Uzanto:Narvalo/metiejo

AGRIKULTURO

• Usono, 1929, granda depresio bankrotigis bienojn malpli grandaj ol 200 ha; naftokrizo de 1973 bankrotigis malpli grandaj ol 500 ha
• Eŭropo, 1990-aj jaroj: averaĝa biena grando varias inter 4 (Grekio) kaj 70 ha (Britio)

Biologio

peroksisomo

Politiko

• 363 tunoj da dolaroj (12 miliardoj en valoro) estis livertitaj de Usono al Irako en 2004. La dolaroj estas sur paletoj(?) kaj foliumitaj (?)

Kulturo

La anasazi-kulturo konstruis en la 9-12-a jc. 5 grandegajn konstruaĵojn, la ligno (200.000 traboj, pezantaj 275 kg) estis portita el la montoj Chuska kaj San Mateo, fore de 100 km.

de:Schuluniform, lerneja uniformo, Pollando, 11-an de aprilo 2007 voĉdonis pri denova enkonduko ĝis aĝo de 16 jaroj.

de:genizah

de:Hundefleisch, Tajvano malpermesis vendon kaj pretigon de hundoviando en manĝejoj (2003?).

Scienco, scianca historio

Bámulatos (machina aquatika): konstruita en 1470-71, liveris akvon dum pli ol 210 jaroj de la montopiedo de Várhegy (Esztergom) al la citadelo? (fellegvár?) (altodiferenco estis 60 m). Oni supozas, ke ĝi estis la unua hidraŭla akvolevilo de la mondo.

Ĝin aparte priskribis (nomis ĝin Mirakla akvopela maŝinaro) Evlia Ĉelebi - turka vojaĝanto- kiu vizitis la urbon Esztergom de la 1-a ĝis 5-a de aŭgusto 1663. La priskribon tradukis en 1901 Imre Karácson.

funkcio: la maŝinon funkciigis karsta fonto ĉe la monteta piedo. Ĝi funkciis per puŝondoj de fergloboj, kiuj havis la diamteron de 10 cm (4 kg). En la maŝino cirkulis 40-50 tiaj fergloboj kaj falis en tubon plenan je akvo (liberfalo de 1,2m kaj rapido de 18 km/h). Tiu frap-premo malfermis valvon kaj enpremis 30 kubikcentimetrojn da akvo. Se la globoj sekvis unu la alian po sekundo, ili povis liveri 1,8 litron da akvo po minuto, 108 litrojn po minuto al la citadelo.

La pumpilon konstruis polihistoro el Firenzo, Cimenti Leonardo di Camicia.

Ĝi estis detruita la 27-an de oktobro de 1683, kim la turkoj ne volis cedi regadon pri la fortikaĵo kaj la hungaroj pafis per kanonoj.

Historio

===Sikarioj=== (sicarii; el la latina vorto Sica- ponardo) judaj patriotaj teroristoj, en la 1-a jc. P.K., kiuj murdis ĉiujn, kiujn ili pensis amikoj de Romio. Ili havis gravan rolon en Palestino, li kuraĝe batalis en defendo de Jerusalemo, kaj kiam la urbon konkeris ROmianoj, ili mortigis sin. (Révai)

Slovakio sub Tiso, Holokaŭsto

• pagis 500 imperiajn markojn por ĉiu forliverita judo (70.000) al la nazioj. Petis garantion pri nereveno.
  • kroatoj pagis 30 imperiajn markojn
• oni ankaŭ forpelis la ĉeĥojn, tiel la vakantaj postenojn de ĉeĥoj kaj judoj plenigis sklovaoj. Ĉesis la senlaboreco.

Ĉeĥoslovakio

• de:Brünner Todesmarsch kaj aliaj kontraxugermanaj pogromoj
• Karlsbad-a programo
• fortaj germanaj investoj en la industrion (1939-)
• post murdo de Heydrich, Himmler volis murdon de 10.000
• la ĉeĥa kontraŭstaro ne ekbrulis eĉ kun proksimiĝo de la aliancanoj (ne okazis ekstermado, armea okupado)

Loĝantara transfero aperis en majo de 1941, la unuajn proponojn pri la deportadoj la ĉeĥoj eb septembro sendis al al brita registaro, kiu akceptis tion en somero de 1942. La soveta kaj usoan interkonsento alvenis en junio de 1943. (Prilaboro de la publiko: ĉu vi volas novan Munkenon?)

La ĉeĥoj forprenis sen kompensado 2,5 milionojn da hektaro, 3900 industriajn uzinojn, 34.000 mtiejojn, forpelis 3,5 milionojn da germanoj, murdis 40.000 en koncentrejoj, prizonoj, mortis 15.000 germanoj dum la perforta forpelo.

loĝantara ŝanĝo, perforta alisetligo: anstataŭ la deportitaj germanoj, setligis ankaŭ hungarojn (50.000) en la Sudeta-lando por malfortigi la naciajn regionojn.

ĉeĥoslovakio estis pli subprema al la naciaj minoritatoj ol la Monarĥio.

Luftwaffe

• Lufthansa ellasis en 1927 preskaŭ 600 pilotojn
• Junkers laboris en Sovetunio, Svedio
• Claudius Dornier alilokigis la fabrikon en la svislandan Altenheim
• Douhet-teorio

Ceteraj

• Károly Than (20-an de decembro 1834, Óbecse - 5-an de julio 1908, Budapeŝto), eble plej juna batalanto de la hungara liberecbatalo de 1848-49, li iĝis profesoro pri kemio [1]
• Mária Lebstück (15-an de junio 1830, Zagrebo - 30-an de majo 1892, Újpest) virina batalanto de 1848
• , gyephoki, asszírok?
• Petro la Granda dentokuracisto? sako da dentoj en la palaco