Łeba
| Łeba, Esperante: Lebo | |||||
|
|
| ||||
| Flago | Blazono | ||||
 | |||||
| havenurbo • urba municipo de Pollando • urbo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
|
| |||||
 Mapo
| |||||
| Genitivo de la nomo | Łeby | ||||
| Provinco | Pomerio (provinco de Pollando) | ||||
| Distrikto | Distrikto Lęborski | ||||
| Komunumo | Łeba | ||||
| Speco de komunumo | Urba | ||||
| Urba komunumo | Jes | ||||
| Urborajtoj | 1357 | ||||
| Koordinatoj | 54° 47′ N, 17° 33′ O (mapo)54.78333333333317.55Koordinatoj: 54° 47′ N, 17° 33′ O (mapo) | ||||
| Areo | 14,8 km² | ||||
| Loĝantaro | 3857 (en 2004) | ||||
| Loĝdenso | 260,6 loĝ./km² | ||||
| Poŝtkodo | 84–360 | ||||
| Telefona antaŭkodo | 59 | ||||
| Aŭtokodo | GLE | ||||
| TERYT | 6222808021 | ||||
| Estro | Andrzej Strzechmiński | ||||
| Titolo de estro | Urbestro | ||||
| Adreso de estraro | ul. Kościuszki 90 | ||||
| Poŝtkodo de estraro | 84–360 | ||||
| Telefono de estraro | 59 866–15-13 | ||||
| Fakso de estraro | 59 866-13-37 | ||||
| Ĝemelaj urboj | (Svedio) Borgholm (Rusio) Zelenogradsk (Litovio) Neringa (Germanio) Hohnstorf (Italio) Parma | ||||
| Komunuma retejo | http://www.leba.pl | ||||
Łeba (prononcu: ŭeba) (Esperante: Lebo, kaŝube: Łeba, germane: Leba) estas urbo en Pomerio en Pollando. Ĝi apartenas al komunumo Łeba en la distrikto Lęborski (prononcu: lenborski).
Historio[redakti | redakti fonton]
Prahistorio[redakti | redakti fonton]
Antaŭ 11 mil jaroj el la norda parto de Pollando malaperis la baltia glacia epoko. La malaperanta glaĉero kreigis la skizon de la tereno, t.e. morenoj, altaĵoj, valoj, lagoj kaj riveroj. Du miljaroj poste kreigis la marbordo de la Balta Maro, tiam kun la dolĉa akvo. Nur komence de nia erao la maro ekhavis la nunan aspekton kaj grandecon. La unuaj spuroj de homaj setlejoj en la ĉirkaŭaĵo de Lenborko / Lębork devenas de la naŭ miloj da jaroj a.K. t.e. en la paleolitiko. En la vilaĝo Krępkowice (prononcu: krenpkovice) (45 km seden de Lebo) oni trovis harpunon de tiu epoko. La Okcidenta parto de Gdanska Pomerio estis setligita malfrue pro la tiama glaciiĝo (en plejstoceno dum la glacia epoko) kaj malfekundaj grundoj (t.e. 5 aŭ 2 mil jaroj a.K.). Komence la homoj okupiĝis pri ĉasado de rangiferoj tial ili migris post la gregoj de rangiferoj. La plej malnovaj arkeologiaj trovaĵoj en la Lenborka Tero devenas el mezolitiko. De tiu periodo oni trovis sagpintojn en nuna vilaĝo Lubowidz (prononcu: lubovidz). Ĉe la elfluejo de la rivero Lebo jam de kelkaj mil jaroj estis la setlejoj, ekz. en la jaro 1935 en vilaĝo Nowęcin (prononcu: Novencin) apud Lebo oni trovis hakileton faritan de la cervo-kornoj, kaj en la jaro 1937 la lokaj fiŝistoj trovis dum la fiŝkaptado 200 metroj en la maro la bronzan hakilon. En la jaro 1938 dum la alkonstruado de la lika lakto-fabriko oni trovis la ŝtonan kaj silikan toporojn. Tiamatempe la loka homaro krom la ĉasado kaj kolektado okupiĝis ankaŭ pri fiŝkaptado. La homoj komencis produkti ilojn kaj sukcenfaritaĵojn. Supozeble tiamaj homoj loĝis en la provizoraj tendaroj. La neolitiko (nova ŝtonepoko) en la Meza Pomerio komencis iom malfrue kompare kun la sudaj terenoj. Tiamatempe la homoj komencis vivi pli malnomade. Disvolviĝis tiam primitiva agikulturo. De tia periodo devenas la trovitaj apud Lenborko hakiletoj, pecetoj de argilaj ujoj, kaj ankaŭ la ŝtona ponardo. La trovaĵoj el la frua bronza epoko estas tre raraj. Oni trovis nur sceptron kaj hakileton. Dum la tiamj epokoj en la la ĉirkaŭaĵo de Lebo abundis marĉoj kaj arbaroj.
Dum meza kaj malfrua bronza epoko okazis veno de praslavoj al tiuj terenoj. Oni establis la defend-burgojn en la meza Pomerio. De tiuj terenoj oni komencis eksporti sukcenon. Komencadis la entombigoj de la cindroj de mortintoj en urnoj. La historiaj monumentoj de la Luzacia Kulturo kaj Pomeria Kulturo estas tre oftaj. Ĉefe tio estas tumuloj (kurganoj) aŭ aliaj tombejoj kaj la ornamaĵoj trovata en ili, krome estas tie trovataj diversaj iloj kaj trezoroj kaŝitaj de la iamaj riĉaj posedantoj.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Antikva epoko, tio estas de la 1a ĝis 5a jc p.K.[redakti | redakti fonton]
Ĉe la fino de antikva epoko la terenojn de la Lenborka Tero setligadis la slavoj, kiuj estis sub la forta influo de keltoj kaj romianoj. La tiama loka loĝantaro komercadis kun romianoj vendante la sukcenon kontraŭ la romiaj moneroj kiuj fariĝis la interna mono inter la slava kulturo. La slavaj triboj danke al la komerckontaktoj bone disvolviĝis.
W pierwszych wiekach naszej ery struktura osadnicza na obszarze obejmującym dzisiejszą Łebę opierała się na zasiedziałej ludności autochtonicznej, wywodzącej się z kultury pomorskiej oraz kultury oksywskiej, a także na germańskich plemionach Gotów i Gepidów. Stan ten nie uległ zmianie aż do czasu pojawienia się plemion słowiańskich na terenie obejmującym współczesną ziemię lęborsko – bytowską. Sto lat po narodzeniu Chrystusa na tereny wokół Łeby przybyli osadnicy z północy. Byli to Goci, którzy pierwotnie zasiedlali południową część Półwyspu Skandynawskiego, oraz spokrewnieni z nimi Gepidowie. Plemiona te zajęły Pomorze Środkowe, północną Wielkopolskę, Wysoczyznę Elbląską i zachodnią część Pojezierza Mazurskiego. Blisko dzisiejszej Łeby, w Dębinie, znajduje się kamienny krąg oznaczający miejsce pochówku Gotów. Niestety do dziś zachowały się tylko trzy głazy z tego kręgu. Inne cmentarzyska Gotów znajdują się w pobliskich miejscowościach, czyli Grzybnicy, Węsiorach i Odrach. Dominacja Gotów na tym obszarze miała miejsce pomiędzy I oraz III wiekiem n.e. Goci i Gepidowie odeszli, posuwając się na południowy wschód. Pozostawili po sobie niemal wyludniony obszar, gdyż nie odkryto śladów ludzkiej egzystencji z okresu wędrówki Gotów. Na przełomie IV i V wieku naszej ery doszło do spotkania Gotów i Słowian w okolicach południowo – wschodniej Polski. Pod koniec V wieku n.e. plemiona słowiańskie opanowały już cały nadmorski pas wybrzeża Morza Bałtyckiego.
Tiam komenciĝis la feŭdismo, plena disvolviĝo de ĝi okazis en la komenco de Mezepoko.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Mezepoko[redakti | redakti fonton]
La plej malnova regiona centro de la Lenborka Tero estis setlejo Białogarda (prononcu: bjaŭogarda). Lenborko tiamatempe estis nur simpla vilaĝo ĉe la Rivero Lebo (Łeba) nomata Lewino (prononcu: levino). Tiu setlejo troviĝis probable aŭ en suda parto de la hodiaŭa urbo au sur la tereno de la Nowa Wieś Lęborska (prononcu: nova vjeŝ lenborska), do estas du malsamaj hipotezoj de la kreo de la urbo. Miasto powstało w celu skrócenia szlaku handlowego z Gdańska na zachód[1]. La fondintoj de la urbo estis teŭtonoj. Ĉirkaŭ la jaro 1123 la Lenborka Tero estis kristanigita kaj apertenis al la Episkopejo de Włocławek. En la jaro 1140 la terenoj de Lenborka Tero apartenis jam al la Episkopejo de Kamień Pomorski.
Nie jest znana dokładna data powstania Łeby jako osady. Prawdopodobnie pierwotne osiedle, zlokalizowane niedaleko brzegu morza i ujścia rzeki Łeby, zbudowali Pomorzanie mówiący językiem kaszubskim. Miało to miejsce zapewne pod koniec VIII wieku n.e. Pierwsza historyczna wzmianka o Łebie pojawia się w 1286 roku w dokumencie księcia pomorskiego Mściwoja II. Ówczesna wieś leżała na zachodnim brzegu rzeki, w odległości 1,5 km od współczesnego miasta. Do 1294 roku pozostawała pod panowaniem książąt pomorskich, za których przyjęła chrześcijaństwo, następnie do 1307 roku królów i książąt polskich. W latach 1307-1309 nastąpiło przejęcie Pomorza Gdańskiego przez margrabiów brandenburskich. Stąd ziemia lęborska, wraz z Łebą, przeszła w 1310 roku we władanie Zakonu Krzyżackiego. W 1357 roku Łeba otrzymała prawa miejskie. Lokacja miasta nastąpiła na prawie lubeckim. Osada rozwijała się nie tylko jako ośrodek rybołówstwa, ale także jako punkt handlu drewnem. Wielka atrakcja turystyczna jaką są ruchome wydmy, była przez wieki największym wrogiem miasta. Dodatkowo powodzie w latach 1396, 1441 i 1467 niszczyły Łebę, a w 1491 roku spowodowały przesunięcie ujścia rzeki o 2 km na wschód. Także w kolejnych wiekach warunki naturalne nie sprzyjały rozwojowi miasta. W 1454 roku ziemia lęborska, w tym Łeba, została włączona w skład państwa polskiego jako integralna część Prus Królewskich, ale już w następnym roku przekazano ją w lenno księciu pomorskiemu Erykowi II. Ten jednak zerwał przymierze z Polską i w 1460 roku oddał ją Zakonowi Krzyżackiemu. Ostatecznie Krzyżacy utracili władzę nad Łebą po wojnie trzynastoletniej w 1466 roku.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Historio de Lebo en la 16-a jc[redakti | redakti fonton]
La komenca lokigo de la urbo estis malprospera. Osada położona wśród wydm, tuż przy plaży i ujściu rzeki Łeby, narażona była na działanie żywiołów niosących spustoszenie w infrastrukturze, mieniu, uprawach i inwentarzu. Największy sztorm miał miejsce 11 stycznia 1558 roku. Silny wiatr i fale morskie zniszczyły miasto, zmuszając mieszkańców do ucieczki w głąb lądu. Kolejny silny sztorm zniszczył Łebę 3 marca 1570 roku. Wówczas postanowiono o przeniesieniu domostw z lewego na prawy brzeg ujścia rzeki Łeby. Proces translokacji miasta trwał dwa lata. Na terenie pierwotnej osady pozostał tylko kościół. Jego szczątki przetrwały do dziś. Odległość pomiędzy opuszczonym i nowym miastem wyniosła 1,5 km. Łeba nie posiadała umocnień obronnych i bram miejskich. Na rozwój Łeby, aż do końca lat siedemdziesiątych XVI wieku, duży wpływ wywierał ród Wejherów, związany z ziemią lęborską od połowy XIV wieku. Wejherowie wykupili urząd wójta łebskiego, dzięki czemu w XV wieku zdołali objąć kontrolę nad miastem. Ród ten najpierw był faworytem Zakonu Krzyżackiego, potem książąt pomorskich, zaś od końca XVI wieku był na służbie królów Polski. W XVI wieku miasto znajdowało się w kryzysie wynikającym z niekorzystnych warunków naturalnych. Częste wylewy rzeki Łeby i stałe zapiaszczanie jej ujścia do morza uniemożliwiały uprawy zbóż ozimych oraz ograniczały wymianę morską do żeglugi kabotażowej. Podstawą egzystencji mieszkańców była hodowla bydła i koni, przetwórstwo skórnicze i rybołówstwo śródlądowe.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Historio de Lebo en la 17-a jc[redakti | redakti fonton]
Post la senida morto de la Pomeria Princo Boguslavo la 14-a el la dinastio de Grifitoj, la tiamaj regantoj de la Pomerio, en la jaro 1637 la Tero de Lębork kaj Bytów do ankaŭ kun Lebo (Łeba), por 20 jaroj la terenoj apartenis al senpera regado de polaj reĝoj.
Tio estis ege grava por la tiamaj loĝantoj de la Meza Pomerio ĉar rompis la unifikadan politikon de la pomeriaj princoj por la starostejoj, tiam revenis la polaj leĝoj kaj jurisdikcio, revenis la polaj sistemoj pri imposto kaj parlamentismo, ankaŭ okazis la rekatolikado tamen sen la urbo Lebo. La jaroj 1637 – 1657 estis la lastaj dum la historio de la urbo ĝis la Dua Mondmilito, dum kiuj administre apartenis al Pollando. Laŭ la traktatoj de Welawa kaj Bydgoszcz de la jaro 1657, la Tero de Lębork kun Łeba eniris la regadon de la Princoj de Brandenburgio. La brandenburgiaj Hohencolernoj de la komenco de sia regado en Pomerio strebis nuligi la polajn leĝojn kaj instituciojn. Tamen tio sukcesis al ili nur post la Dispartigoj de Pollando-Litovio en la jaro 1772 (la unua dispartigo) (vidu la apudan mapon). La urbo Lebo eniris tiam la reĝlandon Prusion. De tiam la urbo Lebo ĝis la jaro 1945 apartenis al Distrikto Lęborski kaj administra distriktaro en Koszalin, kiu estis parto de tiama germana provinco Pomerio. En la jaro 1683 en Lebo estis konstruita nova preĝejo de Sankta Nikolao. La preĝejo estis konstruita sur la loko de la ligna kapelo, kiu brulis unu jaro pli frue. Supozeble dum la konstruado oni uzis la brikojn de la malnova preĝejo de Sankta Nikolao el la komenco de 14-a jc kiu estis dum grandega ŝtormo en mezepoko (14-a jc) kovrita kun la tuta mezepoka urbo per la sablo de moviĝantaj dunoj. La ruinaĵoj de la preĝejo ĝis nun estas unu el la turismaj atrakciaĵoj de la iama mezepoka urbo Lebo ne plu ekzistanta (vidu la suban foton). La urbanoj en la fino de 14-a jc konstruis la novan urbon Lebo situintan kelkaj kilometroj orienten de la iama urbo.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Historio de Lebo en la 18-a jc[redakti | redakti fonton]
La 18-a jc estis la batalo de la urbanoj kun la ĉiamaj naturpotencoj kaj kataklismoj kaj nur iomete disvolviĝis ekonomie. Dum la dua duono de la jc oni komencis grandskale reguligi la riveron Lebo. W 1777 roku urzędnik rządu pruskiego w randze radcy finansowego, specjalista od rekultywacji mokradeł i budowy kanałów Franz von Brenkenhoff, przystąpił do przekopywania Mierzei Łebskiej w rejonie osady Łącko. Dysponował sumą 15 tys. talarów.
Miano nadzieję, że wyprowadzenie ujścia rzeki Łeby najkrótszą drogą do morza pozwoli na obniżenie lustra wody na jeziorze Łebsko, co doprowadzi do osuszenia żyznych areałów wokół jego południowych i zachodnich brzegów. Wspomniane działania były podporządkowane planom budowy portu morskiego na jeziorze. Głęboki i umocniony kanał portowy oraz osłona przed falami dzięki Mierzei Łebskiej, miały gwarantować bezpieczeństwo i funkcjonalność portu. Tak się jednak nie stało. W ciągu dwóch lat wykopano kilometrowy kanał o szerokości 30 metrów, uzyskując nowe połączenie jeziora Łebsko z Morzem Bałtyckim. 4 marca 1779 roku gwałtowny sztorm i fale morskie zniszczyły budowlę, zalały okoliczne tereny i część miasta. Rok później Brenkenhoff zmarł, a w 1783 roku zaniechano dalszych robót i zasypano kanał, obawiając się kolejnych powodzi.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Historio de Lebo en la 19-a jc[redakti | redakti fonton]
En la 19-a jc komenciĝis la demografia, urbanistika kaj infrastruktura disvolviĝo de la urbo. Komence tio ne estis paralele ligita kun la signifa disvolvo de la urbo kaj kun la riĉeco de la urbanoj. W latach 1806 - 1812 podczas blokady kontynentalnej Anglii wprowadzonej przez Napoleona mieszkańcy Łeby bogacili się na przemycie angielskich towarów. Sporą część społeczeństwa miasta stanowiła wciąż ludność kaszubska nieznająca nawet biernie języka niemieckiego. Z tego względu w miejscowym kościele nabożeństwa ewangelickie po kaszubsku ustały nie wcześniej niż w 1850 roku.
Dopiero druga połowa XIX wieku przyniosła rozwój gospodarczy Łeby. Przystąpiono wówczas do licznych prac mających na celu ochronę miasta przed kataklizmami, jak i jego rozwój infrastrukturalny. Kolejno zbudowano drogę na trasie Lębork - Łeba (1847 - 1869), uregulowano ujście rzeki Łeby i zbudowano port rybacki (1886 - 1908), następnie powstała kolei żelazna na odcinku Łeba - Lębork w 1899 roku. Już w połowie XIX stulecia miasto liczyło około 1000 mieszkańców. Najliczniejsi byli rybacy jednocześnie trudniący się rolnictwem. Dlatego też w 1866 roku zdecydowano się na budowę bazy ratownictwa morskiego. Ratownicy rekrutowali się spośród samych rybaków.
Pod koniec XIX wieku rozwój komunikacji kolejowej spowodował zmniejszenie znaczenia transportu morskiego w funkcjonowaniu Łeby. Liczba statków z towarami ograniczyła się do kilkunastu rocznie. Rekordowy był rok 1860, kiedy do Łeby zawinęły aż 93 statki. Później miasto stało się głównie portem rybackim, mimo braku prawdziwego portu. Jego rolę aż do 1889 roku spełniało naturalne ujście rzeki Łeby do morza. Co ciekawe, rozwój komunikacji drogowej i kolejowej przyczynił się również do wzrostu zainteresowania Łebą jako miejscowością wypoczynkową, nastawioną na przyjmowanie turystów.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Historio de Lebo dum la jaroj 1900 – 1918[redakti | redakti fonton]
La komenco de la 20-a jc estis la erao de elektrigado. En la jaro 1915 apweris la elektro en Lebo. La lumigitaj pensjonoj atestis la turisman disvolvon de la urbo. Ĝuste de tiam Lebo ekestis la kuracloko, kaj tio estis ligita kun kekaj eventoj: la urbo aliĝis al la Ligo de Germanaj Baltaj Banlokoj (Verband Deutscher Ostseebäder) (la 15-an de januaro 1900), fondiĝis la Societo de la Vilao-konstruado en la jarou 1903, kaj en la jaro 1907 oni konstruis la Kurac-domon (Kurhaus). Znaczącym posunięciem w rozwoju infrastrukturalnym miasta było uzyskanie połączenia telefonicznego z resztą Niemiec. W 1914 roku w mieście było zarejestrowanych 15 abonentów telefonicznych. W tym samym roku wybuchła I wojna światowa. Szczęśliwie dla Łeby i jej mieszkańców działania wojenne były oddalone od brzegu Bałtyku. Jednak do miasta ściągnięto ze Słupska kompanię ochotników złożoną z mężczyzn, którzy byli zdolni do noszenia broni, a jeszcze nie służyli w wojsku. Ich zadaniem była ochrona portu i patrolowanie plaży. Efektem ubocznym wojny były problemy aprowizacyjne ludności i osłabienie ruchu turystycznego. W 1915 roku wprowadzono reglamentację chleba. Racjonowanie pozostałych artykułów żywnościowych i mydła nastąpiło w kolejnych latach. W 1916 roku do Łeby trafiło 29 rosyjskich jeńców wojennych. Zatrudniano ich głównie w rolnictwie w okolicznych majątkach. Poza miastem, w rejonie rzeki Łeby, przebywało kilkuset rosyjskich jeńców, których zatrudniano przy pracach melioracyjnych i rekultywacyjnych. Przetrzymywano ich w obozach w pobliżu miejsc wykonywania robót. Działania wojenne ustały w 1918 roku. Łącznie na frontach I wojny światowej poległo 31 żołnierzy urodzonych w Łebie. Niemcy w całym okresie wojny zmobilizowały około 13 mln żołnierzy, z których ponad 2 mln zginęło, około 4 mln odniosło rany, a milion dostało się do niewoli lub zaginęło bez wieści. Dla upamiętnienia ofiar wojny wybudowano w Łebie pomnik z wyrytymi nazwiskami poległych z miejscowej parafii.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Historio de Lebo dum la jaroj 1919–1938[redakti | redakti fonton]
La fino de la Unua Mondmilito plibonigis la turismon. Post la milito Lebo fariĝis la ripoz-urbo de la germanaj artistoj. De tiam kun la urbo ligis Max Pechstein, unu el la plej eminentaj germanaj ekspresionistoj, kiu en la jaro 1923 edziĝis kun filino de la loka hotelisto kaj restoraciisto.
Ważnym krokiem w rozwoju infrastrukturalnym miasta było położenie trzech podmorskich kabli telekomunikacyjnych z Łeby do Prus Wschodnich i Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920 – 1922. Położono je dla uniezależnienia się od tranzytu telekomunikacyjnego przez terytorium Polski, co wiązało się z odzyskaniem niepodległości przez Polskę po I wojnie światowej. Kable odłączono po II wojnie światowej, gdyż nie było potrzeby ich dalszego użytkowania.
W 1928 roku wybudowano łaźnię miejską oferującą oprócz kąpieli higienicznych, również kąpiele lecznicze i relaksacyjne w gorącej wodzie morskiej. Z kolei w 1930 roku na okolicznych wydmach ruchomych otwarto szkołę szybowcową. Szkoliły się tam przyszłe niemieckie asy przestworzy w czasach gdy Niemcom nie wolno było utrzymywać wojskowych formacji lotniczych. Szkołę zamknięto krótko przed wybuchem II wojny światowej, a później teren wydm zamieniono w poligon wojskowy.
Dalszy rozwój miasta zaowocował rozpoczęciem robót przy budowie sieci wodociągowej w 1932 roku. Powodem budowy wodociągów miejskich była zła jakość wody gruntowej. Główne prace zakończono w 1936 roku. Od tamtej pory Łeba miała kanalizację, co w owym czasie było rzadkie w małych miastach.
Pod koniec lat trzydziestych XX wieku głównym źródłem utrzymania mieszkańców Łeby było w dalszym ciągu rybołówstwo, choć turystyka przynosiła coraz większe zyski. Jedno miejsce pracy na morzu tworzyło kilka miejsc pracy w mieście, przeważnie w przetwórstwie szprota i flądry oraz w handlu. W tamtym okresie Łeba była jednym z największych portów rybackich na Bałtyku. Jej flotylla rybacka liczyła około 100 jednostek. Połowem ryb trudniło się prawie 300 rybaków, a same miasto liczyło 2800 mieszkańców.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Historio de Lebo dum la Dua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
La 1-an de septembro 1939 eksplodis la Dua Mondmilito. Dum la unuaj jaroj de la milito, kiam la germanoj venkis sur ĉiuj frontoj, la vivo de lebanoj draste ne ŝanĝiĝis. En la urbo ekfunkciis kinejo, kaj turismo same ne malgrandiĝis. El la distrikto de Lębork ne okazadis pli grandaj militaj operacoj (manovroj). Tamen je la fino de la milito draste malgrandiĝis la provizado de la manĝaĵoj.
Po zakończeniu kampanii francuskiej, w czerwcu 1940 roku, do Łeby trafiło około 25 jeńców wojennych z Francji i Belgii. W mieście i okolicznych wsiach pracowali też robotnicy przymusowi z Polski i innych państw. Od 1944 roku w bardzo złych warunkach w Łebie przebywali jeńcy ze Związku Radzieckiego. Zarówno jeńców, jak i robotników przymusowych wykorzystywano głównie w rolnictwie, ale też w przetwórstwie i budownictwie. Kobiety pracowały przeważnie jako pomoce domowe i sprzątaczki.
W 1941 roku Niemcy na okolicznych wydmach urządzili rakietowy poligon doświadczalny. Z uwagi na tajny charakter przedsięwzięcia, część miasta leżąca na lewym brzegu rzeki Łeby została ustanowiona strefą zamkniętą. 10 marca 1945 roku miasto i poligon zajęły wojska radzieckie. Obyło się przy tym bez walki, mimo to odnotowano liczne przypadki okrucieństwa w stosunku do ludności cywilnej. Przejęcie władzy w Łebie przez Polaków nastąpiło 16 maja 1945 roku. Natomiast 11 listopada 1945 roku ukonstytuowała się pierwsza polska Rada Miejska. Łeba liczyła wówczas kilkudziesięciu Polaków i ponad 2 tys. Niemców.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Historio de la balistika raketejo (misilejo) en Lebo[redakti | redakti fonton]
En la jaro 1941 la germana armeo okupigis la dunoj apud Lebo kaj same sur la Leba Terlango samtemp instalis la balistikan raketejon (misilejon). (vidu la apudan foton) Przeprowadzano na nim doświadczenie z pierwowzorami późniejszych rakiet balistycznych oraz z rakietami przeciwlotniczymi. Jednak, wbrew pogłoskom, nigdy nie przeprowadzono tam badań nad rakietami V2. Aby zachować wszystkie testy rakietowe w ścisłej tajemnicy, część miasta leżącą na lewym brzegu rzeki Łeby zamknięto dla cywili. Do wykonywania prób rakietowych potrzebna była odosobniona okolica ze względu na możliwą inwigilację wroga i obszar, na który odpalone rakiety mogłyby bezpiecznie spadać. Wybór Łeby okazał się słuszny, gdyż aż do końca wojny alianci nie wiedzieli o jej istnieniu. W 1942 roku rozpoczęto próby z rakietami przeciwlotniczymi o nazwie „Rheintochter” (Córka Renu). Były to rakiety naprowadzane w kierunku samolotu za pomocą zdalnego sterowania przez operatora z ziemi. Celami tych rakiet miały być bombowce wroga. Kilkadziesiąt testów, wykonanych do 1944 roku, nie potwierdziło ich przydatności bojowej. Drugim typem rakiety, który testowano w Łebie, była „Rheinbote” (Posłaniec Renu). Była to niekierowana rakieta na paliwo stałe, którą stworzono do niszczenia celów naziemnych. Pierwsze testy przeprowadzono na początku 1943 roku. Miały one stanowić przeciwwagę dla radzieckich „Katiusz”, które Rosjanie wprowadzili do regularnego użytku już w lipcu 1941 roku. Próby z tą rakietą były na tyle obiecujące, że w listopadzie 1944 roku włączono ją do uzbrojenia. Na rok przed końcem wojny załoga poligonu liczyła około 150 osób. 29 stycznia 1945 roku odbyła się ewakuacja tajnego poligonu doświadczalnego. Wycofujące się wojska niemieckie, w obawie przed Armią Czerwoną, zniszczyły wszystkie konstrukcje na poligonie. W ten sposób starano się zniszczyć dowody niemieckiej aktywności na tym terenie.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
La sekret-serva subaŭskultejo de germana aer-armeo en Lebo dum la jaroj 1935-1945[redakti | redakti fonton]
Jam dum la jaroj 1935-1936 en la urbo, en la okcidenta parto (olcidenten de la rivero Lebo) oni konstruis la aviadilan ekzercejon kun eta flughaveno. Fakte tio estis sekret-serva subaŭskultejo de germana aer-armeo, en kiu laboris 30 personoj. Była to jedna z 70 niemieckich instalacji wywiadowczych należąca do Luftwaffe, oznaczona symbolem B, a od 1944 roku również symbolem C. Początkowo stację wykorzystywano do podsłuchów radiowych. Jednak pod koniec wojny jej działalność rozszerzono o nasłuchiwanie zagranicznych rozgłośni radiowych. W związku ze zbliżaniem się frontu, 28 stycznia 1945 roku, rozpoczęto ewakuację stacji. Na dworcu w Łebie ładowano do podstawionych wagonów towarowych urządzenia techniczne i bagaże pracowników, których ewakuowano razem z rodzinami. W trakcie długiej podróży, 9 lutego 1945 roku personel stacji nasłuchowej dotarł przez Lębork, Kołobrzeg, Szczecin i Lubekę do miasteczka Eutin w pobliżu Kilonii. Znajdował się tam podobny ośrodek oznaczony symbolem B, czyli zajmujący się podsłuchami radiowymi. Żołnierze z Łeby przystąpili do wykonywania swoich zadań, jednak już w nocy z 2 na 3 maja 1945 roku wojska angielskie wkroczyły do Eutin, kończąc tym samym służbę personelu pierwotnie obsługującego stację nasłuchową w Łebie.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Historio de Lebo post la fino de Dua Mondmilito[redakti | redakti fonton]
Jam dum la fino de la Dua Mondmilito komencis alvenadi al la urbo la unuaj polaj setlantoj. Z kolei w ciągu kilku powojennych lat miasto opuścili Niemcy. 9 maja 1946 roku Łebę opuściła pierwsza duża grupa Niemców. Nowi mieszkańcy tych ziem wywodzili się z dawnych kresów wschodnich i centralnej Polski. Główny proces wymiany ludności zakończył się w 1950 roku. Wymiana była całkowita, bo zostało tylko kilku mieszkańców sprzed 1945 roku. Pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku Łeba zaczęła odzyskiwać swój turystyczny charakter. W latach 1974 – 2005 miasto formalnie uznano za miejscowość spełniającą warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego. Na tej podstawie w Łebie działały liczne zakłady lecznictwa uzdrowiskowego, między innymi sanatoria. W oparciu o warunki naturalne ustalono dla Łeby szereg najważniejszych kierunków leczenia. Na pierwszy plan wybiły się choroby układu oddechowego i choroby tarczycy. Drugoplanowym kierunkiem leczenia były choroby narządów ruchu i reumatyczne. W ciągu ostatniego półwiecza miasto znacznie się rozrosło. W 1998 roku otwarto nowy port jachtowy oraz rozpoczęto przebudowę portu morskiego, która zakończyła się w 2001 roku. Obecnie głównym źródłem utrzymania mieszkańców Łeby jest turystyka. Rybołówstwo i przetwórstwo rybne plasują się na drugim miejscu.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
(la bibliografio sube, ĉe la fino de la ĉapitro "Historio")
Historio de Lebo kiel kuracloko[redakti | redakti fonton]
La pli granda interesigo pri Lebo kiel ĉemara kuracloko okazis post la konstruo de la ŝoseo inter Lebo kaj Lębork (1869) kaj la fervojo en la 19-a jc. Rozpoczął się wówczas nowy etap rozwoju miasta jako kurortu i letniska, który trwa do dziś. Budowano wille, zwiększono liczbę placówek gastronomicznych i zagospodarowano plażę. Z biegiem czasu powstały pensjonaty i hotele. Początki zorganizowanego kąpieliska w Łebie sięgają 1862 roku, kiedy powstało tam Towarzystwo Kąpielowe (Badeverein). W tamtym czasie plażowiczami byli głównie mieszkańcy miasta. Istotne było też utworzenie w 1903 roku Towarzystwa Budownictwa Willowego. Jego działalność zaowocowała powstaniem dzielnicy willowej i przyciągnięciem inwestorów prywatnych z całych Niemiec. Kolejnym kamieniem milowym w turystycznym rozwoju miasta był otwarty 23 września 1907 roku Dom Kuracyjny (Kurhaus), obecnie znany jako hotel „Neptun”. Początkowo budynek przeznaczono do wykorzystania tylko w sezonie letnim. Na początku lat trzydziestych XX wieku przystosowano go do działalności całorocznej. Część hotelowa budynku składała się z 40 komfortowo wyposażonych pokoi i kilku wspólnych łazienek. Po zakończeniu I wojny światowej Łeba stała się ulubionym letniskiem niemieckiej bohemy. Przybywali tam liczni artyści i sportowcy. Jeden z największych niemieckich ekspresjonistów, Max Pechstein, zamieszkał w Łebie w latach 1921 – 1945. Z kolei w latach trzydziestych i początkowym okresie II wojny światowej do miasta przyjeżdżali także turyści skierowani tu przez nazistowską organizację „Siła przez Radość” (Kraft durch Freude). Dobrze rozwinięta sieć kwater prywatnych i hoteli pozwalała wówczas na zakwaterowanie około 10 tys. wczasowiczów w ciągu sezonu urlopowego. Współcześnie miasto znane jest jako kurort morski. W latach siedemdziesiątych XX wieku powstały ośrodki wczasowe wybudowane przez zakłady przemysłowe z południa Polski, a w ostatnich latach wybudowano wiele komfortowych pensjonatów i hoteli. Ponadto w latach 1974 – 2005 Łeba była uznana przez rząd za miejscowość posiadającą warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego. Dzięki turystyce dzisiejsza Łeba jest prężnie rozwijającym się miastem.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Słupsk)
Bibliografio:
1. Bahn Paul (2001): The Penguin Archaeology Guide, Penguin Books, Londono.
2. Christian David, Brown Cynthia, Benjamin Craig (2014): Big History. Between Nothing and Everything, McGraw-Hill Education, Nov-Jorko.
3. Ellwart Jarosław (2000): Kaszuby, Region, Gdynia (Kaŝubio, Regiono, Gdinio).
5. Kokowski Andrzej (2005): Starożytna Polska (Antikva Pollando), Wydawnictwo Trio (Eldonejo Trio), Varsovio.
4. Heather Peter (1996): The Goths (La Gotoj), Blackwell Publishers, Kembriĝo.
6. Marks Leszek, Last Glacial Maximum in Poland (La lasta granda glaciiĝo en Pollando), „Quaternary Science Reviews” 2002, vol. 21, n-ro 1 – 3, p. 103 – 110.
7. Mazoyer Marcel, Roudart Laurence (2006): A History of World Agriculture. From the Neolithic Age to the Current Crisis, Earthscan, Londono.
8. Piskorski Jan Maria (1999): Pommern im Wandel der Zeiten (Pomerio en la tempo de Vandaloj), Zamek Książąt Pomorskich (La Kastelo de Pomeriaj Princoj), Szczecin.
9. Rumiński Marek Jacek (1997): Polskie wybrzeże Bałtyku (Pola balta bordo), Agencja TD (Agencio TD), Bjalistoko.
10. Samsonowicz Henryk (1990): Historia Polski do roku 1795 (Historio de Pollando ĝis la jaro 1795), Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (Lerneja kaj Pedagogia Eldonejo), Varsovio.
11. Świetlicka Alicja, Wisławska Elżbieta (1998): Słownik historyczny miast i wsi województwa słupskiego (Historia vortaro de urboj kaj vilaĝoj en Słupsk-Vojevodio, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich (Asocio de Polaj Bibliotekistoj), Okręg Słupski (Słupsk-regiono), Słupsk.
Famuloj ligitaj kun la urbo[redakti | redakti fonton]
- Kazimierz Kleina, pola-kaŝuba entreprenisto kaj politikisto, municipano, parlamentano de Pola Sejmo de la 5-a oficperiodo 2005 - 2007, senatano de la 4-a, 7-a kaj 8-a oficperiodoj (de la unumandata balotregiono ĉirkaŭ Lębork kaj Łeba). Li loĝas en Łeba, li en Lębork finis la liceon de Stefan Żeromski kaj ĉiam ligita estas kun Lenborko / Lębork kaj Łeba. Li estas ano de la pola Parlamenta Grupo Apoganta Esperanton (PGAE). (Vidu la apudan foton)
Internacia kunlaboro[redakti | redakti fonton]
- Partneraj urboj
Zelenogradsk, Rusio (Kaliningrada provinco)
Neringa, Litovio
Hohnstorf (Elbo), Germanio
Parmo, Italio
Esperanto[redakti | redakti fonton]
En la urbo loĝas Kazimierz Kleina, granda amiko de Esperanto, pola-kaŝuba entreprenisto kaj politikisto, municipano, parlamentano de Pola Sejmo de la 5-a oficperiodo 2005 - 2007, senatano de la 4-a, 7-a kaj 8-a oficperiodoj (de la unumandata balotregiono ĉirkaŭ Lębork kaj Łeba). Li estas ano de la pola Parlamenta Grupo Apoganta Esperanton (PGAE).
Meze de junio 2015 venis de Darlovo / Darłowo la Senata Esperanto-ekspozicio, la vernisaĝo okazis la 29an de junio kun partopreno de senatano Kazimierz Kleina kaj urbestro Andrzej Strzechmiński kaj ĝi daŭros ĝis la 20-a de julio, estas granda intereso de la partoprenantoj de la vernisaĝo organizi aŭtune rapidan E-kurson por la lernantoj kaj plenkreskuloj (vidu la artikolon kaj foton el la vernisaĝo:[2],[3] kaj [4]). La Senata Ekspozicio dum sia turneo tra Pollando unue estis oktobre 2012 en Varsovio en la Pola Senato kaj estis organizita okaze de la 125-jara Jubileo de Esperanto fare de Pola Asocio Eŭropo - Demokratio - Esperanto (EDE-Pollando), polaj parlamentanoj: senatanoj Edmund Wittbrodt, Kazimierz Kleina, Andrzej Grzyb kaj sejmanino Teresa Hoppe kun financa helpo de Mecenato de Esperanto el Japanio Etsuo Miyoshi. Post la Senato la E-ekspozicio estis en Malborko, Nowy Staw, Tczew, Gdynia, Pelplin, Wołów, Złotoryja, Vroclavo, Sosnowiec, Czeladź, Będzin, Lębork, Lodzo, Loviĉo, Sztum, Kwidzyn, Elbląg, Slupsko, Kępice kaj Darłowo. Al Lebo la ekspozicion invitis la lokaj esperantistoj de EDE-Pollando Halina Borysiewicz kaj doktoriĝ-kandidato Mariusz Borysiewicz kun la vic-prezidanto de Pola Asocio Eŭropo - Demokratio - Esperanto (EDE-Pollando) Eduardo Kozyra (legu: Kozira), ĉio kunlabore kun la Urbestro de Łeba kaj senatano Kazimierz Kleina (legu: Kazimiro Klejna). Komence de aŭgusto 2015 la ekspozicion invitis la urbestro de urbo Miastko.
Foto-galerio[redakti | redakti fonton]
.jpg)
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Lindemajer & Machura 1982.
- ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2015-07-23. Alirita 2015-07-23.
- ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2015-07-07. Alirita 2015-12-15.
- ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2015-07-23. Alirita 2015-07-23.