Vis kaj Ramin
| Vis kaj Ramin | |
|---|---|
| poemo | |
| Aŭtoroj | |
| Lingvoj | |
| Eldonado | |
.jpg)
Vis kaj Ramin (perse: ويس و رامين) estas antikva persa rakonto pri amo. La epopeo estis verkita de la persa poeto Faĥraddin Asad Karkani (فخرالدين اسعد گرگاني) en la 11-a jarcento.
La rakonto iras reen al antaŭ-islama Irano. Kvankam Karkani mencias sasanidan originon de ĝi, nuntempe ĝi estas konsiderata kiel veninta de la Parta dinastio verŝajne en la 1-a jarcento. Oni sugestis ankaŭ, ke la historio de Karkani reflektas la tradiciojn kaj kutimojn de la tempo tuj antaŭ tiu kiun li mem vivis. Tio ne povas esti ekskludita, ĉar en antaŭindustriaj kulturoj la plej multaj el la rakontoj rakontitaj el antikvaj fontoj kutime enhavas elementojn prenitajn de la momento mem en kiu vivas ties propra rakontanto (anakronismoj pri kiuj la aŭtoroj konscias kaj provas eviti modernajn aludojn).
Tiu ĉi romano estas inkludita en la Unesko-Kolekto de Reprezentaj Verkoj.
Fono[redakti | redakti fonton]
La rakonto estas enkadrigita en la rivaleco inter du partaj klanoj, unu en la okcidento kaj la aliaj en la oriento. La ekzisto de ĉi tiuj malgrandaj regnoj kaj ilia feŭda naturo permesas taksi la tempon en la partia periodo de la persa historio. La populareco de tiu antaŭ-islama rakonto en la islama periodo estas elstarigita fare de la poeto mem, kaj montras, ke ekzistis postulo je antikvaj temoj kaj tradiciaj aspektoj en mezepoka Irano.
Intrigo[redakti | redakti fonton]
La rakonto temas pri Vis, la filino de Shāhrū kaj Karin, de la reganta Meda familio en okcidenta Irano, kaj Rāmin (Ramiro), la pli juna frato de Mobad Monikan, la Reĝo de Merv en nordorienta Irano. Monikan renkontas Ŝahru ĉe reĝa festo, enamiĝas al ŝia beleco, kaj petas al ŝi geedziĝi kun li. Ŝi respondas ke ŝi estas pli aĝa ol ŝi ŝajnas kaj ke ŝi jam estas edziĝinta, sed jesas doni al li sian filinon se ŝi naskas knabinon.
Plurajn jarojn poste, Ŝahru naskas knabinon kaj nomas ŝin Vis. Ŝi sendas Vis al Ĥuzan por esti zorgita fare de flegistino, nome flegistino kiu ankaŭ prizorgas Rāmin, kiu estas de la sama aĝo kiel Vis. Do ili kreskas kune dum dek jaroj kaj poste Vis revenas al sia patrino, kiam ŝi atingas adoleskecon, kaj Ŝahru geedzigas Vis kun alia viro, Viru, la frato de Vis. La geedziĝo ne estas plenumita pro la menstruo de Vis en la geedziĝnokto, kiu laŭ la zoroastra juro faras ĝin neatingebla. Mobad Monikan aŭdas pri la geedziĝfestado kaj sendas sian fraton Zard por memorigi Ŝahru pri sia promeso kaj alporti Vis al li. Vis firme malaprobas la peton de Mobad Monikan kaj rifuzas iri. Monikan konsideras sin ofendita kaj atakas Mah-Abad. En batalo, Kārin, la patro de Vis, estas mortigita, sed Monikan ankaŭ estas venkita fare de Viru. Mobad Monikan, kvankam venkite en tiu batalo, gvidas sian armeon direkte al Gurab, kie Vis atendas la rezulton de la batalo. Mobad sendas mesaĝiston al Vis, ofertante al ŝi diversajn privilegiojn en interŝanĝo por geedziĝado kun li. Sed Vis malaprobas la oferton de Mobad kun fiero kaj kolerego. Mobad petas siajn du fratojn Zard kaj Rāmin konsilojn. Rāmin, jam nove enamiĝinte kun Vis, provas malemigi Mobad de provado konkeri Vis. Tamen, la alia frato de Mobad Zard sugestas subaĉeti Ŝahru kiel maniero venki super Vis. Mobad aŭskultas al la konsiloj de Zard kaj sendas monon kaj juvelaĵon al Ŝahru kaj subaĉetas ŝin por eniri la kastelon. Li tiam perforte prenas Vis, multe al la bedaŭro de Viru.
Revojaĝinte al Merv, translokiĝita al la grandurbo, Rāmin kaptas mallongan rigardeton de Vis kaj estas konsumita kun amo por ŝi, laŭ tia mezuro ke ŝi defalas ĉe rajdĉevalon kaj svenas. Vis estas enhavita en la haremo de Mobad kaj estas prezentita kun multaj donacoj. La flegistino de Vis akompanas ŝin en Merv, kaj provas konvinki ŝin konduti pragmate, akceptante Mobad kaj forgesante Viru. Vis komence trovas malfacile akcepti sian sorton, sed poste li kapitulacas al la haremo de Mobad.
Dum jaro Vis rifuzas kapitulaci al Mobad, pardonpetante ke ŝi daŭre funebris la morton de sia patro. Dum tiu periodo, ŝia flegistino faras talismanon kiu igas Mobad senpova dum monato. La sorĉo povas nur esti rompita se la talismano estas rompita, sed la talismano estas forlavita per inundo kaj estas perdita, tiel ke Mobad neniam povas dormi kun sia amatino.
Vis funebris la morton de ŝia patro kaj la apartigon de ŝia frato kaj unua edzo, Viru. Rāmin, kiu estis en la akompano kiu prenis ŝin al la grandurbo, vidis kaj rekonis ŝin, petegas la flegistinon por rakonti Vis pri ŝia amo. Vis iĝas kolera kaj rifuzas renkonti Rāmin. Finfine, post multaj konversacioj kaj mesaĝoj tra la flegistino, kaj dum reĝo Mobad Monikan estas sur la kampanjo, Vis kaj Rāmin renkontiĝas. Vis enamiĝas al Rāmin kaj la paro plenumas sian amon.
Post kiam Monikan revenas, ili decidas viziti la familion de Vis en Mah. Tie Monikan preteraŭdas konversacion inter la flegistino kaj Vis, kaj ekkomprenas ke lia edzino amas Rāmin. Monikan postulas provon per fajro, kiun Vis devas pasi por pruvi ŝian ĉastecon. Sed Vis kaj Rāmin forkuras. La patrino de Monikan propetas kaj atingas pacon inter siaj du filoj, Rāmin kaj la reĝo, kaj ili ĉiuj revenas al Merv.
Monikan kunportas Rāmin al kampanjo kontraŭ la romianoj, sed Rāmin malsaniĝas kaj restas malantaŭe. Rāmin revenas al Vis, kiu estis enŝlosita en kastelo fare de Monikan kaj sub la gardinstitucion de Zard, la alia frato de la reĝo. Rāmin surgrimpas la muron kaj pasigas sian tempon kun Vis ĝis Monikan revenas de la milito kaj Rāmin eskapas.
Rāmin opinias, ke lia amo kun Vis havas neniun estontecon, tiel ke li petas al Monikan sendi lin en misio al Mah. Tie, Rāmin enamiĝas al virino nomita Gol kaj geedziĝas kun ŝi. Vis eltrovas pri tio kaj sendas la flegistinon por memorigi Rāmin pri ŝia amo. Rāmin sendas al ŝi severan respondon. Vis sendas al li tre kompleksan novan mesaĝon petegante lin reveni al ŝi. Tiam Rāmin estis enuigita kun sia geedzeca vivo kaj post ricevado de la dua mesaĝo li decidis reveni al Vis. Sed kiam Merv alvenas sur sian rajdĉevalon en la mezo de neĝoŝtormo, Vis iras al la tegmento de la kastelo kaj malaprobas sian amon. Rāmin foriras en malespero. Vis bedaŭras siajn agojn kaj sendas la flegistinon por trovi Rāmin. Ili finfine akordiĝas.
Monikan prenas Ramin al ĉasado dum Vis, la flegistino, kaj aliaj virinoj iras al proksima fajrotemplo. Rāmin estas forestanta de la ĉasado, alivestas sin kiel virino por eniri la templon, kaj forkuras kun Vis. Ili revenas al la kastelo kaj kun la helpo de la viroj de Rāmin, ili mortigas la garnizonon kaj ankaŭ Zard-n. Ili tiam eskapas al Dailam, ĉe la marbordo de la Kaspia Maro. Monikan estas mortigita per apro dum la ĉaso. Vis kaj Rāmin revenas al Merv kaj Rāmin prenas la tronon kiel reĝo kaj geedziĝas kun Vis. La regado de Rāmin daŭras 83 jarojn. Dum la jaro 81 Vis mortas kaj Rāmin transdonas la regnon al la unuenaskita filo kiun li havis kun ŝi. Ĉe la tombo de Vis li priploras sian funebron dum du jaroj, post kiu li aliĝas al ŝi en la postvivo.
Influoj[redakti | redakti fonton]
La rakonto de Vis kaj Ramin havis rimarkindan influon sur persa literaturo. Signife, Nezami, grava poeto de persaj romantikaj tradicioj, prenis la bazojn de multo da sia retoriko de Karkani. La enamiĝo ankaŭ havis sian influon preter la persa kulturo. La rakonto iĝis tre populara ankaŭ en Kartvelio per 12-ajarcenta libera traduko en prozo konata kiel Visraiani, kiu havis longdaŭran efikon al la kartvela literaturo. Estante la plej malnova konata manuskripto de la laboro, kaj pli bone konservita ol la originalo, ĝi estas de granda graveco por la historio de la persa teksto kaj helpas reestigi plurajn koruptitajn liniojn en la persaj manuskriptoj.
Kelkaj akademiuloj sugestis ke Vis kaj Ramin eble influis la legendon pri Tristan kaj Iseult, kaj la du intrigoj havas klarajn similecojn. Tamen, opinioj malsamas koncerne la ligon inter tiuj du rakontoj.
Bibliografio[redakti | redakti fonton]
- Julie Scott Meisami, Medieval Persian Court Poetry, Princeton, 1987.
- Vladimir Minorsky, "Vis u Ramin: A Parthian Romance," Bulletin of the School of Oriental and African Studies, vol. XI, 1943–46, pp. 741–63; Vol. XII, 1947–1948, pp. 20–35; Vol. XVI, 1954, pp. 91–92; "New Developments". Vol. XXV, 1962, pp. 275–86.