Kiropteroj

Kiropteroj
Troveblo de fosilioj: = Malfrua Paleoceno - ĉi-epoke
Biologia klasado
Regno: Animaloj Animalia Filumo: Ĥorduloj Chordata Klaso: Mamuloj Mammalia Ordo: Kiropteroj Chiroptera Blumenbach, 1779
Subordoj
Jangokiropteroj Yangochiroptera Jinpterokiropteroj Yinpterochiroptera Vidu tekston por familioj.
Aliaj Vikimediaj projektoj

Epizodo de podkasto Kern.punkto pri la vespertoj

"Chiroptera" de Kunstformen der Natur (Ernst Haeckel), 1904

Kiropteroj, Ĥiropteroj, aŭ Vespertoj estas flugantaj mamuloj. En malvarmaj regionoj, ekzemple Eŭropo kaj Nordameriko, ili vivas precipe en kavernoj kaj forlasitaj domoj, dum en tropikaj regionoj, ekzemple Afriko, Sud-Ameriko, Azio, kaj Aŭstralio, ili kutime tranoktas sur arboj.

Multaj specioj de kiropteroj movas sin orientiĝante en la spaco per ultravoĉo, tipe dum la nokto, kaj dumtage ili dormas en kaverno. Ili flugas per la t.n. haŭtvelo (patagium).

La plejparto el la vespertoj manĝas fruktojn kaj insektojn. Escepto vivas en Sudameriko, kie estas specio kiu suĉas sangon de mamuloj, kaj, kompreneble ankaŭ tiun de homoj: kurioze, male al folklora ideo, ili ne mordas kolon, sed preferinde grandan piedfingron. Tiu sudamerika vesperto ofte estas transportanto de malsanoj kaj povas mortigi per kontaĝado de rabio. En Brazilo mortis 29 homoj pro rabio kontaminigitaj per vespertoj en 2005.

En Aŭstralio vivas vesperto, kiun oni alnomas "fluganta vulpo" - la plej granda vesperto sur nia planedo, tiel ĝi povas atingi enverguron de 2 metroj. En Brazilo, la plej granda vesperto havas unu metran enverguron. La plejmalgranda vesperto vivas en Tajlando kaj pezas nur 2 gramojn.

La kapablo facile adaptiĝi al la medio, portis ilin al ĉiuj punktoj de la tero. En frostaj regionoj, por ŝpari al si energion, ili travintras 2/3 de jaro, tiel malaltigante la korpan temperaturon ĝis 12 °C (la normala temperaturo estas 36 °C).

En Eŭropo la kiropteroj estas forte protektitaj bestoj.

Vivejo

Flugantaj akrobatoj - video de la jutuba kanalo Scivolemo pri vespertoj.

Flugo kapabligis vespertojn fariĝi iun de la plej larĝe distribuitaj grupoj de mambestoj. Krom la Arkto, la Antarkto kaj izolitaj oceanaj insuloj, vespertoj ekzistas ĉie tra la mondo. Vespertoj troviĝas en preskaŭ ĉiu vivejo disponebla sur Tero. Malsamaj specioj elektas malsamajn vivejojn dum malsamaj sezonoj — fluktuanta inter marbordoj, montoj kaj eĉ dezertoj — sed vespertaj vivejoj havas du bazajn postulojn: ripozejoj, kie ili pasigas la tagon aŭ diskodormas, kaj lokoj por furaĝi. Vespertaj ripozejoj (Angle: "Roosts") povas troviĝi en kavoj, fendoj, foliaro, kaj eĉ homfaritaj strukturoj; kaj inkluzivu "tendojn", kiujn vespertoj konstruas per mordado na folioj.

Kulturo kaj folkloro

Noktaj kutimoj de vespertoj, la vivo en kavernoj kaj la malinklino al la lumo, igis homojn rilatigi ilin al la malbono kaj oni ligas superstiĉojn al kiropteroj. Sed en la pratempaj kulturoj, la rolo de la vespertoj en nia mondo ne estis tiel malbona. Inter la Majaoj, ili estis adorataj per la nomo z'otz. En Ĉinio vespertoj simbolas feliĉon kaj ĝis nun en kelkaj regionoj de Skotlando, la monvaloroj de la domoj kaj kasteloj plialtiĝas, se estas vespertoj loĝantaj en ili. En Aŭstralio, kelkmiloj da turistoj vizitas la Nacian Parkon Lamington por vidi flugantajn vulpojn.

Taksonomio

Laŭ pli fruaj taksonomioj en la ordo de la Kiropteroj (Chiroptera) estis du subordoj: la Grandkiropteroj (Megachiroptera) kun nur unu familio, la Pteropedoj (Pteropidae), kaj la Malgrandkiropteroj (Microchiroptera) kun ĉiuj aliaj familioj.

De ĉ. 2000 oni distingas jene (sed la esploro daŭre progresas):

• Ordo: Kiropteroj (Chiroptera), ankaŭ: Ĥiropteroj
  • Subordo: Jangokiropteroj (Yangochiroptera), ankaŭ: Jangoĥiropteroj
    • Superfamilio: Embalonuroideoj (Emballonuroidea)
      • Familio: Embalonuredoj (Emballonuridae)
      • Familio: Nikteredoj (Nycteridae)
    • Superfamilio: Noktilioideoj (Noctilionoidea), ankaŭ: Noktilionoideoj
      • Familio: Furipteredoj (Furipteridae)
      • Familio: Mormoopedoj (Mormoopidae)
      • Familio: Mistacinedoj (Mystacinidae)
      • Familio: Mizopodedoj (Myzopodidae)
      • Familio: Noktiliedoj (Noctilionidae), ankaŭ: Noktilionedoj
      • Familio: Filostomedoj (Phyllostomidae)
      • Familio: Tiropteredoj (Thyropteridae)
    • Superfamilio: Vespertilioideoj (Vespertilionoidea), ankaŭ: Vespertilionoideoj
      • Familio: Cistugedoj (Cistugidae)
      • Familio: Miniopteredoj (Miniopteridae)
      • Familio: Molosedoj (Molossidae)
      • Familio: Nataledoj (Natalidae)
  • Subordo: Jinpterokiropteroj (Yinpterochiroptera), ankaŭ: Jinpteroĥiropteroj
    • Superfamilio: Pteropoideoj (Pteropodoidea), ankaŭ: Pteropodoideoj
      • Familio: Pteropedoj (Pteropodidae), ankaŭ: Pteropodedoj , Flughundoj
    • Superfamilio: Rinolofoideoj (Rhinolophoidea)
      • Familio: Kraseonikteredoj (Craseonycteridae)
      • Familio: Hiposideredoj (Hipposideridae)
      • Familio: Megadermedoj (Megadermatidae), ankaŭ: Megadermatedoj
      • Familio: Rinolofedoj (Rhinolophidae)
      • Familio: Rinonikteredoj (Rhinonycteridae)
      • Familio: Rinopomedoj (Rhinopomatidae), ankaŭ: Rinopomatedoj

Kladogramo

Kiropteroj (Chiroptera)

(Yangochiroptera) (Emballonuroidea)  Embalonuredoj (Emballonuridae) Nikteredoj (Nycteridae) (Noctilionoidea) Mizopodedoj (Myzopodidae) Mistacinedoj (Mystacinidae) Mormoopedoj (Mormoopidae) Filostomedoj (Phyllostomidae) Tiropteredoj (Thyropteridae) Furipteredoj (Furipteridae) Noktiliedoj (Noctilionidae)  (Vespertilionoidea)  Vespertilionedoj (Vespertilionidae) Molosedoj (Molossidae) Nataledoj (Natalidae)  (Yinpterochiroptera)  (Pteropodoidea) Pteropedoj (Pteropodidae)  (Rhinolophoidea)  Rinolofedoj (Rhinolophidae) Rinopomedoj (Rhinopomatidae) Kraseonikteredoj (Craseonycteridae) Megadermedoj (Megadermatidae)

el malnovaj taksonomioj

ordo : ĤIROPTEROJ - Chiroptera

subordo : Grandĥiropteroj - Megachiroptera

familio : Pteropedoj - Pteropidae

genro : Cinoptero - Cynopterus

specio : Cinoptero kurtnaza - Cynopterus sphinx

genro : Ruseto - Rousettus

specio : Ruseto egiptia - Rousettus aegyptiacus

genro : PTEROPO (PTEROPODO) - Pteropus

specio : Pteropo FLUGHUNDO - Pteropus vampyrus

specio : Pteropo malhela - Pteropus hypomelanus

specio : Pteropo giganta - Pteropus giganteus

genro : Epomoforo - Epomophorus

specio : Epomoforo epoleta - Epomophorus gambianus

genro : Hipsignato - Hypsignathus

specio : Hipsignato monstra - Hypsignathus monstrosus

genro : Ejdolo - Eidolon

specio : Ejdolo falva - Eidolon helvum

genro : Makrogloso - Macroglossus

specio : Makrogloso malgranda - Macroglossus minimus

subordo : Malgrandĥiropteroj - Microchiroptera

superfamilio : Embalonurojdoj - Emballonuroidea

familio : Klapnazuledoj - Rhinopomatidae

genro : Klapnazulo - Rhinopoma

specio : Klapnazulo azia - Rhinopoma microphyllum

specio : Klapnazulo egiptia - Rhinopoma hardwickei

familo : Embalonuredoj - Emballonuridae

genro : Embalonuro - Emballonura

specio : Embalonuro montara - Eballonura monticola

genro : Koleŭro - Coleura

specio : Koleŭro hunda - Coleura afra

genro : Tafozo - Taphozous

specio : Tafozo kalvoventra - Taphozous nudiventris

familo : Noktiliedoj - Noctilionidae

genro : Noktilio - Noctilio

specio : Noktilio fiŝkapta - Noctilio leporinus

superfamilio : Negadermojdoj - Megadermatoidea

familio : Nikteredoj - Nycteridae

genro : Niktero - Nycteris

specio : niktero fendonaza - Nycteris thebaica

familio : Gigantoreluledoj - Megadermatidae

genro : Gigantorelulo - Megaderma

specio : Gigantorelulo lironaza - Megaderma lyra

superfamilio : Rinolofojdoj - Rhinolophoidea

familo : Rinolofedoj - Rhinolophidae

genro : Rinolofo - Rhinolophus

specio : Rinolofo granda - Rhinolophus ferrumequinum

specio : Rinolofo dezerta - Rhinolophus clivosus

specio : Rinolofo malgranda - Rhinolophus hipposideros

specio : Rinolofo suda - Rhinolophus euryale

specio : Rinolofo mehela - Rhinolophus mehelyi

specio : Rinolofo blasia - Rhinolophus blasii

familio : Kombilnazuledoj - Hipposideridae

genro : Kombilnazulo - Hipposideros

specio : Kombilnazulo afrika - Hipposideros caffer

genro : Aselio - Asellia

specio : Aselio tridenta - Asellia tridens

superfamilio : Filostomojdoj - Phyllostomatoidea

familo : Filostomedoj - Phyllostomatidae

genro : Ĥiloniktero - Chilonicteris

specio : Ĥiloniktero grandlipa - Chilonicteris fuliginosa

genro : Pteronoto - Pteronotus

specio : Pteronoto kalva - Pteronotus davyi

genro : Mormopso - Mormoops

specio : Mormopso folionaza - Mormoops megalophyla

genro : Makroto - Macrotus

specio : Makroto grandorela - Macrotus waterhousii

genro : Lonĥorino - Lonchorhina

specio : Lonĥorino malgranda - Lonchorhina aurita

genro : FILOSTOMO - Phyllostomus

specio : Filostomo suĉa - Phyllostomus hastatus

genro : VAMPIRO - Vampyrum

specio : Vampiro grandnaza - Vampyrum spectrum

genro : Glosofago - Glossophaga

specio : Glosofago longlanga - Glossophaga soricina

genro : Monofilo - Monophyllus

specio : Monofilo kubana - Monophyllus cubanus

genro : Karolio - Carollia

specio : Karolio kurtvosta - Carollia perspicillata

genro : Ektofilo - Ectophylla

specio : Ektofilo blanka - Ectophylla alba

genro : Artibeo - Artibeus

specio : Artibeo fruktovora - Artibeus jamaicensis

genro : Centurio - Centurio

specio : Centurio sulkita - Centurio senex

subfamilio : Desmodontenoj - Desmodontinae

genro : Desmodo - Desmodus

specio : Ruĝa desmodo aŭ Komuna vampiro - Desmodus rotundus

genro : Difilo - Diphylla

specio : Birda difilo aŭ Birda vampiro - Diphylla

superfamilio : Vespertojdoj - Vespertilionoidea

familo : Nataledoj - Natalidae

genro : Natalo - Natalus

specio : Natalo svelta - Natalus stramineus

familio : Furipteredoj - Furipteridae

genro : Furiptero - Furipterus

specio : Furiptero fuma - Furipterus horreus

familio : Tiropteredoj - Thyropteridae

genro : Tiroptero - Thyroptera

specio : Tiroptero trikolora - Thyroptera tricolor

familio : Mizopodedoj - Myzopodidae

genro : Mizopodo - Myzopoda

specio : Mizopodo grandorela - Myzopoda aurita

familio : Vespertedoj (VESPERTILIONEDOJ) - Vespertilionidae

subfamilio : Vespertenoj - Vespertilioninae

genro : Mioto - Myotis

specio : Mioto barba - Myotis mystacinus

specio : Mioto malgranda - Myotis brandti

specio : Mioto bruneta - Myotis lucifugus

specio : Mioto brovoza - Myotis emarginatus

specio : Mioto krispa - Myotis nettereri

specio : Mioto grandorela - Myotis bechsteinii

specio : Granda mioto - Myotis myotis

specio : Mioto musorela - Myotis sicarius

specio : Mioto orienta - Myotis blythi

subspecio : Mioto orienta kaŝmira - Myotis blythi blythi

subspecio : Mioto orienta akrorela - Myotis blythi oxygnathus

specio : Mioto akva - Myotis daubentonii

specio : Mioto longkrura - Myotis capaccinii

specio : Mioto borda - Myotis dasycneme

genro : Pizonigo - Pizonyx

specio : Pizonigo fiŝkapta - Pizonyx vivesi

genro : Lasioniktero - Lasionycteris

specio : Lasioniktero arĝenteta - Lasionycteris noctivagans

genro : PIPISTRELO - Pipistrellus

specio : Pipistrelo fajfa - Pipistrellus pipistrellus

specio : Pipistrelo parka - Pipistrellus nathusii

specio : Pipistrelo suda - Pipistrellus kuhli

specio : Pipistrelo savia - Pipistrellus savii

specio : Pipistrelo flaveta - Pipistrellus subflavus

genro : Io - Ia

specio : Io ia - Ia io

genro : Niktalo - Nyctalus

specio : Niktalo arba - Nyctalus leisleri

specio : Niktalo NOKTOLO - Nyctalus noctula

specio : Niktalo giganta - Nyctalus lasiopterus

genro : Eptesiko - Eptesicus

specio : Eptesiko norda - Eptesicus nilssoni

specio : Eptesiko vespera - Eptesicus serotinus

specio : Eptesiko bruna - Eptesicus fuscus

genro : VESPERTO (VESPERTILIONO) - Vespertilio

specio : Vesperto dukolora - Vespertilio murinus

genro : Nikticejo - Nycticeius

specio : Nikticejo kurtorela - Nycticeius humeralis

genro : Lasiuro - Lasiurus

specio : Lasiuro ruĝbruna - Lasiurus borealis

specio : Lasiuro griza - Lasiurus cinereus

genro : BARBASTELO - Barbastella

specio : Barbastelo nigra - Barbastella barbastellus

genro : PLEKOTO - Plecotus

specio : Plekoto grandorela - Plecotus auritus

specio : Plekoto longorela - Plecotus austriacus

subfamilio : Miniopterenoj - Miniopterinae

genro : Minioptero - Miniopterus

specio : Minioptero migra - Miniopterus schreibersi

subfamilio : Murinenoj - Murininae

genro : Murino - Murina

specio : Murino malgranda - Murina aurata

specio : Murino helventra - Murina leucogaster

subfamilio : Kerivulenoj - Kerivoulinae

genro : Kerivulo - Kerivoula

specio : Kerivulo kolora - Kerivoula picta

familio : Mistacinedoj - Mystacinidae

genro : Mistacino - Mystacina

specio : Mistacino tuberoza - Mystacina tuberculata

superfamilio : Molosojdoj - Molossoidea

familio : Molosedoj - Molossidae

genro : Ĥeiromelo - Cheiromeles

specio : Ĥeiromelo kalva - Cheiromeles torquatus

genro : Tadarido - Tadarida

specio : Tadarido eŭropa - Tadarida teniotis

specio : Tadarido suda - Tadarida aegyptiaca

specio : Tadarido guana - Tadarida brasiliensis

genro : Moloso - Molossus

specio : Moloso rufa - Molossus rufus

genro : Mormoptero - Mormopterus

specio : Mormopterus doriae

necerta enlistigo : † pravespertedoj - Icaronycteridae

genro : † Pravesperto - Icaronycteris

specio : † Pravesperto indika - Icaronycteris index