Malnovsaksa lingvo
| malnovsaksa lingvo | |
| lingvo • historia lingvo | |
|---|---|
| platgermana lingvo | |
| Parolantoj | 0 |
| Denaskaj parolantoj | lingvo formortinta |
| Skribo | latina |
| Lingvistika klasifiko | |
| Lingvaj kodoj | |
| Lingvaj kodoj | |
| ISO 639-3 | osx |
| Glottolog | olds1250 |
| Angla nomo | Old Saxon |
| Franca nomo | vieux saxon |
ISO-lingvokodo :
| 639-1 = | mankas |
| 639-3 = | osx |
La malnovsaksa lingvo aŭ malnovmalaltgermana lingvo ampleksas la lingvon de la tradicia setloteritorio de la saksoj kaj engloj dum la frua mezepoko.
Terminoj[redakti | redakti fonton]
La terminoj "malnovmalaltgermana (germane altniederdeutsch) kaj "malnovsaksa" (germane altsächsisch) principe havas la saman signifon. Inter germanlingvaj lingvistoj dum la lastaj jarcentoj pli kaj pli uziĝis la unua termino. Iuj lingvistoj tamen elstarigas la malavantaĝon, ke tiu vortumo ŝajnigas proksiman parencecon de tiu arkaika lingvo al la moderna germana lingvo, kiu por tiu frua lingvoŝtupo ne ekzistas.[1] En Esperanto krome ĝenas la duobla silabo "mal-", do sume la vorto "malnovsaksa" estas pli konciza kaj flua. Pro tio kaj la fakto, ke pluraj aliaj grandaj nacia lingvoj – kiel la angla (Old Saxon), hispana (Sajón antiguo), itala (Antico sassone), nederlanda (Oudsaksisch), norvega (Gammelsaksisk) aŭ portugala (Saxão antigo) – preferas la formon "malnovsaksa", tiu formo ĉi-tie uziĝas.
Historio[redakti | redakti fonton]
Jam dum la 5-a jarcento la anglosaksa lingvo disbranĉiĝis, kiu en Anglio – kun viglaj lingvokontaktoj inter la ĝermanoj de la insulo kaj la kontintenta parto de nordeŭropo – evoluis al la malnovangla lingvo. La lingvo de la saksoj kaj engloj en Anglio tial kutime ne konsideriĝas parto de la malnovmalaltgermana.La evoluto de la malaltgermana lingvo en la orienta parto de la franka regno, la pli posta Sankta Romia Imperio, tre influiĝis de la altgermanaj lingvovariaĵoj.
Parencaj lingvoj[redakti | redakti fonton]
Aparte parencaj al la malnovsaksa estas la malnovangla kaj la malnovfrisa lingvoj. Tiuj tri lingvoj kaj iliaj posteulaj lingvoformoj kune grupiĝas laŭ la termino "Norda-Maro-ĝermanaj lingvoj" (pli detale pri la diversaj dividoj de la ĝermanaj lingvoj legeblas en la artikolo pri la okcidentĝermana lingvaro) [2][3]
Posteula lingvo[redakti | redakti fonton]
La moderna posteulo de la malnovsaksa estas la platgermana lingvo.
Disvastiĝo[redakti | redakti fonton]
La teritorio de la malnovsaksa lingvo dum la 9-a jarcento malfacile ekzakte fikseblas, sed esence ampleksis la nuntempajn regionojn Malsupra Saksio, Vestfalio, Lipperland, Engern kaj Ostfalio (Ostfalen), inkluzive de la regionopartoj oriente de la rivero Elbo, kiuj nuntempe apartenas al Saksio-Anhalto (proksimume inter la urboj Halle kaj Magdeburg). Sude la lima linio al la franka lingvo kaj do la malnovaltgermana lingvo tuŝis la urbojn Merseburg kaj okcidente la pejzaĝojn Sauerland kaj Ruhr-regiono. Parto de la regino Niederrhein kaj parto de Nederlando de la Ruhr-regiono ĝis sude de la urbo Groningen kaj okcidente la golfo Zuiderzee same apartenis al la lingva teritorio. Sude komenciĝis la malnovmalaltfranka aŭ malaltnederlanda lingvoteritorio, norde inter la golfo Zuiderzee, Groningen ĝis Bremerhaven kaj la okcidenta mrbordo de Ŝlesvigo-Holstinio la frisa lingvoteritorio, norde la dana lingvo kaj nordoriente inter la urboj Plön kaj Lüneburg laŭ la rivero Elbo, la slava lingvoteritorio.
Pro la germana ekspansio orienten kaj norden, kaj la ekfloranta komerco aparte de la Hansaj urboj, la malnovsaksa lingvo iĝis skriba kaj trafika lingvo. Evoluis la mezmalaltgermana lingvo, kiu gvidis al kultura disiĝo de la tradicia setloteritorio okcidente kaj la novaj koloniigitaj teritorioj oriente de la Elbo.
Fontoj kaj dokumentoj[redakti | redakti fonton]
La malnovsaksa lingvo nur konserviĝis en malmultaj dokumentoj, ekzemple en iuj baptopromesoj, kiun venkitaj kaj perforte kristanigitaj saksoj devis diri dum la epoko de Karolo la Granda. El la skribaj fontoj aparte elstarigindas traduko de la 1-a libro de Moseio, la Genezo, kaj la teksto Heliand, kiu laŭ la modelo de ĝermanaj heroaj sagaoj rakontas la historion de Jesuo Kristo. La malmultaj pliaj fontoj plejparte estas tradukoj el la latina lingvo kaj nur uzas limigitan vortostokon.
Dum la analizo de la skribaj fontoj krome indas atenti, ke plejparte ili ne skribe fiksiĝis de saksoj, sed de frankoj aŭ bavaroj, por kiuj la malnovsaksa probable estis fremda lingvo.
Esence pli vasta estas la fontaro en Anglio por la anglosaksa kaj posta malnovangla lingvoj – ekzemple la eposo Beowulf.
Ecoj[redakti | redakti fonton]
Esenca eco de la malnovsaksa lingvo estas, ke iuj fonologiaj ŝanĝoj, kiuj karakterizas interalie la modernan germanan lingvon, ne okazis. Tio koncernas ekzemple la konsonantojn p, t kaj k. La fonologiaj ŝanĝoj inter la 6-a kaj 8-a jarcentoj inter la ĝermanlingvanoj iom post iom disvastiĝis de la Alpa regiono norden kaj ne progresis plu norden preter la lingvolimo de la malnovsaksa lingvo.
Ekzempla tekstoparto[redakti | redakti fonton]
Ekzempla tekstoparto el la verko Heliand; la alineo en rakonta formo pli-malpli korespondas al la komenco de la 2-a ĉapitro de la evangelio laŭ Luko:
|
|
|
|
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Steffen Krogh, "Die Stellung des Altsächsischen im Rahmen der germanischen Sprachen", Göttingen 1996, Vandenhoeck & Ruprecht, ISBN 3-525-20344-6
- ↑ Claus Jürgen Hutterer, "Die germanischen Sprachen" [la ĝermana lingvaro], 2-a eldono, 1987, ISBN 3-922383-52-1
- ↑ Adolf Bach, Geschichte der deutschen Sprache [historio de la germana lingvo], 9-a eldono, sen jarindiko