Strato Marszałkowska en Varsovio
| Strato Marszałkowska en Varsovio | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ulica Marszałkowska | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Strato Marszałkowska ĉe strato Hoża, vido norden | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| strato | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Trako de la strato | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Strato Marszałkowska estas unu el la ĉefaj stratoj de Varsovio, grava komunikilo norda-suda.
La vojo[redakti | redakti fonton]
La strato etendiĝas de Placo de Lublina Unio al Banka Placo. En Placo de Lublina Unio, ĝi renkontiĝas kun la jenaj stratoj: Bagatela, Boy-Żeleński, Polna, Puławska, Spacerowa kaj Alejo de Szuch. La daŭrigo de la strato en la sudo estas strato Puławska. Ĉe la enirejo pl. La strata banko kunvenas kun stratoj Senatorska kaj Elektoralna. La daŭrigo de la itinero Marszałkowska al la nordo estas strato de Anders.
Sub la strato, sur la sekcio de pl. de Konstitucio al Placo Bankowy, funkcias la unua linio de la varsovia metroo kun stacioj:
Historio[redakti | redakti fonton]
Antaŭ la Dua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
La nomo de la strato venas de la nomo de la oficejo de la Granda Marŝalo de la Krono, Franciszek Bieliński [1], al kiu multe ŝuldas la dekokjarcenta Varsovio, kaj kies palaco staris ĉe la historia komenco de la strato, nome la intersekco kun ul. Royal. La limo de la strato rilatas al la kreado de la Akso Stanisławów en 1766-1779, bonega urba ĝardeno de Varsovio fare de reĝo Stanislao Aŭgusto Poniatowski, Jan Chrystian Szucha kaj Fryderyk August Moszyński. La urbocentro moviĝis al ĉirkaŭ Marszałkowska pro du gravaj kialoj, ĉefe pro la konstruado de la Viena Stacidomo en la jaroj 1844-1845 ĉe la intersekco kun Al. Jerozolimskie. La dua grava afero estis ankaŭ la konstruado de la Citadelo, sur la norda flanko de la tiama centro, kiu devigis la urbon disvolvi sin en sudokcidenta direkto. En la dua duono de la deknaŭa jarcento, kaj la komenco de la dudeka jarcento, la strato estis preskaŭ tute konstruita per pluraj etaĝoj, ofte tre imponaj. Estis multaj butikoj, restoracioj kaj aliaj servaj butikoj (en la 1930-aj jaroj). En la dudeka jarcento aperis pluraj kinejoj, kaj la strato estis tre okupita.
Rilate al la disvolviĝo de la urbo kaj la pliiĝo de trafiko, en la dua duono de la deknaŭa jarcento aperis planoj por rompi la straton norde tra la Saksa Ĝardeno al la Banka Placo. Tamen, ĉi tio renkontis protestojn de kontraŭuloj ĉar tio estus reduktinta la areon de la ĝardeno, sur kies flanko staras statuo de prezidanto Sokrates Starynkiewicz.[2] En 1935, la strato estis trapasita al Zelazna Brama Placo kaj ul. Żabio [2]. La projekto de la fuzio de Marszałkowska kaj Plac Bankowy estis realigita nur de germanoj dum la okupacio, uzante la detruon dum la defendo de Varsovio en 1939, precipe la detruo kaj malkonstruo de la dependaĵoj de la Blua Palaco.[2] [3]
En la jaroj 1938-1939 ĉe numero 134 ĉe la komunaĵo kun strato Świętokrzyska oni konstruis de la PKO-sidejo estis konstruita en Świętokrzyska, detruita en 1944 dum la Ribelo de Varsovio.
Militaj perdoj[redakti | redakti fonton]
Dum la Dua Mondmilito, ĉi tiu konstruaĵaro estis plejparte detruita de la germanoj.
La detruo komenciĝis en septembro 1939. La konstruaĵoj de la Viena Fervoja Stacidomo kaj la malgrandaj apartamentoj Marszałkowska 104 kaj 106, suferis precipe kiel rezulto de artileria fajro kaj aeraj bombadoj. Ankaŭ la norda parto de la strato estis bombardita, ekzemple, la loĝdomo Marszałkowska 149, situanta sur la angulo de Próżna, aŭ 153 - sur la angulo de Królewska. La ruinoj de la stacio kaj pluraj bombitaj hejmoj estis malmuntitaj dum la okupado.
Tamen, la plej granda detruo estis kaŭzita pro la varsovia ribelo kaj sekva detruo, precipe fare de la krimbruligitaj atakoj faritaj post ĝi. Iuj domoj, inkluzive Pinkus Lothe (Marszałkowska 100, ĉe angulo de Aleje Jerozolimskie) kaj Marszałkowska 50 estis detruitaj dum bataloj aŭ bombadoj. La ceteraj konstruaĵoj ekbrulis dum la metoda ruiniĝo de la urbo.
Krome, la milito malebligis konstrui la angulon de Marszałkowska 135 kaj Świętokrzyska 46. Antaŭ la milito, estis unuetaĝa domo, kiu inter 1938 kaj 1939 estis malkonstruita por nova - neniam kompletigita - investo.
En 1945, stratoperdoj estis taksitaj - eble troigitaj - per 80% de la substanco. Laŭ la retejo de warszawa1939.pl, la plej daŭraj domoj konstruitaj ĝuste antaŭ ol la milito postvivis: Marszałkowska 8, 18, 56. Krome, la germanoj ne detruis la konstruaĵojn ĉe la suda fino de la strato: 1, 2, 4, 6. Kun defenda mano aŭ kun malgrandaj difektoj, la fondusoj Marszałkowska 17, 28/30, 41 , 43, 45, 58, 62, 66 kaj 101 venis el la milito (la tielnomita Marconi-vilao). La fajro detruis la fasadojn de apartamentaj domoj 81 kaj 81a. La konstruaĵoj Marszałkowska 47, 69 kaj 71 (ĝis la dua etaĝo), 81b kaj 83 (ĝis la unua etaĝo), 85 (ĝis la dua etaĝo), 95 (ĝis la kvina etaĝo), 124/128 (ĝis la dua etaĝo) kaj la vilao estis detruitaj kaj bruligitaj ĉe numero 141. La konstruaĵo N-ro 19 kaj la Eklezio de la Savanto estis severe difektitaj. Li ankaŭ fariĝis tute ruinigita skeleto de la PKO-Ĉefsidejo (Marszałkowska 134).
Dum la germana okupado, la nomo ŝanĝiĝis al "Marschallstrasse".
En 1941, la germana fotisto Hans Joachim Flessing elmontris multajn buntajn fotojn de Agfa en okupita sed ne tute detruita Varsovio, kiu estas nuntempe en la germanaj ŝtatarkivoj. Signifa kvanto de fotoj estis prenita ĉe strato Marszałkowska kaj konsistigas unikan dokumentadon de ne plu ekzistantaj luksaj domoj.
Post la milito, multaj butikoj kaj podetala komerco estis malfermitaj en la pluvivaj grundaj plantoj de la detruitaj konstruaĵoj. Ekzemple konstruaĵo n-ro 119 gastigis Café Fogg administritan de Mieczysław Fogg. La strato akiris la kromnomon "teretaĝo Marszałkowska". Granda parto de la fasadoj de bruligitaj konstruaĵoj estis disfaligitaj pro ordono de la Oficejo por Rekonstruo de la Ĉefurbo, sen kalkuli ilian realan staton de konservado.[4]
"Teretaĝo Marszałkowska" estis kreita ĉefe per privataj financoj. Tamen, por la komunistaj aŭtoritatoj, la strato en la antaŭmilita formo estis ĉefe simbolo de kapitalismo. Krome, oni decidis plilarĝigi la straton de antaŭmilita 26 ĝis 60 metrojn sur la sekcio inter Pięka kaj Aleje Jerozolimskie kaj ĝis 140 metrojn inter Aleje Jerozolimskie kaj Królewska. Ĉi tio signifis la malkonstruon de ĉiuj objektoj sub neparaj adresoj pli ol 65, inkluzive de la historia Marconi-vilao.
En la jaroj 1952-1954 preparoj estis faritaj por la konstruado de la Palaco de Kulturo kaj Scienco, tiel plene ŝanĝante la karakteron de ĉi tiu parto de la urbo. En 1954, la sekcio inter pl. Konstitucio kaj Al. Jerozolimskie, la sola antaŭmilita konstruaĵo sur ĉi tiu sekcio de la strato sur la stranga flanko estis la eksterkonstruaĵo de la konstruaĵo N-ro 81, kiu, dank'al la malkonstruo de la fronto, "antaŭeniris".
En la suda parto estis konstruita nova placo ĉirkaŭita de socialismaj realismaj konstruaĵoj, nomata Distrikto de Loĝejo de Marszałkowska. Ĝi postulis plian malkonstruon. La konstruaĵo 47 estis riparita kaj la loĝejo-domo n-ro 45 estis retirita profunde en la posedaĵon kaj estis kovrita per nova konstruaĵo. Konstruaĵoj 43, 60 kaj 62 faris parton de la detalo.
La aŭtoritatoj malfaciligis la rekonstruon de la altaj turoj de la Eklezio de la Sankta Savanto, kaj ili estis rekonstruitaj nur en 1955.
La unua nova konstruaĵo finita post la milito estis la konstruado de la Ministerio pri Metalurgio (nun la sidejo de distriktaj tribunaloj), nomita "raz -klingo" arkitekto Marek Leykam (Marszałkowska 82). En la jaroj 1950-1953 la suda sekcio de Marszałkowska (de Unii Lubelskiej-placo al Wilcza) estis konstruita kun socialismaj realismaj fiksoj. Fine de la 1950-aj jaroj kaj en la 1960-aj jaroj, oni provis konstrui sekcion de Marszałkowska inter Wilcza kaj Aleje Jerozolimskie, moderna arkitekturo. La orienta fasado inter Świętokrzyska kaj Królewska estis fondita en 1954-61 laŭ la projekto "Tigroj" (Marszałkowska 136-40).
En la jaroj 1960-1969, la tiel nomata La Orienta Muro, estis desegnita de Zbigniew Karpiński. Kiel parto de la preparoj por ĉi tiu investo, la "teretaĝo Marszałkowska" kaj la detruita konstruaĵo de la PKO-ĉefsidejo estis disfaligitaj en 1959.[5] La strata konstruo sur la sekcio de Aleje Jerozolimskie al strato Świętokrzyska kreis kvar grandmagazenojn kaj komplekson de loĝdomaj konstruaĵoj.[6]
En 1972-1973, la sveda kompanio Skanska konstruis en la angulo de Al. Jerozolimskie kaj Marszałkowska modernisman Forumo-hotelon.
En 1970, ĉe Marszałkowska Strato, ĉe la akso de ulica Złotej (tiutempe - Kniewskiego), tunelo kun longeco de 80 m estis trapikita al Defilad-Placo kaj subtera pasejo kun longo de 43 m [7].
En la 1990-aj jaroj du metroaj stacioj estis konstruitaj sur la strato - A13 Centrum kaj A14 Świętokrzyska. En 2006 revivigo estis farita sur la sekcio de pl. Unii Lubelskiej pl. de Savanto. Nuntempe la konstruado de la Muzeo de Moderna Arto estas planita proksime al la Palaco de Kulturo kaj Scienco.
Pli gravaj objektoj[redakti | redakti fonton]
- Loĝa domo (N-ro 1)
- Domo Domo de Judy Wielburg (N-ro 2)
- Domo de Gazetaro (Ne. 3/5)
- Domo de Juliusz Ostrowski (N-ro 4)
- Domo de Ludoviko Panczakiewicz (N-ro 6)
- Teatro Rozmaitości (Ne. 8)
- Preĝejo de la Sankta Savanto
- Distrikto Marszałkowska
- Domo Tenement (N-ro 41)
- Polonia Teatro (Nr. 56)
- Loĝejo de Taubenhaus (N-ro 72)
- Żyletkowiec (N-ro 82)
- Novotel Centrum Hotel (d. Hotel Forum, Nr. 94/98)
- Pavilono Cepelia (Ne. 99/101)
- Hotelo Metropolo (nr 99a)
- Centrum-metrostacio
- Rotunda PKO (Ne. 100/102)
- Kilometro en Varsovio
- Grandaj butikoj "Militoj", "Sawa" kaj "Junuloj"
- Metroa stacio Świętokrzyska
- Centrum Marszałkowska (N-ro 126/134)
- Teatr Kwadrat (Nr. 138)
- Centrum Królewska , ĉefsidejo m.in. Ambasado de Danio (N-ro 142)
- Saksa .ardeno
Neekzistantaj objektoj[redakti | redakti fonton]
- Domo de la Asekura Kompanio "Rusujo"
- Kunlabora Butikumada Domo "Sezam" (N-ro 126/134)
- La konstruaĵo de la PKO-Ĉefsidejo (Nr. 134)
- Moduso House Bogusław Herse (N-ro 150)
Bildaro[redakti | redakti fonton]
-
Desegno de 1867, videbla intersekco kun ul. Świętokrzyska, vido al la placo Zbawiciela -
Vido de 1912, en la unua ebena intersekco kun ul. Bela, vido al la Zbawiciela-placo -
Strato Marszałkowska ĉe ul. Nowogrodzka, vido al la nordo, ĉirkaŭ 1908 -
Brulaj domoj ĉe ul. Marszałkowska dum la Ribelo de Varsovio -
Strato Marszałkowska ĉe la intersekco kun ul. Ora vidita de la Palaco de Kulturo kaj Scienco
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 163. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Stanisław Łoza: Szkice warszawskie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958, s. 58.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 171. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 172. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 328. ISBN 978-83-63842-67-3.
- ↑ Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 548. ISBN 83-213-2958-6.
- ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 278, 280. ISBN 83-06-00089-7.