro 1944 la Ŝtata Komitato pri Defendo de Sovetunio (ru) # 5073 estis adoptita pri la neniigo de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR kaj la deporto de ĝia loĝantaro al Centra Azio kaj Kazaĥio por «helpi la faŝistajn invadantojn». La Ĉeĉena-Inguŝa ASSR estis aboliciita, 4 regionoj estis transdonitaj de ĝia strukturo al Dagestana ASSR, unu distrikto estis transdonita al la Norda Osetia ASSR, la Grozna regiono (ru) formiĝis en la resto de la teritorio.

La 29an de januaro 1944, L.P. Beria aprobis la «Instrukcion pri la Procedo por Elpelo de Ĉeĉenoj kaj Inguŝoj», kaj la 31an de januaro la Ŝtata Komitato pri Defendo publikigis dekreton pri deporto de Ĉeĉenoj kaj Inguŝoj al la Kazaĥia kaj Kirgiza SSR. La 20-an de februaro kune kun I. Serov (ru), B. Z. Kobulov kaj S. Mamulov (ru), Berija alvenis en Grozno kaj persone gvidis la operacion, kie sub la preteksto de «ekzercoj en la montoj» armeo de 100 mil homoj estis translokigita, inkluzive 18 mil oficiroj kaj ĝis 19 mil funkciantaj laboristoj de la NKVD, NKGB kaj «Smerŝ (ru)». Krome, iuj partoj de la armeo, inkluzive de batalaj aviadiloj, la NKVD, la «Smerŝ» kaj aliaj, estis garditaj en najbaraj respublikoj kaj regionoj, kio permesas paroli pri ĉirkaŭ 100 mil partoprenantoj en la operacio. Iuj oficiroj estis detenitaj al Ĉeĉenio-Inguŝeto el la plej malproksimaj regionoj de la lando, ekzemple Miĥail Gviŝiani (ru), la tiama fifama ŝtatsekureca komisaro, kiu tiutempe estis estro de NKVD en Ĉemara regiono.

Deporto

La 21an de februaro, Berija eligis ordonon sub NKVD por deporti la ĉeĉenan-ingujan loĝantaron. La sekvan tagon, li renkontiĝis kun la gvidado de la respubliko kaj la plej altaj spiritaj estroj, avertis ilin pri la operacio kaj proponis plenumi la necesan laboron inter la loĝantaro. Pri tio Berija raportis al Stalin:

“

La prezidanto de la Konsilio de Popola Komisaro de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR Mollaev (ru) estis raportita pri la decido de la registaro elpeli ĉeĉenojn kaj Inguŝojn kaj la motivojn, kiuj estis la bazo de ĉi tiu decido. Post mia mesaĝo, Mollaev elŝiris larmon, sed li sin tiris kune kaj promesis plenumi ĉiujn taskojn, kiujn li estos donita rilate al la evitado. Tiam en Grozni kune kun li estis planitaj kaj kunvenigitaj naŭ ĉefaj laboristoj el Ĉeĉenoj kaj Inguŝoj, kiuj anoncis la kurson de la elpelado de Ĉeĉenoj kaj Inguŝoj kaj la kialojn de la elpelado. … Ni ligis 40 respublikanajn partojn kaj sovetiajn laboristojn el Ĉeĉenoj kaj Inguŝ al 24 distriktoj kun la tasko repreni 2-3 homojn el loka havaĵo por ĉiu kompromiso por agitado. Konversacio okazis kun la plej influaj klerikoj en Ĉeĉenio-Inguŝio B. Arsanov, A.-G. Jandarov kaj A. Gajsumov, ili estis petitaj doni helpon pere de mullahoj kaj aliaj lokaj aŭtoritatoj.

”

Tijsa, Нашха (ru). Loko de ekzekuto de familio dum deporto.

La deportado kaj sendado de trajnoj al cellokoj komenciĝis la 23an de februaro 1944 je 2:00 loka tempo kaj finiĝis la 9an de marto de la sama jaro. La operacio komenciĝis per la koda vorto «Pantero», kiu estis elsendita en la radio.

La deportado estis akompanata de kelkaj provoj eskapi al la montoj aŭ malobeado de la loka loĝantaro. Estas evidenteco pri bruligado de ĝis 700 homoj en la vilaĝo Ĥaibaĥo (ru) en la Galanĉoĵa distrikto (ru), tamen la fidindeco de ĉi tiu evento estas pridisputata de multaj historiistoj.

180 trajnoj estis senditaj kun entute 493.269 homoj. Laŭ la vojo, 56 homoj naskiĝis, 1272 homoj mortis, tio estas 2,6 homoj po 1000 transportitaj. Laŭ la atesto de Statistika Direkcio de RSFSR, la morto en la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR en 1943 estis 13,2 homoj po 1000 loĝantoj (komparante la ciferojn, oni devas memori, ke ĉiujaraj mortoprocentaĵoj komparas tiujn kun malpli ol unu monato da vojaĝo). La kaŭzoj de morto «estis antaŭitaj kaj frua aĝo de la reloĝigo», la ĉeesto de kronikaj malsanoj inter la deportitaj pacientoj kaj fizike malfortaj. 285 pacientoj estis senditaj al medicinaj institucioj. La lasta sendis trajnon de pasaĝeraj aŭtomobiloj kun iamaj altrangaj oficialuloj kaj religiaj estroj de Ĉeĉenio-Inguŝio, kiuj estis uzataj en la operacio. Iuj altlandanoj restis en la respubliko pli ol unu jaron post la deportado, ĉar ili estis uzataj de la aŭtoritatoj por serĉi evadantojn.

Laŭ oficialaj ciferoj, 780 homoj estis mortigitaj dum la operacio, 2016 homoj de la «kontraŭsovetia elemento» estis arestitaj, pli ol 20 mil pecoj de pafiloj estis kaptitaj, inkluzive de 4868 fusiloj, 479 mitraloj kaj mitraloj. 6544 homoj sukcesis kaŝiĝi en la montoj.

En tiuj esceptaj kazoj, kiam la vainaĥoj estis sendevigitaj de deportado, ili ne rajtis vojaĝi al la reĝimaj urboj de la 1-a kategorio, setlejoj de la landlima regiono, same kiel al la teritorio de la Grozna regiono kaj Dagestano.

Multaj kazoj estis rimarkitaj, kiam ĉeĉenoj, kiuj estis sendevigitaj de deportado por servoj al la lando, estis senditaj al ĝi propravole. Ĉi tion faris ekzemple Maĥmud Esambajev, kiu poste fariĝis Popola Artisto de Sovetunio kaj Heroo de Socialisma Laboro kaj eminenta socia kaj politika aktivulo Muslim Gajrbekov (ru), kiu poste fariĝis unu el la gvidantoj de la restarigita Ĉeĉenio-Inguŝio (ru).

Deportado de armea personaro

Samtempe kun la komenco de la deportado, komenciĝis la malmobilizado de la Vainakhs de la Ruĝa Armeo. Militistaro el inter la ĉeĉenoj, inguŝoj, balkaroj kaj karaĉjo devis foriri al Almato kaj esti metita je la dispono de la specialaj komandaj departementoj de NKVD de la Kazaĥa SSR. Nur kun la frontlinio en 1944, 710 oficiroj, 1.696 serĝentoj kaj 6.488 soldatoj el la deportitaj popoloj estis malmobilizitaj. Multaj el ili estis senditaj al la malantaŭaj regionoj de la nordo, kie ili estis uzataj por arbohakado kaj konstruado de vojoj.

La dinamiko de la nombro de ĉeĉenoj kaj inguŝoj en la Ruĝa Armeo:

• De la 1-a de julio 1942 - 4446 homoj;
• De la 1-a de januaro 1943 - 3386 homoj;
• De la 1-a de julio 1943 - 4008 homoj;
• De la 1-a de januaro 1944 - 3536 homoj;
• De la 1-a de julio 1944 - 1720 homoj;
• De la 1-a de januaro 1945 - 1635 homoj.

En oktobro 1945, subpremitaj militistoj estis liberigitaj de la statuso de specialaj setlantoj, sed ili estis malpermesitaj reveni al sia patrujo. El tiuj, ĉeĉenoj kaj Inguŝ estis 5300 homoj kaj ĉiuj havis premiojn. Antaŭ 1955, 4445 el ili restis vivaj, el kiuj 2280 homoj estis handikapitaj militoj.

Kune kun ĉiuj, la familioj de Herooj de Sovetunio Irbajĥan Bejbulatov (ru), Ĥavaĝi Magomed-Mirzaev (ru), Abuĥaĝi Idrisov (ru), Ĥanpaŝa Nuradilov (ru), Ĥansultan Daĉiev (ru) estis deportitaj; la edzino kaj tri infanoj de la heroe forpasinta Mataŝ Mazaev (ru); Aslanbek Ŝeripov (ru), batalanto por la starigo de soveta potenco. Post la milito, Heroo de Sovetunio Ĥansultan Daĉiev estis forpelita. Leŭtenanta kolonelo Mavlid Visaitov (ru) per decido de komando de la 2-a belorusa fronto (ru) estis sendita por studi ĉe la Frunze Milita Akademio (ru), sed post kelkaj monatoj li estis ekzilita al Kazaĥio.

Deporto de internaciaj familioj

Ĉeĉeninoj kaj inguŝinoj, kiuj edziĝis kun reprezentantoj de aliaj naciecoj, estis sendevigitaj de deportado. Kontraŭe, rusaj virinoj, kiuj edziniĝis al vainaĥoj, devis esti deportitaj. Ili povus eviti deporton ĉesigante la geedzecon, sed tio ne eksigis siajn infanojn de deporto.

Deporto el aliaj regionoj de Sovetunio

Ĉiuj ĉeĉenoj kaj inguŝoj estis elpelitaj sendepende de sia loĝloko. 28 mil ĉeĉenoj estis elpelitaj el Dagestano, inkluzive 15,4 mil ĉeĉenoj-akinoj (ru). Multaj inguŝoj estis elpelitaj el Ordĵonikidze, kaj 2.700 ĉeĉenoj estis forpelitaj el Kartvelio (samtempe, parencaj nacioj - bacbijcoj (ru) kaj kistoj - estis deklaritaj apartaj naciecoj fare de kartvelaj aŭtoritatoj kaj ne estis submetitaj al elpelado). Centoj da Vainakhs estis elpelitaj el aliaj regionoj de Sovetunio.

Deporto de reprezentantoj de aliaj nacioj

Reprezentantoj de aliaj popoloj vivantaj en Ĉeĉenio-Inguŝio estis deportitaj kune kun ĉeĉenoj kaj inguŝoj. Pripensi aplikojn por tiaj deportitoj povus daŭri dum jaroj. En 1948 308 kandidatiĝoj de specialaj migrantoj el la avaroj, dargoj, lakoj kaj aliaj popoloj deportitaj per eraro estis pritraktataj antaŭ la ministrejo pri internaj aferoj de Sovetunio.

Pliaj paŝoj

Kaptitoj el subpremitaj popoloj ankaŭ estis submetitaj al deportado. El ĉiuj malliberejoj kaj kolonioj de Sovetunio ili estis senditaj al Kazaĥio kaj Centra Azio. Ĉiuj kaptitoj, kiuj plenumis siajn frazojn, estis ankaŭ metitaj je la dispono de NKVD de Kazaĥio. La ĉeĉenoj kaj inguŝoj, kiuj kaŝis sian naciecon, ankaŭ estis translokigitaj al lokoj de deportado post identigo. Pro ĉi tiuj kialoj, la novaj specialaj setlantoj venis je la dispono de la NKVD-korpoj multajn monatojn aŭ eĉ jarojn post la oficiala finiĝo de la deportado. La nombro de tiaj specialaj setlantoj sumiĝis al pli ol 16 mil homoj.

Kosto de deporto

Por efektivigi deporton dum pluraj monatoj, ĝis 19 mil dungitoj de la NKVD kaj de la NKGB, 100 mil soldatoj de la internaj trupoj estis implikitaj (pli ol por iuj frontliniaj operacioj). Por transportado de elpelitoj estis kolektitaj pli ol 15 mil vagonoj kaj centoj da lokomotivoj, 6 mil kamionoj. Grandaj monsumoj estis elspezitaj por renkonti kaj disfaldi la «specialan kontingenton». Centoj da oficejoj de komandantoj estis kreitaj en lokoj de deportado kun miloj da oficiroj en oficiraj vicoj. Ĉirkaŭ 100 mil kamparanaj bienoj estis rabataj, kio kaŭzis damaĝon al la landa ekonomio de kelkaj miliardoj da rubloj. La transportado de specialaj setlantoj sole kostis al la ŝtato 150 milionojn da rubloj, por kiuj eblis konstrui 700 T-34-tankojn.

Kondiĉoj de deporto

Laŭ oficialaj sovetiaj datumoj, pli ol 496 mil homoj estis devige elpelitaj el la Aŭstria Sovetia Socialisma Respubliko Ĉeĉenio-Inguŝo, inkluzive de 411 mil homoj (85 mil familioj) en la kazara SSR kaj 85,5 mil homoj (20 mil familioj) en la Kirgiza SSR. Laŭ aliaj fontoj, la nombro de deportitoj sumiĝis al pli ol 650 mil homoj.

Por malpliigi la koston de transportado, 45 homoj estis ŝarĝitaj en duoble-aksajn vagonojn kun kapacito de 28-32 homoj. Plie, rapide, ĝis 100-150 homoj estis trafitaj en iuj aŭtoj. Samtempe la areo de la aŭto estis nur 17,9 m². En multaj aŭtoj ne estis lomboj. Por sia ekipaĵo, tabuloj estis eldonitaj en la kvanto de 14 pecoj per vagono, sed neniu ilo estis donita.

Laŭ la dokumentoj de NKVD, oni supozis

“

… almenaŭ 240 homoj kun speciala kontingento devas surteriĝi en ĉiu du-aksa vagono.

”

La aŭtoritatoj disponigis medicinan kaj nutraĵan subtenon por la lamenoj de enmigrintoj. La ĉefaj kaŭzoj de morto de la deportitoj estis nomitaj vetero, ŝanĝo de hejmaj faktoroj, kronikaj malsanoj, fizika malforteco de la eskortitoj pro sia antaŭita aŭ juna aĝo. Laŭ oficialaj ciferoj, 56 naskiĝis kaj 1272 homoj mortis laŭ la ŝtupoj.

Ĉi tiuj datumoj tamen kontraŭdiras la atestojn de atestantoj:

“

Se ĉe la stacidomo Zakan ni povus esti en la aŭto nur kaŝante unu la alian, tiam ... kiam ili alvenis al Kazalinsk, infanoj, kiuj pli-malpli retenis forton, povus kuri ĉirkaŭ la hejtilo.

”

Membro de la Konstitucia Tribunalo de Rusa Federacio (ru) Ernest Ametistov (ru) memoris:

“

Mi vidis, kiel oni enportis vagonojn [la ĉeĉenojn] - kaj duono jam estis malŝarĝita per kadavroj. Vivi ĵetita en 40-gradan froston.

”

La estro de la departemento de la Nord-Osetia regiona komitato de KPS inguŝo Ĥ. Arapiev, diris:

“

En «vagonoj de bovido» amasiĝis ĝis la limo, sen lumo kaj akvo, dum preskaŭ unu monato ni sekvis al nekonata celloko ... Mi iris por tifo. Ne estis kuracado, estis milito… Dum mallongaj haltoj, dum surdaj neloĝataj vojaĝoj proksime al la trajno, la mortintoj estis entombigitaj per neĝo kovrita de nigra fulgo (lasante la kaleŝon pli ol kvin metrojn minacataj de morto surloke)…

”

La tifoida epidemio, kiu komenciĝis survoje, eksplodis kun renovigita vigleco jam en lokoj de deportado. Antaŭ la 1-a de aprilo 1944, estis 4800 kazoj inter vainaĥoj en Kazaĥio, kaj pli ol du mil en Kirgizio. Samtempe, lokaj medicinaj instalaĵoj ne havis sufiĉe da medikamentoj kaj malinfektiloj. Inter la specialaj migrantoj, oni ankaŭ rimarkis multnombrajn kazojn de malario, tuberkulozo kaj aliaj malsanoj. Nur en Jalalabad-regiono de Kirgizio en aŭgusto 1944 mortis 863 specialaj setlantoj.

Alta morteco ŝuldiĝis ne nur al la epidemio, sed ankaŭ al subnutrado. La NKVD-dokumentoj diris:

“

Establi, ke la speciala kontingento estas provizita per manĝaĵoj por la tuta vojo al la celloko koste de personaj rimedoj dum 30 tagoj.

”

Dum la elpelado, homoj ne havis tempon preni provizon da manĝaĵoj por vojaĝo de monato, kaj preskaŭ ne estis manĝpunktoj sur la itineroj. Poste Popola Artistino de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR, Honora Artistino de RSFSR Zulaj Sardalova memoris, ke dum la vojaĝo varma manĝaĵo estis transdonita al la aŭto nur unu fojon.

La 20an de marto 1944, post la alveno de 491.748 deportitoj, kontraŭ la instrukcioj de la centra registaro, la loka loĝantaro, kolektivaj bienoj kaj ŝtataj bienoj ne provizis aŭ estis nekapablaj provizi manĝaĵon, ŝirmejon kaj laboron al la setlantoj. La deportitoj divorcis de sia tradicia vivmaniero kaj havis malfacilecon kunigi vivon sur kolektivaj bienoj.

Ĉeĉenoj kaj inguŝoj estis elpelitaj ne nur el sia historia patrujo, sed ankaŭ el ĉiuj aliaj urboj kaj regionoj en la armeo estis malmobilizitaj kaj ankaŭ ekzilitaj.

12 jarojn post la restarigo en 1956, 315 mil ĉeĉenoj kaj inguŝoj loĝis en Kazaĥio, ĉirkaŭ 80 mil homoj en Kirgizio. Post la morto de Stalin, restriktoj pri movado estis forigitaj de ili, sed ili ne rajtis reveni al sia patrujo. Malgraŭ tio, en la printempo de 1957, 140 mil fortoj deportitaj revenis al la restarigita Ĉeĉena-Inguŝa ASSR. Samtempe, pluraj montaj areoj estis fermitaj al sia loĝejo, kaj eksaj loĝantoj de tiuj teritorioj komencis esti instalitaj en ebenaĵoj kaj kozakaj vilaĝoj. Highlanders estis malpermesita ekloĝi en Cheberloevsky, Sharoysky, Galanochzhsky, la plej multaj el la montoj de Itum-Kalinsky kaj Shatoisky. Iliaj domoj eksplodis kaj brulis, pontoj kaj vojoj disfalis. Reprezentantoj de la KGB kaj la Interna Ministerio perforte forpelis tiujn, kiuj revenis al siaj naskiĝaj vilaĝoj. Antaŭ forpelado ĝis 120 mil homoj vivis en ĉi tiuj regionoj.

La situacio en la Grozna distrikto

Teritoriaj ŝanĝoj

Mapo de Grozna distrikto.

Komence oni planis la teritorion de la respubliko dividi inter najbaraj respublikoj kaj Stavropola regiono. Al Stavropola regiono Grozno kaj la ebenaĵoj estis forveturintaj kiel distrikto. Tamen, konsiderante la strategian gravecon de Grozno, ĝiajn naftoproduktadajn kaj petrolajn rafinadajn kompleksojn, la landa gvidantaro decidis krei novan regionon en ĉi tiu teritorio, kiu ricevis la sudorientajn regionojn de Stavropol-Teritorio ĝuste ĝis la Kaspia Maro.

La Grozna distrikto estis formita la 22-an de marto 1944 per dekreto de la Prezidio de la Supera Soveto de Sovetunio post la nuligo de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR la 7an de marto.

La 25-an de februaro 1947, anstataŭ mencii la Ĉeĉenan-Inguŝan ASSR, la Supera Soveto de Sovetunio enkondukis en Artikolo 22 de la Sovetunia Konstitucio referencon al la regiono Grozna distrikto. La 13an de marto 1948, la Supera Konsilio de la RSFSR ekskludis la mencion de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR de Artikolo 14 de la Konstitucio de la RSFSR.

La teritorio de la regiono estis konsistigita el plejmulto de la iama Ĉeĉena-Inguŝa ASSR. Dum la disfalo de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR, Vedena, Noĵaj-Jurta, Sajsana, Ĉeberloja, Kurĉaloja, Ŝaroja distriktoj, la orienta parto de Gudermesa distrikto estis transdonitaj al Dagestana ASSR per Dekreto de la Prezidio de la Supera Soveto de Sovetunio. Kiel parto de la Dagestana ASSR, ili estis renomitaj: Noĵaj-Jurta - al Andalala, Sayasana - al Ritljaba, Kurchaloja - al Ŝuragata. Samtempe oni likvidis la distriktojn Cheberloja kaj Sharoja, kun la translokado de iliaj teritorioj al la distriktoj Botliĥa kaj Tsumadina distriktoj de la Dagestana ASSR.

La urbo Malgobeko, Achaluka, Nazrana, Psedaĥa kaj Prigorodna distriktoj de la eksa Ĉeĉena-Inguŝa ASSR estis transdonitaj al Nord-Osetia ASSR. La distrikto Itum-Kala, kiu fariĝis parto de la Kartvela SSR, estis likvidita per dekreto de la Prezidium de la Supera Soveto de Sovetunio, kaj ĝia teritorio estis inkluzivita en la Akhalheva distrikto.

La regiono ankaŭ inkluzivis la Naura distrikton, kiu antaŭe estis parto de Stavropola distrikto, kun ĉefe kozaka loĝantaroj, la urbo Kizlar, Kizlara, Aĉikulaka, Karanogaja, Kajasulina kaj Ŝelkovska distriktoj de la antaŭa distrikto Kizlar.

Ribelaj grupoj

La elvoko ne kaŭzis la ĉesigon de la agadoj de ribelaj grupoj en Ĉeĉenio-Inguŝio. La unuan fojon post deportado, ilia nombro plialtiĝis pro kelkaj miloj da homoj, kiuj povis eviti ĝin. Tamen preskaŭ ĉiuj el ili ne havis armilojn kaj ne estis danĝeraj. Ĉi tiuj grupoj ne povis malhelpi la elpelon, sed la trupoj ne povis rapide detekti kaj forigi ilin. En la printempo de 1944, serio de armitaj alfrontoj okazis. Malgrandaj trupoj estis atakitaj de la ribeluloj; homoj senditaj por la inventaro kaj protekto de havaĵoj «forlasitaj» de la indiĝena loĝantaro; migrantoj el aliaj regionoj de la lando; multnombraj maraudantoj, kiuj elversxis en la regionon.

Ĥasan Israilov (ru) provis unuigi disajn grupojn, sed ne sukcesis. Inter la kialoj de ĉi tiu fiasko, interalie, estis multaj trupoj, kiuj kreis problemojn por konservi komunikadon inter la grupoj, kaj ankaŭ kelkajn mezurojn de la NKVD, kiuj antaŭvidis tiajn agojn. Ekzemple, sekretaj agentoj de la NKVD, homoj sub operacia disvolviĝo, kaj ĉiuj, kiuj eble interesos leĝajn agentejojn, ne estis deportitaj. Iuj sekurecaj oficiroj de vainaĥoj daŭre laboris. Precipe en distrikto Vedeno, la estro de la distrikta departemento de NKVD estis filo de la malfermita Zelimĥan Ĥaraĉoja Umar-Ali Zelimĥanov. Zelimĥanov aktive partoprenis la persekutadon de la ribelantoj kaj mortis dum li provis forigi unu el ili.

Por batali kontraŭleĝajn enmigrintojn, kontinua kombinaĵo de la tereno estis uzata. Tiaj operacioj estis faritaj en julio-aŭgusto 1944 en la gorĝoj de Ĥildiĥoroja, Peŝĥoja kaj Maista kavernoо de Ĉeĉenio fare de fortoj de du dividoj kaj du apartaj regimentoj de internaj trupoj. Siavice, kontraŭleĝaj enmigrintoj starigis embuskojn, spuris malgrandajn grupojn de militistoj kaj evitis koliziojn kun grandaj armeaj unuoj, kio permesis infligi palpeblajn perdojn al trupoj.

Fine de 1944, 26 grupoj de kontraŭleĝaj enmigrintoj konsistantaj el 258 membroj, 42 inaj, agantaj sole, 137 personoj de aliaj naciecoj (rusoj, kartveloj, osetoj, daguestanoj) estis detruitaj en la regiono. Oficiale, kontraŭleĝaj enmigrintoj finiĝis en 1953.

Dum ĉi tiu periodo, la situacio en la regiono Grozni ankaŭ ne multe diferencis de la ĝenerala situacio en Norda Kaŭkazo. En 1944, 75 bandoj estis forigitaj en la resto de la Norda Kaŭkazo, kaj la tuta nombro de kontraŭleĝaj enmigrintoj detruitaj estis pli ol mil homoj.

Ŝtelado la areon

Por certigi la sekurecon de la forlasita persona, kolektiva kaj ŝtata posedaĵo dum preparado de la deportado, komisionoj estis kreitaj por registri ĉi tiun posedaĵon. Por helpi la komisionojn, 8.500 soldatoj kaj oficiroj estis selektitaj kaj pliaj 8.000 homoj aldone estis mobilizitaj en Grozni. Tamen, malgraŭ ĉi tiuj mezuroj, grandega kvanto de posedaĵo estis detruita aŭ prirabita. Nur dum brutbredado, ĉirkaŭ 18 mil brutoj supozeble falis sur la ebenaĵon. El la pli ol 209 mil kapoj de brutoj, 113 mil estis transdonitaj al novaj setlantoj en la regiono, kaj el 236 mil ŝafoj kaj kaproj - 190 mil.

Al la regiono venis ankaŭ rabistoj de najbaraj regionoj. Nur en 1944, 1245 homoj estis detenitaj. El ili kaptis 700 mil rubloj, 170 tunoj da grenaj produktoj, industriaj varoj valoraj pli ol 200 mil rubloj. Dekoj da fojoj pli da damaĝoj estis faritaj de la militistoj kaj la NKVD-trupoj, sed polico timis tuŝi ilin.

La tuta partio-ekonomia kaj polica elito de la regiono Grozny kaj najbaraj regionoj okupiĝis pri ŝtelo de posedaĵo. Nur en la teritorioj, kiuj fariĝis parto de Dagestana Aŭtonoma Soveta Socialisma Respubliko, sekretarioj de Dagestana regiona komitato de PCUS (b), sekretarioj de la distriktaj partiaj komitatoj, prokuristoj, estroj de la distriktaj estroj de NKVD, ktp., Estis engaĝitaj pri rabado kaj la plej "distingitaj" estis devigitaj eksigi kaj malliberigi. La skalo de la fenomeno montriĝis tiel granda, ke ili devis rifuzi arestojn, ĉar neniu restis.

Setlejoj malproksimaj de konektoj estis detruitaj. Nur grandaj vilaĝoj restis.

Kulturaj kaj historiaj perdoj

Direkte al la partio-sovetia gvidado, moskeoj kaj tombejoj estis prirabitaj. Tomboŝtonoj estis uzataj kiam oni fondis fabrikojn kaj bienojn, oni metis vojojn kiel limojn. Libroj estis bruligitaj en la placoj de Grozni en la ĉeĉena, inguka kaj araba lingvoj. De aliaj libroj, paĝoj menciataj pri la indiĝenaj popoloj de la regiono estis disŝiritaj aŭ kovritaj. La Direkcio de la Respublika Biblioteko kun risko por vivo savis de detruo kaj kaŝis kelkcent librojn en naciaj lingvoj antaŭ restarigo de aŭtonomio.

La kolekto de la Respublika Muzeo de Loka historio estis purigita konforme al la novaj instalaĵoj. La jarcent-jara kultura kaj historia heredaĵo de ĉeĉenoj kaj inguŝoj estis detruita kaj prirabita: manskribitaj libroj kaj bibliotekoj, oraj kaj arĝentaj juveloj, armiloj, tapiŝoj, uzaĵoj, mebloj. La monumento al Aslanbek Ŝeripov, eminenta batalanto por la starigo de la soveta potenco en Ĉeĉenio-Inguŝeo, estis krevigita. Monumento al la konkerinto de Ĉeĉenio generalo A. P. Ermolov (ru) estis starigita ĉe la loko de ĉi tiu monumento. Forĝitaj platoj kun citiloj estis instalitaj sur la barilo de la monumento. Sur unu el ili estis surskribo: «Ĉi tiu homo estas sub la suno pli malbona kaj pli ruza. Ermolov pri la ĉeĉenoj».

Anstataŭ la originalo, stratoj, auloj kaj regionoj urĝe ricevis rusajn kaj osetajn nomojn. La detruo kaj misuzo de la mezepokaj turoj, lokoj de kulto kaj funebroj en la vilaĝoj Ezmi, Kjaĥki, Ĥamĥa, Ĝejra, Garak kaj kelkaj aliaj.

La disvolviĝo de Grozno

La deportado praktike havis nenian efikon al la disvolviĝo de Grozni, ĉar la ĉeĉenoj kaj inguŝoj ne konsistigis signifan parton de la loĝantaro tie. La restarigo de industrio, multe el tio estis evakuita, komenciĝis eĉ antaŭ la fino de la milito. En 1949, la antaŭmilita nivelo de produktado estis atingita. La ritmo de industria kresko en 1945-1956 antaŭis la 1930-aj jarojn. En 1951-1955, 23 novaj entreprenoj estis konstruitaj. Plej multaj el la malnovaj fabrikoj estis rekonstruitaj kaj ekipitaj per novaj ekipaĵoj. Pli de la duono de la volumeno de industria produktado, kiel en la antaŭmilitaj jaroj, estis donita per rafinado de nafto. En 1956, la produktado de Grozny-fabrikoj sole estis duoble pli alta ol la produktado de ĉiuj el Dagestano aŭ Norda Osetio.

Male al kampara populacio, la nombro de loĝantoj de Grozno kreskis rapide. La kialoj de tio estis la natura loĝantokresko, la restarigo de loĝantoj de proksimaj vilaĝoj kaj migrado el aliaj regionoj de Sovetunio. Por provizi loĝantojn per loĝejo, novaj kvartaloj kaj loĝaj vilaĝoj estis konstruitaj. En la unua duono de la 1950-aj jaroj, oni konstruis 300.000 m² da loĝejoj. La loĝantaro de la urbo atingis 233 mil homojn, tio estas 60 mil pli ol la loĝantaro de la urbo en 1939. Estis ankaŭ plibonigo kaj plivastigo de utilecoj, sociaj servoj, urba transporto.

Efikoj

La nombro de deportitoj

La inguŝa familio Gazdiev proksime al la korpo de forpasinta filino. Kazaĥio, 1944

La tuja sekvo de la restarigo de ĉeĉenoj kaj inguŝoj estis grava redukto de la nombro de ambaŭ popoloj en la unuaj jaroj de ekzilo. Aldone al tio, ke adaptiĝo en la lokoj de reloĝigo ĉiukaze estis malfacila procezo, la perdoj pliiĝis plu pro du cirkonstancoj: unue la malfacilaĵoj dum la vetero kaj dua, la plej granda parto de la ĉeĉenoj kaj Inguŝ hejme okupiĝis pri agrikulturo. La proporcio de kvalifikitaj specialistoj, kiuj povis postuli lokojn en ekzilo, estis malgranda (laŭ marto 1949, 63,5% de la plenkreskaj ĉeĉenoj kaj Inguŝaj specialaj setlantoj estis analfabetoj, kontraŭ 11,1% inter germanoj). Se la setlantoj ne trovus laboron en la agrikultura sektoro, iliaj eblecoj de postvivado en ekzilo montriĝis malgrandaj.

Ekzistas neniuj datumoj pri fekundeco kaj morteco inter la ĉeĉenoj kaj inguŝoj, tamen indikiloj estas ĝenerale konataj de la deportitaj popoloj de la Norda Kaŭkazo (ĉeĉenoj, inguŝoj, karaĉoj, balkaoj). Entute, de la momento de la elpelado ĝis la 1-a de oktobro 1948, 28.120 homoj naskiĝis en ekzilo, kaj 146.892 mortis. Dum iuj jaroj, la nasko kaj mortoprocentaĵoj estis kiel sekvas:

Jaro	Naskiĝis	Mortis	Pliigo (malpliigo)
1945	2230	44 652	−42 422
1946	4971	15 634	−10 663
1947	7204	10 849	−3645
1948	10 348	15 182	−4834
1949	13 831	10 252	+3579
1950	14 973	8334	+6639

Konsiderante, ke en la alveno al ekzilo, ĉeĉenoj kaj Inguŝ reprezentis 81,6% de la deportita norda Kaŭkaza kontingento, la tuta morteco inter Vainakhs antaŭ 1949 povas esti ĉirkaŭkalkulata je ĉirkaŭ 123 mil homoj (ĉirkaŭ 100 mil ĉeĉenoj kaj 23 mil inguŝoj, tio estas ĉiu kvarono de ambaŭ) popoloj). Konsiderante la "ordinaran" morton, perdoj pro deporto (supermorteco), ŝajne, povas esti taksitaj je ĉirkaŭ 90-100 mil homoj. Ĉi tio sumiĝis al ĉirkaŭ 20% de la komenca nombro de deportitoj.

Laŭ D. M. Ediev, perdoj de deporto sumiĝis al 125.477 ĉeĉenoj (30,76% de la nombro de deportitoj) kaj 20,284 inguŝoj (21,27%).

De 1939 ĝis 1959 la nombro de ĉeĉenoj en Sovetunio kreskis nur je 2,6% (de 407 968 ĝis 418 756 homoj), la nombro de inguŝoj kreskis je 15,0% (de 92 120 ĝis 105 980 homoj). La ĉefa faktoro malantaŭ tiel malalta gajno estis pezaj perdoj dum la ekzilo. Tamen en la dua duono de la 20a jarcento, pro la tradicie alta naskokvoto, ĉeĉenoj kaj inguŝoj povis venki la konsekvencojn de ĉi tiu demografia katastrofo. De 1959 ĝis 1989, la nombro de ĉeĉenoj kreskis je 2,3 fojoj, inguŝoj - 2,2 fojojn.

Ekloĝado de deportitoj

Antaŭ la 1-a de januaro 1945, ekzistis 440.544 ĉeĉenoj kaj inguŝoj en la speciala kompromiso; komence de 1949 ilia nombro malpliiĝis al 365.173 homoj [116]. Ekde 1949 la procezo de adaptiĝo al vivkondiĉoj ĉe la speciala kompromiso esence finiĝis. Fekundeco komencis preterpasi morton, pro kio la grandeco de la kontingento komencis pliiĝi. Komence de 1953, 316.717 ĉeĉenoj kaj 83.518 inguŝoj estis registritaj kun specialaj estroj. Ilia distribuo laŭ regionoj de Sovetunio ĉi-momente estis kiel sekvas:

Provinco	Ĉeĉenoj	Inguŝoj	Kune
Kazaĥa SSR	244 674	80 844	325 518
Provinco Karagando	38 699	5226	43 925
Provinco Akmola	16 511	21 550	38 061
Provinco Kostanajo	15 273	17 048	32 321
Provinco Pavlodaro	11 631	12 281	23 912
Provinco Orienta Kazaĥio	23 060	3	23 063
Provinco Almato	21 138	1822	22 960
Provinco Taldikorgano (ru)	21 043	465	21 508
Provinco Ĵambilo	20 035	847	20 882
Provinco Kokŝetau (ru)	5779	14 902	20 681
Provinco Semej (ru)	19 495	58	19 553
Provinco Norda Kazaĥio	12 030	5221	17 251
Provinco Suda Kazaĥio	14 782	1187	15 969
Provinco Kizilordo	13 557	74	13 631
Provinco Aktobe	10 394	—	10 394
Provinco Atirau	1244	159	1403
Provinco Okcidenta Kazaĥio	3	1	4
Kirgiza SSR	71 238	2334	73 572
Provinco Ĉuj	31 713	1974	33 687
Provinco Oŝ	21 919	294	22 213
Provinco Ĵalalabat	13 730	39	13 769
Provinco Talas	3874	13	3887
Provinco Narin	1	1	2
Uzbeka SSR kaj Taĝika SSR	249	182	431
RSFSR	535	142	677
Laborata tendaro (ru) kaj konstruejoj de Ministerio de la internoj aferoj (ru)	19	15	34

La montaranoj, kiuj antaŭe laboris en la naftoindustrio, estis senditaj labori en la naftoproduktan kompanion «Kazaĥstanneft» (Provinco Atirau). Ĉi tiuj fakuloj havis superan, mezan aŭ specialan kleron, havis praktikan sperton de laborado ĉe naftoputoj kaj naftorafinejoj.

Vivkondiĉoj de montaranoj

Unuflanke, la aŭtoritatoj provis faciligi la vivon al specialaj setlantoj kaj parte kompensi ilin por havaĵoj perditaj rezulte de deportado. Interalie, la 29an de majo 1944, la Konsilio de Popolaj Komisaroj de Sovetunio adoptis rezolucion «Pri la demando de brutoj kaj manĝaĵaj grenoj al specialaj restarigantoj - Karaĉidoj, Ĉeĉenoj, Inguŝ, Balkars kaj Kalmikoj interŝanĝe de brutoj kaj grenoj prenitaj de ili ĉe la lokoj de elpelado». La rezolucio rilatis al atribuo de deportitaj laboristoj kaj viando kaj lakta brutaro, manĝaj aknoj, krudaj materialoj por fabrikado de pelaj vestoj kaj infanaj ŝuoj, arbaroj por loĝado.

Aliflanke, tiaj decidoj de loka registaro ne ĉiam estis efektivigitaj pro diversaj kialoj, kaj unu el la ĉefaj estis la daŭra milito. Post kiam la milito finiĝis, per registara dekreto de la 28a de julio 1945, kelkaj avantaĝoj estis donitaj al la speciala kontingento.

La 16-20-an de marto 1945 okazis en Almato la unua respublika kunveno de estroj de regionaj fakoj pri ekonomia strukturo de specialaj setlantoj de Norda Kaŭkazo. Oni konstatis, ke dum la restarigo de la deportitoj estis problemoj asociitaj kun malabundeco de loĝkvartalo kaj manĝaĵoj, la negativa sinteno de kelkaj estroj kaj parto de la loka loĝantaro, disvastiĝo de epidemioj inter montaj homoj, precipe tifo. Ĉi tio malfaciligis la novajn alvenintojn adaptiĝi, sian dungadon kaj kreis «kadukajn humorojn kaŭzitajn de la ŝanĝo de konstanta loĝejo».

La 10-an de aprilo 1945, plano estis aprobita en la Provinco Karagando, laŭ kiu oni planis konstrui 80 kaj ripari 600 domojn por la speciala kontingento. En 1947, 119 domoj estis konstruitaj en la regiono, 42 aĉetis kaj 337 riparitaj En Temirtau laŭ la plano de la urba bieno konstruiĝis 62 adobeaj domoj, kaj koste de la enmigrintoj mem - 42. Pro manko de financado kaj materialoj, domoj konstruiĝis ĉefe el adobo. tegmentoj faritaj el ŝlako kaj argilo.

En la distriktoj kreiĝis "trioj" konsistanta el prezidanto de la distrikta konsilio, sekretario de la distrikta partia komitato kaj estro de la distrikta branĉo de NKVD. La trioj devigis la lokajn partiojn, sovetiajn kaj ekonomiajn organojn fari mezurojn por provizi la specialan kontingenton per loĝado per kompaktado de la familioj de lokaj kolektivaj farmistoj, laboristaj ĉaroj kaj imposto, banoj, magiaj vagonoj, brulaĵo, ktp. Do, la 4an de marto 1944, alvenis al la Talasa distrikto de la Provinco Ĵambilo. la unua amaso da specialaj setlantoj konsistantaj el 1349 ĉeĉenoj. El tiuj, 120 familioj (651 homoj) estis metitaj ĉe la kombinaĵo Chulak-Tau, 62 familioj (203 homoj) en Karakulsovĥoz, en la vilaĝa konsiliejo de Tamdynsky, kie estis ses kolektivaj bienoj - 21 familioj (42 homoj), kaj en la vilaĝa konsilio de Kzyl-Autsky - 30 familioj (109 homoj) ktp. Samtempe ekestis problemoj pri dungado de novaj alvenintoj. Rezultis loĝantoj de Grozni el studentoj, artistoj, advokatoj kaj aliaj reprezentantoj de la inteligentuloj, kiuj antaŭe ne okupiĝis pri agrikultura laboro.

La telegramo sendita la 16-an de oktobro 1944 de la Konsilio de Popolaj Komisaroj kaj la Centra Komitato de la VKP(b) de Kazaĥa SSR al la regionaj plenumaj komitatoj kaj regionaj partiaj komitatoj diris:

“

… la ekstreme malfavora situacio de specialaj migrantoj instalitaj en kolektivaj farm-obienoj kaj industriaj entreprenoj … signifa nombro da ili daŭre loĝas en eksterdomoj, kluboj kaj aliaj lokoj ne taŭgaj por vivi en vintraj kondiĉoj. Multaj lokoj estis ege amasigitaj, rezulte de kiuj la apartamentoj estas malpuraj, eksedziĝis ĝenerala grandeco, rezultigante epidemiajn malsanojn. Multaj faktoj pri la malsano de specialaj setlantoj kun distrofio estas observataj. Distribuado de brutaro estas ege malkontenta, kaj multaj specialaj restarigantoj buĉas kaj vendas brutaron pro manko de laboro. En kelkaj areoj, la provizo de lokaj konstruaj materialoj, la konstruado kaj riparo de loĝaj konstruaĵoj estis ĉesigitaj.

”

La estraro de Kazaĥio kolektis informojn de la kampo kaj prenis mezurojn por plibonigi la situacion de vajnaĥoj, kunvenoj periode okazis, ĉe kiuj oni diskutis ĉi tiun problemon, inter aliaj. La 20-an de aprilo 1945, en kunveno de la buroo de la regiona partia komitato Kustanaj, oni konstatis, ke iuj distriktaj aŭtoritatoj retiriĝis de solvo de la problemoj de specialaj setlantoj. En la Karabalika, Kustanaja, Karasusa, Uricka kaj Ordzhonikidza distriktoj la montgrimpantoj estis en ekstreme malfacilaj kondiĉoj. En kelkaj lokoj, kie manĝaĵoj ne estis uzataj por sia celita celo, oni rimarkis kazojn de subnutrado kaj ŝvelaĵon de subnutrado. Oni rimarkis la ĉeeston de pacientoj kun distrofio, netaŭga varbiĝo de labortagoj por specialaj setlantoj, kolektivaj farmistoj, senbrida produktado kaj distribuado de varmaj ŝuoj kaj mallongaj peltaj manteloj, kontraŭleĝaj agoj kaj arbitra traktado de novaj alvenintoj en kelkaj areoj. Oni konstatis ankaŭ la faktojn pri senĉesa preparado de konstrumaterialoj kaj veturiloj, kiuj kaŭzis rompon en provizado de elpelitaj loĝejoj.

En 1944, la Provinco Norda Kazaĥio ricevis 1 milionon 900 mil rublojn por individua loĝkonstruado por altaj teroj. El tiuj, 887.198 rubloj estis fakte elsenditaj al la vajnaĥoj. Regionaj oficialuloj nomis la kialon de la prokrasto de ekstradicio la malrapideco de regionaj organizoj kaj kolektivaj farmaj prezidantoj. Do, en la Presna distrikto (ru) la agrikultura banko estis fermita la tutan someron, ĉar la peranto estis en ferioj kaj komencis doni pruntojn nur en decembro. La emisio de mono ĉesis pro la manko de mono en la banko, ĉar la regiona agrikultura banko ne donis plifortigon de ĉi tiuj financoj.

En la sama areo en 1945 kaj 1946, 2 milionoj 200 mil rubloj estis asignitaj por pruntoj por specialaj setlantoj por konstruado kaj aĉeto de loĝado. La ĉekoj malkaŝis la faktojn de la uzo de individuaj estroj de sia oficiala pozicio pri fraŭdo kun ĉi tiuj financoj. En la vilaĝo Sivkovsky-konsilio de la Sokolovska distrikto, por vajnaĥoj estis aĉetita 12 sodajn domojn por 400 rubloj ĉiu, kaj agrikultura banko asignis prunton por 2.000 rubloj. La prezidanto de la kolektiva bieno Petrovsky de la Mamljutina distrikto prezentis fikcian dokumenton aĉeti domon por du familioj deportitaj al 4.000 rubloj je reala prezo de 2.000 rubloj. En la kolektiva bieno nomata laŭ Lenin de la Sovetska distrikto, la domo de la fronto estis vendita al speciala setlanto fare de la kolektiva kamparana estraro por 5.000 rubloj. Sed la fronta soldato revenis kaj prenis sian hejmon, kaj la speciala setlanto restis sen domo kaj mono.

Estis listo de limigoj por specialaj migrantoj en la oficejoj de la komandanto: ne esti akceptitaj en la partion, ne esti akceptitaj en universitatojn, ne uzi migrantojn kiel laboristojn, ne esti promociitaj al gvidaj postenoj, ne konfidi publikan laboron, ne esti instigitaj, ne esti premiitaj kun iuj premioj, ne esti redaktitaj en la armeo. Sed iom post iom, ĉi tiuj limigoj estis forigitaj de ili.

En iuj regionoj, lokaj aŭtoritatoj faris ĉion eblan por solvi la problemojn de la altaj teroj. En 1944-1945, sur la kolektiva bieno Vilijams de la Mamljuta distrikto, kie loĝis 24 familioj de specialaj setlantoj, oni konstruis siajn proprajn domojn. Vainaĥoj estis provizita per manĝaĵo. Ĉeĉenoj kaj inguŝoj estis dungitaj kaj la kolektiva kamparana estraro parolis bone pri sia laboro. La situacio estis la sama sur la kolektiva bieno «Juna Gardio» de la sama regiono, kie loĝis 9 familioj, la kolektiva bieno «Flamo» de la Konjuĥova distrikto (32 familioj), la kolektiva bieno «Ĥleborob» de la sama regiono (52 familioj), la Ĉistovska grenkulturejo de la Bulaevska distrikto (214 familioj).

Tamen estis kelkaj ekzemploj de la kontraŭa posedaĵo. En la gren-bieno nomata laŭ Kirov de Sovetska distrikto, kie loĝis 213 deportitaj familioj, ne estis konstruita unu sola domo ekde la momento de ilia enkonduko. Ĉiuj familioj loĝis en la domoj de gren-bieno, el kiuj iuj postulis gravajn riparojn. Magomed Merĵoyev kun familio de 8 homoj loĝis en kazerno tute netaŭga por loĝado sen fenestroj, pordoj kaj forno. La kontrolo trovis, ke la peranto ne faris ion ajn por ŝanĝi la situacion, kvankam estis ŝancoj por ĉi tio. 32 familioj el 133 vivis en la ŝtata bieno de Tokushinska de la Poludenska distrikto en malfacilaj kondiĉoj. En unu apartamento loĝis pluraj familioj. Aĥmet Ĥapĉuev kun familio de sep en 1945-1946 loĝis en ĉambro adaptita por bestokuracisto. Sur la teritorio de la fabriko de ledo kaj haŭtoj de Pavlodar, 85 vajnaĥ-familioj (635 homoj) loĝis en dormoĉambroj de kazernoj. La temperaturo vintre atingis –20° С, dum la plej multaj homoj ne havis varmajn vestojn, la infanoj estis duone nudaj kaj efektive kondamnitaj al morto. Tamen, la deportitoj ne estis provizitaj per manĝaĵo. En januaro de 1945, 12 homoj mortis pro malsato kaj malvarmo en la fabriko. Ripetitaj avertoj al fabrika administrado ne havis sekvojn.

Laŭ reguligaj dokumentoj, por kompensi postulatajn brutojn, la montistoj devis provizi vivajn brutojn sur la lokoj de sia restarigo. Je la 1-a de decembro 1944 brutoj estis donitaj al 3924 familioj (82% de la tuta nombro de familioj), el kiuj 2177 brutoj, ŝafoj kaj kaproj - 6086 kapoj. En 1946 5017 familioj el 5088 havis brutojn en la Regiono de Norda Kazastanio, el kiuj 4869 familioj havis brutojn.

Kazaĥio kaj Kirgizio mem suferis pro manko de kultivaĵoj. En oficialaj dokumentoj, estis konstatitaj la faktoj pri konsumo de herboj kaj radikoj deportitaj al manĝaĵoj, malsanoj pro elĉerpiĝo kaj proteino-libera edemo. En 1944 kaj komenco de 1945 en Kirgizio pro la manko de produktoj, lokoj kaj nutraĵoj por brutaro, la deportitoj estis devigitaj buĉi ĝis 90% de la brutoj ricevitaj de la ŝtato. En la Kazalinska distrikto de la Provinco Kizilordo, laŭ ordono de la distrikta komitato kaj plenuma komitato de distrikto, oni donis al la loka partia mono unu tunon da pano el la financoj asignitaj por la vajnaĥoj, kaj aliajn ses tunojn al ne-specialaj reloĝigaj familioj. La prezidanto de la kolektiva bieno Toktogul en la Bazar-Kurgana distrikto elspezis 150 kg da faruno destinita al la altlandanoj por nutri lokajn kolektivajn farmistojn, dum 62 deportitaj familioj restis sen manĝaĵo. En la sama areo, la prezidanto de la kolektiva bieno «Nova Vivo» «savis» 120 kg da faruno ĉe specialaj migrantoj, kiujn li uzis por la bezonoj de la kolektiva bieno. En la Bazar-Kurgana distrikto, la «1an de majo» kaj «Beŝfadaŝ» kolektivaj bienoj, produktoj estis transdonitaj nur al kapablaj korpaj specialaj migrantoj, kaj handikapuloj estis senigitaj de racioj, elspezinte la kolektivan bienon restantan por la bezonoj.

Pro la multnombraj ŝteloj kaj misuzo de la financoj de manĝaĵoj, brutaro, konstruaj materialoj kaj monaj pruntoj asignitaj por specialaj setlantoj, la NKVD devis solvi ĉi tiujn problemojn, inkluzive de uzado de agenta-operaciaj metodoj. En Kirgizio, eĉ estis kreita «speciala sekreta-informa reto en la koncernaj organizoj implikitaj en la distribuado kaj efektivigo de la supraj financoj».

Vainaĥoj ofte devis buĉi la brutojn, kiujn ili donis, ĉar ili havis nek nutraĵojn por brutaro nek lokojn kaj kondiĉojn por ĝia bontenado. En 1944 180 faktoj pri buĉado de elektitaj brutoj estis registritaj. Por subpremi ĉi tiun praktikon en lokoj, kie specialaj setlantoj ne havis brutaron, la distriktaj aŭtoritatoj proponis transdoni la elsenditan brutaron al kolektivaj bienoj kaj fari enketon pri buĉado de brutoj.

Ankaŭ okazis kazoj, kiam specialaj setlantoj restarigis brutaron propramane. En 1945 en Leninska distrikto en 65 domanaroj de montistoj 38 bovinoj kaj 75 ŝafoj estis buĉitaj kaj venditaj. Sed venontjare la samaj bienoj propraokule akiris 28 bovinojn kaj 85 ŝafojn.

Multaj familioj de la deportitoj retenis brutaron, ĉar ĝi certigis la ekziston de iliaj familioj. La faktoj de lia buĉado kaj vendado nur atestas pri la senespera situacio de specialaj setlantoj. Krome, kelkaj vajnaĥoj pro neklarigitaj kialoj ne estis en la listoj por brutaro.

En la Provinco Norda Kazaĥio en 1944 registriĝis 1169 familioj (4802 homoj), kiuj multe bezonis nutrajn helpon, provizon de vestaĵoj kaj ŝuoj. Vajnaĥoj en bezono de vestaĵoj kaj ŝuoj en la regiono loĝis 3801 familioj (16.223 homoj). En la sama jaro, 200 mallongaj peltaj manteloj kaj 100 paroj da ŝuoj estis asignitaj por ili. En kelkaj kazoj, prezoj por varoj por specialaj setlantoj transdonitaj al vendo al kampara kunlaboro estis ŝargitaj ĝis 200% kontraŭ ŝtataj prezoj kaj ĉi tiuj varoj rezultis neatingeblaj al la senhavuloj pro sia alta kosto.

En la sama jaro, 60 mil m da kotona ŝtofo eniris la regionon. 7200 kg da lano, 1900 pelaj ŝafaj feloj, 100 pecoj da grandaj ledoj estis asignitaj de la rezervo de la registaro de Kazaĥio. El tiuj, 263 mallongaj felaj manteloj kaj la sama nombro da manikoj, 900 paroj da botoj, kiuj estis disdonitaj inter la bezonantoj, estis faritaj. Tamen la bezono de vestaĵoj kaj ŝuoj por vajnaĥoj estis multe pli alta. Pro la manko de vintraj vestoj kaj ŝuoj, 1800 homoj ne laboris en kolektivaj kaj ŝtataj bienoj, 2816 infanoj ne studis en lernejoj.

El la 4183 familioj kiuj alvenis en la regionon, 3925 familioj havis hejmajn intrigojn. 258 familioj ne havis intrigon, sed ili havis ĝardenojn averaĝe 0,5 ha por familio. En kelkaj kolektivaj bienoj, administradaj instrukcioj estis sabotitaj, rifuzante la vajnaĥoj asigni parcelojn sub diversaj pretekstoj, sencele asignante semajn pruntojn, tranĉante asignitajn intrigojn. Preskaŭ duono de la montgrimpantoj havis intrigojn situantajn je distanco de 1-2 km de loĝado, kio kreis malfacilaĵojn kun ilia prilaborado kaj rikoltado.

Alia grava problemo de la deportitoj estis familia reunuiĝo. Malgraŭ ĉiuj malfacilaĵoj, la vajnaĥoj provis loĝi apud iliaj amatoj. En la norda kazastana regiono dum reloĝigo, 1070 disaj familioj estis registritaj. Dum 1944, 923 familioj trovis siajn amatojn kaj reunuiĝis. Kiam ajn eblas, ĉeĉenoj kaj Inguŝ ne lasis infanojn en orfejoj. Eksciinte, ke la infanoj de iliaj parencoj aŭ konatoj estas en la orfejo, ili provis konduki ilin al iliaj familioj, kiuj distingis ilin de aliaj deportitaj popoloj.

La raportoj de la estroj de la potencaj strukturoj plurfoje rimarkis la malĝentilecon de iuj lokaj estroj rilate specialajn setlantojn. La vojaj ĉefministroj kaj festaj organizantoj de la 33a ĉirkaŭvojo publike batis specialajn setlantojn Guĉigov kaj Munaev, kiuj kulpigis nenion. En la kolektiva bieno Iljich, la prezidanto Klinovickij kaj la estro de MTF Rodionov kune kun la kolektivaj farmistoj batis la specialajn setlantojn Mucaev kaj Alĥastov, tial ĉi-lastaj perdis sian vidadon. La enketo de la kazo finiĝis la 26an de aŭgusto 1944, sed ĝi ekzamenis popolan tribunalon nur la 12an de februaro 1945. Klinovickij estis kondamnita al unu jaro en malliberejo, kaj la esploro estis finita ĉe Rodionov pro la projektado de ĉi-lasta en la armeo. En la regiona tribunalo la kondamno estis nuligita, Klinovickij estis kondamnita al deviga laboro dum unu jaro kun depreno de 15% de la salajro.

De 1944 ĝis la fino de la unua duono de 1946, la Ministerio pri Internaj Aferoj de Kirgizio sendis 15 specialajn komunikadojn al la Centra Komitato de la KP(b) de Kirgizio kaj al la Konsilio de Ministroj de Kirgiza SSR «pri la situacio de specialaj kolonianoj kaj faktoj de ĉikanado, malĝentila kaj malatenta sinteno rilate ilin». Kvaroble ĝi informis ilin pri kazoj de «malĝentila, neglektema sinteno, kiuj sumiĝis al mokado» de specialaj setlantoj fare de la gvidado de la Alabukinska distrikto de la Provinco Ĵalalabat. La 27an de oktobro 1945, per rezolucio de la Centra Komitato de KP(b) de Kirgizio, la sekretario de la distrikta partia komitato estis forigita de la posteno pro mokado de la specialaj reloĝantoj, kaj la vicprezidanto de la distrikta plenuma komitato, popola juĝisto, pluraj prezidantoj de vilaĝaj konsilantaroj kaj kolektivaj bienoj estis forigitaj de la laboro kaj juĝitaj.

En majo 1944, registara komisiono estrita de la komisiita popola deputito pri internaj aferoj Sergej Kruglov (ru) venis al Kazaĥio por kontroli la situacion de la deportitoj. La lokaj partio-sovetiaj aŭtoritatoj estis instrukciitaj «fari registradon de ĉiuj vakaj domoj en la lokoj de reloĝigo de specialaj enmigrintoj kaj transdoni ilin al la senhavuloj», «provizi ĉiujn specialajn migrantojn de agrikulturaj kartelaj membroj kun kolektivaj farmaj libroj kaj establi kontrolon pri la plena eniro de laboritaj labortagoj en la librojn». La NKVD-korpoj devis regi manĝojn de distribuado de punktoj kaj tuj procesigi ilin pro malobservoj. Eksaj partioj kaj sovetiaj gvidantoj de Ĉeĉenio-Inguŝio estis alvokitaj al la Centra Komitato de la KP(b) kaj ricevis postenon.

Pli strikta kontrolo super vanajĥoj

En januaro 1945, la registaro adoptis dekreton pri pliaj limigoj al la rajtoj de vajnaĥoj. Ili estis senigitaj je la rajto eĉ por mallonga tempo forlasi lokojn de kompromiso sen la permeso de oficejoj de specialaj komandantoj. Inter 3 tagoj ili devis informi la NKVD-korpojn pri ĉiuj ŝanĝoj en la konsisto de familioj. La komandantoj ricevis la rajton devigi la krimulojn aresti dum 5 tagoj aŭ monpunon de ĝis 100 rubloj.

La kialo de ĉi tiu decido estis la malkontento de la ĉeĉenoj kaj inguŝoj pri sia pozicio. En la printempo de 1944, la NKVD-korpoj rimarkis inter la specialaj setlantoj multan kontraŭsovetian deklaron, «plendojn kaj severajn respondojn al nesufiĉaj manĝaĵoj, malamikeco kaj minacoj al la loka loĝantaro, ŝtelo kaj ŝtelo de la lastaj brutoj, birdoj kaj manĝaĵoj. Oni rimarkis ankaŭ la faktojn de intencoj … zorgi pri la ŝnuro».

Meze de la somero de 1944, nur en Kazaĥio estis arestitaj 2196 specialaj setlantoj. Antaŭ oktobro de tiu jaro, tiu cifero pliiĝis al 3310. Aliaj 1969 homoj estis enpostenigitaj pri operacia kontrolo de la NKVD. Pluraj miloj da altranguloj estis kondamnitaj de la Specialaj Kunvenoj. Krom ĉi tio, proksimume 7.000 vajnaĥoj tenitaj en lokoj de detenado estis transportitaj al lokoj de deporto.

Inter la specialaj setlantoj, sistemo de reciproka respondeco estis enkondukita: la altaj teroj estis dividitaj en «dek kvaronojn», kies loĝantoj estis kolektive respondecaj pri la ofendo fare de unu el iliaj membroj. Korpoj de la Ministerio pri Internaj Aferoj kaj la Ministerio pri Ŝtata Sekureco inter montanistoj varbis informistojn kaj sekretajn agentojn. Krome vainaĥoj estis devigita aliĝi al «helpgrupoj», kiuj helpis specialajn komandantojn.

Personoj, kiuj havis aŭtoritaton inter la deportitoj, precipe religiaj figuroj, estis sub la speciala superrigardo de specialaj servoj. Ili provis persvadi ilin kunlabori kun la aŭtoritatoj. Ekzemple elektaj rajtoj estis rezervitaj al specialaj migrantoj. En 1946, plej multaj vajnaĥoj partoprenis la elektojn al la Supera Soveto de Sovetunio, plejparte danke al agitado de religiaj aŭtoritatoj. En la sama tempo, tiuj religiaj figuroj, kiuj alvokis ne partopreni la elektojn, estis izolitaj kaj persekutitaj. Ĉirkaŭ 40 homoj estis arestitaj pro tia agitado. Antaŭ la aŭtuno de 1946, la sekretaj servoj identigis pli ol mil religiajn aŭtoritatojn, el kiuj 170 estis devigitaj kunlabori kun la aŭtoritatoj.

Rezistado por enmigrintoj

Malgraŭ streĉa kontrolo, la Ministerio pri Internaj Aferoj kaj la Ministerio de Ŝtata Sekureco ne sukcesis malhelpi multnombrajn kazojn de perfortaĵoj fare de specialaj setlantoj. Evidente, la granda plimulto de ĉi tiuj perfortoj estis rekte provokita de la politiko de la aŭtoritatoj mem. La plej ofta krimo de la unuaj jaroj de deporto estis ŝtelo de manĝaĵo, ŝtelo kaj buĉado de brutaro kaj ne rajtigita forlaso de lokoj de kompromiso. La raportoj de la lokaj NKVD-aŭtoritatoj ofte rekte agnoskis, ke nur kompleta senespereco devigas la montgrimpantojn fari ĉi tiujn perfortojn. Kiel regulo, provinte teni vajnaĥoj, ili montris furiozan reziston.

Alia kialo de la eskapo estis, ke multaj familioj estis apartaj, kaj oficejoj de specialaj komandantoj ofte ne helpis specialajn setlantojn solvi ĉi tiun problemon. De la printempo de 1944 ĝis la fino de 1950, pli ol 20 mil kazoj de eskapoj estis registritaj, dum preskaŭ ĉiuj fuĝintoj estis detenitaj.

La unuan fojon post la alveno de la deportitoj, specialaj komandantaj oficiroj, uzante sian oficialan pozicion kaj la mankon de rajtoj de la vajnaĥoj, provis rabi, seksperforti kaj formortigi la oferaĵojn. La respondo de la altranguloj rapide pliseverigis la komandanton.

En 1948, speciala rezolucio de la Konsilio de Ministroj de Sovetunio konfirmis ke ĉeĉenoj kaj inguŝoj estis deportitaj «por ĉiam». Tiam streĉiĝis la punoj pro eskapado el lokoj de elpelado. La maksimuma kondamno estis 20 jaroj da malfacila laboro, kaj por helpi la fuĝantojn, ili estis kondamnitaj al limdato de ĝis 5 jaroj. Tamen la pafoj daŭris, dum iuj fuĝintoj sukcesis atingi la Grozna provinco.

En 1948, parto de la deportitoj estis reokupitaj, ĉi-foje ene de la limoj de Kazaĥio. Ĉar multaj altlandanoj «montris sian intencon» fuĝi al Ĉinio, estis donita ordono, kiu ne permesis specialajn migrantojn vivi malpli ol 100 km de la ŝtata landlimo. Por ĉi tiu ordono, pli ol 6 mil vajnaĥoj estis reasentitaj el la landlimaj regionoj de Kazaĥio.

En la 1940-aj jaroj - 1950-aj jaroj, amasaj konfliktoj okazis inter la deportitaj kaj la krimaj elementoj sur la lokoj de detenado, agante kun la konekto de la aŭtoritatoj. Krimuloj provis subigi Ĉeĉenojn kaj Inguŝojn al ŝtelistoj. Tamen la altaj teroj ĉie furioze rebatis tiajn provojn, ofte prenante la rusojn, islamanojn kaj la «politikistojn» sub sian protekton. Ĉi tiuj lastaj estis konsiderataj de siaj specialaj kamaradoj en malfeliĉo. vajnaĥoj en la tendaroj kaj malliberejoj de Stalin agis kiel defendantoj de la malavantaĝuloj.

Interretnaj konfliktoj

En 1946, amasa baraktado okazis en Leninogorsk. Dek kvin mil liberigitaj kaptitoj el la kabanoj, kiujn ili antaŭe okupis, estis reloĝigitaj en alia distrikto de la urbo. Anstataŭ ili ĉeĉenoj estis enkondukitaj en la kazerno. La kaptitoj periode revenis al siaj iamaj loĝlokoj kaj mokis la ĉeĉenojn. La ĉeĉenoj partoprenis ĉiujn, sen distingo pri sekso kaj aĝo. Rezulte estis mortintoj ambaŭflanke. Sekve de la enketo, la ĉeĉenoj estis reloĝigitaj en la regiono Semipalatinsk. La ribeluloj, kiuj gvidis la ribelulojn Umu kaj Mahmud Aĥmadov estis kondamnitaj kaj senditaj al Niĵnij Tagil.

16-18 julio 1950 rekuniĝoj en Leninogorsk okazis denove. Ĉi-foje la nomataj «varbituloj» - la laboristoj, kiuj alvenis laŭ la organiza aro - partoprenis luktojn kun la ĉeĉenoj. La dokumentoj ne enhavis informojn pri la kaŭzoj de la kolizioj. La konflikto kaŭzis grandan resonon inter la partiaj gvidantoj de la urbo kaj regiono. Eksplika laboro estis farita inter la loĝantaro por detrui la pasiojn. Pliiĝis importado de manĝaĵoj kaj industriaj varoj al la urbo. Dum 20 tagoj la Ŝtata Opero kaj Baleta Teatro nomata laŭ Abay kaj la regiona dramteatro prezentis en la urbo.

En Atbasar amaskunveno okazis:

“

La 18an de decembro 1954, 20 maŝinaj studentoj, kiuj konsumis alkoholon en la kantejo de la stacio Atbasar ... estis insultitaj kaj poste batitaj de du inguŝoj … Du horojn poste ĉirkaŭ 50 maŝinistoj pelis klubon de fervojaj laboristoj, kie ili serĉis homojn de Inguŝa etneco kaj batis ilin per tabuloj, ŝoveliloj kaj aliaj. subjektoj.

”

Amasaj alfrontoj sur etnaj teroj ankaŭ estis rimarkitaj en Ust-Kamenogorsk, Tengiz, Aktau, Kazatkom kaj Chilik. La kialo de ĉi tiuj eventoj estis la streĉiĝoj inter la specialaj setlantoj kaj la loka loĝantaro, precipe inter tiuj rekrutitaj kaj tiuj liberigitaj de la arestoj. Laŭ dokumentoj, unu el la mezuroj por malebligi tiajn eventojn de la aŭtoritatoj estis konsiderata, precipe, la eblo al reloĝigo de altaj teroj el urboj, regionaj centroj kaj fervojaj stacidomoj al kolektivaj bienoj kaj ŝtataj bienoj.

Laboro de deportitaj homoj

La NKVD ankaŭ traktis dungadon de specialaj reloĝantoj. Ĉar la plej multaj el ili antaŭe estis dungitaj en agrikulturo, la Agrikultura Komitato fariĝis ilia ĉefa dunganto. Pluraj miloj da homoj estis senditaj al karbaj minejoj kaj neferruktaj metalaj minejoj, ferraj kaj neferozaj metalurgiaj entreprenoj, transportoj kaj aliaj sektoroj de la ekonomio. Specialistoj pri nafto-produktado kaj rafinado estis senditaj al la petrolaj kampoj de la provinco Guriev de Kazaĥio.

Analizistoj en la Ministerio pri Internaj Aferoj kaj Ŝtata Sekureco konsideris, ke plej multaj el la deportitoj estas nekapablaj produkta agado. La estroj de organizaĵoj per ĉiuj rimedoj provis forlasi la laboristojn tiel karakterizitajn kaj liberigi sin de tiuj, kiuj estis devigitaj okupi laboron sub premo de la oficejo de la komandanto. La migrantoj ne havis rajtojn, kio permesis al ili ignori siajn interesojn. En la provinco Guriev ekzistis dekreto de la regiona komitato malpermesanta la vajnaĥoj fari kursojn por trejnado de laboristoj. En la provinco Ĵambilo la rajtoj de altranguloj pri materiaj kaj juraj aferoj estis ĉie malobservitaj. En multaj entreprenoj, en la regiono Semipalatinsk, ĉeĉenoj kaj inguŝoj estis detenitaj pro salajroj kaj porcioj de manĝaĵoj.

La kontingento klasifikita kiel «socie danĝera» nur povis funkcii kie la komandanto sendis lin. La administrado de la entreprenoj devis konstati kontroladon de tiaj laboristoj. Tiuj, kiuj ne apartenis al ĉi tiu kategorio, povis sendepende serĉi laboron. En iuj kazoj, ili rajtis labori ekster la kompromiso. Iafoje la NKVD-korpoj venis en konflikton kun lokaj aŭtoritatoj, postulante pli racia uzo de deportita laboro.

Laŭ la Ministerio pri Internaj Aferoj, la nombro de laborantaj vajnaĥoj konstante superis la nombron de kapablaj. En Kazastanio 155 mil deportitoj el la Norda Kaŭkazo estis agnoskitaj kiel kapablaj, kaj pli ol 171 mil laboris, el kiuj 7,5 miloj estis konsiderataj handikapitaj kaj 13,5 mil adoleskantoj. Ĉi tio klarigis la ege malfacilan materian situacion de la altaj teroj, kio devigis ilin labori ne nur kapablaj plenkreskuloj, sed ankaŭ infanoj kaj pacientoj. En iuj kazoj, vajnaĥoj laboris sen salajroj kaj ŝuoj kaj havis neniujn avantaĝojn plibonigi vivkondiĉojn aŭ ricevi aliajn specojn de rekompenco, sed samtempe ili ne restis malantaŭ aliaj laboristoj.

Specialaj enmigrintoj, kiel rekompencon por malfacila laboro, ricevis malgrandajn kaj grandajn brutojn, kio por ili tiutempe estis pli grava ol aliaj premioj. Laŭ la NKVD, antaŭ 1947 la malsato inter ĉeĉenoj kaj inguŝoj preskaŭ ĉesis. Ĉi tio klarigis la fakton, ke plej multaj vajnaĥoj akiris proprajn hejmojn, havis grandajn kaj malgrandajn brutojn, birdojn kaj rikoltis bonajn kultivaĵojn de personaj intrigoj kaj legomĝardenoj.

En kelkaj kolektivaj bienoj, specialaj setlantoj laboris pli bone ol lokaj kolektivaj farmistoj. Tiel estis ekzemple sur la kolektiva bieno Kontonovskaya Kommuna, kie ĉeĉenoj estis ekzemploj por lokaj vilaĝanoj. Por la unua duono de 1946 Babit Shamsudi prilaboris 346 labortagojn, Ibrahim Derkin - 306 labortagojn, Shedit Akhmetov - 295. Neniu el la lokaj kolektivaj farmistoj tiom laboris.

Paŝtisto Akhmet Saparov en 1952 ricevis la unuan Atestilon de Valoro de la Supera Konsilio de Kazaĥa SSR, jaron poste li ricevis la titolon de Honorita Majstro de Brutaro, en 1963 ricevis la duan Atestilon de Honoro de la Supera Konsilio. De simpla paŝtisto, li leviĝis al la kapo de la bieno. Diplomiĝintoj de terkulturaj universitatoj de la respubliko estis senditaj al li por sperto. Li estis premiita Ordeno de Lenino, la Oktobra Revolucio, la Amikeco de Popoloj, la medaloj "Por Valora Laboro" kaj "Por Valora Laboro". En 1971, li ricevis la titolon Heroo de Socialisma Labour. Lia nomo estis enmetita en la Ora Libro de Honoro de la Kazaĥa SSR.

Madi Baĥmadov venis en provinco Taldikorgano en la aĝo de 13 jaroj. Du jarojn poste lia patro mortis kaj li devis prizorgi la familion. Por bona laboro en la agrikultura brigado li estis ligita. En 1947, lia teamo kolektis grandan rikolton. Baĥmadov kaj lia asistanto Vera Nesina (ru) estis prezentitaj al registaraj premioj. Al Nesina ricevis la titolon Heroo de Laboro, kaj Baĥmadov, kiu estis prezentita al la Ordeno de Lenin, ne ricevis ĝin pro la fakto, ke li estis deportita. En 1959 li revenis al sia patrujo, fariĝis konata ŝafbredisto, ricevis la Ordon de la Insigno de Honoro, kvin orajn kaj kvar arĝentajn medalojn de VDNH. En 1971, li estis premiita la titolo de Hero of Labour.

Sekretario de la Akmola Urba Partia Komitato A. Andreev plendis, ke regionaj gazetoj ne skribas en siaj paĝoj pri vajnaĥa produktantoj.

En unu el la traktataj brigadoj de la Burnenskaya MTS en la distrikto Juvaly, la nivelo de labora disciplino inter deportitaj ĉeĉenoj malpliiĝis. La distrikta policejo sendis tien la ĉeĉenan spiritan aŭtoritaton Kuku Kushaev. Post la laboro, kiun li plenumis, la laborproduktado de la brigado altiĝis al 230% kaj en 1946 ĝi rezultis supere.

Specialaj enmigrintoj komencis submetiĝi al ŝtataj premioj en 1948. En Kazaĥio estis preskaŭ 5 mil stakhanovidoj kaj laboristaj ŝokistoj el inter la ĉeĉenoj kaj inguŝoj. 56 El ili ricevis la medalon «Por Valora Laboro», 278 estis premiitaj brutaro, kaj 3449 estis premiitaj per mono kaj varoj. 8 specialaj reloĝantoj estis prezentitaj al la titolo de Heroo de Socialisma Laboro, kaj 71 pli al mendoj kaj medaloj.

Rehabilitado

Restarigo de la Ĉeĉena-Inguŝa ASSR

Post la morto de Stalin (ru) kaj la ekzekuto de Berija, la deportitaj popoloj havis esperon pri resaniĝo kaj reveno al sia patrujo. Konataj reprezentantoj de subpremitaj popoloj kaj ordinaraj civitanoj komencis persiste peti sin al la aŭtoritatoj kun iliaj petoj, kies ĉefa estis tuj resendi la deportitajn popolojn kaj forigi akuzojn pri kunlaboro kun ili.

Per la dekretoj de la Prezidiumoj de Superaj Sovetunoj de Sovetunio kaj RSFSR la 9an de januaro 1957, la Ĉeĉenia-Inguŝa Aŭtonoma Sovetia Socialisma Respubliko estis restarigita, cetere, ĉe iomete malsamaj limoj ol dum la nuligo; ĝi inkluzivis la Naurа kaj Shelkovа distriktoj kun la superreganta rusa loĝantaro transdonita de la Stavropola regiono al la Grozna regiono en 1944, sed la Ĉeurba distrikto, kiu restis en Norda Osetio, ne estis redonita al ĝi. La areo de la respubliko post restarigo estis 19.300 km².

La 11an de februaro 1957, la Supera Soveto de Sovetunio aprobis la dekreton de sia Prezidiumo de la 9a de januaro kaj redonis la mencion pri aŭtonomeco al artikolo 22 de la Konstitucio de Sovetunio.

Pro la nekonceptita kaj nekonsekvenca efektivigo de la rezolucio, kaj ankaŭ kontraŭ la rezisto de parto de la partio-sovetia nomenklaturo en la centro kaj en la lokoj, la restariga procezo treniĝis, estis plena de malfacilaĵoj kaj kreis novajn problemojn. Pro reciprokaj provokoj kaj kun plena interligo de la respublikaj aŭtoritatoj, pli ol 113 mil reprezentantoj de ne-indiĝenaj loĝantoj forlasis la respublikon en 1957.

La 14-an de novembro 1989, la Deklaracio de la Supera Sovetunio de Sovetunio «Pri rekono de la subpremaj aktoj kontraŭ popoloj, kiuj estis perforte reloĝigitaj kaj certigante iliajn rajtojn» estis kontraŭleĝa kaj kriminala, estis adoptita, laŭ kiu ĉiuj subpremitaj popoloj estis rehabilititaj, kaj la subpremaj aktoj kontraŭ ili estis rekonitaj kontraŭleĝaj kaj krimaj sur la ŝtata nivelo. en la formo de politiko de kalumnio, genocido, devigita translokiĝo, abolicio de naciaj ŝtataj formacioj, starigo de reĝimo de teruro kaj perforto en lokoj de specialaj kompromisoj.

La 26an de aprilo 1991 estis adoptita la Leĝo de RSFSR pri Rehabilitado de Subpremitaj Popoloj, kiu rekonis deportadon de popoloj kiel "politiko de kalumnio kaj genocido". Inter aliaj, la leĝo rekonis la rajton de subpremitaj popoloj restarigi la teritorian integrecon ekzistantan antaŭ la kontraŭkonstitucia politiko de devige rediskuti landlimojn, restarigi ŝtatŝtatajn formaciojn ekzistantajn antaŭ ilia forigo, same kiel kompensi la damaĝon kaŭzitan de la ŝtato.

La 26-an de februaro 2004 la Eŭropa Parlamento agnoskis la deportadon de ĉeĉenoj kaj Inguŝoj kiel agon de genocido.

Unu el la konsekvencoj de la deportado estis la apero de ĉeĉenaj diasporoj (ru) en Kazaĥio (ru) kaj Kirgizio.

La pozicio de la internacia komunumo

Kunveno en Strasburgo de reprezentantoj de la ĉeĉena diasporo en Francio la 23an de februaro 2017 memore al la deportado de ĉeĉenoj kaj inguŝoj.

Dum la Dua Mondmilito, la aliancanoj de la Sovetunio aŭ tute ignoris la faktojn de deportado, aŭ parolis aprobe pri la deportado de la germanoj pri la forigo de la «kvina kolumno». Post la eksplodo de la Malvarma Milito, okcidentaj landoj komencis levi la aferon pri deportadoj al Sovetunio, inkluzive en kunvenoj de UN. La pozicio de sovetiaj diplomatoj, postulantaj, ekzemple, malkoloniigado de Afriko, ekestis kontraŭreklamitaj deportadoj de la popoloj de Sovetunio.

Ĉeĉenoj kaj Inguŝoj, kiuj loĝis eksterlande, ekzemple posteuloj de la Otomana Imperio, kiuj translokiĝis en la 19-a jarcento, lanĉis aktivan lukton por restarigi la malrespektitajn rajtojn de siaj samlandanoj. Ili kreis organizojn, kiuj postulis, ke iliaj landoj kaj internaciaj organizoj uzu sian influon por influi sovetian politikon en ĉi tiu afero. La ĉeĉenaj diasporoj en Jordanio, Turkio kaj Usono estis precipe aktivaj pri tio.

Granda agado tiurilate estis lanĉita de Abduraĥman Avtorĥanov (ru). Dum multaj jaroj li batalis por la reveno de la deportitaj popoloj kaj ilia resaniĝo. En 1952, lia libro «La murdo de la ĉeĉenaj kaj Inguŝaj popoloj. Mortigo de popoloj en Sovetunio» estis publikigita en Munkeno. Ĉi tiu libro estis tradukita al multaj lingvoj kaj grandparte konkretigis okcidentan publikan opinion pri ĉi tiu temo.

Memoro

Vladimir Vysockij (ru).

En Dagestano, Inguŝio kaj aliaj regionoj de Rusio, same kiel en lokoj de kompakta restadejo de la Ĉeĉenа diasporo en Eŭropo (ru), funebraj eventoj dediĉitaj al la datreveno de deporto okazas ĉiujare la 23-an de februaro. En Dagestano en 2020, manifestacio en memoro kolektis pli ol 10 mil partoprenantojn. En Parizo la manifestacio partoprenis ne nur reprezentantojn de la ĉeĉena diasporo, sed ankaŭ homajn rajtojn de la Ĉeĉena Rifuĝinta Komitato. Ankaŭ funebraj eventoj okazis en Vieno, Berlino kaj aliaj eŭropaj ĉefurboj.

En kulturo kaj arto

Monumento «Naŭ Turoj» (ru).

Semjon Lipkin (ru) verkis en 1953 la poemon «La Ĉefo kaj la Tribo: Nebulo en la Montoj», dediĉitan al ĉeĉeno kaŝita de deporto en la montoj. En 1980, li verkis la romanon «La Jardeko», dediĉitan al la deporto de la tavlaroj (fikcia kolektiva kaŭkaza popolo).

Monumento al la Ĉeĉenoj-Akkinoj viktimoj de stalinismo (ru).

Kunveno de Auĥ vilaĝo loĝantoj en 23an de februaro 2017, dediĉita al la datreveno de deporto.

En 1977 Vladimir Vysockij (ru) skribis la kanton (ru) «Vivo flugis» dediĉita al la deporto de la vainaĥoj.

La deporto de la vainaĥoj estas dediĉita la libro de Anatolij Pristavkin (ru) «La ora nubuĉo dormis (ru)». Ĝia publikigo en 1987 en la revuo «Flago» (ru) kaŭzis grandan publikan resono. La sekvan jaron ŝi estis premiita Sovetunia Ŝtata Premio (ru), kaj en 1989 ŝi estis filmita de kinoreĝisoro Sulambek Mamilov (ru).

La 19-an de februaro 1989 en la vilaĝo Jariksu-Auĥ (nun Ĉaravali (ru), Novolakska distrikto (ru) de Dagestano), oni starigis monumenton al la Ĉeĉenoj-Akkinoj viktimoj de stalinismo (ru). La monumento estis la unua el sia speco en la lando.

La 23an de februaro 1994, la tago de la centjara datreveno de la komenco de la deporto, oni malfermis Memorialo al la viktimoj de la deporto de 1944 (ru) en Grozno (ĝi situis sur la nuna strato de Ali Mitaev (ru)). La aŭtoro de la projekto estis Darĉi Ĥasaĥanov (ru). En 2008, la procezo movi la monumenton al nova loko estis komencita. Tomboŝtonoj, kiuj estis parto de la monumento, estis poste uzataj en la konstruado de la Memorialo al la viktimoj de la lukto kontraŭ terorismo (ru).

La 23an de februaro 1997, okaze de la datreveno de la deporto, la Monumento «Naŭ Turoj» (ru) malfermiĝis en Nazrano, projektita de la Honora artisto de Rusio (ru) Murad Polonkoev (ru). En 2002, la aŭtoro ricevis la oran medalon de la Rusa Akademio pri Artoj (ru) por ĉi tiu projekto. La monumento estas inkluzivita en la registro de la Rusa Akademio de Artoj.

La 23an de februaro 2011, la retejo «Memore al la viktimoj de la deporto de ĉeĉenoj kaj inguŝ de 1944» estis lanĉita. En la momento de malfermo, la reteja datumbazo enhavis datumojn pri 60 mil deportitoj.

En Kazastanio en 2011, antaŭ la Tago de la Memoro de la Viktimoj de Politikaj Subpremoj (ru), kiu estas festita la 31an de majo, memora signo estis malfermita en Karagando al reprezentantoj de la ĉeĉenaj kaj inguŝaj popoloj, kiuj mortis dum la deporto.

En 2014, la filmo «Ordigita forgesi (ru)» estis filmita en la «Grozno-Filmo» studio pri la eventoj de tiu tempo. La premiero de la filmo estis okazonta en Grozno la 10an de majo 2014. Tamen, la Rusa Ministerio de Kulturo (ru) malpermesis la projekcion de la filmo en Rusujo, tial, laŭ la ministerio, ĝi «ekscitas etnan malamon (ru)». En la sama jaro, la filmo estis montrita en la nekompetenta programo de la Moskva Internacia Filmfestivalo. Ĉi tio okazis danke al la postulo de la reĝisoro de la filmo, Ĥussejn Erkenov (ru), kiu estis subtenata de filmaj kritikistoj.

Ekde tiam, ĉar eblis paroli pri tio, deporto estis konstanta temo de artaj, ĵurnalaj kaj sciencaj verkoj de vajnaĥaj aŭtoroj. Ekzemple, Magomet Sulaev (ru) skribis pri deporto en la romano «La montoj ne forgesu» (ĉeĉene «Лаьмнаша ца дицдо»), Z. Abdullaev en la libroj «Ekbriloj», «Kriaĉo de idoloj», Ĥalid Oŝaev (ru) («Sub la sangavidaj botoj»), Ĥamzat Jandarbiev (ru) en la libro «Krimo de la Jarcento» kaj kelkaj aliaj verkistoj.

Literaturo

• Абдуллаев З. С. Всполохи: Повести, рассказы, очерки. — Гр., 1988.
• Абдурахманов Д. Б., Ахмадов Я. З. Битва за Чечню. — Гр.: АО «ИПК «Грозненский рабочий», 2015. — 432 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-4314-0155-8.
• Авторханов А. Г. Убийство чечено-ингушского народа. — СП «Вся Москва», 1991. — 79 с.
• Айдамирова Машар (составитель). Эпоха «Долгих ночей». — Гр., 2011. — 320 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-4314-0009-4.
• Ахмадов Я. З., Хасмагомадов Э. Х. История Чечни в XIX-XX веках. — М.: «Пульс», 2005. — 996 с. — 1200 экз. — ISBN 5-93486-046-1.
• Безугольный А. Ю. Опыт строительства Вооруженных сил СССР: Национальный аспект (1922—1945 гг.): Дисс. докт. ист. наук.. — М., 2019. — 597 с.
• Бибулатов В. М. Трудовые подвиги спецпереселенцев // Архивный вестник : журнал. — 2016. — № 4. — С. 170—172.
• Бугаев А. М. Почему Сталин выселял народы? (постановка проблемы) // Известия вузов. Северо-Кавказский регион : журнал. — 2009. — № 3а. — С. 88—91.
• Бугай Н. Ф. Репрессированные народы России: Чеченцы и Ингуши. — Капь, 1994. — 259 с.
• Висаитов М. А. От Терека до Эльбы. Воспоминания бывшего командира гвардейского полка о боевом пути в годы Великой Отечественной войны. — Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1966. — 128 с.
• Волконский С. Г. Записки. — Иркутск: Восточно-Сибирское книжное издательство, 1991.
• Дунюшкин И. Е. Идеологический и военный аспект борьбы с вайнахским национал-клерикальным сепаратизмом на Северном Кавказе в 1941 году. Доклад на научной конференции 9 декабря 2001 года.
• Ермекбаев Ж. А. Чеченцы и ингуши в Казахстане. История и судьбы. — Алма-Ата: «Дайк-Пресс», 2009. — 508 с. — 1500 экз. — ISBN 978-601-7170-028.
• Земсков В. Н. Спецпоселенцы в СССР. 1930—1960 гг. — М.: Наука, 2005.
• Ибрагимов М. М., Гакаев Д. Ж. Хасбулатов А. И. и др. История Чечни с древнейших времён до наших дней / рук. Ибрагимов М. М.. — Гр.: ГУП «Книжное издательство», 2008. — Т. 2. — 832 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-98896-101-7.
• Козлов В. А. и др. Вайнахи и имперская власть: проблема Чечни и Ингушетии во внутренней политике России и СССР. — М.: Российская политическая энциклопедия, 2011. — 1108 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-8243-1443-4.
• Лазарев С. Е. О прошлом ради будущего: интервью с Мусой Ибрагимовым // Военно-исторический архив. 2016. № 7 (199). С. 168—191.
• Лунина М. Терпение камня // Собеседник : газета. — 1989. — № 27. — С. 12.
• Михайлов А. Г. Чеченское колесо: генерал ФСБ свидетельствует. — М.: ООО Коллекция «Совершенно секретно», 2002. — 320 с. — 3000 экз. — ISBN 5-89048-100-2.
• Нухажиев Н. С., Умхаев Х. С. Депортация народов: ностальгия по тоталитаризму. — Гр.: ЗАОр «НПП «Джангар», 2009.
• Ошаев, Х. Д. Под кровавыми сапогами: рассказы-были из истории депортации чеченского народа. — Нальчик, 2004.
• Пыхалов И. В. За что Сталин выселял народы? Сталинские депортации — преступный произвол или справедливое возмездие? — М.: Яуза-Пресс, 2008. — 480 с. — (Сталинский ренессанс). — 5000 экз. — ISBN 978-5-9955-0017-9.
• Сборник докладов «Мир и война: 1941 год». — Екатеринбург: Издательство гуманитарного университета, 2001.
• Сигаури И. М. Очерки истории и государственного устройства чеченцев с древнейших времен. — М.: «Русь», 2001. — Т. 2.
• Эдиев Д. М. Демографические потери депортированных народов СССР. — Ставрополь: СтГАУ «Аргус», 2003. — 336 с. — 600 экз. — ISBN 595960020X.
• Яндарбиев Х. Ш. Преступление века / Ред. Ирисханов И. А.. — Гр.: «Книга», 1992. — 64 с.
• Pohl J. O. Ethnic Cleansing in the USSR, 1937–1949. — Westport—London: Greenwood Publishing Group, 1999. — P. 93—98. — 179 p. — (Contributions to the Study of World History).
• Williams B. G. Inferno in Chechnya: the Russian-Chechen Wars, the Al Qaeda Myth, and the Boston Marathon Bombings. — Lebanon, NH: University Press of New England, 2015. — P. 66—67. — 218 p. — (Genocide, Political Violence, Human Rights).

Ligiloj

• Акаев В. Х. (2003-10-24) Сталинско-бериевская депортация чеченцев: факты, идеологемы, интерпретации. Национальная политика Советского государства: репрессии против народов и проблемы их возрождения : материалы международной научной конференции. kk.convdocs.org. Alirita 2018-02-25.

• Хамид Ауховский (2012-02-03) Как два чеченца, два Героя, на берегу одной реки, защищали Родину свою. bukanovskay.ru. Alirita 2017-06-02.

• Бугай Н. Ф.. "Депортация народов", Научно-просветительский журнал «Скепсис».

• Калинин М. А., Горкин А. Ф. (1944-03-07) О ликвидации Чечено-Ингушской АССР и об административном устройстве её территории. wikisource.org. Alirita 2018-02-19.

• Наказанный народ. Как депортировали чеченцев и ингушей. ria.ru (2008-02-22). Alirita 2018-01-28.

• Чеченский омбудсмен выступил по поводу клеветнических публикаций в прессе в адрес чеченского народа. grozny-inform.ru. Грозный-информ (2008-04-05). Alirita 2018-02-25.

• Павел Полян Принудительные миграции в годы второй мировой войны и после ее окончания. old.memo.ru. Alirita 2018-01-28.

• pyhalov Подводя итоги. Игорь Пыхалов. Alirita 2017-03-22.

• Алексей Дроботов (2016-12-13) Историк-сталинист извинился перед ингушским народом за оправдание депортации 1944 года. amp.stav.kp.ru. Alirita 2018-02-25.

• Радио «Свобода». Операция «Чечевица».
• Радио «Свобода». Презентация документального сборника «Сталинские депортации 1928—1953 годов».
• Радио «Свобода». Дорога свободы.
• Николай Бугай «Депортация народов»
• Олег Матвеев. Абвер на Северном Кавказе
• Преступление века: Рождение чеченской войны из духа сталинского террора
• Россия. Кавказ. Чечня
• Некоторые аспекты депортации чеченцев и ингушей в Казахстан. На материалах Северо-Казахстанской области
• Артём Кречетников (2009-02-29) Операция «Чечевица»: 65 лет депортации вайнахов. news.bbc.co.uk. BBC. Alirita 2018-01-28.

• "Документы из архива Иосифа Сталина", Независимая газета, 2000-02-29.

• Калыбекова М. Ч. (2010) Некоторые аспекты причины выселения и депортации народов. articlekz.com. Alirita 2016-01-06.

• Тимур Музаев (2015-05-30) «Пропавшая» дивизия. Завершение темы. vesti95.ru. Alirita 2017-06-04.

• Адам Межиев (2014-02-10) Забытые герои. chechnyatoday.com. Alirita 2017-10-06.

• Малика Ибаева (2010-05-06) Чеченцы на фронтах Великой Отечественной войны. grozny-inform.ru. Alirita 2017-10-06.

• О мероприятиях по размещению спецпереселенцев в пределах Казахской и Киргизской ССР. teatrskazka.com (1944-01-31). Alirita 2018-01-28.

• Никита Мендкович Хайбахское дело. actualhistory.ru. Alirita 2018-01-28.

• Муслим Гайрбеков (1911-1971 гг.). ЖЗЛ. checheninfo.ru (2013-08-11). Alirita 2018-01-28.

• Бугай Н. Ф. (2015-11-14) Правда о депортации чеченского и ингушского народов. portalus.ru. Alirita 2018-01-28.

• Об упразднении Чечено-Ингушской АССР и о преобразовании Крымской АССР в Крымскую область (1946-06-25). Alirita 2018-01-28.

• Владимир Высоцкий Летела жизнь. v-vissotsky.ru. Alirita 2017-12-23.

• Р. Валитова, Г. Лебедева (1988-11-26) За повесть «Ночевала тучка золотая» писателю А. Приставкину присуждена Государственная премия СССР. aif.ru. Alirita 2018-01-06.

• Ночевала тучка золотая. ruskino.ru. Alirita 2018-01-06.

• Мурад Магомадов (псевдоним) (2014-02-21) Мемориал в Грозном: ликвидация памяти чеченского народа. bbc.com. Alirita 2017-12-21.

• Муслим Ибрагимов (2011-02-23) В Чечне отмечают День памяти и скорби. kavkaz-uzel.eu. Кавказский узел. Alirita 2018-01-28.

• В Чечне и Ингушетии перенесли день памяти о депортации. bbc.com (2014-02-24). Alirita 2018-01-28.

• Рой Медведев Окружение Сталина. profilib.net. Alirita 2018-01-28.

• Шнайдер В. Г. (2009) Советская Национальная Политика И Народы Северного Кавказа в 1940 - 1950-е гг.. samlib.ru. Alirita 2018-01-28.