Akademio de Gundiŝapur
| Akademio de Gundiŝapur | ||
|---|---|---|
 | ||
| konstruaĵo • universitato • akademio [+] | ||
| Koordinatoj | 32° 17′ 0″ N, 48° 31′ 0″ O (mapo)32.28333333333348.516666666667Koordinatoj: 32° 17′ 0″ N, 48° 31′ 0″ O (mapo) | |
| Estiĝo | 6-a jarcento | |
|
||
 |
||
| Akademio de Gundiŝapur | ||
La Akademio de Gundiŝapur (perse: دانشگاه گنديشاپور, Dânešgâh Gondišâpur, same konita sub la nomoj de Jondishapoor, Jondishapur, Jondishapour, Gondeshapur, Gondê Shâpûr, Jund-e Shapur, Jundê-Shâpûr, ktp.) en la okcidento de Irano, estis fama universitata Akademio en la urbo Gundiŝapur kiu estis, dum la malfrua antikveco, la intelekta centro de la sasanida imperio. Kiel klarigas la Kroniko de Séert, tiu urbo estis la konsekvenco de la deportado de la kristana loĝantaro de Antiokio kaj de ilia episkopo Demetrianos en 270 per la reĝo Ŝapur 1a, sed la lernejo komencis ĝiajn aktivecojn multe pli malfrue.[1] La hospitalo de Gundishapur estis la plej antikva hospitalo de instruado konata [mankas fonto]. La akademio komprenis ankaŭ bibliotekon kaj observatorion. Ĝi estis lokita en la aktuala provinco de la Ĥuzestano, en la sud-okcidento de Irano, apud la rivero Karun. Ĝi proponis la instruadon de la medicino, de la filozofio, de la teologio kaj de la sciencoj. La instruistaro estis sperta ne nur en la zaratustrismaj kaj persaj tradicioj, sed instruis ankaŭ la grekan kaj la hindan lingvon.
Historio[redakti | redakti fonton]
En Gundiŝapur, konata ankaŭ sub la nomo de Beth Lâpât [mankas fonto], okazis en 484 koncilio kiu sankciis la doktrinan aŭtonomecon de la eklezio de Oriento. En 489 la bizancia imperiestro Zeno ordonis la fermon de la nestoria teologia kaj scienca centro de Edesse en Mezopotamio kaj de ĝia translokiĝo al la Lernejo de Nisibe[2], same konata sub la nomo de " Nisibīn". Ĉilasta tiam estis sub dominado de la Persa imperio kaj sidejo de la laikaj fakultatoj de Gundishapur. Tie, la sciencistoj, en kunlaboro kun la paganaj filozofoj ekzilitaj de Ateno per Justiniano en 529, realigis gravajn laborojn de esplorado en medicino, astronomio kaj matematiko[3].
Tamen, nur sub la reĝado de la imperiestro sasanida Ĥosro la 1-a (531-579), Gundiŝapur iĝis fama pro sia instruado de la medicino kaj siaj erudiciuloj. Khosro donis rifuĝon al multnombraj grekaj kaj siriaj filozofoj kaj al kristanoj nestorianoj kiu fuĝis la religiajn persekutadojn de la bizancia imperio. La Sasanidoj longe luktis kontraŭ la romioj kaj la bizancanoj por la kontrolo de la teritorioj kiuj nuntempe formas Irakon kaj Sirion, kaj estis nature disponitaj por akcepti la rifuĝintojn. Interalie ili donis azilon al la lastaj filozofoj novplatonismaj post la fermo de la lernejo de Ateno, ordonita en 529 per Justiniano.
La reĝo, granda amanto de greka kulturo, komisiis al la rifuĝintoj la tradukon de tekstoj de la greka kaj de la siris al al persa (skribo pehlevi). Ili tradukis diversajn laborojn rilate al medicino, astronomio, filozofio kaj al la teknikoj de la metiista laboro. Tamen, oni diris ke la filozofoj ne ŝatis la restadon en Persio kaj revenis poste al Grekio.
Pli ol la persan oni uzis la sirian, al kiu estis tradukitaj la verkoj de Galien, granda parto de Hipokrato, la Logiko de Aristotelo, kelkaj traktatoj de astronomio, de matematiko kaj de agrikulturo. La episkopo monofisita Georgios tradukis tie la Organon de Aristotelo kaj alia episkopo, Sévéros, kiu tradukis la Analizajn, estas konata pro la enkonduko en Irano de la hindaj ciferoj, kiuj estos nomataj poste ciferoj "arabaj".
Koshro turniĝis ankaŭ al la oriento, kaj sendis la faman kuraciston Borzouye (Bukhtîshû Mâsawayh, aŭ lia filo Yûhannâ Ibn Mâsawayh) inviti hindajn kaj ĉinajn klerulojn al Gundishapur. Tiuj vizitantaj tradukis hindajn tekstojn pri astronomio, astrologio, kaj matematiko kaj ĉinaj tekstoj pri medicino, same kiel pri fitoterapio kaj religio. Borzouye mem tradukis la Pañchatantra de la sanskrita al la persa sub la titolo de Kalila u Dimana.
Graveco de Gundiŝapur[redakti | redakti fonton]
Cyril Elgood en la verko A Medical History of Persia skribas
Krome de la formaligo de la medicina kuracado kaj de la scioj, la erudiciuloj de la Akademio same transformis la instruadon de la medicino : prefere ol lerni kun sola kuracisto, la studentoj en medicino estis devigitaj labori en la malsanulejo sub la superrigardo de la tuta fakultato de medicino. Ekzistas eĉ pruvoj, ke la diplomitaj devis pasi ekzamenojn por ekzerci kiel kuracistoj akredititaj en Gundishapur (same kiel li estas raportita en araba teksto, la Tarikhu l-Ħikama).
George Ghevarghese Joseph, en lia verko Crest of the Peacock[5] konfirmas ke Gundishapur same havis centran rolon en la historio de la matematiko.
Gundiŝapur sub la islama dominado[redakti | redakti fonton]
La dinastio sasanida estis forpelita de la povo de la arabaj islamaj armeoj en 638. La akademio postvivis al la ŝanĝo de estroj kaj funkciis dum pluraj jarcentoj kiel islama instituto de supera instruado. Li poste estis anastataŭigita per instituto kreita en la abbasida ĉefurbo Bagdado. En 832 , la kalifo Al-Mia'mūn fondis la faman Baytu l-Hikma, la Domon de la saĝeco. Li imitis tie la metodojn de Gundishapur, efektive, la Domo de la saĝeco estis ekipita per diplomitaj de la eksa Akademio de Gundishapur.
La graveco de la centro iom post iom falis. La araba verkisto de la 10a jarcento al-Muqaddasi priskribis Gundishapur kiel falanta en ruinoj. (Lestrange, 1905, p. 238).
Famaj kuracistoj de Gundiŝapur[redakti | redakti fonton]
- Borzoye, kuracisto estro de Kosro la 1a.
- Bukhtishu, kristano nestoria persa.
- Masawaiyh, kristano nestoria persa.
- Sarakhsi, Ahmad Tayyeb, forpasinta en 900.
- Sahl, Shapur ibn. Kristano nestoria persa. Skribas unu el la unuaj medicinaj libroj pri la antidotoj, titolita la Aqrabadhin.
- Nafi ibn al-Harith (E. Browne, Islamic Medicine, 2002, p.11, ISBN 978-81-87570-19-6)
Gundiŝapur en la moderna epoko[redakti | redakti fonton]
Sub la dinastio Pahlavi, la heredaĵo de Gundishapur estis honorigita de la fondo de la Universitato Gundishapour kaj lia ĝemela instituto la Jondishapur University of Medical Sciences, apud la urbo de Ahvaz en 1959,.[6][7]
La Jondishapour University of Medical Sciences estis nomita laŭ ĝia sasanida antaŭulo de ĝia fondinto kaj unua kanceliero, D-ro. Mohammad Kar, la patro de Cyrus Kar.
La universitato de Gundiŝapur estis renomita Shahid Chamran University of Ahvaz en 1981 honore al Mostafa Chamran. Ŝi estis denove nomita Ahvaz Jondishapur University of Medical Sciences antaŭ nelonge.[8]
Se oni baziĝas sur la fakto, ke la universitato de Gundiŝapur estis fondita de la irana reĝo Ŝapur 1a, ĝi havas pli ol 1 700 jarojn kaj estas la plej antikva universitato en la historio de la homaro.
La unua virino, kiu estis nomita kiel vic-kanceliero en universitato de Irano, D-ro. Tal'at Malalteāridinta, estis nomita en tiu universitato meze de la jaroj 1960. Komence de 1968, la planoj de moderna studkampo estis koncipitaj de la fama arkitekto Kamran Diba[9].
Oni intencas esplori ankaŭ la antikvan Gondeshapur per arkeologia enketo. Fakuloj de la arkeologia esplora centro de Kultura Heredaĵa Organizo de Irano kaj la Orienta Instituto de la Universitato de Chicago planis komenci elfosaĵojn jam en 2006.[10]
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Chrétiens en terre d'Iran: Implantation et acculturation, Rika Gyselen
- ↑ University of Tehran Overview/Historical Events. Arkivita el la originalo je 2011-02-03. Alirita 2015-12-20.
- ↑ Hill, Donald.
- ↑ Cambridge University Press, p. 173
- ↑ Princeton University Press, 2000
- ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2011-08-10. Alirita 2015-12-20.
- ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2006-06-24. Alirita 2015-12-20.
- ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2008-03-17. Alirita 2015-12-20.
- ↑ www.artnet.com
- ↑ www.mehrnews.ir. Arkivita el la originalo je 2007-10-31. Alirita 2015-12-20.