Finboso

Finboso aŭ okcident-kablanda erikejo estas natura arbustetaro aŭ erikeja vegetaĵaro kiu troviĝas en malvasta zono de Okcidenta Kablando de Sud-Afriko, ĉefe en vintro-pluvaj marbordaj areoj kun mediteranea klimato. La finboso ankaŭ estas tutmondaj 200-unuo laŭ la tipologio de la Monda Natur-Fonduso (WWF). Biome ĝi troviĝas en la mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj.

La afrikans-lingva termino fynbos ofte estas konfuze tradukita kiel "fajna arbaro", sed la signifo estas "gracila", "svelta" – arbustaro kontraŭe al "bos", kiu en plejmulte da kuntekstoj signifas "arbaro", sed ne "arbustetaro" aŭ "arbustaro".

Kablanda Flaŭra Regno[redakti | redakti fonton]

*Protea* post incendio, Greyton, Sud-Afriko.

La okcident-kablanda erikejo - kiu kreskas en marborda zono, 100–200 km larĝe, etendiĝanta de la urbo de Clanwilliam sur la okcidenta marbordo al Port Elizabeth sur la sudorienta marbordo. Ĝi estas parto de la Kabland-Flaŭra Regno, kie ĝi respondecas pri la duono de la surfacareo kaj 80% el la plantospecioj. La finboso en la okcidentaj regionoj estas pli riĉa kaj diversa ol en la orientaj regionoj de Sud-Afriko.

De la ses flaŭraj regnoj de la mondo, tiu estas la plej malgranda kaj plej riĉa po area unuo. Komparu ĝian grandecon kun tiu de la Holarktisa Regno, tiu regno, kiu ampleksas la tutaĵon de la norda duonglobo krom la tropikaj regionoj. La diverseco de plantoj en la okcident-kablanda erikejo estas ekstreme alta kun pli ol 9000 specioj de plantoj troviĝante en la areo, ĉirkaŭ 6200 el kiuj estas endemiaj. Tia nivelo de diverseco estas komparebla kun tiu de tropikaj pluvarbaroj aŭ de grandaj insuloj kaj estas unika en relative seka kontinenta areo.

De la eriko-specioj, 600 troviĝas en la finboso, dum nur 26 estas trovitaj en la resto de la mondo. Tio estas en areo de 46 000 km². Komparu kun Nederlando, kun areo de 33 000 km², kiu havas 1 400 speciojn, kaj neniu el ili estas endemia. Tablomonto en Kaburbo subtenas 2 200 speciojn, pli ol la tuta Britujo. Do, kvankam la finboso konsistas el nur 6% el la areo de suda Afriko, ĝi havas duonon de la specioj sur la subkontinento, kaj fakte havas preskaŭ 1 el 5 el ĉiuj plantospecioj en Afriko.

Kvin riversistemoj tratranĉas la Kabland-Flaŭran Regnon : la Elefantan riveron; la Berg-Riveron kiu drenas la Okcident-marbordan Antaŭlandan ebenaĵon kiu etendiĝas de la Kablanda Ebenaĵo al la Elefanta rivero de Okcidenta Kablando; la Larĝan riveron, kiu estas la plej granda rivero en Kablando; la Elefantan riveron de Suda Kablando; la Gurits-Riveron kaj la Grandan riveron kiuj drenas la Malgrand-karuan basenon kaj la Sud-marbordan Antaŭlandon; kaj la Pavianoravinan riveron kaj la Gamtos-Riveron en la oriento.

Flaŭro[redakti | redakti fonton]

La nomo fynbos estas afrikansa kaj referencas al la fajnaj pinglo-similaj folioj de multaj finbosaj specioj. La plimulto de la plantoj estas ĉiamverdaj sklerofilaj plantoj. La karakterizaj finbosaj familioj estas la proteacoj (Proteaceae), la erikacoj kaj la restionacoj (Restionaceae). La proteacoj estas reprezentitaj per multaj specioj kaj estas okulfrapaj en la pejzaĝo kiel unu el la malmultaj granda-foliaj plantotipoj, ĝenerale kun grandaj floroj kiuj povas esti polenataj fare de birdoj.

Erikacoj estas ĝenerale pli malgrandaj plantoj kun multaj malgrandaj, tubformaj floroj kaj pinglo-similaj folioj. La greso-similaj restionacoj - nur kelkaj specioj de kiu estas sciataj ekster la finboso-areo - vegetas en pli malsekaj areoj. Pli ol 1 400 bulbospecioj troviĝas en la okcident-kablanda erikejo, de kiuj 96 estas gladioloj (Gladiolus) kaj 54 laĥenalioj (Lachenalia). Areoj kiuj plejparte konsistas el erikoj estas konataj kiel Renosterfeldoj (afrikansa por Rinocerejo).

Fajro[redakti | redakti fonton]

Fajro estas necesa fazo en la vivoj de preskaŭ ĉiuj finbosaj plantoj, kaj estas komuna dum la sekaj somermonatoj. Multaj el la semoj nur ĝermas post la intensa varmego de fajro. En preteco por fajro, la plej multaj proteoj retenas iliajn semojn sur la arbusto dum almenaŭ unu jaro, kutimo sciata kiel serotinio. Ili faras tion ene de strukturoj kiuj similas la originajn florarojn. Ĉe kelkaj specioj tiuj strukturoj estas belegaj kaj long-daŭrantaj, kiu eksplikas ilian uzadon en sekigitaj floraj aranĝoj. Ĉirkaŭ 30% el la finbosaj plantoj produktas semojn kun oleo korpoj kiuj altiras formikojn kiuj portas la semojn en iliajn nestkavernojn. Laŭ tiu maniero, la semojn estas protektitaj kontraŭ fajro. Tiu rilato estas ekzemplo de semodisigado helpe de formikoj ^[1]. Eble la kontinua renovigo de la foliaro kaŭze de fajro kaj la semodisisigo per formikoj generis la eksplodon de plantospeciiĝo en la Kabland-flaŭra regiono.

Ekoregionoj[redakti | redakti fonton]

La areo estas subdividita en du tre similajn ekoregionojn, la malaltaĵan finboson (sub 300 m) sur la sabloj de la okcidenta marbordo kaj la montaran finboson de la Kablanda Faldmontaro.

Ekonomia uzado[redakti | redakti fonton]

Rojbos-arbusto (Aspalathus linearis) kaj mielo-arbusto (Ciclopia interamaskomunikilaro) gravegas, kreskigata kaj rikoltata en grandaj kvantoj en la regiono de la komunumo Cederberg, kaj faranta gravan eksporton. Proteoj kaj aliaj plantospecioj estas kultivataj en multaj areoj kaj iliaj floroj rikoltataj por eksporto. Restionacoj daŭre estas uzitaj por tegmentado kiel ili estis dum jarcentoj aŭ eĉ jarmiloj. En multaj areoj kun mediteraneaj klimatoj, finbosaj specioj estas popularaj gardenplantoj, speciale alooj kaj pelargonioj, kaj en pli malvarmetaj regionoj estas utiligitaj kiel fenestroplantoj.

Minacoj kaj konservado[redakti | redakti fonton]

Grandaj partoj de la finbosregiono estis enloĝitaj dum jarcentoj. La malaltaĵoj estas taŭgaj por agrikulturo kaj vinkultivado aŭ por urba ekspansio laŭlonge de la marbordo precipe ĉirkaŭ Kaburbo kaj Port Elizabeth, kaj nur malgranda parto estas protektita. Finbosareoj ankaŭ estas minacitaj per la disvastiĝo de enmetitaj specioj, speciale akaciospecioj de Aŭstralio, same kiel pinplantejoj en la Kablanda Faldmontaro.

Multaj specioj iĝis formortintaj, kaj pli ol 1000 estas endanĝerigataj. Ilia konservado estas prioritata, kaj rezervejoj estis starigataj en multaj areoj. Finbosareoj estas populara vizitindaĵo por turistoj, precipe en la najbareco de Kaburbo, kaj estas ankaŭ gravaj feriaj areoj por tieuloj. La okcident-kablanda marbordo estas travojaĝita fare de la Ĝardeno-Itinero dum grandaj areoj de natura finboso povas esti vidataj en Kirstenbosch Nacia Botanika Ĝardeno en Kaburbo kaj Tablomonto Nacia Parko kiu kovras la plej grandan parton el la Kabo-Duoninsulo kaj en Cicikama Nacia Parko en la oriento. Ekzistas iom da publikigitaj promenitineroj ekde Kaburbo kaj aliaj urboj kiel ekzemple Elgin. La centro por vizitado de la Malgranda Karuo estas la urbo de Oudtshoorn [Oŭdshorn], la struta regurbo de la mondo.

Referencoj[redakti | redakti fonton]

↑ angle de Kock, A. E. & Giliomee, J. H. 1989 : A survey of the Argentine ant, Iridomyrmex humilis (Mayr) (Hymenoptera: Formicidae) in South African fynbos. J. Entomol. Soc. S. Africa, 52:151-164.